155
20. GRUNTLARNING MEXANIKAVIY XOSSALARI 20.1.Gruntlarning mexanikaviy xossalari Gruntlarning tashqi kuch ta’sirida hosil bo’ladigan zo’riqishlarga, yo’l
quyiladigan chegaraviy deformatsiyalardan oshib ketmasdan, bardosh berish
qobiliyati uning
mustahkamlig i deb ataladi. Tashqi kuch ta’sirida - gruntlarda
vujudga keladigan deformatsiyalar 2 xil ko’rinishida bo’ladi; birinchisi hajmiy
deformatsiyalar bo’lib, bunda grunt zarrachalari o’zaro zichlashib, joylashadi va
ikkinchisi siljish deformatsiyasi bo’lib, zarralar joylashishi o’zaro o’zgaradi.
Deformatsiyalarga mos ravishda, 2-xil asosiy mexanik xossalar bo’lib, bular
gruntlarning yuk ko’tarish qobiliyatini va siljishga bo’lgan qarshiligini ko’rsatadi.
Siqiluvchanlik . Gillarning tashqi kuch ta’sirida siqilib, o’z hajmini
kichraytirish xossasi siqilish deb ataladi. Gilli gruntlar hajmining tashqi kuch
ta’sirida
kichrayishiga
sabab, gruntlar tarkibi-dagi
g’ovaklar
miqdorini
kamayishidir. Tashqi kuch
olingandan so’ng, grunt
skeletidagi elastik, ya’ni
qaytar
deformatsiyalar
tufayli, dastlabki hajm
qisman tiklanishi mumkin
(20.1- rasm).
Eng ko’p siqiluvchi gruntlar torflar bo’lib, ular bilan bir qatorda gilli
gruntlarni tilga ham olsa bo’ladi. Siqilish jarayonini o’rganish bino va sanoat
qurilishida katta ahamiyatga egadir.
Ko’p sonli o’tkazilgan tajribalar shuni ko’rsatadiki, jinsga ta’sir etgan xar
qaysi bosimga mos ravishda namlik va g’ovaklik to’g’ri keladi.
Qoldiq deformasiya Elastik deformatsiya va bukish 20.1-rasm . Gruntlarning deformatsiya grafigi
156
G’ovaklik va bosim o’zgarishlari bog’liqligini ifodalovchi egri chiziq -
