Muhandislik geologik tadqiqotlar

20.1-jadval 
Zichlanish koeffitsienti 
Gruntning siqilish xarakteristikasi 

0, 01 
Amalda siqilmaydi 
0,001 – 0,005 
Kam siqiladigan 
0,005 – 0, 01 
O’rtacha siqiladigan 
0,01 –0, 10 
Ko’p siqiladigan 

0,10 
Kuchli siqiladigan 
 
20.2.Gruntlarning siqilishida ishqalanishi va ishqalanish kuchi 
Ishqalanish kuchi gruntlarga tashqi normal kuchlanishlar ta’sir etganda 
grunt zarrachalari o’zaro harakatlanishida kontakt chegarasida hosil bo’ladi. Shu
sababli grunt zarralari jipslashgan sari, ular surilgan sari ishqalanish kuchlari ortib 
boraveradi. Gruntlarni, ayniksa, gilli gruntlarni namlanganda, ishqalanish 
kuchlarini kamaytiradi. Ishqalanish kuchi zarrachalar orasidagi bog’lanish kuchi 
(S), ichki ishqalanish koeffitsienti (f) va ichki ishqalanishning qarshilik burchagi 
(

) bilan xarakterlanadi.
Bog’lanish kuchi S (Mpa ) gruntga ta’sir qilayotgan normal bosimning
kattaligiga bog’liq bo’lmaydi. Bog’lanish kuchi grunt zarrachalari orasidagi
bog’lanish darajasi va xarakteriga bog’liq bo’ladi. 
Ishqalanish kuchi S, Mpa, normal kuchlanishni qandaydir qiymatigacha u 
bilan proportsional ravishda bog’langan bo’ladi. 
S = f (P
) yoki
S = Ptg

(20.3) 
Bu yerda
; S - ishqalanish kuchi; f - ichki ishqalanish koeffitsienti; P - 
og’irlik kuchi; ichki ishqalanish burchagi esa ishqalanish koeffitsienti bilan 
xarakterlanadi. 

---

158 
F =
P
S
tg

= 
P
C


; 
tg

=
P



; (20.4) 
Bunda; suruvchi kuch 
S= P tg

bo’ladi. 
Bu tenglama Kulon qonunining matematik ifodasi bo’lib, bunda
uruvchi S kuch, og’irlik kuchi R va normal N kuchga to’g’ri proportsionaldir.
Qum uchun suruvchi kuch bilan og’irlik kuchi orqali tuzilgan grafikdagi
to’g’ri chiziq xuddi grafikda ko’rsatilgandek, koordinatalar boshidan o’tadi. 
Lyoss va lyossimon tog’ jinslari uchun Kulon tenglamasi quyidagicha 
yozilishi mumkin;