Mundarija: Kirish Asosiy qism i-bob Foydali molyuskalarning sistematik holati, tarqalishi va ahamiyati

2-rasm Boshoyoqli molyuskalar tipi sistematikasi
12

---

Sharqiy va Janubi-Sharqiy Osiyoda (Sousa va boshq ., 2014 ). Ushbu turlar
ko'pincha bosib olingan hududlarda mahalliy FB turlarini almashtiradi yoki
almashtiradi, bu esa, masalan, Laurentian Buyuk ko'llarida va Evropa materik
daryosi havzalarining katta qismlarida Unionida populyatsiyasining jiddiy
yo'qolishiga olib keldi (Strayer, 1999; Sousa va boshqalar , 2014 ) . ). Turli xil
hayot tarixi va ekologiyasi tufayli invaziv FBlar ko'pincha mahalliy FBlarga
qaraganda ancha katta biomassaga ega bo'ladi va jiddiy ekologik va iqtisodiy zarar
etkazishi mumkin (Strayer, 1999 yil ; Sousa va boshqalar , 2014 ; Haubrock va
boshqalar , 2022 ).
FBlarni tadqiq qilish va saqlash odatda muhim ekotizim funktsiyalari va
xizmatlari bilan oqlanadi (Lopes-Lima va boshq ., 2018 ). Biroq, FB-ES
assotsiatsiyalari uchun mavjud ilmiy dalillar hech qachon har tomonlama ko'rib
chiqilmagan va tizimlashtirilmagan. Mingyillik ekotizimini baholashning (2005)
ES belgilarini qabul qilib , Von ( 2018 ) uchta ta'minotni (ya'ni odamlar uchun
oziq-ovqat, boshqa turlar uchun oziq-ovqat, qobiqdan tayyorlangan mahsulotlar),
ikkita madaniy (ya'ni madaniy va mavjudlik qiymati), biri tartibga soluvchi (ya'ni,)
aniqladi. biofiltratsiya) va FB tomonidan taqdim etilgan to'rtta qo'llab-quvvatlovchi
ES (ya'ni, ozuqa moddalarining aylanishi va saqlash, yashash joyi/yashash joyini
o'zgartirish, atrof-muhit monitoringi, oziq-ovqat tarmoqlari) (shuningdek, Vaughn
& Hoellein, 2018 ga qarang). ). Ushbu ishlar FB ESlarini baholash yo'lidagi
muhim birinchi qadam bo'lsa-da, ular keng qamrovli emas, asosan bitta qit'a
(Shimoliy Amerika) va taksonomik guruh (Unionida) bilan cheklangan va ES deb
hisoblanmaydigan yordamchi xizmatlarga katta e'tibor qaratilgan. o'z-o'zidan
CICES tomonidan (Haines-Young & Potschin, 2018 ). Bundan tashqari, ESni
taqdim etishdan ko'ra buzuvchi FBlar bo'yicha mavjud dalillar bugungi kunga
qadar hech qachon ko'rib chiqilmagan, garchi ES qoidalari va buzilishlarini,
xususan, mahalliy bo'lmagan FBlarning miqdorini aniqlashga urinishlar qilingan
(Limburg va boshq. , 2010 ) .
13

---

Global ilmiy dalillarni har tomonlama, tizimli ko'rib chiqish nafaqat FBlar
tomonidan taqdim etilgan va buzilgan ESlarni to'liqroq tushunish uchun, balki
ma'lum ES va taksonlar bo'yicha vaqtinchalik va geografik tendentsiyalarni
tushunish va mavjud bilimlarimizdagi bo'shliqlarni aniqlash uchun zarurdir. va
kelajakdagi tadqiqotlar uchun muhim bo'lgan sohalar. Dunyoning ko'plab
mintaqalarida mahalliy bo'lmagan FBlarning davom etayotgan va kelajakda
prognoz qilinayotgan tarqalishini hisobga olgan holda (Gallardo va boshq ., 2018 ;
Petsch va boshq ., 2021 ), mahalliy va tomonidan taqdim etilgan va buzilgan
ESlardagi farqlar va o'xshashliklarni yaxshiroq tushunish. Shuning uchun mahalliy
bo'lmagan turlar ayniqsa dolzarbdir.
Ushbu tadqiqot FBlar bilan bog'liq ES uchun mavjud dalillarni tizimli ko'rib
chiqishni ta'minlaydi. Uning o'ziga xos maqsadlari: ( i ) FBlar bilan bog'liq bo'lgan
ESni sintez qilish; ( ii ) mavjud dalillarni vaqtinchalik va geografik shkalalar,
taksonomik guruhlar, mahalliy va mahalliy bo'lmagan turlar va ES turlari bo'yicha
miqdoriy aniqlash; va shu asosda; ( iii ) odamlar uchun FBlarning ahamiyati
haqida yangi tushunchalarni olish; va ( iv ) bizning bilimlarimizdagi mavjud
kamchiliklarni aniqlash va tadqiqot uchun kelajakdagi yo'nalishlarni tavsiya qilish
Ikki pallalilar, plastinkajabralilar (Bivalvia, Lamel-libranchiat) — mollyuskalar
tipining sinfi. Tanasining uz. bir necha mm dan 1,5 m gacha, vazni 30 kg , baʼzan
200 kg gacha (tridakna), bilaterial simmet-riyali, yon tomondan yassilangan gavda
va oyoqdan iborat. Boshi boʻlmaydi. 
Koʻpchiligining oyogʻi bitta, ponasimon; tuban tuzilgan turlarida yassi;
harakatsiz yopishib yashaydigan turlarining oyogʻi reduksiyaga uchragan (mi-
diyalar, dreyssenalar) yoki yoʻqolib ketgan (ustritsalar). Koʻpchilik I.p. oyogʻidagi
bissus bezlari ishlab chiqaradigan bissus iplari yordamida sub-stratga mahkam
yopishib olib yashaydi. Tanasi mantiya bilan qoplangan. Chigʻanogʻi tanasini yon
tomondan yopib turuvchi ikkita palladan iborat. Chigʻanogʻining ichki tomoni
koʻpincha sadaf bilan qoplangan. Pallalar chetida chigʻanoqni yopuvchi qulf (tish)
hosil qiladigan oʻsimtasi boʻladi. Chigʻanoq pallalarining oldingi va keyingi ichki
14

---

yuzasida yopuvchi muskullar bor. Ayrim I.p. (marvariddorlar, midiyalar) mantiya-
siga tushgan yot zarralar (qum)ni sadaf bilan oʻrab olib, marvarid hosil qiladi.
Jigari 3 boʻlakdan iborat. Jabralari koʻpchiligida plastinkaga oʻxshash (sinfning
ikkinchi nomi ana shundan kelib chiqqan). Nerv sistemasi 3 juft gangliydan iborat.
Sezgi organlari kuchsiz rivojlangan. Qon aylanish sistemasi ochiq; ayirish
sistemasi uzun tasmasimon buyrakdan iborat.
Koʻpchilik I.p. ayrim jinsli; ayrim turlarida jinsiy dimorfizm yaxshi
rivojlangan. Oʻrugʻlanishi tashqi, lichinkasi erkin suzib yuradigan veligir yoki
gloxidiy. Ayrim turlari tuxumlari va lichinkalarini jabralarida olib yuradi. 20000 ga
yaqin turi bor, asosan, dengizlarda tarqalgan. Chuchuk suvlarda sadafdorlar,
marvariddorlar va baqachanoqlar tarqalgan. Suv tubida yashaydi. Suvni filtrlovchi
detritofaglar, plantofaglar, baʼzi turlari yirtqich. 
Baliqlar va b. dengiz hayvonlariga oziq boʻladi. Ayrim turlari tosh yoki
yogʻochni teshish xususiyatiga ega. Bir qancha turlari kemalar korpusi va
gidrotexnik qurilmalarga katta ziyon keltiradi. Goʻshti uchun ovlanadi (midiyalar,
ustritsalar). Ayrim turlari (marvariddorlar) marvarid olish va goʻsht uchun
boqiladi. Baʼzi I.p. suv qushlari parazitlarining oraliq xoʻjayini hisoblanadi.
Baqachanoqning lichinkasi chuchuk suv baliklari terisida parazitlik qiladi.
Oʻzbekiston suv hav-zalarida I.p. mollyuskalarning 52 turi tarqalgan, jumladan, 5
turi endemik boʻlib, Oʻzbekiston Qizil kitobiga kiritilgan.
Plastinka jabralilar yumshoqtanlilarning 20000 ga yaqin turini o’zichiga
oladi.Ularning aksariyat turlari dengizlarda,ayrimlari chuchuk suvda hayot
kechiradi. Plastinka jabralilarning chig’anog’i ikkita tavaqadan(palladan) iborat
bo’lib, tanasini ikki yon tomondan qoplab turadi.Plastinka jabralilarning o’ziga
xos xususiyat-laridan biri, boshning reduksiyalanishidir.Shuningdek aksariyat
turlarida bir juft ktenidiylar bo’lib, ular yirik plastinkasimon jabralarga
aylangan.Plastinka-jabralilarning tanasi ko’pincha cho’ziq, ikki yon tomonlardan
biroz siqilgan va bilateral simmetriyali tuzilishda.Boshi reduksiyalangan va
shunga binoan tana ikki qismdan, ya’ni gavda va oyoqdani borat. 
15

---