Nashrga tayyorlash markazi k. B. Us mo nov

Abrazivyeyilish. Qirindining old yuzaga va kesisli yuzasining asbobning orqa yuzasiga ishqalanishi paytida ishlov berilayotgan materialning qattiq tuzilma hosil qiluvchi- lari asbob materialini tirnaydi va uzluksiz. buzadi. Abraziv yeyilish jadalligi poiatlar tarkibida sementit va murakkab karbidlar, cho‘yanlarda sementit va fosfidlar. siluminlarda kremniy karbidi, oiga chidamli qotishmalarda intcrmetallidlar va qattiq qo‘shilmali plastmassalar miqdori ko‘payganda ortib boradi. Zagotovkada qu- yishda hosil boUadigan qobiqlar (quyishdan so‘ng) yoki okalinalar (shtanipovkadan. issiqlik bilan ishlov berilgandan so *ng) boiganda abraziv yeyilish ancha ortadi.
. Adgezion yeyilish. Asbob. qirindi va kesisli yuzalari haqiqiy tutashuv maydonchalari turtib chiqqan qismlari tekkan nuqtalarda tutashuv bosimlarining yuqoriligi natijasida yuqori haroiatli lokal va plastik deformatsiyalar rivojlanadi. Oqibatda, yuvcnil (kimyoviy toza, oksiu pardalarsiz) hududlarning yaqinlashuvi va tutashuvi shu darajada boiladiki, tutashuvchi jui'tiar metallari atomlari o‘i- tasida tishlashish kuchlari, ularning o‘zaro ilashishi, payvand, hashish ko'priklari paydo bc^ladi. Hashish paydo bo‘lishi uchun yuzalarning kristall panjaralar parametri miqyosidagi masofada yaqinlashuvi kifoya emas, balki har bir juft maleriallar uchun bclgikmgan cnergetik bo‘sag‘a oshib bo rish i ,:arur. Hashish uchun zarur boigan cnergetik holat haroratni oshirish hisobiga ham, birgalikdagi plastik deformatsiya hisobiga ham boiishi mumkin.
Odatdagi sharoitlarda qattiq jismnmg yuzasi inert boiadi. chunki uning atomlari valentli elektronlari gazlar atoinlari bilan bogiangan. Turg‘un elektron konligurafsiyalarni buzish va crkin elektronlar sonini ko’pavtirish uchun adgezion aloqalarni hosil qilish qo‘shimcha energiyani talab qiladi (mexanik yoki issiqlik faolligi).
Kontaktda adgezion aloqalarning hosil bolishi aktiv mar- kazlardan boshtanadi, bu aktiv markaztar rotini kristatlogratik aloqalarning tasodifiy mos ketishi, distokatsiyatar, vakansiyalar, boshqa Issiqlik energiyasi va yuqori qayishqoq chetga chiqishtarga ega bo‘lgan hududtar bajarishi mumkin. Birgatikdagi defor- matsiyatanishda harorat nisbatan past bo‘lganda (rekristallizatsiya haroratidan pastroq) qattiq jismlarning birlashuvi distokatsiyatar mavjud bolgandagi mexanik faoltashuv natijasida yuz beradi.
Adgezion atoqalar markaztarining faotligi erkin etektrontar ko'payganda ham ortadi, bu yuqori bosimli deformatsiya bilan birga sodir boiadi
Adgezion atoqalar hosit bolishda deformatsiyatanishning yuqori haroratida termik faoltashuv, ya’ni kristall panjaratar atomtarining qayishqoq tebranishlatining uyg‘onishi katta rot o‘ynaydi. Faot- lashuv jarayonida kristall panjara tuguntarida atomtaming tebranish amplitudasi ortadi, bu turg‘un elektron konfiguratsiyatar vatentti bog‘lanistilaruing buzilishi bilan ya’ni, yuzalarda aktiv markaz- larning paydo bo‘lishi bilan yuz beradi. Bu markaztar o‘rtasida kontaktlashuvchi jismlarning umumiy elektron bututlari va yangi elektron konfiguratsiyatari hosil bi/ladi, ular adgezion bogla- nishlarning mustahkamligini betgilaydi. Materialtarning o‘zaro adgezion ta’sir ko‘rsatish xususiyati rekristallizatsiya haroratiga yaqin harorattarda keskin oshadi. Bir xit materiatlar kontaktda bol- ganda, itashish 0,3...0,47 harorati, har xit materiatlarda 0,35...0,5 haroratida boshtanadi.
Asbobning siljish paytida ushlashuv ko‘prikehatarining uztuksiz buzilislii va tiktanishi yuz beradi. Buzitish kontakt yuzataridan binning tagida sodir boiadi. Adgezion biiikmalarning davriy takrortanuvchi ilashislitari asbob material) yuza qatlamida turkum zo‘riqishlarga sabab boiadi. Ishlov berilayotgan materiatga qaraganda asbob kesuvchi qtsmining materiati ancha mo‘rt boiadi va zol-nqishning mazkur tabiati uning lokal buzilishiga sabab boiadi. Asbobning kontakt yuzasidan uzilgan asbobsozlik materialining yeyitish mahsulotlari qirindi va detaining ishlov berilgan yuzasi bilan keladi.
Adgezion yeyilish nazariyasi mikrorentgenspektrat tahtit va etektronoskopiyadan foydalanib olkazilgan tadqiqottarning nati- jatari bilan mos ketadi va tasdiqlanadi.
Diffuzion yeyilish. Kesish harorati 800°C dan yuqori bolganda asbobsozlik materiatining ishlov berilayotgan materiatda diffuzion erishi sodir boiadi. Dffuziya jarayoni kechishi mumkintigi diffuzion 5 — K.B.Usmonov 65 qatlam o’sishining parabolik qonuniga asoslangan. Kesish jaravonida asbobning konlakt yu/alaii bilan qirindi v:i kesish yu/asining yangi hududlari to‘qnashadi nalijada juda yuqori erisli le/ligi doim saqlanib turadi.
Qattiq qotishmaning turli komponentlari ishlov berilayotgan materialga turlicha te/likda dif^'u/iyalanadi. Uglerod tezroq. keyin volfram, kobalt, titan diffu/iyalanadi.
Kesish te/ligining ortishi va demak. haroratning ko‘tarilishi bilan diffu/ion ko‘chish kesuvchi asbobning yeyilish mexani/mini belgilovchi asosiy omil bo‘lib qoladi.
Bo‘linish yu/asida dill’uziya te/ligi haroratga va boshqa ko‘p omillar — atomlarning nisbiy o‘lchamlari va ularning kimyoviy o‘/aro ta’siri. materiallarning bir-birida o‘/aro eruvchanligi kabi- larga bogliq. DiiTu/ion yeyilish te/ligi materiallarning „o’xshashligi“ deb ataluvehi holatga ham bog‘liq; diffu/ion yeyilish te/ligidagi farqning kattaligi /agotovka va asbob materiallar jufil^^irining farqi natijasida yu/aga kcladi. Asbob paydo bo‘luvchi /o‘riqishlarga bardosh bera olish uchun yetarli darajada mustahkam bo‘lsa, yeyilish te/ligi uning qattiqligi va mexanik mustahkamligidan ko‘ra ko‘proq kimyoviy xossalariga bog’liq bo‘l;adi.
Diffu/ion yeyilish te/ligi atomlarning asbobdan /agotovka materialiga diffu/iyalanish tc/ligiga bogliq. Te/kesar poiallar qo'llanganda temir atomlari matritsadan ishlov berilayotgan materialga i/olatsiyalangan karbidlar (amalda shikastlanmay qolgan) /arrachalari butunlay yemirilib ketmaguncha diflu/iya- lanaveradi. Qattiq qotishmalardan yasalgan asboblarda ham eng te/ diffu/iya ishlov berilayotgan materialning temir atomlarini kesuvchi kobalt atomlari hisobiga yu/ beradi. f glerod atom- larining kiehikligi v:i ularni temir atomlari orasida te/ siljiv olishiga qaramasdan asbob materialida ular volfram bilan mustahkam bogTangani uchun mustaqil siljiv olmaydi. Aynan volfram va uglerod atomlarining ishlov berilayotgan materialga birgalikdagi difl'u/iya te/ligi diffu/ion yeyilish te/ligini belgilavdi. U faqat haroratgagina bog‘liq boMmay. atomlar yeyilishining te/ligiga, ya'ni, /agotovka materialining bcvosita asbob yu/asida 0.001...1 mkm masofada oqisli tc/.ligiga ham bog‘liq. Asbobning orqa yu/asida ishlov berilayotgan materialning oqim te/ligi juda yuqori va dilfu/iya old yu/a amalda yeyilmagaiida ham orqa yu/aning yeyilish te/ligi yuqori boOishiga sabab bo‘ladi.
5.3-rasm. DilTuz.ion yeyilish
sharoitlarida po'latga volfram-
koballli asbob bilan ishlov
bcrishda yeyilish maydonchasi