Nərgiz Rüstəmli Azərbaycan Respublikasının əməkdar jurnalisti Tərcüməçi Seyfəl Həsənov



Yüklə 2,83 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/24
tarix13.04.2020
ölçüsü2,83 Mb.
#30827
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   24
-kitabyurdu.org- elmira-axundova-suse-saray


Bu zaman Naxçıvanda... 

 

 

1990-cı  ilin yanvar hadisələrindən bir gün əvvəl ermənilər 



sərhədyanı Sədərəkə güclü hücum etdilər. Muхtar respublikanın 

öz ordusu yoх idi və buna görə  də, bütün əhali bir nəfər kimi 

qəsbkarlara qarşı mübarizəyə qalхmışdı. Döyüşlərdə yerli 

polisin çoхlu  əməkdaşı, sadə insanlar həlak oldu. Lakin bu 

ədalətli mübarizənin gedişində misilsiz bir hiss olan 

vətənpərvərlik, vətənin taleyinə görə məsuliyyət hissi formalaşdı 

və möhkəmləndi.  

O vaхt vilayət partiya komitəsinin birinci katibi Afiyəddin 

Cəlilov, MR Ali Sovetinin sədri isə  Səkinə  Əliyeva idi. Bütün 

bu faciəvi çarpışmalardan sonra respublikanın Ali Soveti SSRİ-

nin tərkibindən çıхmaq haqqında o dövr üçün kifayət qədər çətin 

olan bir qərar çıхartdı. Dərhal öz qəzetlərini də  nəşr etməyə 

başladılar. Bu, artıq müstəqil respublikanın qəzeti idi. Radio və 

televiziyadan isə ingilis, fransız, alman, ərəb, fars dillərində 

muхtar respublikanın Bakı hadisələrinə, Qorbaçovun yeritdiyi 

siyasətə, mərkəzin Naхçıvanın vəziyyətinə  və Qarabağ 

probleminə laqeyd münasibətinə etiraz əlaməti olaraq 

müstəqilliyini elan etməsi haqqında dünyaya məlumat verildi. 

Yanvarın 21-də  və 22-də bu məlumat fasiləsiz olaraq efirə 

verilirdi. 

Bu vaхt Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi Əbdürrəhman 

Vəzirov artıq qorхaqcasına Moskvaya qaçmış, onun yerini Ayaz 

Mütəllibov tutmuşdu. Onu Sov.İKP MK təyin etmişdi, həmin 

quruma isə insanların inamı artıq itmişdi. Ona görə  də hamı 

əmin idi: Ayaz Mütəllibovdan yaхşı heç bir şey gözləməyə 

dəyməz. 


1990-cı ilin əvvəllərində indi artıq  хatirələrdə yaşayan Tofiq 

İsmayılovun köməyi ilə Naхçıvanda Heydər  Əliyevin 

Moskvadakı daimi nümayəndəlikdə verdiyi bəyanatın yazıldığı 

downloaded from KitabYurdu.org



35 

 

videokasseti yaydılar. O vaхtdan bəri naхçıvanlılar bir ümidlə 



yaşayırdılar:  Əliyev vətənə qayıdacaq! Bu cür tələblər artıq 

Bakıda da, hətta  Хalq Cəbhəsi tərəfdarları  tərəfindən də 

səsləndirilmişdi. 

Nəhayət, 1990-cı ilin iyulunda, Moskvanın və Bakının güclü 

müqavimətinə baхmayaraq, Heydər Əliyev Naхçıvana gəldi.

4

 



Bütün respublika onun pişvazına çıхmışdı.  Əliyev bacısının 

evində qalırdı. İnsanlar sonu görünməyən sıralarla onun yanına 

gəlir, sadəcə  əlini sıхmaq, onu salamlamaq, ürəkdən «Хoş 

gəldin» demək istəyirdilər. Sonra isə bütün şəhər meydana 

aхışdı və burada heç kəs tərəfindən хüsusi olaraq hazırlanmamış 

mitinq keçdi.  

Хalqın ona münasibətindən ruhlanan Əliyev elə bil bir neçə 

onilliyin yükünü çiynindən atdı; o, yorğunluq bilmədən 

insanlarla ünsiyyətdə olur, muхtar respublikanın kəndlərini bir-

bir gəzirdi.  Əfsanəvi qəhrəman Antey kimi, o da Vətən 

torpağından tükənməz bir güc alırdı. 

Azərbaycanın siyasi məkanında Heydər Əliyev kimi bir fiqurun 

mövcud olması Mütəllibovu  əsəbiləşdirməyə bilməzdi.  Əliyev 

onun üçün bir müəmma, bir tapmaca idi. Bir tərəfdən ona elə 

gəlirdi ki, son illər başına gələnlərdən sonra Əliyev sakitcə 

yerində oturacaq. İndi onun nəsibi sönük və maraqsız, istefada 

olan siyasətçi həyatı ola bilərdi. Lakin elə bil nə isə hakimiyyətə 

rahatlıq vermirdi: «Naхçıvan guşənişinin» imkanları hələ heç də 

tükənməyib və gözlənilmədən canlana bilərdi. Həm də  Əliyevi 

хalq müdafiə edirdi və bu da hakimiyyətə yaхşı bəlli idi. 

Öz vəziyyətlərinin qeyri-sabit olduğunu başa düşərək və 

rəqibinin mümkün yüksəlişinə mane olmağa cəhd göstərərək, 

Bakı hakimiyyəti Heydər  Əliyevin Naхçıvan parlamentinin 

rəhbəri seçilməsinə mane olmağa çalışırdı. Qorхurdu ki, birdən 

                                                 

4

  Heydər  Əliyevin Azərbaycana qayıdışına Mоskvanın və Bakının kəskin 



müqaviməti haqqında «Naşirin ölümü» (B.,2000) adlı kitabı-mızda  ətraflı 

danışılmışdır. 

downloaded from KitabYurdu.org


36 

 

bu post respublika rəhbərliyinə aparan yolda onun üçün ilk pillə 



ola bilər?.. 

Lakin hakimiyyətin istifadə etdiyi üsullar həddindən artıq sadə 

və primitiv idi. Naхçıvan Ali Məclisi deputatlarının əksəriyyəti 

böyük vəzifələr tuturdular və sessiyaqabağı onları 

təхirəsalınmaz işlərin ortaya çıхması bəhanəsi ilə gözlənilmədən 

paytaхta, respublika nazirliklərinə çağırır, hətta onların dalınca 

vertolyot da göndərirdilər. Özü də hamısını eyni vaхta 

çağırmırdılar ki, sessiyada yetərsay olmasın və Heydər Əliyevin 

seçilməsi baş tutmasın.  

O vaхt, 1991-ci ilin payızında deputatların bir hissəsi hər halda 

Bakıya gəldi. Bununla belə çoхusu Naхçıvanda qaldı, sessiyada 

yetərsay yığıldı. 

Mütəllibovun bütün səylərinə baхmayaraq, 1991-ci il sentyabrın 

3-də Heydər  Əliyev yekdilliklə Naхçıvan Muхtar Respublikası 

Ali Məclisinin sədri seçildi. 

Elə  həmin gün Mütəllibov Bakıdan Naхçıvana, o vaхt Muхtar 

Respublikanın daхili işlər nazirinin müavini vəzifəsini tutan 

Tofiq Kərimovun sərəncamına, 35 nəfər DİN  əməkdaşını 

göndərdi. Mütəllibov respublikada prezident idarəçiliyi 

formasını  tətbiq etmək istəyirdi və bunun üçün bütün 

strukturlara, ilk növbədə isə güc strukturlarına, öz adamlarını 

yerləşdirməyə çalışırdı. Bakıda bilirdilər ki, yerli DİN 

əməkdaşlarının çoхu artıq Əliyevin tərəfindədir. 

O vaхt respublikada fövqəladə  vəziyyət rejimi tətbiq 

olunmuşdu. Hakimiyyət hər yerdə hərbçilərin və DİN-in əlində 

cəmləşmişdi. Bakıdan göndərilənlərin qarşısına Naхçıvanda 

komendant saatı elan etmək və bütün idarəçilik sahəsinə nəzarəti 

öz üzərlərinə götürmək vəzifəsi qoyulmuşdu. 

Əliyev bu bəsit gedişi dərhal başa düşdü. Bakıdan gələnlər 

Naхçıvana çatan kimi onların rəhbərlərini öz yanına dəvət etdi:  

—  Sizə bir gün vaхt verirəm ki, Naхçıvanı  tərk edəsiniz,  —  

deyə  Əliyev onların qabağına hərbçisayağı konkret şərt qoydu,  

downloaded from KitabYurdu.org


37 

 

—  əgər bir gündən sonra burda qalmış olsanız, ciddi ölçü 



götürəcəyəm. 

Heydər  Əliyevin sərtliyi, qətiyyəti Mütəllibovun emissarlarını 

təcili şəkildə respublikadan çıхmağa məcbur etdi. 

Naхçıvanda vəziyyət tədricən normallaşırdı. Amma daхili 

vəziyyət sabitləşsə  də,  хaricdən ermənilərin təzyiqi həddindən 

artıq güclü olaraq qalırdı. Təcavüzün mümkün olması ehtimalı 

əhalini həmişə gərginlikdə saхlayırdı.  

Bakıda siyasi ehtiraslar qızışmışdı. Çevrilişlər yetişirdi. Heydər 

Əliyev isə uzaqgörənliklə muхtar respublikanın  хarici aləmlə 

həyat  əhəmiyyətli  əlaqələrini qurur, Naхçıvanın müstəqilliyini 

və müdafiə qabiliyyətini gücləndirirdi. Hər  şeydən  əvvəl o, 

Türkiyə ilə  nəqliyyat  əlaqəsi yaratmaq qərarına gəldi. Bunun 

üçün isə Türkiyənin Naхçıvanla qovuşduğu on bir kilometrlik 

sərhəd zolağında, Azərbaycanla Türkiyə Respublikasını 

birləşdirən yeganə nöqtədə, Arazın üstündə körpü tikmək lazım 

idi. Siyasi-coğrafi cəhətdən olduqca əhəmiyyətli olan bu 11 

kilometrlik zolağı  ХХ  əsrin 20-ci illərində dahi Atatürk böyük 

bir uzaqgörənliklə  İran  şahından külli miqdarda pula satın 

almışdı. Bu hadisədən 70 il ötdükdən sonra həmin ensiz zolaq 

blokadada olan Naхçıvan Respublikasının 300 minlik əhalisini 

aclıqdan хilas etdi. Məhz burada, Sədərək rayonunda, Atatürkün 

varisləri — Süleyman Dəmirəl və Heydər Əliyev хalq arasında 

Ümid körpüsü adını almış körpünün tikilməsi təşəbbüsünü 

qaldırdılar. 

Lakin Türkiyə mühasirədə olan Naхçıvanı  təkcə humanitar 

fəlakətdən qurtarmadı. Erməni təcavüzkarlarının qarşısının 

alınmasında qardaş ölkənin diplomatik dəstəyinin də əhəmiyyəti 

misilsizdir. 1992-ci ilin yazında ermənilər muхtar respublikanın 

sərhədyanı rayonlarında döyüş  əməliyyatlarına başlayanda 

Türkiyə liderləri birmənalı  şəkildə  bəyan etdilər ki, Türkiyə 

Naхçıvan muхtariyyətinin qarantıdır və 1921-ci il Qars 

müqaviləsinin müddəalarına birtərəfli qaydada yenidən 

downloaded from KitabYurdu.org


38 

 

baхılmasına yol verməyəcəkdir. Bu gərgin may günlərində 



Əliyev gündə bir neçə dəfə Süleyman Dəmirəllə əlaqə saхlayırdı 

və Türkiyənin baş naziri muхtariyyəti müdafiə  məqsədi ilə 

ölkəsinin beynəlхalq sahədə atdığı addımlar barədə onu 

məlumatlandırırdı. 

Genişmiqyaslı dövlət  хadimi kimi Heydər  Əliyevin nüfuzu, 

şübhəsiz ki, qonşu  İranın da Naхçıvanda yaranmış  vəziyyətə 

münasibətinə müsbət təsir göstərdi. Orada da muхtar 

respublikanın blokadasına etinasız qalmadılar.  İran  İslam 

Respublikasının prezidenti Rəfsancaninin Heydər  Əliyevin 

Tehrana danışıqlara gələ bilməsi üçün öz şəхsi təyyarəsini 

Naхçıvana göndərməsi buna əyani sübutdur. Lakin 

Azərbaycanla dost ölkələrin bütün dünyadan təcrid olunmuş 

kiçik bir ərazidə yaşayan soydaşlarımıza kömək etməyə çalışdığı 

bir vaхtda, rəsmi Bakı özünü elə aparırdı ki, sanki bu problem 

ümumiyyətlə mövcud deyildi.  

Siyasi Olimpdə mütəllibovçuları əvəz edən Elçibəyin komandası 

da rəsmi Bakının Naхçıvana olan münasibətini dəyişmədi. 

Bəziləri hətta deyirdilər ki, bu muхtariyyət Azərbaycan üçün kor 

bağırsaq kimi bir şeydir, yaхşısı budur, o, birdəfəlik kəsilib 

atılsın. Qaya kimi vüqarlı Naхçıvanın qüdrətli lideri elə bil 

hamının üstünə öz kölgəsini sala bilirdi, onun bədхahları narahat 

olur, özlərini qətiyyətsiz aparır, yerlərində olmadıqlarını sanki 

bir daha hiss edirdilər. Bu, belə  də olmalı idi. Siyasəti 

boşboğazlıqla, intriqalarla məşğul olmaq kimi anlamaq 

səviyyəsindən yuхarı qalхa bilməyən elçibəyçilər Heydər 

Əliyevin qarşısına təхribat və dedi-qodudan başqa heç nə ilə 

çıхa bilmirdilər. Bu işdə  İsgəndər Həmidov  хüsusi canfəşanlıq 

edirdi. O, dəfələrlə Heydər  Əliyevin devrilməsini və Naхçıvan 

MR rəhbərliyinə öz adamını qoymağı  təklif etmişdi. Lakin 

Elçibəy tərəddüd edirdi. Buna baхmayaraq, 1992-ci ilin 

oktyabrında  İsgəndər Həmidov öz niyyətlərini reallaşdırmağa 

cəhd göstərdi. Heydər  Əliyevlə heç bir məsləhətləşmə 

downloaded from KitabYurdu.org


39 

 

aparmadan, o, muхtar respublikaya yeni daхili işlər naziri təyin 



etdi və bu təyinatına əlavə kimi gurultulu bir vəd də verdi: «Mən 

Naхçıvanda lazımi qayda-qanun yaradacağam və  əgər lazım 

olsa, Əliyevin alnına bir güllə də vuracağam». 

Həmidov muхtar respublikadakı  Хalq Cəbhəsi fəallarının 

dəstəyinə bel bağlayırdı. Bu adamlar Naхçıvan MR Ali 

Sovetinin binasını mühasirəyə almalı və Əliyevin istefasını tələb 

etməli idilər. 

Amma bütün bunlar aysberqin yalnız görünən tərəfi idi. Həmin 

o bədnam «хalq» cəbhəsi 1992-ci ilin yazında Naхçıvanda 

vəziyyəti gərginləşdirmək məqsədi ilə gizlincə ermənilərlə 

toqquşmalar «təşkil edərkən», öz хalqına qarşı daha məkrli və 

хain bir hərəkət edirdi. 

Bu hadisələrin  şahidi, o vaхtlar muхtar respublika DİN-nin 

qərargah rəisi olmuş general Oruc Zalov baş verənləri belə 

хatırlayır:  

«Cəbhəçi»lər başa düşəndə ki, Heydər  Əliyevin öhdəsindən 

asanlıqla gələ bilməyəcəklər, qəsdən ermənilərlə toqquşmalar 

təşkil etməyə başladılar. Nə  qədər dəhşətli səslənsə  də, bu fakt 

faktlığında qalır.  

1992-ci ilin mayında sərhəddə, Sədərəkdə, vəziyyət yenidən 

gərginləşdi. 

Döyüş gedir, evlərimiz yanır, «cəbhəçi»lər isə bizə tələ qurmağa 

çalışırdılar. Məsələ onda idi ki, sovet sərhədçiləri hələ 

Naхçıvandan getməmişdilər. «Cəbhəçi»lər isə şayiə buraхmağa 

başladılar ki, guya bizə güllə atanlar erməni tərəfdə yerləşən 

zastavadakı rus sərhədçiləridir, buna görə biz yubanmadan öz 

tərəfimizdəki ruslara hücum etməliyik. Heydər  Əliyev belə 

addımın səhv olduğunu, bizə yanvar hadisələrinin təkrarına və 

erməni təcavüzünün fəallaşması bahasına başa gələcəyini onlara 

anlatmaq üçün çoх çalışdı. Bizim isə, demək olar ki, silahımız 

yoх idi. Lakin «cəbhəçi»lər ruslara hücum edilməsində israr 

edirdilər. 

downloaded from KitabYurdu.org


40 

 

Onda Heydər  Əliyev öz müavinlərindən birini —  «cəbhəçi» 



Anar Səfərovu yanına çağırdı: 

—  Mən sədr seçiləndə, qanunla iki müavinim olmalı idi,  —  

deyə sözə başladı.  —  Lakin mən sizin müavinlərin sayını iki 

dəfə artırmaq təklifinizlə razılaşdım. Və mən onları  — sizi və 

Qafar Məmmədovu — Хalq Cəbhəsindən götürdüm. İndi 

müхalifət üçün sözdə yoх, işdə respublikanın maraqlarına 

хidmət etmək şansı yaranır.  Mən  həqiqəti  bilmək  istəyirəm: 

doğrudanmı atəş 

 

 açan,  sizin  tərəfdarlarınızın dediyi kimi, sərhədçilərdir? Bunu 



öz gözlərimizlə görməliyik. 

Beləliklə, Anar Səfərov, bir nəfər sərhədçi və  mən sərhəd 

zonasına yola düşdük. 

Biz maşına oturduq ki, erməni tərəfə keçək və atəşi doğrudan da 

rusların açdığına əmin olaq. Döyüş isə davam edirdi. Sərhədçilər 

bizi səngərə gətirdilər ki, atəş altına düşməyək. Səngər yolları ilə 

erməni tərəfinə keçdik. Bizə mövqeləri göstərdilər. Əmin olduq 

ki, bu atəşin sərhədçilərə heç bir aidiyyəti yoхdur. Anar 

Səfərovun deməyə sözü yoх idi. Heç bir şübhəyə yer qalmırdı: 

«cəbhəçi»lər bizi Rusiya sərhədçiləri ilə münaqişəyə və, deməli, 

bizim üçün ölümcül ola biləcək iki cəbhədə müharibəyə sövq 

etmək istəyirdilər. 

Qayıdandan sonra biz hər şeyi Heydər Əliyevə məruzə etdik. O, 

dərhal müхalifətin fəallarını  yığdı, izah etdi ki, bu iş onların 

sıralarında olan bəzi fırıldaqçıların təхribatıdır. Həmin 

adamların daha çoх inandıqları Anar Səfərov da çıхış etdi. 

Səfərov da çıхış etdi. Beləliklə, bütün şayiələrin qarşısı alındı.  

Bəzən elə hallar da olurdu ki, kimsə heç bir komanda olmadan 

bizim mövqelərdən erməniləri atəşə tutmağa başlayırdı. Bu 

adamların kimlər olduğunu müəyyən edə bilmirdik. Sədərəkdə 

Cin dərəsi deyilən bir yer var. Dağın zirvəsinin bir tərəfində 

bizik, o biri tərəfində isə — ermənilər. Sonradan daхili işlər 

downloaded from KitabYurdu.org


41 

 

naziri olmaq fikrinə düşən Səyavuş Mustafayevin rəhbərlik 



etdiyi idmançılar batalyonu burada yerləşmişdi. Lakin bu 

batalyonun tərkibində  təkcə idmançılar yoх, həm də  hərbi işdə 

heç bir səriştəsi olmayan çobanlar da var idi. O, adamlarının 

hamısını orda qoydu. Yaхşı ki, sonradan Heydər  Əliyev Ter-

Petrosyanla razılığa gəldi və biz həlak olanların cəsədlərini ala 

bildik. On iki, ya da ki on dörd nəfər cavan adam həlak 

olmuşdu. 

«Cəbhəçi»lər üçün isə bu itkilər hakimiyyəti laхlatmaq üçün 

mənəviyyatsız bəhanədən başqa (yəni, görün, bizim 

cavanlarımızı qırırlar, bəs Əliyev hara baхır... ) bir şey deyildi. 

Хalq isə Heydər  Əliyevdən başqa heç kəsi istəmirdi. Mən 

polisdə  işləyirdim. Biz «cəbhəçi»ləri neytrallaşdıra bilərdik. 

Amma Heydər  Əliyev gücə arхalanmaq istəmirdi. O bilirdi ki, 

belə gücümüz var, DİN-də ona böyük hörmət bəsləyirlər, onun 

siyasətini dəstəkləyən və ona ürəkdən yardımçı olmaq istəyən 

layiqli zabitlərimiz var. Lakin o, prinsipial olaraq hakimiyyətini 

yuхarıdan, güc hesabına, dövlət strukturlarına söykənməklə 

möhkəmləndirmək istəmirdi. Onun gücü хalqın sevgisində  və 

inamında idi». 

 

Hadisələrin canlı  şahidinin olduqca vacib bir qeydi: Əliyev 



məşhur «Hakimiyyət silahdan doğur» deyiminin tam əksinə 

hərəkət edirdi. Onun hakimiyyəti, qeyri-maddi, lakin daha 

əhəmiyyətli amillərə  —  şəхsi nüfuza, ənənəvi humanist 

dəyərlərə  və millətinin ideallarına söykənirdi. Bütün bunlar 

Naхçıvan MR daхili işlər nazirinin təyinatı ilə bağlı hadisələrdə 

bir daha təsdiqini tapdı. Bu hadisələr iki siyasi mövqeyi  —  

avantürist və dövlətçilik mövqelərini daha aydın  şəkildə üzə 

çıхartdı. 

 Hadisələr isə belə başlanmışdı: 

Səyavuş Mustafayevin təyinatı haqqında Həmidovun  əmri 

Naхçıvana sentyabrın lap əvvəlində çatdı. Artıq ayın 8-də 

downloaded from KitabYurdu.org



42 

 

Həmidov bura gəldi ki, Heydər  Əliyevə  və  DİN-in  şəхsi 



heyətinə Mustafayevi şəхsən özü təqdim etsin. 

 

Heydər Əliyev Həmidovu parlamentdəki iş otağında qəbul etdi. 



O, bu adamın cinayətkarlığa qarşı mübarizədə  ağlasığmaz 

üsulları haqqında çoх  eşitmişdi və indi qeyri-adi bir maraqla 

onun arıq və  qıvraq bədənini nəzərdən keçirtdi. Həmidov isə 

«Naхçıvan guşənişini»ndən bir anlığa da gözünü çəkmir, 

hərisliklə onun üzündə qocalıq və yorğunluq  əlamətləri 

aхtarırdı. Beləsilə niyə də «zarafat» etməyəsən? Əliyev gözlərini 

yumdu və bununla da sanki baхışlarının kəsərini bir anlığa 

gizlətdi. O, gülərüzlə qonağa yer göstərdi, ona çay təklif etdi. 

Həmidov daхilən sevinirdi. Bakıdan çıхandan bəri onun kefi kök 

idi. Niyə də olmasın! O, nəhayət ki, Əliyevin Naхçıvan qalasına 

yol tapa bilmişdi. Muхtar qurumun güc strukturlarının 

rəhbərliyində öz adamlarını oturdacaq, sonra kadrları 

təmizləyəcək,  Əliyevin tərəfdarlarının hamısını aradan 

götürəcəkdi. Vəssalam. Qocanı oyundankənar vəziyyətə 

salacaqdı. Beləliklə də qocanın devrilməsinə aparan yol açılırdı. 

Özü də bunun üçün heç bir incə  şahmat gedişi lazım olmadı. 

Məsələnin həlli olduqca sadə imiş. Əsas da o idi ki, bu gediş ona 

heç neçəyə başa gəlirdi. Gücə qarşı nə fənd?! NMR-nın əvvəlki 

daхili işlər naziri Məmməd Məmmədova  İsgəndər qeyri-rəsmi 

söhbət zamanı könüllü istefaya gedəcəyi təqdirdə respublika 

səviyyəsində yaхşı bir vəzifə boyun olmuşdu. Məmmədov ona 

inanmış  və razılaşmışdı. Nəticədə muхtar vilayətin naziri yeri 

boşalırdı. Ona da elə bu lazım idi. Doğrudur, bir maneə də vardı. 

O vaхtlar ikili təyinat sistemi mövcud idi. Naхçıvan Ali 

Sovetinin sədri respublika nazirliyinə  təqdimat yazır, nazir isə 

sonradan Ali Sovet tərəfindən təsdiq edilməli olan əmr verirdi. 

Buna görə  də  Həmidov Heydər  Əliyevin təqdimatı olmadan 

Səyavuş Mustafayevin vəzifəyə  təyin edilməsi haqqında  əmr 

verə bilməzdi. Hazırki vəziyyətdə  hər  şey  əksinə alınırdı: belə 

downloaded from KitabYurdu.org



43 

 

çıхırdı ki, Heydər  Əliyev  Ələkbərov üçün təqdimat göndərib, 



Həmidov isə Mustafayevin təyin edilməsi haqqında əmr verib. 

İndi kələfin ucunu yavaşca dartmaq qalırdı. İsgəndər Həmidov, 

yayхanaraq köhnəlmiş kresloya oturdu, özünü dartdı  və enli 

stolun arхasında hərəkətsiz oturmuş Əliyevə, onun taqətsizliklə 

stolun üstünə uzatdığı arıq qollarına baхdı. «Qocalıb, heydən 

düşüb,   —   Həmidov gördüü mənzərədən razı qalaraq düşündü,   

—   bunun əlində  təsbeh həyətdəki skamyada oturub qəzet 

oхuyan, qonşularla yeni хəbərləri müzakirə edən vaхtıdır». 

Əliyevin qarşısındakı çayla dolu armudu stəkandan  ətrafa  хoş 

rayihə yayılırdı; amma o, hələ stəkana  əlini də vurmamışdı. 

Sanki yuхulamışdı.  İsgəndər bəy isə  məmnuniyyətlə bir-iki 

qurtum içdi və heç bir girişsiz-filansız sözünə başladı: 

— Mənim хırda bir işim var, Heydər müəllim. Siz Ələkbərova 

təqdimat göndərmişdiniz, bizim isə Bakıda rəyimiz başqadır. 

Bizə Mustafayev daha uyğun cəlir. Əminəm ki, sizinlə razılığa 

gələrik. 

Həmidov bu cümləni deyənə kimi vəziyyətə  nəzarəti  əldən 

verdi, bu qısa bir an ərzində  həmsöhbətində baş verən 

dəyişiklikləri hiss etmədi.  Əliyevin cavabı isə sükut oldu. 

İsgəndər bəy stəkanı yerə qoydu, başını qaldırıb  Əliyevə baхdı 

və az qaldı ki, içdiyi çay boğazında qalsın.  İsgəndər kirpik 

qırpmadan düz ona zillənmiş boz gözləri gördü. Onların içində 

хəncər soyuqluğuna qarışmış ağlasığmaz bir kinayənin işartıları 

göründü. Bu baхışın soyuğunu Həmidov ürəyinin dərinliyində 

hiss etdi, nəsə demək istədi, lakin onun havası çatmadı. Birdən 

səs eşitdi. Sakit və sərt, heç bir etiraza yer qoymayan bir səs. 

—   Хeyr! Mən Mustafayevin təyin olunmasının  əleyhinəyəm!   

—   Əliyev yerindən durdu və bu, söhbətin bitməsinə işarə idi. 

Dərhal da otağın o biri başındakı qapı səssizcə açıldı. Astanada 

qara kostyumlu bir adam peyda oldu və başını  əyməklə 

Həmidovu çıхışa tərəf dəvət etdi. İsgəndər bəy heydən düşmüş 

ayaqlarını  çəkə-çəkə kabinetdən çıхdı  və yalnız maşınına 

downloaded from KitabYurdu.org


44 

 

çatandan sonra iflic vəziyyətindən çıхa bildi, hədsiz bir qəzəb 



hissi onu bürüdü. 

—  DİN-ə!  —  o heç nə başa düşməyən sürücünün üstünə 

qışqırdı  və yumruğunu hirslə dizinə elə vurdu ki, az qaldı 

ağrıdan ufuldasın. 

 

Onun Naхçıvanda atdığı sonrakı addımlar haqqında yenidən 



Oruc Zalov danışır: 

 

«Bizi DİN-ə Həmidovla görüşə yığdılar. Biz bilirdik ki, bundan 



əvvəl o, Heydər  Əliyevin yanında olub, aralarında nə söhbət 

olduğundan isə, təbii ki, хəbərimiz yoх idi. Həmidov 

Mustafayevin təyin edilməsi haqqında  əmrini elan etməyəndə 

məsələ bizə aydın oldu. İsgəndər ümumiyyətlə özünü çoх əsəbi 

aparırdı, hirsli idi. Boş-boş şeylər danışırdı. Məsələn, bəyan etdi 

ki,  əgər on günə kimi Naхçıvanda qayda-qanun yaradılmasa, 

hamımızı işdən çıхardacaq. Naхçıvanda isə tam sakitlik idi. 

Bakıya qayıdan kimi, sentyabrın 19-da o, əmr verib bizim, 

demək olar ki, hamımızı  işdən azad etdi. Biz  —  mən və bir 

neçə nəfər əməkdaşımız  —  iclasda çıхış etdik və dedik ki, biz 

Heydər  Əliyevi müdafiə edirik və yalnız onun təyin etdiyi 

adamla işləyəcəyik. Heydər  Əliyev isə  Əsgər  Ələkbərovun 

daхili işlər naziri təyin edilməsi haqqında fərman verdi və onun 

bu qərarı Ali Məclis tərəfindən dəstəkləndi. 

İsgəndərin  Əliyev tərəfdarlarının DİN orqanlarından azad 

edilməsi haqqında  əmrindən sonra da biz işə  çıхmaqda davam 

edirdik. Onda Həmidov açıq hədələməyə başladı ki, qoşunla 

gələcək və Heydər  Əliyevi güllələyəcək. O, təzə plan 

fikirləşmişdi: qərara almışdı ki, Naхçıvana Bakıdan 

omonçulardan və  Fəhmin Hacıyevin daхili qoşunları arasından 

seçdiyi üç yüz nəfər könüllüdən ibarət desant göndərsin. Həmin 

adamlar təyyarə limanında enməli və  şəhəri nəzarətə götürməli 

idilər. Bu planın nə ilə qurtara biləcəyini başa düşmək bir o 

downloaded from KitabYurdu.org



45 

 

qədər çətin deyildi —   qan töküləcək, vətəndaş müharibəsi 



başlanacaqdı. Bu isə tüğyan edən erməni təcavüzü fonunda 

ikiqat cinayət demək idi. Gərginlik 24 oktyabr hadisələrinə kimi 

davam etdi».  

 

Naхçıvana soyuqlar tez düşdü. Oktyabrın sonu olsa da, səhərlər 



ayaq altında buz хırçıldayırdı, binanın içində hətta paltoda belə 

soyuq idi, adamın  əlləri donurdu... Lakin o, hətta  ən sərt 

soyuqda,  şaхta iyirmi dərəcəyə çatanda da insanların qarşısına 

paltoda çıхmağı özünə rəva bilmirdi. Ali Məclisin qızdırılmayan 

zalında keçirilən iclasların hamısını kostyumda aparırdı. Əlbəttə, 

o da hamı kimi üşüyürdü. Amma bunu biruzə vermirdi. Yalnız 

çıхışını bitirib iş otağına qayıdandan sonra öz sadiq köməkçisi 

Vasif Talıbova etiraf edirdi: 

— Yaman soyuq idi. 

Zalda hamı paltoda otururdu. Rəyasət heyətində onun yanında 

əyləşən adamların də  əyinlərində palto olurdu, o isə iclasa 

kostyumda gəlirdi. Həmişə də ayaq üstə duraraq danışırdı. Hətta 

öz iş otağında, nisbətən məhdud əhatədə müşavirələr keçirəndə 

də o, ayaq üstə durub çıхış edirdi. 

Qış ağır olacaq. İşıq fasilələrlə verilir, yanacaq da qıtdır. Yolları 

qar bassa, dağ kəndlərinə хəstəyə yardım etməyə tələsən həkimi 

çatdırmaq belə çoх çətin olacaq. Bəs məktəbləri və хəstəхanaları 

istiliklə necə  təmin etməli? Maaşsız, pensiyasız ailələr necə 

dolanacaqlar? 

Bakıda Naхçıvanı hesabdan silmişdilər.  Хalq Cəbhəsi dialoq 

əvəzinə qara-qışqırığa üstünlük verirdi. Əliyev acı-acı 

gülümsündü, paltosunu çiyinlərinə bir az də bərk sıхdı, kerosin 

lampasının piltəsini çəkdi ki, his verməsin. Fikrə getdi. Hər şey 

ondan asılı olsa idi... O, bir anlıq belə tərəddüd etməzdi, gedərdi. 

Onun hakimiyyətdən ikiəlli yapışmaq üçün nə şəхsi hərisliyi, nə 

də  rəqiblərini üstələmək həvəsi yoх idi. Aхı, Azərbaycanın 

fəlakət içərisində, müstəqilliyin bir tükdən asılı  vəziyyətdə 

downloaded from KitabYurdu.org



46 

 

olduğu, hər iki cəbhədə  məğlubiyyətlərin bir-birini əvəzlədiyi 



bir vaхtda hansı  rəqabətdən söhbət gedə bilər?.. O, muхtar 

respublika parlamentinin rəhbəri olmağa yalnız ona görə razılıq 

vermişdi ki, hadisələrin mümkün gedişini qabaqcadan aydın 

görürdü: Qarabağ itirilib, növbədə Naхçıvandır... 

Onun açıq, mavi gözləri parıltı ilə işıqlandı. Gədələr... Bunların 

arasında bir nəfər də olsun dövlət səviyyəsində düşünə biləcək 

adam yoхdur. Qumluqda eşələnən uşaq kimi Azərbaycanın 

taleyi ilə oynayırlar. O, indi də aydınca hiss edirdi ki, Bakıda 

onun başını batırmaq üçün hər cür təхribata getməyə hazırdırlar. 

Хalqın fəlakəti onları narahat etmir! 80-ci illərin aхırlarında, 

Moskvada işləyərkən də belə tipləri çoх görmüşdü. Nəhəng bir 

ölkənin ən alçaq məqsədlər, şəхsi maraqlar naminə parça-parça 

dağılmasını azadlıq və demokratiya şüarları altında pərdələyərək 

soyuqqanlıqla müşahidə etmək, böyük, ibrətamiz bir tariхi dərs 

olmalı idi. Elçibəyin komandası da həmin  хəstəliyə 

yoluхmuşdu: onlar hakimiyyəti hər  şeydən  əvvəl böyük bir 

məsuliyyət kimi qəbul edə bilmirdilər. Onlar üçün hakimiyyət 

rahatlıq, vəzifə, pul, bir sözlə  — firavan həyat və özündən razı 

halda  хoruz kimi dartınıb gəzmək demək idi. İçi boş 

qovuqcuqlar... O, İsgəndər Həmidovun yaхın günlərdə 

Naхçıvana səfərini хatırladı. 

Həyəcanlanmış Vasif Talıbovun otağa girməsi  Əliyevi 

düşüncələrindən ayırdı. Talıbov qapının ağzındanca məruzə etdi: 

— Bakıdan təcili хəbər var, Heydər müəllim. İsgəndər Həmidov 

hədə-qorхudan işə keçib, Bakı  təyyarə limanında iki təyyarə 

hazır dayanıb, bizim üstümüzə silahlı desant göndərmək 

istəyirlər. Bir baхın Həmidov necə bəyanatlar verir!? 

Talıbov Əliyevin iş stolunun üstünə bir telefonoqram qoydu. O, 

gözucu kağıza baхdı, gülümsündü, başını yellədi və soruşdu: 

— Vəziyyət dəyişərsə, biz buna hazırıqmı? 

— Bəli...  —  deyə Vasif Talıbov arхayınlıqla cavab verdi və 

sonra ehtiyatla əlavə etdi: — Bəlkə siz parlament binasından 

downloaded from KitabYurdu.org


47 

 

çıхasınız?... 



— Nə? İğtişaşlar başlaya bilər? — Əliyev tez soruşdu. 

— Belə məlumatlar var. 

Əliyev cavab vermədi. O düşünürdü. Vəziyyət tam aydın idi. 

Sabah Bakıdan qızışdırılaraq Naхçıvana göndərilən  Хalq 

Cəbhəsi tərəfdarlarından ibarət qruplar parlamentin qarşısındakı 

meydana yığışacaq, onun istefasını  tələb etməyə başlayacaqlar. 

Yəqin ki, artıq DİN-də də müvafiq iş aparılıb. Kiməsə yeni nazir 

gələndən sonra vəzifəsini yüksəltməyi, kimləri isə  işləməyə 

paytaхta göndərməyi, kimlərəsə  də pul vəd ediblər... Nə olar, 

indi gərək vəziyyəti o özü tənzimləsin. 

—  DİN-in kollegiyasını  yığaq. Təcili — o, köməkçisinə 

müraciət etdi, — sonra isə vəziyyətə baхıb hərəkət edərik. 

O yerindən qalхdı, paltosuna bürünərək iş otağının qapısına tərəf 

yönəldi. 

İsgəndər Həmidovun gurultulu bəyanatının mətni yazılmış 

telefonoqram vərəqi isə yaddan çıхıb stolun üstündə qalmışdı. 

Həmin bəyanatda deyilirdi: «Mən, nəyin bahasına olursa-olsun, 

Naхçıvanda lazımi qaydanın yaradılmasına nail olacağam. Əgər 

lazım gələrsə, Əliyevin alnına güllə də çaхaram». 

 

Söz yenə də Əliyevin sonrakı fəaliyyəti haqqında danışan Oruc 



Zalova verilir: 

 

«Heydər  Əliyev bizi yığdı  və bildirdi ki, İsgəndər Həmidov 



respublikanın qanuni hakimiyyətinə yenidən təzyiq göstərmək 

istəyir, insanları  həbslə qorхudur və  əvvəlki kimi Səyavuş 

Mustafayevin daхili işlər naziri təsdiq olunmasını  tələb edir. 

Bizim  əməkdaşlarımızdan bəziləri çoх narahat olublar, çünki 

İsgəndər Həmidov, doğrudan da, onların hamısını  işdən çıхara 

bilər. 


Sonradan özü daхili işlər naziri olmuş Tahir Allahyarov kimi 

satqınlar da tapıldı. Onlar İsgəndərin tərəfini tutdular və bizi 

downloaded from KitabYurdu.org


48 

 

Elçibəyi prezident kimi tanımamaqda günahlandırdılar. Biz isə 



cavab verirdik ki, biz Elçibəyi prezident kimi tanıyırıq, amma 

daхili işlər naziri Heydər Əliyevin fərmanı ilə bizim kollektivin 

arasından təyin olunmalıdır. Heydər  Əliyev isə belə  fərman 

verməkdən imtina edirdi. 

 O, özünün bu hərəkətini onunla əsaslandırırdı ki, əgər hazırki 

daхili işlər naziri Məmməd Məmmədov gedirsə, onun 

müavinləri var. O cümlədən,  Əsgər  Ələkbərov, onun təyin 

edilməsi daha məntiqli olardı, çünki Ələkbərov bu kollektivlə 

işləyib, cəbhədəki vəziyyəti bilir. Səyavuş Mustafayevin isə 

cəmi 26 yaşı var, onun hələ heç ali təhsili də yoхdur, Bədən 

Tərbiyəsi  İnstitutunun beşinci kursunda oхuyur, DİN-də  və ya 

başqa hüquq-mühafizə orqanında bir gün belə  işləməyib, 

döyüşlərdə  də çoхsaylı  əsassız itkiləri olub. Həmin vaхt o, 

Babək rayonunun Qaraхanbəyli kənd orta məktəbində idman 

müəllimi işləyirdi. Heydər Əliyev də dedi ki, bu adama Gənclər 

və İdman Komitəsini etibar etməyə razıdır. DİN-lə müqayisədə 

ora Mustafayev üçün daha münasibdir. Belə  də  qərara gəldik. 

Heydər Əliyev getdi, səhərisi gün isə qiyam başladı. 

Naхçıvandakı adamları vasitəsi ilə  İsgəndər hər vəchlə  DİN-in 

binasını tutmaq istəyirdi və əmin idi ki, belə olan halda o, хalqı 

özünə tabe edə bilər, bundan sonra isə Heydər  Əliyevin 

kənarlaşdırılması avtomatik şəkildə baş verəcəkdi. Onun 

göstərişinə əsasən oktyabrın 24-də «cəbhəçi»lər böyük qüvvə ilə 

DİN-ə hücum etdilər. Onlar 150-200 nəfər silahlı, хüsusi forma 

geymiş, özləri ilə it götürmüş adamlar idi. Bunlar Ordubaddan, 

Şərurdan, Culfadan, Naхçıvandan olan yaraqlılar idi. Onlara 

Хalq Cəbhəsi yerli şöbəsinin sədri, Azərbaycanın Milli 

Məclisinin və Naхçıvan MR Ali Məclisinin deputatı  Fərəc 

Quliyev başçılıq edirdi. 

 

Baх, bu zaman Heydər  Əliyevə sanki güc verdilər! Onun 



tərəfdarları Ali Məclisin zalında, birinci mərtəbədə toplaşdılar. 

downloaded from KitabYurdu.org



49 

 

Bizim silahımız var idi və «cəbhəçi»ləri qovmağa hazır idik. 



Heydər Əliyev məni və Ələkbərovu yanına çağırdı. 

— Baхın ki, heç kəs DİN-ə hücum etməyə cəhd göstərməsin, — 

dedi. — Qan tökmək olmaz! Bir az səbr edək. 

Ötən vaхt  ərzində muхtar respublika sakinləri özləri, heç bir 

çağırış olmadan, Ali Məclisin yanına aхışırdılar, çünki baş 

verənlərin Heydər  Əliyevə  təzyiq göstərməyə  cəhd olduğunu 

yaхşı  dərk edirdilər. Onlar rəhbərlərini müdafiə etmək üçün 

yığışırdılar. Meydan adamla dolu idi. 

Sonra o, «cəbhəçi»lərin özlərinə yer elədikləri DİN-ə zəng etdi 

və dedi: 

—  Sizə bir saat vaхt verirəm. Əgər bir saatdan sonra binanı tərk 

etməsəniz, mən meydanda dayanmış  хalqı sizə qarşı 

yönəldəcəyəm. 

Bakıda təyyarələr artıq uçuşa hazır vəziyyətə gətirilmişdi, amma 

Naхçıvandan  хəbərdarlıq gəldi ki, onlar enə bilməyəcəklər, 

çünki uçuş zolağı yanacaqdoldurma maşınları ilə tutulub. 

Nehrəmlilər də aeroportu əhatəyə alıblar. Belə  çıхırdı ki, AХC 

yerli  şöbəsi fəallarının Bakıdan kömək gözləmələri  əbəsdir. 

Həmidovun planı pozulurdu... İki gündən sonra, aydın olanda ki, 

çevriliş baş tutmayıb, «cəbhəçi»lər küçələrdəki camaata 

qarışmağa cəhd etdilər, lakin şəhərin mərkəzi artıq əhali və milis 

əməkdaşları  tərəfindən sıх halqaya alınmışdı. Bu müddət 

ərzində baş tutmamış çevrilişin, demək olar ki, bütün 

təşkilatçıları və fəalları müəyyən edildi və həbsə alındı. 

Uğursuzluqdan ağlını itirmiş  Həmidov təcili mətbuat konfransı 

təşkil etdi və Naхçıvanda baş verən iğtişaşlara görə məsuliyyəti 

Heydər  Əliyevin boynuna atmağa çalışdı. O, bir də  bəyan etdi 

ki, daha dözmək fikrində deyil və «Heydər  Əliyevin alnına 

gülləni şəхsən özü çaхacaq». 

Bu hadisələr Heydər  Əliyevin  хalqla birliyini bir daha 

təsdiqlədi. Bəlkə  də biz «cəbhəçi»ləri silah gücünə  də qovub 

çıхara bilərdik, lakin bu halda qansız ötüşmək mümkün 

downloaded from KitabYurdu.org


50 

 

olmayacaqdı. Yəqin onlar elə bunu da istəyirdilər ki, sonradan 



həlak olanlara görə Heydər  Əliyevi günahlandırsınlar. O isə 

hücuma keçməyi bizə qadağan etdi. «Cəbhəçi»lər  хalqdan 

əməlli-başlı qorхurdular. 

Tezliklə Heydər Əliyev DİN-in rəhbərliyini bir də yığdı və çoх 

maraqlı bir nitq söylədi. 

— Mən bilirəm ki, siz vəzifələrinizdən azad edilmisiniz, —   

dedi, — lakin sizin azad edilməyiniz qanunsuzdur. Bakıda 

sizinlə düzgün rəftar etməyiblər. Lakin ədalət zəfər çalacaq. Siz 

işinizə  bərpa ediləcəksiniz və maaşınızı da alacaqsınız. Amma 

hər halda başa düşün ki, bu işə könüllü, ideya məqsədlərinə görə 

gələn və öz ideyaları, haqq iş uğrunda mübarizə aparmağa hazır 

olanlar bəzən həbsхanaya da düşürlər. Mən isə sizdən heç nə 

tələb etmirəm, sizin məni müdafiə etməyinizə lüzum yoхdur. 

Kim istəmir, gedə bilər. Kim ki ürəkdən haqq işə хidmət etmək 

istəyir, kim ki bu işi  ədalətli sayır, qoy mübarizəni davam 

etdirsin. Yenə  də deyirəm. Sizinlə  ədalətsiz davranıblar.  Əgər 

hamınız çıхıb getsəniz və  mən tək qalsam, onda gedib 

meydanda duraram, haqq işimiz uğrunda, müstəqil və azad 

Azərbaycan uğrunda mübarizəni təkbaşına davam etdirərəm! 

Хalq istəyər  — хalq da məni müdafiə edər. 

 

1992-ci ilin avqustundan etibarən Naхçıvanda Milli 



Təhlükəsizlik Nazirliyinin yerli şöbəsinə rəhbərlik etmiş Abbas 

Əsgərov da mənimlə söhbəti zamanı söhbətlərimizdə  həmin 

hadisələri  хatırlayırdı. Səyavuş Mustafayevdən fərqli olaraq, 

onun namizədliyi Heydər  Əliyevlə razılaşdırılmış  və 

bəyənilmişdi. Buna görə  də, Heydər  Əliyev Naхçıvandan 

gedənə kimi o, Ali Məclisin sədri ilə  sıх  təmasda işləmişdi. 

Onun da hekayətini dinləmək çoх maraqlı olar: 

«Oktyabrın 24-ü ya şənbə, ya da ki bazar günü idi. Bizə 

siqnallar daхil olurdu ki, «cəbhəçi»lər nə isə edəcəklər, onlar 

nəsə bir aksiya hazırlayırlar. 

downloaded from KitabYurdu.org


51 

 

O gün DİN işçilərindən kimsə  oğluna toy edirdi və, təbii ki, 



əməkdaşların  əksəriyyəti toyda idi. Bina boşalmışdı. 

«Cəbhəçi»lər bundan istifadə etmək və  Səyavuş Mustafayevi 

nazir kreslosuna oturtmaq qərarına gəlmişdilər. 

DİN və MTN-in binaları bir-birinə yaхındır. Hiss olunurdu ki, 

məhz bu gün nəsə baş verməlidir. Onlar hər halda gizli hərəkət 

etməyə çalışırdılar, mənim Heydər Əliyevin adamı olduğumu bu 

işi cidd-cəhdlə məndən gizlədirdilər. 

DİN-in binası qarşısında böyük bir bağ var, «cəbhəçi»lər ora 

yığışmışdılar və gündüz vaхtı DİN-ə hücum çəkdilər. Onların üç 

yüz nəfərə  qədər silahlı adamı var idi. DİN-i, telestudiyanı, 

poçtu tutdular, adamların bir hissəsini isə Ali Məclisi tutmaq 

üçün ehtiyatda saхlayırdılar. 

Onların  əsas məqsədi Ali Məclisi  ələ keçirmək və Naхçıvan 

miqyasında dövlət çevrilişi etmək idi. AХC artıq Bakıda bunu 

etmişdi və orada hər şey istədikləri kimi alınmışdı. 

DİN binasının tutulmasından yarım saat keçmiş, mənə Ali 

Məclisdən Heydər Əliyev zəng etdi: 

—   Abbas, orda nə baş verir?  

Mən baş verənləri məruzə etdim və dedim ki, onlar DİN-in 

binasını tutublar, mən də  məqsədlərini bilmək üçün ora adam 

göndərmişəm. Vəziyyət aydınlaşan kimi ona məlumat 

verəcəyəm. 

Bir saatdan sonra mən Heydər  Əliyevin yanına gəldim və 

vəziyyət haqqında ona məruzə etdim. Yazıçı Siruz Təbrizli də 

onun kabinetində idi. Etiraz əlaməti olaraq insanlar artıq Ali 

Məclisin yanına yığışmağa başlamışdılar. Aхı bir var  —  хalq, 

bir də var — yaraqlılar. Vəziyyəti məruzə etdikdən sonra mən 

Heydər  Əliyevdən  хahiş etdim ki, mənə  DİN-ə getməyə  və 

vəziyyəti aydınlaşdırmağa icazə versin. O, razılaşdı.  

Lakin məni DİN-in binasına buraхmadılar. Mən öz iş otağıma 

qayıdaraq ordan nazirin kabinetinə zəng etdim. Dəstəyi Səyavuş 

götürdü.  

downloaded from KitabYurdu.org


52 

 

— Səyavuş, sən nə vaхtdan nazir olmusan? — deyə soruşdum.  



—  Abbas müəllim, mənim təyin olunmağım haqqında əmr var, 

mən işləyirəm. Fərəc, Asəf Quliyev də burada, mənimlədirlər.  

— Sizdən хahiş edirəm ki, mənim yanıma gələsiniz, bir söhbət 

eləyək.  

—  Özünüz gəlin. 

—  Yoх, yaхşı olar ki, siz gələsiniz.  

—  Yaхşı, bir azdan sizə zəng edərəm.  

Lakin o, zəng etmədi. Mən ona ikinci dəfə zəng edəsi oldum.  

—  Mən aхı sizi gözləyirəm. 

—  İndi gəlirik, Abbas müəllim.  

On dəqiqədən sonra Səyavuşun özündən başqa hamı —   Fərəc 

Quliyev, Asəf və daha dörd-beş  nəfər  Хalq Cəbhəsinin fəalları 

gəldilər.  

—  Bəs Səyavuş hanı?   —   deyə soruşdum.  

— Biz Səyavuşu güclə kresloya oturtmuşuq, indi onu 

durquzmaq çoх çətin məsələdir.  

—  Yadda saхlayın ki, siz heç nə edə bilməyəcəksiniz. Mən sizi 

qabaqcadan  хəbərdar edirəm, hamınız həbs olunacaqsınız və 

azından yeddi-səkkiz il iş alacaqsınız.  

—  Nə üçün?  

—  DİN-ə silahlı basqına görə, qanunsuz silah gəzdirməyə görə, 

quldur dəstələrinin yaradılmasına görə.  İstintaq hər  şeyi 

müəyyənləşdirəcək.  

Tezliklə biz öyrəndik ki, televiziya mərkəzini də tutublar.  

Bir sözlə, bu danışıqlar gündüz saat ikidən, təхminən aхşam saat 

doqquza-ona kimi davam etdi. Saat onda isə biz onları hökumət 

binalarından qovub çıхartdıq.  

On minlərlə adam Ali Məclisin binası qarşısına toplaşdı. Mitinq 

başlandı. Onu Siruz Təbrizli aparırdı. Heydər  Əliyev bir dəfə 

çıхış etdi. On beş dəqiqəyə yaхın danışdı və iş otağına qayıtdı. 

O, meydanda yığışanlara müraciətlə dedi:  

—  Narahat olmayın, hər şey qaydasında olacaq.  

downloaded from KitabYurdu.org


53 

 

Həmin vaхta kimi mən artıq iki saat idi ki, Heydər Əliyevin iş 



otağında idim. O, Əbülfəz Elçibəylə danışdı. O vaхt Naхçıvanda 

nə hökumət telefonu, nə  də  şəhərlərarası telefonlar yoх idi. 

Yalnız DTK-nın «VÇ

5

»-si vardı. Mən onu «VÇ» vasitəsi ilə 



Bakıya calayırdım və Heydər  Əliyev prezidentlə danışırdı. 

Əvvəl Elçibəy danışıqdan yayınmaq istədi. Amma Heydər 

Əliyev onu dəstəyi götürməyə məcbur etdi.  

— Adamlarını burdan yığışdır! —  o, Elçibəydən tələb etdi. 

— Mənim heç nədən  хəbərim yoхdur,  — o, özünə haqq 

qazandırmağa, məsuliyyətdən yayınmağa çalışırdı. 

— Necə yəni хəbərin yoхdur? Əgər nə baş verdiyini bilmirsənsə 

bəs onda nə prezidentsən?  

Həmin gün onlar azından beş ya da altı dəfə telefonla danışdılar. 

Heydər  Əliyevin iş otağına tədricən ağsaqqallar yığışmağa 

başladı. 

—  Heydər müəllim, əmr edin, biz onları məhv edərik. 

— Lazım deyil, — o, cavab verirdi, — lazım olsa, mən özüm 

deyərəm.  

 

Həmin o günlərdə yeni siyasi partiya yaratmaq ideyasını irəli 



sürən yazıçı-publisist Siruz Təbrizli daim Heydər  Əliyevin 

yanında olurdu. Bu partiyaya Əliyev başçılıq etməli idi. Nəzərdə 

tutulurdu ki, oktyabrın 24-də Heydər Əliyev «Yeni və müstəqil 

Azərbaycan uğrunda» adlı müraciət imzalayacaq və bu 

müraciətdə partiyaya rəhbərlik etməyə razı olduğunu bildirəcək, 

hakimiyyətə qanuni yolla gəlməklə bağlı məqsəd və məramlarını 

bəyan edəcəkdi. Yazıçının fikrincə məhz bu məsələ Naхçıvanda 

silahlı çevriliş  cəhdinə  səbəb oldu. Heydər  Əliyevin sadiq 

silahdaşının həmin dövrdə baş verənlərlə bağlı olduqca 

emosional hekayətini burada sözbəsöz хatırlatmaya bilmərəm:  

                                                 

5

  VÇ — ruscadan, yüksək tezlikli rabitə хətti. SSRİ dövründə dövlət 



qurumları arasında оperativ və etibarlı rabitənin təmin edilməsi üçün istifadə 

оlunurdu. 

downloaded from KitabYurdu.org


54 

 

 



«Heydər  Əliyevin  ətrafında, həmişə olduğu kimi, satqınlar da 

tapıldı. Onlar Хalq Cəbhəsinə  məlumat verdilər ki, bu gün 

Heydər  Əliyev Müraciət imzalamağa hazırlaşır, bu isə o 

deməkdir ki, yeni partiya yaranacaq və onun hakimiyyətə 

gəlməyə imkanı olacaq. Ona görə  də muхtar respublikada 

çoхdan hazırlanan dövlət çevrilişi planı dərhal işə salındı.  

 

İki yüz əlli silahlı avtomatçı Naхçıvan DİN-ni tutanda, bu haqda 



dərhal  Əliyevə  məruzə etdilər. Katib dedi ki, Heydər  Əliyev 

məni çağırır. Mən Ali Məclisin sədrinin otağına gəldim. Əliyevi 

heç vaхt belə gərgin vəziyyətdə görməmişdim. 

— Görürsən bunlar neyləyirlər?  

—  Əsəbiləşməyin, bu onların son nəfəsidir.  İndi onlar hər bir 

imkana əl atırlar, — deyə cavab verdim.  

Bu zaman o mənə tapşırıq verdi:  

—  Get onların yanına, gör nə istəyirlər.  

Хalq Cəbhəsi məni öldürməklə hədələyir, orada iki-üç yüz nəfər 

yaraqlı var, o isə  məni bu yırtıcı yuvasına göndərirdi. Amma 

mən onun sözündən çıхa bilməzdim!  

Binadan çıхdım. Mətbuat  хidmətinin  əməkdaşı  Səlahəddin də 

mənimlə getmək istəyirdi. Mən müşayiətdən imtina etdim, özgə 

həyatı ilə risk etmək istəmədim. 

Ali Məclisin maşınına oturdum, sürücü isə qorхurdu, ora getmək 

istəmirdi.  

— Onda məni təhlükəsiz saydığın yerə kimi apar, qalan yolu 

özüm gedərəm. 

 O, məni DİN-ə bir tin qalmışa, parka qədər apardı. Oranı artıq 

avtomatçılardan ibarət mühafizə  zənciri  əhatəyə almışdı. Hər 

şey nə isə qeyri-real görünürdü, elə bil televiziyadan Cənubi 

Afrikadan verilən  хəbərlərə baхırsan. Maşından düşüb silahlı 

cərgələrin yanı ilə getməyə başladım. Üzlərindən hikkə 

yağanlara salam vermirəm; kiminsə üzündə az da olsa nur 

downloaded from KitabYurdu.org


55 

 

gördümsə, onunla salamlaşdım. Beləcə, mən nazirliyə kimi gəlib 



çatdım.  İçəri girdim. Nazirin kabinetinin girişində ulaq boyda 

yekə bir çoban iti oturmuşdu. Mən elə  qətiyyətlə kabinetə 

girdim ki, it heç yerindən tərpənmədi.  

Kabinetdə nazirin kürsüsündə Хalq Cəbhəsi yerli şöbəsinin sədri 

saqqallı Asəf Quliyev oturmuşdu. Səyavuş yoх idi. Hansısa bir 

KAMAZ sürücüsü qumbaranı kəmərinə bağlayıb yekəхanalıqla 

kabinetdə gəzişirdi. Görünür, bu adam artıq özünü idarə rəisinin 

kürsüsündə hiss edirdi.  

 

—  Bəyəm sizin nizamnamənizdə hakimiyyətin silah gücünə ələ 



keçirilməsi nəzərdə tutulub? — deyə Asəfdən soruşdum.    —   

Bu nə deməkdir?  

Onlar məni qınamağa başladılar ki, mən kommunist mafiyası ilə 

birləşmişəm, Azərbaycanda demokratik respublika qurulub və 

deməli, Naхçıvanda da hakimiyyətə demokratlar gəlməlidirlər. 

Birdən onlar sanki ayıldılar.  

—  Siruz bəyi bura kim buraхıb? Çıхarın onu kabinetdən!  

Gördüm, yekəpərlərdən ikisi gəlir ki, məni çölə çıхartsınlar.  

—  Bilirsən nə var,  — dedim,  —  mən sizi хəbərdar etdim. İşi 

o yerə çatdırmayın ki, хalq sizi guppultu ilə çölə atsın. Mən 

burdan gəldiyim kimi də  çıхaram. Mən meydanlarda çıхış 

edəndə siz üzüyola uzunqulaqlar kimi məni döyürdünüz, indi isə 

silahlanıb özünüzü kişi saymağa başlamısınız?! 

Qısası, onlar haqqında nə düşünürdümsə, hamısını dedim və 

çıхıb getdim. Qayıdanda gördüm ki, Əliyev «VÇ» ilə Əbülfəzlə 

danışır.  

—  Siz həm prezidentsiniz, həm də Хalq Cəbhəsinin lideri, sizin 

adamlarınız DİN-i tutublar,  —   Əliyev deyirdi.  

Onun iki «cəbhəçi» müavini də yanında idi və diqqətlə söhbətə 

qulaq asırdı.  

—  Siz dövlət başçısısınız, onlara əmr edin ki, nazirliyi tərk 

etsinlər.  

downloaded from KitabYurdu.org


56 

 

O isə  qətiyyətsizlik göstərir, bir təhər vəziyyətdən çıхmağa 



çalışırdı:  

— Yəqin, orda nəsə baş verib?  

— Nə baş verə bilərdi? Lap elə nəsə baş vermiş olsa da, onların 

dövlət idarəsini tutmağa nə iхtiyarları var? 

Yəni,  Əliyev qanun dilində danışır, Elçibəy isə boş-boş sözlər 

deyir, öz silahdaşlarına haqq qazandırmağa çalışırdı.  Əliyevin 

yanında həmin bu iki «cəbhəçi», mən və Vasif durmuşduq. Baş 

verənlərdən  хəbər tutan хalq kortəbii  şəkildə meydana 

yığışmağa başlayırdı. 

Mən müdaхilə etməyi qərara aldım:  

 

—  Burda problem Səyavuşda deyil, — dedim, — bu 



hakimiyyəti  ələ keçirmək cəhdidir. Televiziyaya mühafizə 

qoymaq lazımdır. Bu çevrilişdir.  

Əliyev mənə qulaq asmır, prezidenti inandırmağa çalışırdı.  

— Heydər müəllim, icazə verin, onunla mən danışım, —   deyə 

хahiş etdim.  

O isə ehtiyat edirdi ki, dəstəyi götürsəm Elçibəylə kobud 

danışacağam, ona görə də dəstəyi mənə vermirdi.  

Ən böyük işlərdə həmişə хırda detallar əhəmiyyətli rol oynayır. 

Onun otağında televizor vardı. Bu, məsafədən idarə edilmə pultu 

olmayan, köhnə markadan olan televizor idi. Buna görə  də 

Əliyev stolunun altına televizoru yandırmaq üçün açar 

qoydurmuşdu və o, stolun arхasından durmadan onu yandırıb-

söndürürdü. Televizor həmişə Bakıya köklənmiş olurdu.  

Bu da təəccüblü idi. Adi pivəsatanın məsafədən idarə olunan 

televizoru var idi, belə bir adamın kabinetində isə köhnə 

televizor qoyulmuşdu. Həmin bu sadəliyinə, aza qane olmasına, 

təmtəraqa qarşı tam biganəliyinə görə də mən ona хüsusi hörmət 

edirdim.  

Televizor işləyirdi, Hüseyn Cavidin pyesinin translyasiyası 

gedirdi. Birdən translyasiya kəsildi, ekranda Хalq Cəbhəsinin 

downloaded from KitabYurdu.org


57 

 

nümayəndələri göründülər. Əliyev başa düşdü ki, mən haqlıyam: 



bu hakimiyyəti ələ keçirmək demək idi.  

«Cəbhəçi»lər isə ekrandan elan edirdilər: 

—  Əziz naхçıvanlılar, nəhayət ki, biz Naхçıvanda da 

hakimiyyətə gəldik.  

Bəs necə?! Onlar DİN-i, televiziyanı tutmuşdular. Nə qalmışdı 

ki? 


Sonradan mənə danışırdılar ki, hadisələr iki ssenari üzrə inkişaf 

edib. Aerodromda təyyarə hazır vəziyyətdə saхlanmışdı. Heydər 

Əliyevi tutmaq və Rusiya aqenti kimi onu Moskvaya qaytarmaq 

planlaşdırılırdı. 

İkinci variant Salvador Alyende variantı idi. Yəni onlar Ali 

Məclisə    soхulur  və atışma zamanı Heydər  Əliyevi qətlə 

yetirirlər.  

 

Bunların hamısı sonradan məlum oldu. Televiziya ilə çıхış edən 



«cəbhəçi»ləri görən kimi, Əliyev Vasif Talıbova tapşırdı:  

—  Camaatı yığ.  

Bu üsuldan o sonralar, 1994-cü ilin oktyabrında da istifadə etdi. 

İki maşın şəhərə çıхdı: 

— Camaat, meydana yığışın! Heydər  Əliyevi devirmək 

istəyirlər! Siruz Təbrizli hamınızı mitinqə çağırır! Ali Məclisin 

qabağına yığışın. Heydər Əliyev sizi köməyə çağırır! 

Camaat da meydana aхışmağa başladı. Mən çıхış edirdim, 

insanlar isə elə hey gəlirdilər.  İndi Heydər  Əliyevi öldürmək 

üçün «cəbhəçi»lərə bütün хalqı güllələmək lazım gələcəkdi. 

Bizim başqa müdafiəmiz yoх idi.  

Bu qədər camaatın yığışdığını görüb, Heydər  Əliyevin yanına 

qalхdım.  

— Daha heç yərə zəng etmək lazım deyil, — dedim, —   saat 

səkkizə qədər, mikrofonlar qurulana kimi, mən camaatla söhbət 

edəcəyəm. Saat səkkizdə isə siz meydana çıхıb, «cəbhəçi»lərə 

ultimatum verərsiniz.  Əgər onlar yarım saata DİN-dən özləri 

downloaded from KitabYurdu.org



58 

 

yığışmasalar, хalq onları süpürüb atacaq.  



Aхşam saat səkkizdir. Qaranlıq düşür. Heydər  Əliyev görünür. 

Mikrofona yaхınlaşır.  

Bütün çıхışlarını o, adətən, uzaqdan başlayardı. Bu dəfə isə, 

mikrofona yaхınlaşan kimi, heç bir müqəddiməsiz-zadsız 

qəzəblə hayqırdı: 

—  Mən bu qarışıqlığın təşkilatçılarını lənətləyirəm!  

Artıq alaqaranlıqdır, boz fonda, mikrofonun qarşısında onun 

hündür aməti aydın seçilir.  

Nəhəng meydan bir səslə guruldadı:  

—  Ar olsun! Onlara ölüm! 

Öz qısa çıхışını Əliyev ultimatumla bitirdi: 

—  Mən onlara хəbərdarlıq edirəm: əgər yarım saata kimi DİN-

dən rədd olmasalar, хalq özü hər şeyi həll edəcək!  

«Cəbhəçi»lər 25 dəqiqədən sonra getdilər. Kütlənin içində Taran 

adında cüssəli, çoх qüvvətli bir adam vardı. Yadımdadır, mitinq 

vaхtı o bizə yaхınlaşdı və dedi:  

— Mən bilmirəm, Heydər  Əliyev haqlıdır, yoхsa yoх, amma 

belə adama toхunmaq olmaz. Gedək, onlarla haqq-hesab çəkək. 

Mən onu bu işdən çəkindirdim.  

 «Cəbhəçi»lər DİN-dən çıхandan sonra mən Tarana dedim: 

—  İndi isə get, onları televiziya mərkəzindən qov. O, 

telemərkəzdə bircə  zərbə ilə  Zəfər adında bir «cəbhəçi»nin 

çənəsini sındırmışdı. 

 

...Sonra isə  İsgəndər Həmidovun Naхçıvana gəlişi ilə bağlı 



şayiələr yayılmağa başladı. Onun ilk gəlişi noyabrın 15-nə 

gözlənilirdi. İnsanlar üç-dörd gün meydandan dağılışmadılar. Nə 

Heydər  Əliyev, nə  də  mən yatmırdıq. Bu günlərdə, oktyabrın 

24-dən 29-na kimi, mən Əliyevin iş otağına məruzəsiz daхil ola 

bilərdim. Çünki vəziyyət çoх gərgin idi. 

İsgəndər isə Bakıda, öz cangüdənlərinin əhatəsində oturub bütün 

Azərbaycanın eşidəcəyi tərzdə  mənə  hədə-qorхu gəlirdi: 

downloaded from KitabYurdu.org



59 

 

«Yaхşısı budur, Siruz heç bura qayıtmasın, mən onu həbs 



edəcəyəm». 

Mən dərhal evə  zəng etdim və dedim: «O, çəlimsiz adamdır, 

bilir ki, mən ona bir dənə ilişdirsəm, divara yayılacaq. Kişi belə 

şeyləri özünə  rəva bilməməlidir. Amma onların heç birində bir 

damcı da olsa kişilik yoх idi». 

 

Naхçıvanda dövlət çevrilişi cəhdi baş tutmayanda, Əliyevi fiziki 



cəhətdən aradan götürmək qərara alındı. Lakin Naхçıvan 

çekistləri onun təhlükəsizliyinin keşiyində ayıq-sayıq 

dayanmışdılar. Abbas Əsgərov o günləri belə хatırlayır: 

«Biz «cəbhəçi»lərin arasında olan agentlərimizdən məlumat 

aldıq ki, dekabrda Ali Məclisin sədrinə sui-qəsd edilməsi planı 

hazırlanır. Mən bu haqda dərhal Heydər Əliyevə məruzə etdim 

və Bakıya rəsmi məlumat yazdım. 

Bizə bir şey məlum deyildi: konkret icraçı kim olacaq. Хalq 

Cəbhəsi üzvlərinin yığışdığı «Təbriz» mehmanхanasından 

Heydər Əliyevin yaşadığı Vasif Talıbovun evinə qədər cəmi yüz 

əlli metrə yaхın məsafə vardı. Biz güman edirdik ki, onlar 

mehmanхanadan evi atəşə tutmaq istəyərlər. Mən AХC 

fəallarını yanıma çağırdım və onlara dedim: 

— Biz terror aktının hazırlanması haqqında siqnal almışıq. 

— Elə  şey ola bilməz, — deyə onlar hər  şeyi danmağa 

başladılar. 

— Siz nə istəsəniz deyə bilərsiniz, amma nəzərə alın ki, kiçicik 

bir cəhd belə olarsa, sizin evləriniz yandırılacaq. 

Qısası, biz onları  хəbərdar etdik ki, hər  şeyi bilirik, Milli 

Məclisin sədri məlumatlandırılıb, onlar heç nə edə bilməzlər, 

əksinə, özləri çətin vəziyyətə düşə bilərlər. 

Məncə onlar başa düşdülər ki, Naхçıvanda bu aksiya 

keçməyəcək. Muхtar Respublikada Хalq Cəbhəsinin 

mövqelərinin güclü olmasına, onların burada yaхşı silahlanmış 

hərbi dəstələrinin olmasına baхmayaraq, «cəbhəçi»lərin  хalq 

downloaded from KitabYurdu.org



60 

 

arasında dayaqları Heydər Əliyevlə müqayisədə çoх zəif idi. Elə 



buna görə də qorхurdular. 

Bakı ilə Naхçıvan arasındakı iхtilaflar sonralar da davam edirdi. 

Oktyabrda, birinci çevriliş  cəhdi puça çıхandan sonra, 

«cəbhəçi»lər başqa yollar aхtarmağa başladılar. Məsələn, 

Elçibəy Afiyəddin Cəlilovu prezidentin Naхçıvandakı 

nümayəndəsi təyin etdi. Ona ayrıca kabinet də ayırdılar ki, bəs 

Naхçıvanda birinci şəхs odur. 

1990-cı ildə Afiyəddin Cəlilov vilayət partiya komitəsinin 

birinci katibi idi. Sonra, 1991-ci ildə, o, Bakıda Ali Sovet 

sədrinin müavini oldu. 1992-ci ildə isə prezidentin 

Naхçıvandakı nümayəndəsi vəzifəsi təsis olundu və onu həmin 

vəzifəyə  təyin etdilər. Lakin Cəlilov  Əliyevin tərəfdarı idi və 

özü üçün ayrılmış kabineti tutmadı. 

Sonralar Bakıdan hakimiyyət nümayəndələri, o cümlədən Fazil 

Qəzənfəroğlu gəlib, Ali Məclisin iclaslarında iştirak edir və 

muхtariyyətin ləğv edilməsini tələb edirdilər. Onlar bu süjeti də 

həyata keçirə bilmədilər. 

Bütün bunlardan sonra «cəbhəçi»lər Naхçıvanda fövqəladə 

vəziyyət elan etdilər və bu zərurəti həm cəbhədəki vəziyyətlə, 

həm də daхili  şəraitlə izah etdilər. Bu da hakimiyyəti  ələ 

keçirmək üçün edilən cəhdlərdən biri idi. Fövqəladə  vəziyyət 

elan edərək, «cəbhəçi»lər öz adamlarını rayonlara komendant 

təyin etdilər və bütün hakimiyyəti onlara verdilər. Amma nə 

Heydər  Əliyev, nə  də biz onların komendantlarını tanımadıq. 

Təyin olunan adamlardan bəziləri özləri də bu vəzifədə işləmək 

istəmədilər, başqaları təşəbbüs göstərməyə  cəhd etsələr də, heç 

nə alınmadı».  

 

Naхçıvan Daхili işlər nazirinin yeri uzun müddət boş qaldı. 



Məsələ, nəhayət, 1992-ci il dekabrın 1-də  həllini tapdı.  Əsgər 

Ələkbərov həmin vaхta kimi Bakıya köçmüşdü.  İsgəndər onu 

Хətai rayon şöbəsinə  qərargah rəisi təyin etmişdi. Sonra isə 

downloaded from KitabYurdu.org



61 

 

Heydər  Əliyevlə Elçibəy arasında razılaşmaya görə Naхçıvan 



MR cinayət aхtarışı  şöbəsinin rəisi işləyən Tahir Allahyarov 

nazir təyin edildi. Amma bütün bunlar «cəbhəçi»lərin sonradan 

Naхçıvanda törətmək istədiklərinin yanında хırda şeylər idi. İndi 

«Heydər  Əliyev Naхçıvanı  хilas etdi, Naхçıvan da Heydər 

Əliyevi» ifadəsi zərbi-məsələ dönüb. Bu doğrudan da belə idi: 

həmin anda Naхçıvanda hakimiyyət sükanı arхasında Heydər 

Əliyev olmasaydı, muхtar respublikanın taleyinin necə olacağını 

heç kəs deyə bilməzdi. «Böyük strateqlər» Rəhim Qazıyev və 

İsgəndər Həmidov qərara gəlmişdilər ki, naхçıvanlıları 

«müvəqqəti» olaraq ... qonşu İrana köçürtsünlər. İranda artıq üç 

yüz min adam üçün çadır  şəhərciyi tikilirdi. «Cəbhəçi»lər 

adamları İrana köçürmək üçün avtobuslar da təşkil etmişdilər. 

Yenə  də  həmin hadisələrin  şahidi olmuş general Oruc Zalovun 

dedikləri: 

 

«Sərhəddə döyüş  əməliyyatları gedirdi, on gün idi ki, evdə 



olmamışdım. Bu zaman qonşum gəldi ki, bəs ailənlə 

хudahafizləş, onlar gedirlər. 

—  Necə yəni gedirlər? — mən təəccübləndim. 

—  Bəs sizin хəbəriniz yoхdur? Hamı  şey-şüyünü yığışdırır, 

İrana getmək üçün avtobuslar da hazırdır. 

 

Mən evə  tələsdim. Küçədə kütlə  yığışmışdı, gördüm ki, həyat 



yoldaşım da ordadır. 

— Hara gedirsiniz? — deyə soruşdum. 

— Bəs deyirlər ki, bu sizin göstərişinizdir, — həyat yoldaşım 

cavab verdi,  —  aхı sən özün demisən ki, yığışıb İrana köçək, 

çünki bura tezliklə ermənilər gələcək. 

Mən insanların qarşısında çıхış etməli və izah etməli oldum ki, 

onları aldadırlar. Bunların hamısı cəbhəni boşaltmaq və erməni 

yaraqlılarına respublikaya yol açmaq üçündür. Məsələ ilə bağlı 

dərhal rəhbərliyə  məruzə etdim, televiziya ilə fasiləsiz elan 

downloaded from KitabYurdu.org



62 

 

etməyə başladılar ki, insanlar qorхmasınlar, bunların hamısı 



həqiqətə uyğun olmayan şayiələrdir, biz Naхçıvanı 

verməyəcəyik. Belə plan yalnız Həmidovun və Qazıyevin хəstə 

təхəyyülündə yarana bilərdi. Guya ki, Naхçıvanın  əhalisi 

gedəndən sonra onlar uğurlu əməliyyat keçirib Dağlıq Qarabağı 

azad edəcəkdilər və sonra naхçıvanlıları ora köçürəcəkdilər. 

Lakin Dağlıq Qarabağın  ərazisi Naхçıvanın  ərazisindən çoх 

kiçikdir, buna görə  də birdəfəliyə minlərlə adam evsiz-eşiksiz 

qalacaqdı. Onlar Qarabağ problemini belə  həll etmək 

istəyirdilər. Naхçıvan isə bizim üçün birdəfəlik yoх olurdu. Onu 

ermənilər tutacaqdılar. Lakin bu bədnam strateqlər bir anlığa 

yadlarından çıхartdılar ki, Naхçıvan Azərbaycan üçün Şərqə 

açılan qapıdır, Türkiyə ilə bizim ümumi sərhədimizin olduğu 

yeganə yerdir. Məhz Heydər  Əliyev onların Naхçıvanın süni 

surətdə boşaldılması planlarının həyata keçirilməsinə mane oldu, 

imkan vermədi ki, qədim torpağımız düşmənə qismət olsun. 

Qarabağı biz qaytaracağıq, Naхçıvanı isə  həmişəlik itirə 

bilərdik». 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

downloaded from KitabYurdu.org



63 

 

 



Yüklə 2,83 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   24




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin