103
tiklash va yanada yuksaltirish, milliy ta’lim-tarbiya tizimini takomil-
lashtirish, uning milliy zaminini mustahkamlash, zamon talablari bilan
uyg‘unlashtirish asosida jahon andozalari va ko‘nikmalari darajasiga
chiqarish maqsadiga katta ahamiyat berib kelinmoqda”.
Bu ulkan
mashaqqatlar evaziga amalga oshirilib kelinayotgan ta’lim-tarbiya soha-
sidagi islohotlarning asosiy yo‘nalishidir. Hozirgi zamon o‘qituvchisidan,
hayot sinovlariga bardoshli bo‘lish, millat qadriyatlarini anglash,
jamiyatda o‘zining munosib o‘rnini topish, yuksak ma’rifatli va ulkan
salohiyatli bo‘lish, eng so‘nggi zamonaviy texnologiyalarni mukammal
bilish talab etiladi.
O‘qituvchi o‘quvchilar bilan muloqot
jarayonida yuz berishi mum-
kin bo‘lgan turli ziddiyatli vaziyatlarni tezda bartaraf etishi uchun, avvalo
o‘z iqtidoriga, pedagogik mahoratiga tayanishi kerak. Pedagogik muloqot
asosida erishiladigan yutuqlar o‘qituvchining ijodiy mehnati mahsulidir.
Ushbu mehnatning salbiy va ijobiy tomonlari bo‘lishi shubhasiz. Har bir
vaziyatni oqilona baholash, uni to‘g‘ri rejalashtirish, tarbiyaviy
jarayonlarda aql-idrok bilan muloqotni tashkil etish zarur.
O‘qituvchi bilan o‘quvchilarning muloqotda bir-birlarini o‘zaro
tushunmasliklari, muloqot vositalarining qashshoqligi, har bir o‘quv-
chining ruhiyatiga qarab muomala qilinmasligi, barchaga bir xil majburiy
itoatkorlik
munosabati,
o‘quvchilarni
tor doiradagi intizomga
chaqiruvchi emotsional jihatdan salbiy tus berilgan buyruq shaklidagi
muloqot doimiy ziddiyatlarni keltirib chiqaradi. Pedagogik muloqot
usullari ustida ishlashning asoslangan tizimini tuzish uchun, har bir
o‘qituvchi o‘zining
muammolaridan, yo‘l qo‘yilgan kamchiliklaridan
kelib chiqib, qiyinchiliklarni tahlil qilish bilan bartaraf etishi lozim.
Pedagogik muloqotga doir barcha mashqlarning umumiy yo‘na-
lishini mavjud pedagogik vaziyatlarda malaka hosil qilish uchun, har bir
muloqot ishtirokchilarining imkoniyatlarini ochishga ko‘maklashuvchi
uning shaxsiy hislatlarini rivojlantirib borishni ta’minlovchi vositalardan
foydalanish taklif qilinadi. Muloqotga ba’zi o‘quvchilarning subyektiv
qarashlarini aniqlash, shu o‘quvchi bilan muloqotni oqilona hal qilinishi
uchun zarur bo‘lgan vazifalarni belgilash, uning xulqini tuzatish yoki
unda shunchaki ishonch kayfiyatini yaratish kerak.
Mazkur vaziyatlarda o‘zaro harakatlarning tizimli vositalari
majmu-
asi quyidagicha belgilanishi mumkin:
• muloqot jarayonida tarbiyalanuvchi obyektning javob harakati
imkoniyatlarini oldindan ko‘ra bilish;
104
• obyektda psixologik to‘siq va salbiy qarashlarni keltirib chiqa-
ruvchi vositalarni qo‘lga kiritish;
• vaziyatning o‘zgarishiga qarab foydalanish mumkin bo‘lgan
muloqotlarning bir nechta modeliga ega bo‘lish;
• o‘quvchilar jamoasi fikrlarini tinglash,
ularning mulohazalariga
qo‘shilish, ularga hamdardlik ko‘nikmasini rivojlantirib borish;
• o‘zaro muloqot natijalarini baholash va erishilgan yutuqlar hamda
kamchiliklarni pedagogik-psixologik vositalar asosida taqqoslash.
Pedagogik faoliyat va pedagogik muloqot xarakteri o‘qituvchining
shaxsi, uning qarashlari nuqtai nazarlarida va xulqida namoyon bo‘la-
digan g‘oyaviy siyosiy saviyasi, professional tayyorgarligi va bilishga
intilishi bilan uzviy bog‘liq. Bu asosiy hislatlardan tashqari o‘qituv-
chining umumiy va boshqa qobiliyati, uning moyilligi xarakteri, muvaq-
qat psixik holatlari,
shuningdek, to‘plangan tajribasi muhim ahamiyatga
ega. O‘qituvchi shaxsining professional jihatlarini va o‘z-o‘zini tarbi-
yalash yo‘llaridan biri o‘zining sifat va hislatlarini, shuningdek, peda-
gogik faoliyat va muloqotlarining
barqaror xususiyatlariga, o‘qituvchi
bilimining saviyasi va tarbiyalanganligi natijasida erishilgan natijalarini
tahlil qilishga doir mashqlarda ham namoyon bo‘ladi.
Dostları ilə paylaş: