O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti



Yüklə 1,22 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə6/6
tarix06.06.2020
ölçüsü1,22 Mb.
#31681
1   2   3   4   5   6
orta umumtalim maktablarida mexanikaning dinamika bolimini oqitish uslubiyoti


III. Yangi mavzu  bayoni: 

Reja: 

1. Deformatsiya. 

2. Elastiklik  kuchining namoyon  bo’lishi 

3. Guk qonuni. 



Deformatsiya 

Jismlarga  kuch  bilan  ta’sir  etilsa,  ular  cho'zilishi,  siqilishi,  egilishi,  siljishi 

yoki  buralishi  mumkin.  Ba'zi  jismlarda  bunday  xususiyat  yaqqol  kuzatiladi. 


64 

 

Masalan, tashqi kuch ta’sirida rezina  yoki prujina cho'ziladi, siqiladi  va buraladi, 



yog‘och yoki plastmassa egiladi. 

Tashqi  kuch  ta’sirida  jismlarning  shakli  va  hajmi  o‘zgarishi  deformatsiya 

deb ataladi. 

Deformatsiyalar  elastik  va  plaslik  deformatsiyalarga  bo'linadi.  Tashqi  kuch 

ta’siri  to'xtaganda  jismning  o'zgargan  shakli  va  hajmi  avvalgi  holatiga  qaytsa, 

deformatsiya elastik boiadi. Masalan, cho‘zilgan rezina  yoki prujina tashqi ta’sir 

to'xtatilgandan keyin o‘z holatiga qaytadi. Chizg‘ichni biroz egib qo'yib yuborilsa, 

u yana to'g'rilanib qoladi. Bunday jismlar elastik jismlar deyiladi.  

Ta’sir  etayotgan  tashqi  kuch  to‘xtaganda  jismning  shakli  va  hajmi 

tiklanmasa,  bu  plastik  deformatsiya  bo‘ladi.  Masalan,  plastilin  ezilsa  yoki 

cho'zilsa. u avvalgi holatiga qaytmaydi. Bunday jismlar plastik jismlar deyiladi. 

Quyida biz faqat elastik jismlar bilan ish ko'ramiz. 

  

   



14-chizma. Elastiklik kuchi tashqi kuchga miqdor jihatdan teng va qarama- qarshi 

yo'nalgan bo'ladi. 



 

Elastiklik kuchining namoyon bo‘lishi 

14-chizmada  ikki  tayanchga  gorizontal  holatda  qo'yilgan  yupqa  taxta 

tasvirlangan.  Agar  taxta  o  rtasiga  bola  o‘tirsa,  taxta  pastga  egilib  to'xtaydi  (14-b 

chizma). 

Kamon  ip  tarang  tortilganda  (15-chizma),  rezina  va  prujina  cho‘zilganda 

yoki siqilganda F

t

, tashqi kuchga qarshi F



el

  elastiklik kuchi namoyon bo‘ladi. 



65 

 

 



15-chizma. Kamon ipini F

x

 kuch bilan tortganda pavdo bo'ladigan kuch 

nayzani katta tezlikda otadi. 

Guk qonuni 

Tayanchga  mahkamlangan  prujina  ilgagiga  F

t

  kuch  bilan  ta’sir  etuvchi  yuk 



osaylik.  Bunda  prujina  deformatsiyalanib,  Δl  uzunlikka  cho'ziladi.  Bundan  F

t

 

tashqi kuchga miqdor jihatdan teng va qarama-qarshi yo'nalgan F

el

 elastiklik kuchi 



namoyon bo‘ladi (16-chizma). Bu kuch Δl uzayishga to‘g‘ri proporsional bo'ladi, 

ya’ni:  


 

 

16-chizma. Elastiklik kuchi prujinaning uzavishiga to'g'ri proporsional 



bo'ladi. 

bunda  к  —  deformatsiyalanayotgan  prujinaning  bikirligi.  Xalqaro  birliklar 

sistemasida uning birligi N/m bo'ladi.  

Bu formula quyidagicha ta’riflanadi: 

Bu  qonunni  1660-yilda  ingliz  olimi  Robert  Guk  kashf  etgan.  Shuning 

uchun u Guk qonuni deb ataladi. 

Jism (prujina, sim)ning bikirligi к qancha katta bo‘lsa, uni cho‘zish yoki siqish,

 


66 

 

ya’ni deformatsiyalash shuncha qiyin bo'ladi. Guk qonunidagi bikirlik turli jismlar 



uchun  turlichadir.  Masalan,  steijenning  uzunligi  l,  ко’ndalang  kesimi  S  bo'lsa, 

bikirligi к quyidagicha ifodalanadi:  

bunda E — har xil moddalar uchun turlicha bo’lgan elastiklik moduli. 

Prujina  F

t

  tashqi  kuch  ta’sirida  siqilganda  u  Δl  ga  qisqaradi.  Bu  holda  ham 

Guk  qonuni  o'rinli  bo'ladi.  Prujina  o'rniga  kam  deformatsiyalanadigan  temir 

sterjen, aluminiy sim va boshqa jismlar olinganda ham ular tashqi kuch ta’sirida oz 

bo'lsada uzayadi yoki qisqaradi ya’ni elastiklik kuchi yuzaga keladi. 



IV. Darsni mustahkamlash. 

1. Deformatsiya deb nimaga aytiladi? 

2. Elastik va plastik deformatsiyalar bir-biridan qanday farq qiladi? 

3. Elastiklik kuchi nima va u qanday vujudga keladi? 



V. O’quvchilarni baholash 

VI. Uyga vazifa.11-mashq 

 

2-bob  bo’yicha xulosa 

1)   Fizikadan talabalar fikrlash qobiliyatini rivojlantirish hamda,  muammoli 

vaziyatlarni  hosil  qilish,  talabalarda  hozir  javoblik  xislatlarini  shakllantiruvchi  

“Zakovat” darsi ishlanmasi berildi.  

2)  Ijodiylik,  ishbilarmonlik  xususiyatlarini  tarbiylashda  rolli  o’yinlar,  sud 

darslarining o’rni katta ekanligiga amal qilinib sud darsi senariysi ishlab chiqildi.  



3)  Fizika-lirika  tushunchasini  tovush  to’lqinlari  mavzusini  noan’anaviy 

bayon  qilish  usuli  tavsiya  qilindi.    Butun  jarayon  she’riy  izohlar  bilan  bayon 

qilindi.  

 

4) Ta’limda IKT va UHB dan foydalanishdek dolzarb mavzuga bag’ishlanib 

dinamika qonunlarini pedagogik texnalogiyalar va taqdimotlar usulida bayon qilish 

bo’yicha uslubiy ko’rsatmalar berildi. 



67 

 

Xotima 

O’rta  umumta’lim  maktablarining  rahbarlar  tarkibini  pedagogik    kadrlarni 

pedagogik  ish  sohasida  yetarlicha  tajribaga  ega  bo’lgan  mahorati  yuqori 

mutaxassislar  bilan  yanada  mustahkamlash  talab  etiladi.  O’rta  umumta’lim 

maktablar ta’limi tizimining rahbar hamda pedagog kadrlarini qayta tayyorlash va 

malakasini  oshirish  borasida  tarkib  topgan  tizim  zamon  talablariga  javob 

bermayapti.  Ta’limni  samarali  tashkil  etish  bu  jarayonda  talabalarning  faolligini 

oshirish  davr  talabi  hisoblanadi.  Ta’limning  barcha  bosqichlarida  talabalar 

qobiliyati,  qiziqishlari  va  imkoniyatlarini  inobatga  olgan  holda  noan’anaviy 

darslarni tashkil etish tarbiyalanuvchida mustaqil fikrlash qobiliyatini o’stiradi.  

1.  Talabalarning  noan’anaviy  darslarda  mustaqil  fikrlashga  ustuvor  e’tibor 

qaratish talabaning o’zini o’zi tarbiyalashiga, o’z shaxsida ezgu ma’naviy sifatlarni 

shakllantirishiga omil bo’ladi. Uni tarbiyalamaydilar, balki u o’qituvchilar, kattalar 

va darsliklar ko’magida o’zini o’zi tarbiyalaydi. 

2.  Noan’anaviy  darslarda  mustaqil  fikrlashga  o’rgatish,  umuman, 

pedagogika,  xususan,  adabiy  ta’limning  bosh  maqsadi  bo’lmish  ma’naviy 

barkamol  insonni  tarbiyalashga  asos  bo’ladi.  O’z  fikri,  o’z  qarashiga  ega  bo’lish 

komil  shaxslikning  muqim  belgisi  qisoblanadi.  Olib  borilgan  Tadqiqot  ishlari, 

o’tkazilgan  eksperiment  natijalariga  asoslanilgan  holda  BMI  mavzusi  yuzasidan 

quyidagi tavsiyalar beriladi: 

1)  Darslarda  talaba  shaxsini  bosh  qadriyatga  aylantirish,  darslarda 

ma’naviyat  shakllantirish  ustuvorligini  ta’minlash,  bilim  olish  va  tarbiyalanish 

uchun  bolaning  o’zini  harakatga  undash,  unga  kashf  etish  lazzatini  tuydirish, 

darslarda  pedagogik  hamkorlik  hukmronlik  qilishiga  erishish  singari  tamoyillar 

ustuvorligiga erishish. 

2) Darsda talabalarni noan’anaviy  darslarda mustaqil fikrlashga o’rgatishda 

ta’limning  mantiqiy  va  interfaol  metodlaridan  foydalanilgan  holda  metodik 

qo’llanmalar yaratish. 


68 

 

Foydalanilgan  adabiyotlar  ro’yxati 

1. Fizikadan 7-sinf darsligi. Toshkent, «Cho’lpon, 2009 ,51-102 b 

2.  Ta’lim  samaradorligini  oshirish  yo’llari  mavzusidagi  seminar  trening 

materiallari.-Toshkent, 2002, 183 b. 

3. Ta’limda yangi pedagogik texnologiyalar: muammolar, yechimlar: Ilmiy-

amaliy konferenstiya materiallari.- Toshkent, O’zPFITI, 1999, 4-5 may. 

4.  Avliyoqulov  N.H.  O’qitishning  moduli  va  pedagogik  texnologiyasining 

amaliy asoslari, Buxoro, 2000. 

5. Zaripov  K. Yangi pedagogik texnologiyani tadbiq  etish bosqichlari.-Xalq 

ta’limi, 1997, № 4. 

6.  Ochilov  M.  O’qitish  usuli-pedagogik  texnologiyaning  asosiy 

komponenti.- Xalq ta’limi, 1999, № 6-7, 32-33 betlar. 

7.  Sayidahmedov  N.S.  O’qituvchining  pedagogik  tizimdagi  faoliyati.-Xalq 

ta’limi, 1993, № 6-7, 9-12 betlar. 

8. Sayidahmedov S.N. Yangi pedagogik texnologiya mohiyati.-Xalq ta’limi, 

1999, № 1, 97-102 betlar. 

9.  Sayidahmedov  N.S.  Pedagogik  texnologiya  va  pedagogik  mahorat.-

Toshkent, 2003. 

10.Sayidahmedov  N.  Yangi  pedagogik  texnologiyalar  (nazariya  va 

amaliyot).- Toshkent, Moliya, 2003, 172 b. 

11.  Yo’ldoshev  J.G’.  Yangi  pedagogik  texnologiya  yo’nalishlari, 

muammolari, yechimlari. –Xalq ta’limi, 1999, №4, 4-11 betlar. 

12.  Лернер  И.Я.  Дидактические  основы  методов  обучения.  –  Москва, 

«Педагогика», 1981, 186 с.  

13.  Кирс  Т.,  Смит  Ф.  Повышение  степени  интерактивности  во  время 

телелекции. 

Глобальная 

сеть 

диснтанционного 



образования. 

http://www.cito.ru/ gdenet/teaching/design/interaction/1

 

14.  Гин  А.  Мозговой  штурм  //  Интернет-журнал  "Eydos".  -  2000.  -  7 



января. 

http://www.eidos.ru/journal/2000/0107-02.htm

  


69 

 

15. 



Рамазанова 

Д.Н., 


Демин 

А.В. 


Использование 

повых 


информационных  технологий  при  обучении  химии  в  ВУЗе.  –  Краснодар, 

КубГУ, 2003.  

17.  Xo’jaev  B.K.,  Olimov  Sh.Sh.  Yangi  pedagogik  texnologiyalar.-Buxoro, 

«Buxoro» nashriyoti, 2004, 118 b. 

18.  Mavlonova  R.,  To’raeva  O.,  Holiqberdiev  K.  Pedagogika.-Toshkent, 

O’qituvchi, 2001, 512 b. 

19.  "Физика  в  Интернете"    -    http://www.nsu.ru/materials/ssl/text/ 

encyclopedia/  

20.  physicomp.lipetsk.ru/  -  Электронный  журнал  "Физикомп"    для 

изучения физики.  21.www.phizinter.chat.ru  



 

Yüklə 1,22 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin