ularning miqdoriy xarakteristikasiga asos solindi. SHuning uchun xam xozirgi
zamon kimyo fani aniq ilmiy yo`nalish bo`lib, o`zining muammolarini fizikaviy-
matematik apparatga ega bo`lmasdan turib echa olmaydi. Kimyo fani nazariy
asosining yaratilishi uning amaliy imkoniyatlarini rivojlantirdi va sintezni ilmiy
bashorat qilinishiga olib keldi, ya`ni yangi birikma va moddalar, obrazli qilib
aytilganda, nazariyotchi-olimning perosi uchida tug`iladi.
Xozirgi zamon kimyosining ikkinchi asosiy belgisi xossalari oldindan
aniqlangan yangi moddalar yaratish imkoniyatining tug`ilishidir. Albatta, ilgari
xam olimlar ma`lum xususiyatli moddalar sinteziga e`tiborlarini qaratishgan edi.
Ammo XX asrning ilmiy tadqiqotlarida ЭXMning qo`llanishи butunlay yangi sifat
darajasidagi imkoniyatlar yaratdi. Sizlarga ma`lumki, uzoq yillar davomida
kimyoning asosiy vazifasi minerallar tarkibini taxlil qilishdan iborat edi. Bunda
kimyo o`zining eng birinchi muxim vazifasi - moddalar tarkibini o`rganish
masalasini xal qildi. Zamonaviy kimyo fanining muxim metodolik asosi kimyoviy
bilishning klassik "uchburchakligi" (tarkib tuzilish xossa)ning uzviy
bog`liqligini o`rganishdir.
Sifat va miqdoriy taxliliy usullar XVIII asrda yaratilgan bo`lib, ular XIX
asrda elektrokimyoviy va termokimyoviy (fizik kimyo tarmoqlari) usullari bilan
boyidilar. Ammo bularning barchasi XX asrda kimyo taraqqiyotiga progressiv
o`rin egallash imkoniyatini bermadi. XIX asr oxirlariga kelib kimyoviy
tadqiqotlarni amalga oshirishda fizika fani o`zining spektral-optik usulini qo`llab
yangi revolyutsион bosqich yaratdi.
XX asrdagi kimyo fani keskin yuksalishining asosiy omillaridan biri
zamonaviy fizik va fizik-kimyoviy tadqiqot usullarining yaratilishidir. Yuqori
mukamallikka ega bu usullarga misol qilib rentgenospektral va rentgenofaz taxil,
rentgenostrukturaviy taxlil (RSA). UB-, IQ-, radio-, ЭPR-, YaMR -
spektroskopiyasi, mass-spektrometriya, belgilangan atomlar usuli va aktivatsion
taxlil, magnitkimyoni ko`rsatishimiz mumkin.
79
XX asr kimyosining uchinchi muxim belgisi - juda ko`p zamonaviy tadqiqot
usullarini qo`llash, ular yordamida kimyoviy moddalarning aniq tarkibini xisoblash
emas, balki juda murakkab tuzilishga ega birikmalarning nozik molekulyar
strukturasini isbotlash, kimyoviy reaktsiya jarayoni yo`nalishiga xar xil
faktorlarning bosqichli ta`sirini o`rganishdan iborat. Ma`lumki, XIX asr
oxirlarida kimyoning uchta mustaqil yo`nalishi shakllangan edi: anorganik,
organik, fizikaviy kimyo bo`limlarи.
An`anaviy bunday bo`linish xozir xam mavjud, ammo bu bo`linish
ilgarigiga nisbatan o`z chegarasini yo`qotib, xozirgi zamon kimyo fani
taraqqiyotida to`la akslanmaydi.
XX asr kimyosining to`rtinchi yana bir muxim belgisi shundaki anorganik
sintez juda yuqori xaroratlarda amalga oshirilmoqda. Davriylik qonuniyati,
koordinatsion birikmalar nazariyasi, atom-molekulyar ta`limotning aniq
shakllanishi anorganik kimyo rivojiga juda katta xissa qo`shdi. Anorganik va
organik kimyo ancha qo`shilib ketdi, endi kun tartibida elementorganik
birikmalar va koordinatsion birikmalar kimyolari bo`linishi dolzarb yo`nalish
bo`ldi. Bir necha o`n ming yangi moddalar yaratildiki, ularni aniq qilib anorganik
yoki organik birikma deb aytib bo`lmaydi (sendvichlar, klatratlar, kompleks
birikmalar va xokazo)
XX asr kimyosining eng muxim beshinchi belgisi uning boshqa tabiiy
fanlar bilan xamkorligidir bir qator dolzarb va yangi kashfiyotlar bir necha fan
chegarasida olinmoqda va ularning to`g`riligi o`z isbotini topayapti. Buning
moxiyatini tushunish uchun fizikaviy kimyo fani va vazifalarini to`g`ri tasavvur
etishimiz lozim. Fizik kimyo fanlarning birinchi yirik gibridlanish jarayonini akс
etuvchi aniq fan xisoblanadi. Bizning davrimizda fizik kimyodan boshqacharoq
kimyoviy fizika yo`nalishi xam e`tirof etiladi. Bu aloxida fan yutuqlari 1930 yili
nemis olimi Э. Arnol'd (1884-1950 yy.) tomonidan e`tirof etildi. Xozirgi davrda
fizik kimyo va kimyoviy fizika o`zaro ancha qo`shilib ketdi. XX asrning ilmiy
taraqqiyotida, shuningdek kimyoda xam aloxida fanlarning integrallanishi
kuchaydi. (biokimyo, geokimyo, ularning yangi gibridi biogeokimyo, kosmik
kimyo va xokazo).
XX asr kimyosining oltinchi asosiy belgisi integrallanish bilan birga
kimyo fanining usullari va tadqiqot ob`ektlariga ko`ra uning differentsillanishi xam
kuchaydi.
KIMYoVIY TOZA MODDALARNING SUN`IY OLINISH USULLARI
XX asr boshida (1900 yil) M. Plank kvant nazariyasiga asos soldi, energiya
kvantlari xaqida tushuncha kiritdi. Ipat'ev V.N. (1867-1952 yy.) geterogen katalizi
jarayonida yuqori bosimni (400-500 va undan katta atmosfera bosimi) qo`lladi,
1901 yilda V.F. Ostval'd (1853-1932 yy.) Gamburgda kataliz xaqida ma`ruza bilan
chiqib, katalizatorning vazifasini aniq izoxlab berdi. 1902 yilga kelib ingliz fizigi
Э. Rezerford (1871-1937 yy.) va ingliz radiokimyogari F. Soddi (1877-1956 yy.)
80
radioaktiv parchalanish nazariyasining asosiy moxiyatini ochib berdilar. Yangi
radioaktivlik ta`limining mevasi radioaktiv element Radiy-224 (Toriy-X) ni kashf
etdilar, radon-220 va radon-222 radioaktiv gazlarning kimyoviy inertligini
isbotladilar. 1902 yili nemis olimi Ostval'd ammiakning katalitik oksidlab nitrat
kislota olish usulini yaratdi va kimyoviy termodinamika, kinetika, kataliz
tushunchalarini uzviy bog`liq ekanligini isbotladi. SHu yili frantsuz P. Sabat'e
(1854-1941 yy.) katalizni is gazi va vodorod aralashmasi (sintez gaz)dan metan
sintezini amalga oshirdi va J.B. Sandersen (1856-1937 yy.) bilan xamkorlikda
nodir metallar o`rniga Ni, Co, Cu, Fe kabi metallarni katalizator sifatida qo`llashni
yo`lga qo`ydilar. Sovet kimyogar-texnologi akad. P.P. Fedot'ev (1864-1934 yy.)
mineral moddalar olish texnologiyasi, texnik elektrokimyo va elektrometallugiya
soxalarida faol ish olib bordi, Sol've usulida ammiak-soda jarayonining fizik-
kimyoviy nazariyasiga asos soldi. 1911 yilda kriolit suyuqlanmasidan elektrolitik
usulda alyuminiy ishlab chiqarishning fizikaviy kimyosini asosladi. Xlor ishlab
chiqarish bilan shug`ullandi. 1924 yilda kumush buyumlarning elektrolitik
rafinatsiyasini asosladi.
1934 yili ital'yan fizigi Э. Fermi betta-parchalanish nazariyasini yaratdi. SHu
yili frantsuз fizigi Iren Jolio-Kyuri (1897-1956 yy., radiokimyogar va jamoat
arbobi, P. Kyuri va M. Sklodovskaya-Kyuri qizi) eri Frederik Jolio-Kyuri (1900-
1958 yy.) bilan xamkorlikda sun`iy radioaktivlik xodisasini kashf etdilar. Эr-xotin
xamkorlikda atom yadrosi fizikasini o`rganishgan, poloniy, samariy va boshqa shu
kabi elementlarning radioaktivligini o`rganishgan. Ularning aniqlashicha,
alyuminiy -zarrachalar bilan bombardimon qilinganda, ya`ni nurlantirilganda
radioaktiv fosfor xosil bo`ladi. Olimlar bu jarayonni amalda bajarib isbotladilar:
2713Al + 42He ( al'fa-zarracha) = 3115R
KOORDINATsION BIRIKMALAR NAZARIYaSI VA KIMYoVIY BOG`
TUSHUNCHALARINING RIVOJLANISHI
Koordinatsion birikmalar kimyosi juda tez rivojlanayotgan fan soxalaridan
biridir. Bu fan anorganik kimyo faning rivojlanishi natijasida vujudga keldi, u
zamonaviy organik, taxliliy, biologik va fizik kimyo fanlari bilan uzviy
bog`langan. Bu fanning yutuqlari kimyo texnologiyasida, biologiyada, tibbiyotda
va sanoatning xilma-xil tarmoqlarida keng qo`lla-nilmokda. Kompleks birikmalar
va koordinatsion birikmalar ko`p xollarda sinonim kabi ishlatiladi, ammo
umumiy xolda kompleks birikmalar tushunchasi koordinatsion birikmalar
tushunchasidan kengroq ma`noni anglatadi.
1893 yili anorganik kimyo jurnalining 3 sonida shvetsariyalik olim A.
Verner(1866-1919 yy.) "Anorganik moddalarning tuzilishi xaqida" nomli
maqolasini e`lon kildi. Bu maqolada u kompleks birikmalar xaqida original
g`oyalar va butunlay yangi tushunchalarni e`lon qildi. Bu davrga kelib
81
koordinatsion birikmalar nazariyasi yaratilishining asosiy manbai va turtki bo`lgan
fan yutuqlari quyidagilar xisoblanadi:
1. Organik kimyodagi stereokimyoviy tushunchalarning aniq-lanishi,
2. S. Arreniusning elektrolitik dissotsilanish nazariyasi kimyoda
tasdiqlandi,
3. Moyillik va uning o`lchami xaqidagi ta`limot rivojlandi,
4. Co, Pt, Cr, Ir, Ni, Cu, Fe va boshqa metallarning kompleks
birikmalari kimyosi xaqida juda katta ma`lumotlar ularning tarkibi va tuzilishi
orasidagi bog`liqlik xaqida tushuncha berdи.
A. Vernerning fikricha, kompleks birikmalar ikki sferadan tarkib topgan:
birinchi (ichki),
ikkinchi (tashqi).
Olim xaligacha fanda ma`lum bo`lmagan koordinatsion son xaqida
tushuncha kiritdi. A. Verner ta`kidlaydiki, oddiy birikmalar uchun valentlik qanday
katta ma`noga ega bo`lsa, kompleks birikmalar uchun koordinatsion son xam
xuddi shunday axamiyat kasb etadi. Uning yana bir muxim kashfiyoti-kompleks
birikmalarning fazoviy tuzilishi xaqidagi g`oyasidir. o`z nazariyasini asoslash
uchuн Verner kimyoviy va fizikaviy tadqiqot usullarini birga olib borishni
qo`lladi. A. Miolati bilan birga kompleks birikmalarning elektr o`tkazuvchanligini
o`lchash usuli bilan uning tashqi sferasidagi ionlar sonini aniqlash mumkinligini
isbotladilar:
1. Kompleks birikmalarning ichki sferasi - noelektrolit ya`ni elektr tokini
o`tkazmaydi.
2. Kompleks birikmalar eritmalarining elektr o`tkazuvchanligi ularning
ionlarga dissotsilanishi bilan belgilanadi.
Olimlarning aniqlashicha, Pt(IV) va Co(III) ionlarining ammiakli
komplekslari bir xil elektr o`tkazuvchanlikka ega ekan, ya`ni ular izo-struktur
bo`lib, oktaedrik tuzilishiga ega. SHunga ko`ra ular kompleks birikmalar uchun
elektr o`tkazuvchanlik diagrammasini tuzdilar.
A. Vernerning tarixiy xizmatlari shundaki, u Ya. Vant-Goff va A. Le-
Bel'ning organik birikmalarning tuzilishi xaqidagi nazariyasini koordinatsion
kimyoda qo`llab, kompleks birikmalarning fazoviy tuzilishini o`rganuvchi -
stereokimyoni yaratdi. SHu nazariyaga ko`ra kompleks birikmalarning
izomeriyasini tushuntirdi. Bu ishlarning barchasi Blomstrand-Iergensenlarning
zanjirli nazariyasini chipakka chiqardi. Uning yutuqlari butun olimlar tomonidan
tan olinib, 1913 yili Nobel' mukofoti laureati bo`ldi. 1922 yili P. SHerrer birinchi
bo`lib K2[PtCl6] va [Ni(NH3)6]Cl2 kompleks birikmalarining kristall strukturasi
rasmini olib, A. Vernerning stereokimyoviy nazariyasi to`g`ri-ligini tasdiqladi.
Rossiyada A. Vernerning nazariyasini qabul qilib, rivojlantirgan olim L.A.
CHugaev (1873-1922 yy.) xisoblanadi. U 1906 yili "Kompleks birikmalar
soxasidagi tadqiqotlar" nomli doktorlik dissertatsiyasini ximoya qildi. L.A.
CHugaev yaratgan kompleks birikmalar maktabi ikkiga bo`linib, Leningradda
A.A. Grinberg, Moskvada I.I. CHernyaev o`z yo`nalishlarini rivojlantirdilar. A.A.
82
Grinberg (1898-1966 yy.) asosan kompleks birikmalar soxasida ishlagan. Pt(II),
Pt(IV) ionlari komplekslarining stereokimyosini o`rganib, ularda oksidlanish
potentsiali mexanizmini isbotladi. 1926 yili I.I. CHernyaev (1893-1966 yy.) bilan
xamkorlikda trans-ta`sir qonuniyatini yaratishda xissa qo`shgan. I.I.
CHernyaevning fikricha, kompleks birikmalarning ichki sferasidagi ligand o`ziga
nisbatan trans-o`rinbosarga ta`sir etadi.
o`zbekistonda kompleks birikmalar kimyosi ilmiy izlanish ishlari 1930
yillarda ToshDUning anorganik kimyo kafedrasida boshlandi. Dastlab bu soxada
Pozner E.I., Asomov K.A., Fayziev M.K., keyinchalik SHamsiev A.SH.,
Raximov X.R., Muftaxov A.G., Nigay K.G., Timoxina N.I. kabi olimlar samarali
ishlab, o`zbek kimyogar olimlarining o`ziga xos yo`nalishini yaratishda xissalarini
qo`shdilar. 1943 yilda O`zbekistonda Fanlar akademiyasi tashkil etildi, uning
qoshidagi Kimyo instituti (xozirgi umumiy va anorganik kimyo instituti)da bu
ishlar rivojlandi (akad. N.A. Parpiev maktabi). ToshFarMIda prof. M.A. Azizov
raxbarligidagi ilmiy yo`nalish shakllantirildi, bular koordinatsion birikmalar
kimyosining kompleks rivojlanishiga munosib xissalarini qo`shdilar. Azizov M.A.
kamqonlik kasalligiga qarshi "koamid", "ferramid" preparatlarini yaratdi va
xozirgacha ular dori-darmon sifatida ishlatilmoqda. Akad. N.A. Parpiev
Olmaliqdagi o`tga chidamli va yuqori xaroratda suyuqlanadigan metallar
kombinatida vol'fram, vanadiy, reniy kabi elementlarni sof xolda ajratishning
sanoat usulini joriy qildi.
Tayanch iboralar
Kvant mexanikasi va kimyosi. Sifat va miqdoriy taxlil.
Эlektrokimyoviy va termokimyoviy usullar. Spektral-optik usullar. Fizik-kimyoviy
tadqiqot usullari (UB, IQ-,ЭPR-, YaMR-spektroskopiyasi, mass-spektrometriya,
nishonlangan atomlar usuli, magnit kimyosi, aktivatsion taxlil usuli).
Koordinatsion birikmalar nazariyasi. A. Verner nazariyasi. Ichki va tashqi sferalar.
Kimyoviy tuzilish. Trans-ta`sir qonuni. Ligand. Markaziy atom. Kompleks
birikmalar zaryadi. Verner-Miolati qatori. kompleks birikmalarning elektr
o`tkazuvchanligi.
Nazorat savollari
1. Zamonaviy kimyo fanining muxim xususiyatlarini ayting.
2. Bugungi kimyo fani qanday bo`limlarga ajraldi?
3. Kimyo fani zamonaviy dolzarb muammolarni xal etish uchun qaysi fanlar
bilan xamkorlik etmoqda (integratsiyalanish) ?
4. Kimyo fanining muxim metodologik "uchburchakligi" nima?
5. Kimyoviy toza moddalarning olinishi bugungi kunda qanday
amalga oshiriladi?
6. Koordinatsion birikmalar nazariyasi qachon va kim tomonidan
yaratildi?
83
7. Zamonaviy kimyoviy bog` tushunchalarini izoxlанг.
8. A. Vernerning koordinatsion birikmalar tuzilish nazariyasi qaysi
kimyoviy qonuniyatlar yutuqlarining negizida vujudga keldi?
9. Эlektrolitik dissotsilanish nazariyasi koordinatsion birikmalar kimyosida
nimani tushuntiradi?
10. Stereokimyo asoslari nimani o`rgatadi?
11. Kompleks birikmalarning birinchi va ikkinchi sferasi deganda Verner
nimaga ishora qilgan edi?
12. Rossiyalik olimlar orasida A. Vernerning nazariyasini kim birinchi qabul
qildi?
13. Vatanimizdagi kimyo soxasida ishlagan olimlardan qaysi birlarining
yutuqlarini aytib bera olasiz?
14. o`zbekistonda koordinatsion birikmalar kimyosi faniga kim asos soldi?
15. Kimyoviy moddalar ishlab chiqarish va ulardan foydalanish qanday
muammolarni keltirib chiqardi?
16. Verner-Miolati qatori nimani tushuntiradi?
Adabiyotlar
1. Figurovskiy N.A. Ocherk obshey istorii ximii.- M.: Nauka.- 1969.- 455
s.
2. Bikov G.V. Istoriya organicheskoy ximii.- M.: Nauka.-1978.-379s.
3. Solov'ev Yu.I. Istoriya ximii.- M.: Prosveshenie.- 1976.- 367 s.
4. Volkov V.V., Vonskiy E.V., Kuznetsova G.I. Vidayushiesya ximiki mi-
ra.- M.: Visshaya shkola .- 1991 .- 656 s.
84
9-MA`RUZA. ORGANIK KIMYoDA NAZARIY TUSHUNCHALAR.
ULARNING PAYDO BO`LISHI VA RIVOJLANISHI.
XX ASRDA ORGANIK VA BIOORGANIK KIMYo, KATALITIK ORGANIK
SINTEZ
R E J A :
1.
Murakkab radikallar nazariyasi,
2.
Metalepsiya xodisasi,
3.
Ko`p asosli kislotalar nazariyasi,
4.
Izomeriya va gomologlar xaqida ta`limot.
5.
Organik moddalarning tuzilish nazariyasi.
6.
XX asrda organik kimyo taraqqiyoti,
7.
Kimyoviy bog` xaqida ta`limot,
8.
Organik kimyoning nazariy kontseptsiyasi.
9.
Organik- kimyogar o`z fani xaqida.
10.
Vudvord-Xoffman ishlari, vitamin V12 sintezi.
Kimyoning dastlabki rivojlanish bosqichida organik va anorganik kimyo
ajralmagan edi. Organik moddalarga ishlov berish xam uncha o`ziga xos usullarga
ega emasdi. XIX asrgacha o`simliк va xayvonot dunyosining organik moddalar
bilan asosan tibbiyot fanlari qiziqar edi. XIX asr boshlarigacha xam tabiat uchta
"podshoxlikka" ajratilar edi:
mineral,
o`simlik,
tirik jonzotlar,
Moddalarni tizimlashtirish ularni ikkiga ajratdi:
a) anorganik,
b) organik.
Birinchi marta 1806 yili Bertselius o`zining "Xayvonot kimyosi" asarida
"Organik kimyo" terminini shifokor talabalarga tanishtirdi va fanga olib kirdi.
Sirka kislotasi arab alkimyogarlari tomonidan V asrda vino achitqisidan
xaydab olindi. Эtil spirti vinoning o`zidan olindi va "Spiritus vini" vino ruxi
deyildi. Эfir 1625 yili V. Valentin vino spirti va kuporos moyi (H2SO4) dan oldi.
Absolyut efir 1796 yili T.Lovits tomonidan K2CO3 va CaCl2 ta`sirida suv va
spirtdan tozalandi. "Yog`larning shirin asosi" glitserin yog`lardan olindi. XIX asr
boshlarida organik moddalarning tabiati xali tushunarli emas edi. 1784 yili A.
Lavuaz'e vino spirti, moylar, mumlarni yoqib ulardan xosil bo`lgan karbonat
angidridi va suv miqdorini o`lchadi va tarkibini aniqladi. Lavuaz'e o`sha paytda
organik moddalar murakkab radikallarning kislorod bilan birikishidan xosil bo`ladi
deb fikr yurgizardi. Gey-Lyussak, Tenar, Bertselius va ayniqsa Libixning taxliliy
ishlari organik moddalar tarkibini va undagi elementlar nisbatini aniqlashga imkon
berdi.
85
Murakkab radikallar nazariyasi
Bertselius Lavuaz'e xulosalarini tasdiqlab, organik moddalar S, N, O lardan
tarkib topgan deydi, organik birikmalarni SN+O yoki S+NO tarzida qabul
qiladilar. Olimlarning fikricha, radikallar nazariyasida xam organik moddalarni
qutblangan deb xisoblaydilar: O elektromanfiy qism, R elektromusbat qism.
Ko`pgina olimlar erkin radikallarni aniqlagan bo`lsalar xam, ular olinmagan
va o`rganilmagan edi. 1840 yilga kelib radikallar va elektrokimyoviy dualizm
nazariyalari orasida qarama - qarshi faktlar yig`ildi.
Metalepsiya xodisasi
Metalepsiya termini o`rin olish, almashinish degan ma`nolarni anglatadi.
1834 yilda Dyuma etanolga xlor ta`sir etib xloral' (C2H3Cl3O) oldi, ammo buni
tezda xech kim e`tirof etmadi. Bu Bertseliusning elektrokimyoviy nazariyasiga
qarama-qarshi edi, vodorod o`rniga xlorning almashinish mumkinligi xali xech
kimning xayoliga kelmas edi. 1838 yilda Dyuma CH3COOH dan CCl3COH oldi
va uning fizik xossalaridagi ayrim o`zgarishlarini aniqladi. 1842 yilga kelib
Mel'zens teskari reaktsiyani amalga oshirdi, ya`ni trixlorsirka kislotasidan oddiy
sirka kislotasini sintez qildi.
Ko`p asosli kislotalar nazariyasi
XIX asr 30-yillarigacha kislotalar - metallmas oksidi, asoslar- metall oksidi,
tuzlar esa kislota va asos birikmasi deb qarashar edi. Bu reaktsiyalarda suvning
roliga xech kim axamiyat bermagan edi. 1838 y. Libix "Organik kislotalar xaqida"
asarida kislotalar bir-, ikki-, uch asosli bo`lishi mumkinligini ko`rsatdi. Libix
kislotalarning kislorodli nazariyasiga qarshi vodorod nazariyasi barcha kislotalarni
xossalariga ko`ra birlashtiradi deb aniqlik kiritdi.
Izomeriya
Dastlabki taxlillar organik moddalar tarkibi ularning kimyoviy xossalarini
belgilashini ko`rsatdi. Moddalarning xossasi ikki xil bo`lsa, ularning tarkibi xam
boshqacha ekan degan xulosaga kelindi. 1817 yilda aniqlangan faktlar bu qoidaga
bo`ysunmay qoldi. 1830 yilda esa Bertselius uzum kislota va vino kislotalarning
tarkibi bir xil, ammo xossalari farq kilishini isbotladi. Bu xodisa moddalarda
atomlarning turlicha bog`lanishi mumkinligi xaqidagi fikr tug`ilishiga olib keldi.
Buni Bertselius shu yili izomeriya deb e`lon qildi. Moddalar bir xil sifat va
miqdoriy tarkibga ega, ammo molekulyar massalari xar xil bo`lishi xam mumkin
ekan. Bularga polimerlar deyildi.
86
Gomologlar xaqida ta`limot
1840 yildarda gomologlar xaqida, moddalar xossalarining bir qatorda
o`zgarishi fanga kiritildi. 1842 yili nemis olimi Ya. SHil' spirtlarning gomologik
qatorini aniqladi va ularning farqini (S2N2, u davrda uglerodning atom massasi 12
emas 6 deb qabul qilingan edi) deb xisobladi. SHilning fikricha xar bir SN2-
guruxi spirtlarning qaynash xaroratini 180S ga oshiradi deb xisobladi. 1844-45
yillarda gomologiya barcha organik moddalar uchun umumiy qonuniyat ekanligini
Jerar aniqladi. "Jerarning organik moddalarni sinflashi fanda juda katta ta`sir etdi.
Dostları ilə paylaş: |