O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti

2. Xalq bilan muloqot olib borishning interaktiv tomoni — birgalikdagi faoliyatni tashkil 
etish  va  amalga  oshirishda  muloqot  ishtirokchilarining  bir-biriga  ta’sir  o‘tkazishi  tushuniladi. 
Kommunikatsiya  orqali  odamlar  birgilikdagi  faoliyatni  tashkil  etadilar.  Umumiy  faoliyatda 
ishtirok  etar  ekan  odamlar,  albatta,  bir-biriga  ta’sir  ko‘rsatadi.  Shuning  uchun  o‘zaro  ta’sir 
birgalikdagi faoliyatning tashkil etilishi sifatida tushuniladi. 
Birgalikdagi faoliyatning uch xil modeli mavjud: 
har bir ishtirokchi boshqalardan mustaqil ravishda ishning o‘ziga tegishli qismini bajarishi 
(masalan,  shanbalikdagi  ish)  umumiy  vazifaning  bosqichma-bosqich  har  bir  ishtirokchi  tomo-
nidan bajarilishi (masalan, konveyyerdagi ish); 
har  bir  ishtirokchi  boshkalar  bilan  birgalikda  bir  vaktning  o‘zida  umumiy  faoliyat  bilan 
mashg‘ul bo‘lishi (masalan, futbol jamoasidagi ish). 
Odatda muloqot jarayonidagi o‘zaro ta’sirning ikki xil turi ajratiladi: 
1)  kooperatsiyaga  asoslangan  o‘zaro  ta’sir  -  kommunikativ  jarayon  ishtirokchilarining 
umumiy maksadi va o‘z kuchlarini birlashti-rishdan iborat. 
Kooperatsiyaning bir necha turi farqlanadi: 
a) avtomatik (instinktiv-biologik darajada mavjud bo‘ladi); 
b) an’anaviy (tarkib topgan ijtimoiy meyorlar bilan, an’ana va urf-odatlar bilan taqozolangan 
bo‘ladi); 
v) spontan (do‘stlik, muhabbat va shu kabi munosabatlar bilan taqozolangan bo‘ladi); 
g) direktiv (majburiy hamkorlik hukm suruvchi joylarda mavjud bo‘lishi); 
d)  shartnomaviy  (rasmiy  kelishuvlar  bilan  taqozolangan  bo‘ladi).  Kooperatsiya  — 
birgalikdagi faoliyatning zaruriy elementidir. 
2)  Raqobatga  asoslangan  o‘zaro  ta’sir  kommunikativ  jarayon  ishti  rokchilarining  shaxsiy 
yoki guruhiy maqsadlarga erishish uchun o‘zaro kurash sharoitida bir-biriga ta’sir ko‘rsatishidan 
iborat. 
Bunday o‘zaro ta’sirda tomonlarning shaxsiy faolligi odatda yuqori bo‘ladi. Shunday bo‘lsa-
da, u kooperatsiya bilan ma’lum daraja-da bog‘likdir. Chunki raqobat davomida ham muayyan 
qoidalar  o‘rnati-lishi  talab  etiladi.  Aks  hrlda  o‘zaro  kurash  urushga  aylanib  ketishi  mumkin. 
Raqobatning eng yorqin shakli nizodir. 
3. Xalq  bilan muloqot olib  borishning perseptt tomoni  - kishilarning bir-birini idrok etish 
jarayoni bo‘lib, insonning inson tomonidan idrok etilishi «ijtimoiy persepsiya» deyiladi. 
Ijtimoiy perseptiv jarayonlarda individ quyidagilarni idrok etishi mumkin: 1) o‘z guruhiga 
mansub individni; 2) boshqa guruhga mansub individni; 3) o‘zining guruhini; 4) o‘zga guruhni. 
Ijtimoiy perseptiv jarayonlarda guruh kuyidagilarni idrok etishi mumkin: 1) o‘z individini; 

---

2) o‘zga guruh individini; 3) o‘zini; 4) o‘zga guruhni, 
Muloqot  jarayonida  bir-birini  idrok  etayotgan  odamlar  bir-birini  tushunishga  harakat 
qiladilar. Buning uchun quyidagi mexanizmlar ishga solinadi: 
a) identifikatsiya-insonning o‘zini xayolan suhbatdoshi o‘rniga ko‘yishi orqali uning fikrlari 
va tasavvurlarini tushunishga intilipsh; 
b)  empatiya  -  insonning  o‘zini  xayolan  suhbatdoshi  o‘rniga  ko‘yishi  orqali  uning 
kechinmalari va hissiyotlarini tushunishga intilishi; 
v)  refleksiya  -  insonning  suhbatdoshi  tomonidan  qanday  idrok  etilayotgani  va 
tushunilayotganini anglashga intilishi; 
g)  steriotipizatsiya  -  insonning  suhbatdoshini  tushunishga  intilishi  yo‘lida  muayyan 
shablonlardan foydalanishi.