GIEning klinik ko‘rinishi klinik tasniflar doirasida ko‘zdan kechiriladi.
Klassik bo‘lib qolgan birinchi bosqichli tasnif 1976 yilda N.V.Sarnat va M.S.
Sarnat tomonidan taklif qilingan (19-jadval).
18-jadval
Muddatiga yetib tug‘ilgan chaqaloqlarda postanoksiya entsefalopattsiyasining
bosqichlari (Sarnat H.B. va Sarnat M.S.,1976).
Ko‘rsatkichlar
1 bosqichi
2 bosqichi
3 bosqichi
Ong darajasi
Bezovtalik
Letargiya
Stupor
Nerv-mushak nazorati
Mushak tonusi
Me`yoriy
Engil gipotoniya
Lanjlik
Holati
Engil
distal
fleksiya
Distal fleksiya
Doimiy bo‘lmagan
deserebrasiya
Periostal reflekaslar
Oshgan
Oshgan
Pasaygan yoki
137
yo‘qolgan
Segmentar
minoklonus
Bor
Bor
Yo‘q
Kompleks reflekslar
Emish
Susaygan
Susaygan
yoki
yo‘q
Yo‘q
Moro refleksi
Pastki bo‘sag‘a
bilan oshgan
Susaygan,
to‘liqsiz, yuqori
bo‘sag‘a
Yo‘q
Okulo-vestibulyar
refleks
Me`yoriy
Oshgan
Yo‘q yoki
susaygan
Bo‘yin-tonik refleksi Engil
Oshgan
Yo‘q
Vegetativ reaktivlik
Asosan simpatik
Asosan
parasimpatik
Ikkala tizim
yo‘qolgan
Qorachiqlar
Midriaz
Mioz
O‘zgarib
turadigan,
noadekvat
reaksiya,
fotoreaksiyalar
pasayishi
Yurak urishi
Taxikardiya
Bradikardiya
O‘zgaradigan
Bronxial va so‘lak
sekretsiyasi
Kam
Profuz
O‘zgaradigan
Ichak peristal’tikasi
Me`yoriy yoki
pasaygan
Kuchaygan,
diareya
O‘zgaradigan
Talvasalar
Yo‘q
Fokal yoki
mul’tifokal
Kamdan-kam
(diserebrasiyadan
tashqari)
138
EEG
Bedorlik
me`yoriy eEG
Avvaliga
past
voltli
δ-Ө-egri
chiziq;
Kechroq
davriy
pattern;
Talvasalarda
1-
1,5 Gts cho‘qqi-
to‘lqin
Avvaliga davriy
pattern
izopotentsial
fazalari bilan;
kechroq-
izopotensial
Kechishi
Sutkadan kam
2-14 kun
Bir necha soatdan
haftalargacha
Hozirgi vaqtda GIEga o‘tkir va o‘rtacha o‘tkir kasallik sifatida qaraladi,
nevrologik statusning keyingi holati faqat patologik jarayonning kechishiga emas,
balki bola miyasining yetilish xususiyatlariga ham bog‘liq.
GIE klinik diagnostikasi, klinik tasniflar va standart nevrologik shkalalardan
foydalanishga asoslanadi, ular me`yoriy va deviant nevrologik statusni
chegaralashga imkon beradi.
Deviant nevrologik status doirasida chaqaloq nevrologik statusida
moslashuv tranzitor siljishlar (chaqaloqning tranzitor nevrologik disfunktsiyasi) va
GIE klinik ko‘rinishlarini farq qilish kerak.
Hozirgi zamon vizualizatsiya usullari (neyrosonografiya, aksial komp’yuter
tomografiya, magnit-rezonans tomografiya, γ-stsintigrafiya) miya moddasi o‘ta
kichik tuzilmalarini, rivojlanish nuqsonlari bor-yo‘qligini, likvor bo‘shliqlar
o‘lchamlari va shaklini baholash imkoniyatini beradi. Magnit-rezonans
tomografiya vizualizatsiyaning eng axborotli usuli hisoblanadi va uning yordamida
GIE kechish bosqichlarini aniqlashga muvaffaq bo‘lindi: o‘tkir (5 kungacha),
o‘rtacha o‘tkir (20 kungacha) va surunkali (56 kungacha).
Miyada qon oqimi intensivligini doplerografiya va pozitron emission
tomografiya yordamida o‘rganish mumkin. GIEda miyada qon oqimi intensivligi
to‘g‘risidagi ma`lumotlar bu usullardagi ma`lumotlar bo‘yicha jiddiy farq qiladi.
Birmuncha qulay usul dopplerografiya intra- va ekstratserebral tomirlarda qon
139
oqimi qiymatiga baho berishga imkon yaratadi, ayniqsa okklyuzion jarayonlarda
aniqligi bilan ajralib turadi.
Asosiy muammo tug‘ruqdan keyingi davrda miyada qon oqimining tabiiy
bosqichli o‘zgarishlarini, gipoksiyada qon oqimining moslashuv o‘zgarishlarini va
patologik jarayon sifatida miyada qon oqimi autoregulyatsiyasining yo‘qolish
belgilarini farq qilishi hisoblanadi.
GIE neyrofiziologik tashhislash usullari orasida elektroentsefalografiyani
(EEG) ko‘rsatib o‘tish zarur. GIE tashhisoti uchun eski EEG dan foydalaniladi, u
GIE har xil bosqichlarini, summar EEG, EEG bilan kartirlashni aniqlashga imkon
beradi. EEG kartirlashdan foydalanish GIE asosiy nevrologik sindromlari
petternlarini
aniqlashga
imkon
beradi.
eEGning
okulogramma,
elektrokardiogramma, pnevmogramma, teri gal’vaniq refleks va oral qutb
(poligrafiya), mushaklar elektromiogrammasini qayd qilish bilan birga qo‘llanishi
uyquning turli fazalarini va ularning gipoksiya oqibatida shakllanish jarayonidagi
buzilishlarni farqlashga imkon beradi.
Chaqaloqlarda EEG diagnostikasining murakkabligi tserebral yetilmaganlik
patternlari va patologik patternlarni aniqlashdan iborat.
Chaqirilgan potentsiallar (CHP) tashhisotining eng axborotli usuli
hisoblanib, ular GIE oqibatlarini va karlikni (miya o‘zagiga tegishli eshituv CHP),
ko‘rlikni (ko‘ruv CHQ), bolalar tserebral falaji (somatosensor CHP)ni 100%
aniqlik bilan oldindan aniqlashga imkon beradi.
Davolash. GIEni davolash quyidagi bosqichlarni o‘z ichiga oladi.
1) gipoksiyani davolash,
2) gipoksiya sababli kelib chiqqan buzilishlarni davolash,
3) gipoksik miya shishi va neyronoprotektsiyani davolash.
GIEning zamonaviy farmakoterapiya tamoyillarini qayd etish lozim
(preparatning farmakodinamikasi, farmakokinetikasi, uning ta`sir mexanizmlari va
randolizlangan “qo‘shaloq ko‘r” testlash bilan tekshirish to‘g‘risida aniq tasavur).
GIEning kelgusi oqibati gipoksiya og‘irligiga bog‘liq, gipoksiya esa u
kislota asos holati ko‘rsatkichlari, ensefalopatiya og‘irligi (GIE 1 bosqichda oqibat
140
yaxshi, 2 bosqichda – shubhali va qo‘shimcha tekshirish usullariga bog‘liq, 3
bosqichda noxush) bilan tasdiqlangan. GIEning noxush natijalariga bolalar
tserebral falaji, ruhiy rivojlanishning orqada qolishi, epileptik tutqanoqlar,
gidrotsefaliya, diqqat va giperaktivlik tanqislik sindromi, eshituv va ko‘ruv
analizatorining zararlanishlari, g‘ilaylikni kiritadilar.
Tug‘ruq jarohatlari
“Tug‘ruq jarohati” atamasi tug‘ruq vaqtida bola to‘qimalari va a`zolari
butunligining buzilishlarini (faoliyat buzilishi ham shundan) birlashtiradi. Perinatal
gipoksiya va tug‘ruqdagi asfiksiya ko‘pincha tug‘ruq jarohatlari bilan o‘tadi, biroq
ular paydo bo‘lishining patogenetik halqalaridan biri bo‘lishi ham mumkin.
Tug‘ruq jarohati doyalik jarohatiga qaraganda birmuncha keng tushuncha;
tug‘ruqda doyalik amallari – tug‘ruq jarohatlarining sabablaridan biridir. Doyalik
amallarining jarohatliligi faqat doyalik ko‘nikmalari bilan belgilanmaydi, balki
homilaning qanday va qaysi holat bo‘yicha tug‘ruqqa kirishishga bog‘liq. Ko‘p
davom etadigan homila gipoksiyasi, og‘ir intranatal asfiksiya tug‘ruq vaqtida hatto
me`yoriy kechayotganda ham tug‘ruq jarohati yuz berish ehtimolini oshiradi.
Tug‘ruq jarohati rivojlanishiga moyillik qiladigan omillar: dumba bilan kelishi va
boshqa anomal kelishlar, makrosomiya, homiladorlikning muddatidan kechikkani,
surunkali va o‘ta tez tug‘ruqlar, homila boshining kattaligi, o‘ta chala tug‘ilganlik,
oligogidroamnion,
homilannig
rivojlanish
nuqsonlari,
tug‘ruq
yo‘llari
o‘lchamlarining kamayishi (infantilizm, raxit oqibatlari va b.) va tug‘ruq yo‘llari
rigidligining oshishi (yoshi qaytgan birinchi tug‘uvchilar, homiladorlik davrida D
vitamini ko‘pligi), akusherlik amallari – homilaning oyoqchasiga aylanishi, turli
xil akusherlik qisqichlarini, vakuum ekstraktori va b. ishlatish hisoblanadi. Sof
akusherlik jarohatlariga kalla suyagi, oyoq-qo‘llar, kurak suyuklarining sinishi
misol bo‘la oladi.
Yumshoq to‘qimalarning yuza jarohatlari. Tananing har xil qismlarida
petexiyalar va ekximozlar, shilinishlar – tug‘ruq jarohatlarining eng ko‘p
uchraydigan belgisi. U homilaning old bilan yotgan sohasida, omburlar yoki
141
homila ichi monitoringida elektrodlar qo‘yilgan joyda, homila boshidan qon
olishda, reanimatsion tadbirlar o‘tkazishda, qorin ichi amallarida, akusher qo‘li
bilan ushlaganda katta bo‘lmagan shilinish va kesilgan joylar faqat mahalliy
antiseptik davolashni talab etadi, anilin bo‘yoqlarining spirtli eritmalari bilan
ishlov berish, bog‘lam qo‘yish va b. Petexiya va ekximozlar hayotining 1-2 -
haftasida o‘z-o‘zidan so‘rilib ketadi.
Adiponekroz (teri osti yog‘ kletchatkasining o‘choqli nekrozi) akusher yoki
neonatolog qo‘li bilan bosgan joyda paydo bo‘lishi mumkin: yaxshi chegaralangan
zich tugunlar, dumba, orqa, elkalar, oyoq-qo‘llar teri osti yog‘ qatlamida diametri
1-5sm li infil’tratlar bo‘ladi. Infil’tratlar ustidagi teri yo o‘zgarmagan yoki bir oz
tsianotik. O‘z-o‘zidan yo‘qoladi va davolash talab qilinmaydi.
To‘sh-o‘mrov so‘rg‘ichsimon mushakning shikastlanishi va qon
quyilishlari. Qisqichlar qo‘yilganida, qo‘l amallarida, ayniqsa bola dumbasi bilan
kelgan tug‘ruqda kuzatiladi. Odatda mushakning uchdan bir pastki qismi (sternal
qism) yirtiladi. SHikastlangan va gematoma bo‘lgan joyda kichikroq, o‘rtacha
zichlikdagi yoki xanjarsimon konsistensiyali o‘sma qo‘lga unnaydi. Ba`zan uni
birinchi marta hayotining 1-haftasi o‘rtasida – oxirida, qiyshiq bo‘yin
rivojlanayotganda aniqlanadi. Bolaning boshi shikastlangan mushak tomonga
egilgan, iyagi esa qarama-qarshi tomonga qaragan bo‘ladi. Aksariyat mushakka
qon quyilishi orqa miya jarohati bilan birga uchraydi. To‘sh-o‘mrov
so‘rg‘ichsimon mushak gemotomasini tug‘ma mushak bo‘yin qiyshiqligidan farq
qilinadi. Ayrim hollarda mushakning tug‘ruqqacha fibrozlanishi homila
vaziyatining nuqsoni, homila suvlarining kam miqdori va mushakni ona
chanog‘ining suyak qismi bosishi bilan bog‘liq, ba`zan esa suyak-mushak
tizimining
(umurtqa
pog‘onasi,
kala
skeleti
suyaklari
va
b.)
irsiy
zararlanishlarining ko‘rinishi hisoblanadi.
Tashhis boshning o‘ziga xos holati, yuz simmetriyasi, to‘sh-o‘mrov
so‘rg‘ichsimon mushakning kaltalanishi va zichlashishi, zararlangan tomonda
quloq suprasi o‘lchamlarining kichrayishi aniqlanganda qo‘yiladi. Jarayon ikki
142
tomonlama bo‘lganda bosh oldinga egilgan, bo‘yin lardozi kuchaygan, umurtqa
pog‘onasining harakatchanligi bo‘yin tomonida chegaralangan bo‘ladi.
Davolash: boshga korrektsiyalovchi holat yaratish (boshning patologik
egilishi va yuzning burilishini tugatishga imkon beradigan bolishchalar), quruq
issiqlik, fizioterapiya (kaliy yodid bilan elektroforez), keyinroq massaj. Bu
tadbirlar naf bermaganda hayotning 1-yarim yilligida xirurgik korrektsiya talab
etiladi.
Tug‘ruq o‘smasi – chaqaloq boshi bilan kelganda yoki vakuum-ekstraktor
qo‘yilgan joyda, bosh yumshoq to‘qimalarining shishi, aksariyat ko‘kimtir,
petexiyalari va ekximozlari ko‘p, giperbilirubinemiyaga sabab bo‘lishi mumkin.
Davolash talab qilmaydi, 1-3 kunda o‘z-o‘zidan tuzaladi. Kefalogematoma (quyiga
q.), apovnevroz ostiga qon quyilishidan farq qilinadi.
Aponevroz ostiga qon quyilishi hamirsimon shish, bosh tepa va ensa
qismining shishi bilan o‘tadi. Kefalogematomadan farqli ravishda shishish bitta
suyak bilan chegaralanib qolmaydi, tug‘ruq o‘smasidan esa tug‘ruqdan keyin
intensivligi bo‘yicha kattalashishi mumkin. Ko‘pincha infeksiya tushadi,
shuningdek hayotining birinchi kunlarida postgemorragik anemiya rivojlanishi,
keyin esa giperbilirubinemiyaga sababchi hisoblanadi. Qon quyilish o‘lchamlari
katta bo‘lganda irsiy gemorragik kasalliklarni istisno qilish zarur. Qon quyilishi 2-
3 haftadan so‘ng so‘rilib ketadi.
Rasm-9. Aponevroz ostiga qon quyilishi.
Emissar
venaning
uzilishi
Aponevroz va
suyak orasida
to'plangan
qon
Suyak usti
parda
Aponevroz
Suyak
143
Kefalogematoma. Tashqi kefalogematoma kalla suyagi gumbazining birorta
suyagining ustki pardasi ostiga qon quyilishi bo‘lib, tug‘ruqdan keyin bir necha
soatlar o‘tgandan keyingina paydo bo‘lishi mumkin (ko‘pincha bitta yoki ikkala
tepa suyaklar sohasida va kamroq ensa suyagida); Yangi tug‘ilgan chaqaloqlarning
0,2-0,3%ida kuzatiladi. O‘sma avvaliga qayishqoq konsistensiyali, hech qachon
qo‘shni suyakka o‘tmaydi, pul’satsiyalanmaydi, og‘rimaydi, ehtiyotlik bilan
palpasiya qilganda chetida bolishchaga o‘xshash flyuktuatsiya kuzatiladi.
Kefalogematoma ustidagi teri sathi ba`zan patexiyalar bo‘lsada, o‘zgarmaydi.
Hayotning birinchi kunlarida kefalogematoma kattalashishi mumkin, ba`zan
tomirdan tashqaridagi bil’rubin oshishi hisobiga sariqlik kuzatiladi. Hayotining 2-3
haftasida kefalogematoma o‘lchamlari kichrayadi va to‘liq so‘rilishi 6-8-haftaga
kelib yuz beradi. Ayrim hollarda ohaklanishi, kamdan-kam yiringla shi mumkin.
Suyak usti pardasi ostiga qon quyilishining sababi bosh chiqayotgan vaqtda
bosh harakatlarida suyak usti pardasining ko‘chishi, kamroq hollarda kalla
suyagidagi yoriqlar sabab bo‘ladi. SHu tufayli katta kefalogematomasi bo‘lgan
(diametri 6 sm dan katta) hamma bolalarda kalla suyagida yoriqni istisno qilish
uchun uni rentgenografiya qilish zarur.
Kefalogematoma juda kamdan-kam hollarda irsiy koagulopatiyalarning
dastlabki belgisi bo‘ladi. Muddatiga yetmay tug‘ilgan bolalarda kefalogematoma
homila ichi tarqoq mikoplazmoz bilan birga kelishi mumkin.
Qiyosiy tashxis tug‘ruq o‘smasi (choklar orqali o‘tadi, 2-3 kun o‘tgach
yo‘qoladi), aponevroz ostiga qon quyilishi (yassi, hamirsimon konsistensiyali,
choklar ustidan o‘tadi, flyuktuatsiyalanadi), miya churralari – miya pardalari va
miya moddasining liqildoq va suyak nuqsonlari orqali bo‘rtib chiqishi (nafas
harakatlarini aks ettirib pul’satsiyalanadi, ko‘pincha peshona sohasida joylashgan,
kalla suyagi rentgenogrammasida suyak nuqsoni ko‘rinadi) bilan o‘tkaziladi. Kalla
suyagi yoriqlarida neyrosonografiya va neyroxirurg konsul’tatsiyasi shart.
144
10-rasm. Kefalogematoma
Davolash: hayotining dastlabki 3-4 kunida sog‘ilgan ona suti bilan
shishachadan ovqatlantirish, keyin bola holati barqaror bo‘lganda emizish mumkin.
K-vitamini (agar tug‘ilganda yuborilmagan bo‘lsa) bir marta mushak orasiga
yuboriladi. Ba`zan kefalogematomalar kal’tsiylanadi va katta (diametri 8 sm dan
ortiq) qon quilish so‘rilib ketgandan keyin ostidagi suyak plastinkasi keskin
yupqalashib qolishi yoki kistasimon suyak o‘simtalari hosil bo‘lishi mumkin,
shunga qaramay neonatologlar ko‘p yillar davomida biron-bir xirurgik
aralashuvdan bosh tortar edilar. Hozirgi vaqtda yondashuv birmuncha o‘zgardi va
hayotning 6-7- kuni katta gematomalar ichidagi suyuqlik punktsiya yo‘li bilan
chiqariladi.
Yuz nervi falaji. Nervning periferik qismi va uning tarmoqlari ko‘pincha
akusherlik qisqichlaridan shikastlanadi. Og‘izning osilib qolishi va harakatsiz
bo‘lib qolishi, uning shishi, burun-lab burmasi, qosh usti refleksining yo‘qligi,
zararlangan tomonda qovoqlarning zich bo‘lmagan yumilishi, yig‘lashda og‘iz
assimetriyasi, ko‘z yoshlanishi bilan ifodalanadi. Mebius sindromi (nerv yadrosi
yo‘qligi), kalla suyagi ichiga qon quyilishlar bilan qiyoslanadi. Davolash
nevropotolog tavsiyasi bo‘yicha o‘tkaziladi.
Suyaklarning tug‘ruq jarohatlarida hamda qorin pardasi ichidagi
jarohatlarida hamma vaqt bolalar xirurgi maslahati talab qilinadi.
Suyak usti parda
Suyak usti parda
va suyak orasiga
qon quyilishi
Suyak
Kefalogematom
a
145
Orqa miya va elka chigali tug‘ruq jarohatlari
Etiologiyasi. Orqa miya shikastlarining sababi elkalar bilan kalla suyagi
asosi o‘rtasidagi masofaning ko‘payishi hisoblanadi, bu fiksatsiyalangan elkadan
boshni tortishda (dumbasi bilan kelganda), ortiqcha rotatsiyada (yuzi bilan
kelganda-25% hollarda) kuzatiladi. Bunday bolalarda tug‘ruq vaqtida aksariyat
qisqichlar, vakuum ekstraktor qo‘yish, qo‘lda bajariladigan har xil amallardan
foydalanilganda kuzatiladi.
Patogenezi. Turli omillar ahamiyatga ega bo‘lishi mumkin:
1) umurtqa pog‘onasining shikastlanishlari (1 va 2 bo‘yin umurtqalari
bo‘g‘imlarida chala chiqish; atlantoaksial va umurtqalararo bo‘g‘imlarning ularda
qisilgan kapsuladan bloklanishi; umurtqalar tanasining siljishi 1-2 umurtqalar
dislokatsiyasi; bo‘yin umurtqalari va ularning ko‘ndalang o‘simtasi sinishi;
umurtqalarning rivojlanish nuqsonlari – yoychalarning bitmasligi, 1 bo‘yin
umurtqasi yoychalarining rivojlanmaganligi, uning orqa qismi bo‘lmasligi);
2) orqa miya va uning pardalariga qon quyilishlar, tomirlar yorilishi yoki
ular o‘tkazuvchanligining oshishi sababli epidural kletchatkaga qon qo‘yilishi;
3) umurtqa arteriyalari havzasida stenoz, spazm va okklyuziya sababli
ishemiya, Adamkevich arteriyasining bosilishi, orqa miya shishi;
4) umurtqalararo disklar shikastlanishi.
Orqa miyaning jarohatlari mexanizmida, A.Y.Ratner bo‘yicha, umurtqalar
arteriyalari havzasida qon aylanishi buzilishi bilan birga miya o‘zagi, miyacha va
orqa miyaning bo‘yin bo‘limida ishemiya rivojlanishi etakchi o‘rinni egallaydi.
Tomir buzilishlari homila umurtqa pog‘onasi bo‘yin bo‘limi keskin
fleksiyatsiya, traktsiyasida yoki torsiyasida paydo bo‘ladi. Tug‘ruqda homila
chanog‘i bilan kelganda eng katta yuk faqat bo‘yin bo‘limiga emas, balki orqa
miyaning ko‘krak va bel bo‘limlariga ham tushadi. Yangi tug‘ilgan chaqaloq
gavdasi traktsiyasida, fiksatsiyalangan boshchada umurtqa pog‘onasi 4-5sm gacha,
orqa miya esa 0,5- 0.6sm gacha cho‘zilish mumkin, shuning uchun umurtqa
pog‘onasi jarohati orqa miya jarohatidan kamroq uchraydi.
146
Homiladagi og‘ir gipoksiyada oldingi shox motoneyronlari oldingi – ichki
guruhi hujayralarining zararlanishi kuzatiladi, ya`ni orqa miya shikasti antenatal
rivojlanib, tug‘ruq vaqtida asfiksiyaga olib kelishi mumkin.
Bo‘yin ildizlari va elka chigalining shikastlanishlari patogenezi hanuzgacha
faol muhokama qilinayapti. Mexanik omillar bilan bir qatorda (nerv poyalarining
tortilishi, o‘mrov yoki elkaning rotatsiyasi) akusherlik muolajalarida, qo‘llar
faolsizligi, elka chigalining homiladagi o‘zgarishlari, orqa miya segmentar qon
aylanishining buzilishlari shu jumladan umurtqa pog‘onasi jarohatlarining
ahamiyati borligini ko‘rsatadi.
Klinik ko‘rinishi shikastlanish joyi va turiga bog‘liq. Umurtqa pog‘onasi
bo‘yin bo‘limining jarohatida odatda og‘riq hissi bo‘ladi (bola vaziyatini
o‘zgartirish, uni qo‘lga olish va ayniqsa Robinson simptomini tekshirish birdaniga
yig‘i chaqiradi). Bundan tashqari, fiksatsiyalangan qiyshiq bo‘yin, kaltalashgan
yoki uzunlashgan bo‘yin – ensa mushaklarining tarang tortishi, bo‘yin yumshoq
to‘qimalarining qontalashib va zich bo‘lishi, ter chiqmasligi, zararlangan joy ustida
teri quruq bo‘lishi mumkin.
Yuqori bo‘yin segmentlari (S
I
- S
IV
) shikastlanganda spinal shok manzarasi:
lanjlik, adinamiya, diffuz mushak gipotoniyasi, gipotermiya, arterial gipotenziya,
gipo- va arefleksiya, pay va og‘riq reflekslarining keskin pasayishi yoki yo‘qligi,
jarohat bo‘lgan joydan distal tomonda ixtiyoriy harakatlarning to‘liq falaji yoki
spastik tetraparez kuzatiladi. Tug‘ilish vaqtidan boshlab nafas buzilish sindromi
qayd etiladi (nafas qiyinlashgan, taxipnoe yoki nafas aritmiyasi, qovurg‘alararo
oraliqlar silliqlashgan yoki ichiga botgan, qorin dam bo‘lgan). Bemor vaziyati
o‘zgartirilganda nafas buzilishlarning apnoega qadar kuchayishi tipik hodisa
hisoblanadi.
Siydik ajratishning orqada qolishi (neyrogen qovuq) yoki davriy siydik
tutolmaslik xos. Bolani ko‘zdan kechirishda “baqa holati”ni aniqlash mumkin.
Ko‘pincha bosh biror tomonga burilgan (aksariyat spastik bo‘yin qiyshiqligi xuddi
shu tomonda aniqlanadi). SHuningdek III, VI, IX, X juft kalla nervlari va VIII
juftning vestibulyar qismining o‘choqli zararlanish belgilarini aniqlash mumkin.
147
Miya o‘zagining zararlanish belgilari, chanoq a`zolari faoliyatining buzilishlari va
miotonik turdagi harakat buzilishlari qo‘shilib kelishi vertebrobazillyar
havzasidagi ishemiyadan dalolat beradi. Nafas buzilishlari va tug‘ilishdan keyin
asfiksiya xurujlari, shok (karaxtlik) Yangi tug‘ilgan chaqaloqlarning o‘limiga
sabab bo‘ladi.
Diafragma parezi (Kofferat sindromi) elka chigali (n.frenicus), S
III
-S
IV
sathidagi orqa miya jarohatida rivojlanadi. Alohida bo‘lishi mumkin, 75%
bolalarda yuqori parez yoki qo‘lning total falaji bilan birga keladi. Diafragma
nervi shikastlanishi aksariyat chap tomonlama Dyushenn-Erba parezida kuzatiladi.
Diafragma
parezi
klinikasida
nafas
buzilish
sindromi:
vaziyat
o‘zgartirilganda kuchayadigan nafas qisishi, aritmik nafas, tsianoz xurujlari etakchi
hisoblanadi. Yangi tug‘ilgan chaqaloqni ko‘zdan kechirishda ko‘krak qafasi
asimmetriyasi, zararlangan tomonning nafas harakatida orqada qolishi, paradoksal
nafas (nafas olishda qorin devorining ichiga tortilishi va nafas chiqarishda uning
bo‘rtib chiqishi) aniqlanadi; auskul’tatsiyada parez tomonida sustlashgan nafas va
aksariyat kripitatsiya xirrilashlar eshitiladi.
Diafragma parezi bo‘lgan bemorlarda plevral bo‘shliqda bosimning
pasayishi va ventilyatsiyaning etarli bo‘lmaganligidan pnevmoniya rivojlanishi
mumkin, o‘ta og‘ir va surunkali kechish uning xususiyati hisoblanadi. Bo‘yin
sohasida parez tomonda shish kuzatilishi mumkin (venoz oqim qiyinlashgan).
Rentgenologik ko‘rinish o‘ziga xos: zararlangan tomonda diafragma gumbazi
yuqori turadi, qovurg‘a diafragma sinuslar chuqur, sog‘lom tomondagi diafragma
gumbazi komponentlar emfizema hisobiga birmuncha yassilashgan. Ko‘ks oralig‘i
a`zolarining qarama-qarshi tomonga siljishi kuzatilishi mumkin, bu aksariyat yurak
etishmovchiligi belgilari (taxikardiya, yurak tonlarining bo‘g‘iqligi, sistolik
shovqin, jigarning kattalashuvi) bilan o‘tadi. Ba`zan diafragma parezi aniq klinik
manzara bermaydi, faqat rentgenologik aniqlanadi, holos va aksincha, diafragma
parezining engil shakllari rentgen negativ bo‘lishlari mumkin. Kofferat sindromi
bola tug‘ilgan zahoti yoki uning ahvoli yomonlashganda aniqlanadi. Diafragma
parezining engil shakllarida funktsiyasining o‘z-o‘zidan tiklanishi ro‘y berishi
148
ehtimol. Og‘ir parezlarda ko‘pchilik hollarda diafragma faoliyati 6-8 hafta
davomida to‘liq yoki qisman tiklanadi. Diafragma falaji. Qo‘llarning total falaji
bilan birga kelgan bolalarda oqibati yomonroq bo‘ladi.
Dyushen-Erba parezlari va falajlari orqa miya Sv-SvI sathlarda yoki elka
chigali zararlanganda rivojlanadi. Dyushenn – erba falajining klinik ko‘rinishi
birmuncha tipik: shikastlangan qo‘l gavdaga keltirilgan, tirsak bo‘g‘imida
yozilgan, ichiga buralgan, elka bo‘g‘imida rotatsiya qilingan, bilakda pronatsiyada,
panja kafti bukilgan va orqaga hamda tashqariga ochilgan.
Bosh aksariyat egilgan. Bo‘yin ko‘p miqdordagi ko‘ndalang burmalar bilan
kalta bo‘lib ko‘rinadi, ba`zan ketmaydigan namlanish bor. Boshning qayrilishi
spastik yoki travmatik qiyshiq bo‘yin borligiga bog‘liq. Mushak tonusi proksimal
bo‘limlarda pasaygan, natijada elkani yozish, uni tashqariga burish, gorizontal
darajagacha ko‘tarish, tirsak bo‘g‘imida bukish va bilak supinatsiyasi qiyinlashgan.
Bolaning kaftda yuz tuban yotish holatida parez bo‘lgan qo‘li ochilib turadi,
sog‘lom qo‘li esa gavdadan chuqur bo‘ylama burma bilan ajralib turadi (Novikning
“qo‘g‘irchoq qo‘lchasi” simptomi), qo‘ltiq chuqurchasida ba`zan orolchaga
o‘xshash ko‘p sonli burmalar qayd qilinadi (“qo‘ltiq osti orolchasi”) va parez
bo‘lgan elkaning proksimal bo‘limida teri tortiladi (u bo‘lgan taqdirda elka
sinishini istisno qilish zarur).
Parez bo‘lgan qo‘lning elka bo‘g‘imida passiv harakatlarida elka
bo‘g‘imining
ushlab
turadigan
mushaklar
tonusi
pasayishi
natijasida,
(rentgenologik tasdiqlanadi) elka suyagi boshchasi qisman yoki to‘liq chiqqanda
“shiqirlash” simptomi (Fiks simptomi) topilishi mumkin. Elka va bilakning
patologik holati elkaning rotator ichi kontrakturasi va bilakning pronator
kontrakturasining shakllanishiga olib keladi (Fol’kman kontrakturasi). Sv va Sv
I
og‘ir shikastlanganda jarayonga oyog‘ining shikastlangan tomonida piramida
etishmovchiligi simptomi paydo bo‘lishini keltirib chiqaradigan piramid yo‘llar
tortilishi (tizza va axill refleksi kuchayishi, kamroq sonni yaqinlashtiradigan
mushaklarda mushak tonusining oshishi) mumkin. Dyushen-Erba proksimal falaji
aksariyat o‘ngda paydo bo‘ladi, ikki tomonlama, diafragma nervi shikastlanishi va
149
tserebral simptomatika bilan bo‘lishi ham mumkin. Nerv o‘zaklarining tortilish
simptomi aksariyat musbat.
Dejerin-Klyumpke pasti distal falaji orqa miyaning S
VII
-T
I
sathida yoki elka
chigalining o‘rta va pastki dastalari jarohatida paydo bo‘ladi. Qo‘l faoliyatining
distal bo‘limda qo‘pol buzilishi qayd qilinadi: panja va barmoqlarni bukish
faoliyati, panja suyaklararo va chuvalchangsimon mushaklar, tenar va gipotenar
mushaklarining faoliyati keskin pasaygan yoki yo‘q bo‘ladi. Qo‘lning distal
bo‘limlarida mushak tonusi pasaygan, tirsak bo‘g‘imida harakatlar yo‘q, panja
“tyulen’ panjasi” (agar bilak nervi shikastlanishi ustuvor bo‘lsa) yoki “tirnoqli
panja” (tirsak nervi shikastlanishi ustuvor bo‘lsa) shakliga ega bo‘ladi. Panjani
ko‘zdan kechirganda tsianotik tusli (“ishemik qo‘lqop” simptomi) ushlab
ko‘rilganda sovuq, mushaklar atrofiyaga uchraydi, panja yassilashadi. Elka
bo‘g‘imida harakatlar saqlanib qolgan, Moro refleksi pasaygan, Babkin va chang
solish reflekslari yo‘q. Bo‘yin simpatik tolalarining shikastlanishi shikastlangan
tomonda Bernar-Gorner sindromi (ptoz, mioz, enoftal’m) paydo bo‘lishi bilan
ifodalanadi.
Qo‘lning umumiy falaji (Kerer falaji) orqa miyaning S
V
-T
I
segmentlari yoki
elka chigali shikastlanganda kuzatiladi, aksariyat bir tomonlama bo‘ladi. Klinik
jihatdan faol harakatlar yo‘qligi, keskin mushak gipotoniyasi (“sharf” simptomi
bo‘lishi mumkin), tug‘ma va pay reflekslari yo‘qligi va trofik buzilishi bilan
tavsiflanadi. Odatda Bernar-Gorner sindromi qayd qilinadi.
|