«Психология» маъруза матни

Iste’dod – insonda qobiliyatlarning rivojlanishini tabiiy zamini.
Talant – inson qobiliyatlarini rivojlanishining yuqori bosqich bo`lib, u biror bir faoliyat turida katta yutuqlarga erishishga xizmat qiladi.
Daholik – insonda biror bir qobiliyatning eng yuqori bosqich bo`lib, u insonni biror bir faoliyat turida buyuk shaxs qilib ifodalaydi. Har bir insonning qobiliyat va iste’dodi taraqqiyot mahsulidir. Kishining qobiliyati uning tug`ma layoqati asosida, muhitga bog`liq ravishda, olayotgan ta’lim-tarbiyasiga qarab, o`sib kamol topib boradi. Qobiliyatlarning rivojlanishiga tabiiy zamin bo`luvchi xatti-harakat, his qilish organlari va miya tuzilishdagi morfologik va fuktsional xususiyatlar layoqat deb ataladi. Inson muayyan layoqat bilan tug`iladi. Tug`ma layoqat tayyor kamolatga etgan qobiliyat emas. U kishidagi tug`ma imkoniyatdir. Inson qobiliyatlarini rivojlantirishning muhim omillari qiziqishlardan iborat. Insong xos bo`lgan turli qiziqishlar orasida har bir kishining biron bir sohaga barqaror havasi shu kishi uchun muhim bo`lgan qiziqish bo`ladi. Shunday qiziqishning bo`lishi shaxsning individual xususiyatini tashkil qiladi. O`quvchilardan o`kuv fanlariga va o`zining kelgusidagi kasbiga qiziqishning bo`lishi bilimlarni ongli mustahkam o`zlashtirishning muhim shartidir.
Insonning qobiliyatlarini rivojlantiruvchi faoliyatga qo`yiladigan talablar:

• 
  faoliyatning ijodiy xarakteri
  
• 
  ijrochi uchun uning yuqori qiyinligi
  
• 
  zarur motivatsiya va zarur emotsional tayyorgarlikni ta’minlash.
  

Bolaning qobiliyatlarini rivojlantirish uchun eng hal qiluvchi sharoit ta’lim va tarbiyadir.
4. Bolaning aqliy iste’dod darajasi quyidagi usulda aniqlab beriladi:
aql yoshi x 100
1 a q ----------------
bolaning haqiqiy yoshiga
Masalan, agar test savollari o`tkazilishi natijasida 11,5 yasharli va 14 yasharli 2 ta bola bir xil ballar yig`indisiga ega bo`lsalar /120 ball, ulardan har birining aqliy yoshi 11.5 bolaga tenglashtirilsa, bolalarning iste’dod darajalari quyidagicha bo`ladi.
11,5 x 100
1 a birinchi bola /11,5 yoshda /q ------------- q109,5
10,5
11,5x100
2 a ikkinchi bola /14 yoshda / q -------------- q82,1
Psixodiagnostika muammolari ikki asos bo`yicha klassifikatsiya qilinadi:

1. 
   Psixik funktsiyalar turiga ko`ra (Harakat, sensor)
   
2. 
   Faollik turiga ko`ra (texnik faoliyat, badiiy faoliyat)
   

Motor qobiliyatlarini aniqlashga qaratilgan diagnostik metodikalar Anastazi, Kulagin, Morashuklar tomonidan ishlab chiqilgan. Bu testlar harakatlar tezligi va aniqligini muvozanatni saqlashni, qo`l va barmoq harakatlar tezligini o`rganishga qaratilgan. Hozirgi paytda psixomotor diagnostikalarning quyidagi turlari mavjud:

1. 
   Konnorning «Panjalar chaqqonligi» testi
   
2. 
   Stronberkning «Chaqqonlik» testi
   
3. 
   Kroufrotning «Mayda predmetlar bilan chaqqon harakat qilish» testi.
   

Sensor sezgi qobiliyatlarni aniqlashga qaratilgan metodikalar idrokni o`rganish orqali yuzaga keladi. Eshitish idrokini o`rganish uchun eshitish o`tkirligini diagnostika qiluvchi tovushlarni fondan ajratish, ovozning balandligi tembirini aniqlash o`rganiladi.
Psixodiagnostika – bu o`kuvchi shaxsning individual psixologik xususiyatini aniqlash, o`kuvchi shaxsini shakllantirish yoki psixik taraqqiyot belgilari haqida xulosa chiqarishdir. U ikkiga ajratiladi:

1. 
   Rivojlantirish – o`quvchi shaxsni rivojlantirish (qobiliyatini rivojlantirish)
   
2. 
   Korrektsiya – o`quvchining shaxsiy va psixologik taraqqiyotidagi noxushliklarini kuzatish.
   

Bugungi kunda Respublikamizda qobiliyatlarni shakllantirish muammosi ijtimoiy va davlat muammosiga aylangan. Ushbu muammoni hal qilish maqsadida Respublika TAShXIS markazlari va barcha viloyat va tumanlarda shunday markazlar tashkil qilingan.
Bugungi kunda maxsus qobiliyatlari aniqlangan o`quvchilar o`zlarini iqtidorini namoyon qilgan holda kasb-hunar kollejlari va akademik litseylarga ixtiyoriy-majburiy ravishda o`qishlarini davom ettirib, yo`llarini tanlamoqdalar. Bugungi kunda psixologiya fani bu yo`lda muhim o`rinlarini egallamoqda.
Zero, Prezidentimiz I.A.Karimov bu borada: «Biz o`z iste’dodli, fidoiy bolalarimiz, farzandlarimizga bilim va kasb cho`qqilarini zabt etish uchun qanot berishimiz kerak» degan fikrlar yuqorida bayon etilgan mulohazalarning yorqin dalilidir.