Редаксийа щейяти
Yüklə 2,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ряйчиляр
|
Редаксийайа дахил олуб: 22.06.2015
Бакы Гызлар Университети Elmi əsərlər 2015/2 66 XIX-XX яср рус елми мянбяляриндя атрибутив компонентли Нахчыван топонимляри Эиляханым Пашайева Bakı Slavyan Universitetinin «Müasir Azərbaycan dili» kafedrasının müəllimi, AMEA-nın Naxçıvan Bölməsinin doktorantı Ряйчиляр: ф.ц.е.д., проф.И.Б.Казымов ф.ц.ф.д., дос.Д.Т.Ялийева Açar sözlər: Naxçıvan, toponim, atributiv komponent, rus elmi mənbələri Ключевые слова: Нахичевань, топоним, атрибутивная компонент, российские научные источники Key words: Nakhchivan, place name, attribute component, Russian scientific sources XIX-XX əsr rus elmi mənbələrində qeydə alınmış Naxçıvan toponimləri öz struktur müxtəlifliyinə görə fərqlənir. Bunların arasında atributiv komponentli söz birləşməsi tipli toponimləri xüsusi qeyd etmək lazımdır. Belə ki, atributiv adlandırma toponimin əsas xüsu- siyyətlərini (relyefini, coğrafi mövqeyini, bitki örtüyünü və s.) özündə cəmləşdirməklə, onun mənasının açılmasında mühüm rol oynayır. Qeyd edək ki, XIX-XX əsr rus elmi mənbələrində əksini tapmış atributiv səciyyəli to- ponimlərdən bir çoxu artıq mövcud deyildir. Onların təhlilə cəlb olunması Naxçıvan toponim- ləri haqqında daha geniş təsəvvür yaratmağa imkan verir. Məqalədə İ.Şopenin “Историчес- кий памятник состояния Армянской области в эпоху ее присоединения к Российской империи”, V.Qriqoryevin “Статистическое описание Нахичеванской провинции”, D.Pa- qirevin “Алфавитный указатель к пятиверстной карте Кафказского края” əsərində qeydə alınmış toponimlər təhlil olunacaqdır. Toponimlər özlərində yalnız linqvistik, tarixi, coğrafi faktları əks etdirmir. Onlar bü- tün dil faktları kimi düşüncə tərzinin də ifadəsidir. Hər hansı bir obyektə ad qoyma insan tə- fəkkürünün məhsuludur. Toponimlərin adlandırılmasını keçmişdən gələcəyə doğru təhlil et- sək, adlandırma təfəkkürünün də inkişafını izləyə bilərik. Belə ki, əgər insan özünün hələ ilkin dövrlərində sadə adlar qoymağa üstünlük verirdisə, təfəkkürünün inkişafı nəticəsində daha mürəkkəb adlar meydana gəlməyə başladı. Məsələn, əgər əvvəllər insan bütün su hövzələrinə ümumi ad verirdisə (Dunay, Oka, Nil və s. kimi qədim çayların adı müxtəlif dillərdə sadəcə “çay” deməkdir), daha sonra onları bir-birindən fərqləndirməyə başladı. Bir sözlə, “coğrafi adlar coğrafi obyektlə bir-başa əlaqəli deyil, onların arasında insan dayanır” (3, 6). Coğrafi adların meydana gəlməsində atributiv səciyyəli sözlərin xüsusi rolu vardır. Atributiv adlandırmalar müxtəlif modellərdə özünü göstərir: isim+sifət, sifət+isim, isim+isim, xüsusi ad+isim və s. “Sifət+isim” modeli bütün türk toponimiyası üçün, həmçinin Naxçıvan yer adları üçün daha xarakterikdir. Bu tip adlandırmada sifət, yəni təyin edən mövqeyində bir sıra sözlər işlənə bilər. Məqalədə atributiv söz funksiyasında işlənən istiqamət bildirən sözlərə diqqət yetirəcəyik. İstiqamət bildirən sözlərə aşağı, yuxarı, orta, aralıq, baş, ayaq, yaxın, uzaq, şərq, qərb və s. kimi sözlər aiddir ki, bunlar da istənilən xalqın toponimikasında özünəməxsus şəklidə öz əksini tapmışdır. |