Shodieva nargiza mexrikulovna milliy iqtisodiyot investitsion muhitiga moliya bozorining ta
-rasm. Qimmatli qog‘ozlar bozori aylanmasining o‘zgarishi
Yüklə 0,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2.4-rasm. Qimmatli qog‘ozlar bozori aylanmasining o‘zgarishi
12 Yuqoridagi 1-rasmda mamlakatimiz qimmatli qog‘ozlar bozori aylanmasining 2009-2016 yillarda rivojlanish ko‘rsatkichlari tahlil qilingan. Qayd etilgan 2009 yilda qimmatli qog‘ozlar bozori aylanmasi 749,6 mlrd. so‘mni tashkil etgan bo‘lsa, 2012 kelib mazkur ko‘rsatkich 2093,5 mlrd. so‘mga oshgan. Qimmatli qog‘ozlar bozori aylanmasi 2013 yilga kelib 977,4 mlrd. so‘mga pasaygan. 2014 yil ushbu ko‘rsatkich 1327 mlrd. so‘mni tashkil etgan. Mazkur ko‘rsatkich 2015 yilga kelib keskin o‘zgargan, 264,4 foizga o‘sib, 3508 mlrd. so‘mni tashkil etgan bo‘lsa, 2016 yilda maksimal natija 14460 mlrd. so‘mni tashkil etgan. Rivojlangan mamlakatlarda qimmatli qog‘ozlar bozori yoki fond birjasi kapitalizatsiyasining mamlakat yalpi ichki mahsulotidagi ulushi (QQB/YaIM ko‘rsatkichi) juda yuqori bo‘lib, bu ko‘rsatkich Nyu-York va Tokio fond birjalarida 70-90 foizni, Koreya va London fond birjasida 100-120 foizni, Gonkong fond birjasida 1000-1200 foizni tashkil etadi 13 . So‘nggi yillarda mamlakatimiz qimmatli qog‘ozlar bozorining yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 1 foizga ham etmay kelyapti, faqatgina o‘tgan 2015 yilda ushbu ko‘rsatkich 2,04 foizni tashkil etdi. Ushbu raqamlar qimmatli qog‘ozlar 12 Qimmatli qog‘ozlar bozorini muvofiqlashtirish va rivojlantirish markazi ma'lumotlari 13 Jahon fond birjalari federatsiyasining yillik hisobotlari va www.world-exchanges.org http://www.world- exchanges.org sayti ma'lumotlari. 46 bozori mamlakatimiz iqtisodiyotini rivojlantirishda etarlicha o‘ringa ega emasligini ko‘rsatadi. Qimmatli qog‘ozlar bozorining taraqqiy etishida ikkilamchi bozorning rivojlanganlik darajasi va barqaror amal qilishi muhim o‘rin tutadi. Respublikamiz hududlarida amalga oshirilgan umumiy aktsiyalar savdosining tahlili birlamchi aktsiyalar bozorining ulushi 93,1 foizni tashkil etganligini ko‘rsatib turibdi. Hududlardagi aktsiyalar birlamchi savdosida Toshkent shahrining ulushi 99,4 foizni tashkil etgan bo‘lsa, qolgan 0,6 foizi boshqa viloyatlar hissasiga to‘g‘ri kelgan 14 . Hududlar kesimida aktsiyalar ikkilamchi savdosining tahlili Toshkent viloyatining ulushi 74 foizni tashkil etganligi va bu esa aktsiyalar birlamchi va ikkilamchi savdolarining asosan Toshkent shahriva Toshkent viloyatida amalga oshirilayotganligi va hududlar bilan taqqoslaganda juda katta nomuvofiqlik (disbalans) mavjudligini ko‘rsatadi. Hududlardagi qimmatli qog‘ozlarning asosiy savdo aylanmasi ham aktsiyalar hissasiga to‘g‘ri kelib, obligatsiya va boshqa turdagi qimmatli qog‘ozlar savdosi deyarli mavjud emas. Umuman olganda, muomalada faqatgina aktsiyalar va obligatsiyalarning mavjudligi mamlakatimiz qimmatli qog‘ozlar bozori moliyaviy instrument turlari va xilma-xilligi nuqtai nazaridan boy emasligini ko‘rsatadi. Bu esa investorga instrumentlar jihatidan diversifikatsiya qilish imkonini bermaydi. Yuqoridagi muammolarni hal qilishning eng asosiy yo‘li bu - mamlakatimiz iqtisodiyotida yuqori ulushga ega bo‘lgan yirik korxonalarning davlat ulushi sifatida turgan qimmatli qog‘ozlarini muomalaga chiqarish (hech bo‘lmaganda bir qismini) va investorlarga erkin sotish hisoblanadi va hozirda bu jarayon boshlangan. Yuqoridagi muammolarning hal etilishi muomalada likvidli instrumentlarni taklif etilishiga, qimmatli qog‘ozlarning daromadlilik darajasi o‘sishiga, aholining fond bozoriga ishonchini ortishiga, bozorni jozibadorlik darajasini yuqori bo‘lishiga va natijada qimmatli qog‘ozlar bozorini rivojlanishiga olib keladi. 14 Qimmatli qog‘ozlar bozorini muvofiqlashtirish va rivojlantirish markazi ma'lumotlari. |