TeleviZİya nəZƏRİYYƏSİNİN Əsaslari



Yüklə 7,01 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə16/32
tarix14.01.2017
ölçüsü7,01 Mb.
#5437
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   32

3.6 Tədris funksiyasının televiziyada yeri və əhəmiyyəti 

Televiziyanın  cəmiyyətdə  rolunun  artması  onun  mədəni,  icti­

mai həyatda fəal iştirakı təhsil prosesinə cəlb olunmasını gerçək­

lik kimi ortaya qoydu. Tez əldə olunması və gün ərzində tamaşa çı 

ilə  ünsiyyəti  televiziyanın  mədəni  tərbiyəçi  vəzifəsini  öz  üzəri­

nə  götürməklə  mədəni­maariflənmə,  sosial­pedaqoji  və  tədris 

fəaliyyətini icra etmək kimi mühüm prosesi yerinə yetirməli oldu. 

“Tərəqqiyə can atan cəmiyyətdə təhsil, elm və mədəni tərbiyə ilə 

bağlı təbliğat funksiyası sosial televiziyanın əsasında durur” (23, 

səh.143) və bilavasitə təhsil sistemindən irəli gələn teledərslər, ya­

xud da müxtəlif sahələr üzrə elmi biliklərin, informasiyaların tama­

şaçılara çatdırılması ilə icra olunur. Tədris prosesi istər orta təhsil 

alan məktəblilər, istər məktəbəqədərki təhsil, istərsə də bütünlüklə 

şəxsiyyətin formalaşdırılmasında mühüm yer tutan ümumi və ya 

sahələr üzrə yeni bilgilərin verilməsi yolu ilə təcəssüm olunmaqla, 

universal tədris vasitəsi kimi televiziyada icra olunmağa başladı. 

Televiziyanın tədris funksiyası özündə həm təhsil alan insanlara 

tədris etmə, didaktik materiallar yetirmə, həm də elmi dünyagö­

rüşün  inkişafı  məqsədi  ilə  təbiət,  dəqiq  və  humanitar  elmlərin 

yenilikləri ilə silahlandırmanı ehtiva edir. Bu mənada tədris funk­

siyası geniş və əhatəli sahə kimi önə çıxaraq, televiziyaların işində 


233

özünəməxsus çəkisini saxlamaqdadır. Təəssüflə deməliyik ki, bir 

çox  tədqiqatçılar  tədris  funksiyasını  maarifçiliklə  eyniləşdirmək 

və bunun daxilində çözülməsinə cəhd etmişlər ki, bu da bir qədər 

dəqiq olmayan bölgü kimi bu sahənin düzgün araşdırılmasına im­

kan verməmişdir. 

Dünya  miqyasında  tədris  funksiyası  özünün  dərin  köklərini 

salmaqla,  ölkələrin təhsil sistemində fəal iştirakları ilə mürəkkəb 

tədris mərhələsini yerinə yetirmiş olur. Teledərslər, teleməktəblər 

və teleuniversitetlər təkcə televizorla təhsil verməklə işini bitmiş 

saymayaraq, imtahanlar quraraq dinləyicilərə müvafiq diplomlar 

da  verməklə,  dövlət  təhsil  siyasətinin  həyata  keçirilməsində  fəal 

iştirak  edirlər.  Televiziya  təhsili  sisteminin  formalaşması,  ey ni 

zamanda, böyük miqyasda dinləyici auditoriyası qarşısında mü­

əyyən  sahə  mütəxəssis­pedaqoqunun  mühazirə  verməyinə  im­

kan  yaratmış  oldu  ki,  bu  da  kifayət  qədər  böyük  təsir  effektinə 

malik hadisə kimi dəyərləndirilməlidir. “Ekranda göstərilən yax­

şı  müəllim,  auditoriyadakı  pis  müəllimdən  daha  yaxşıdır”  (237, 

səh.  52)  və  onun  tamaşaçıya  təsir  imkanları  daha  güclüdür.  İlk 

növbədə  təcrübəli  pedaqoqun  aydın  nitqi,  jestikulyasiyası,  digər 

tərəfdən  ekran  qarşısında  duran  şəxsin  dərs  verəni  yaxından 

görməsi, onun üz ifadələrini aydın sezməsi, həmçinin televiziya­

nın ifadə vasitələrinin, effektlərinin köməkliyi ilə dinamika, lazı­

mi təcrübələrlə bağlı görüntülər teletədris işinin uğurundan xəbər 

verir.

Həsən bəy Zərdabi kinematoqrafiyadan tədris məqsədləri üçün 



istifadə  olunması  ilə  böyük  nailiyyətlərin  əldə  olunacağına  gü­

vənərək “Kinematoqraf cihazı insan və heyvanların ən mü rəkkəb 

həyat  təzahürlərini  təkmilləşdirilmiş  və  həqiqətə  uyğun  şəkildə  

hərəkətdə göstərir” (45) deməklə, istər tədris filmlərinin, istərsə də 

teletədris praktikasının əhəmiyyətli keyfiyyət dəyişimi ilə tədrisə 

təsir edəcəyini söyləmişdir. Pedaqogika elminin televiziya təbliğatı 

ilə  üzvi  şəkildə  birləşməsi  müasir  tamaşaçı  üçün  qə bulolunan 

vasitələrlə  bilgilərin  verilməsini  həyata  keçirməyə  imkan  verən 

tədris şəbəkəsini formalaşdırmışdır.

Tədris  funksiyası  birbaşa  teledərslərlə,  həmçinin  digər  proq­

ramların konsepsiyasını təşkil etməklə ifadə olunur. Burada uşaq 

verilişləri,  tədris  filmləri,  cizgi  filmləri,  müsabiqələr,  həmçinin 

mətbəxlə bağlı verilişlər nəzərdə tutulur. Televiziya, əslində, bütün 

nəsil auditoriya üçün tədrisi həyata keçirməyi öz qarşısına məqsəd 

kimi qoyaraq bu işi müxtəlif publisistik və ya əyləncəli tərzdə də 


234

təcəssüm  etdirir  ki,  bu  da  seyrçi  marağının  ekran  qarşısına  cəlb 

olunmasına xidmət etmiş olur.

Dram  nəzəriyyəçisi  Aydın  Dadaşov  teletədris  prosesini  ma­

ariflənmə  ilə  birgə  təhlil  etməklə  ümumiləşdirmə  apararaq,  əs­

lində,  mahiyyətcə  fərqli  funksiyaları  bir  araya  gətirməklə  hər 

bi rinin  ayrıca  elmi­nəzəri  əsaslarının  müəyyən  olunmasına  tə­

rəfdar olmasa da, teletədrisin cəmiyyətin inkişafında böyük yeri­

ni göstərir və “teletədris ssenarisinin milli psixologiyaya uyğun­

laşdırılması  və  daimi  auditoriyanın  formalaşdırılmasında  di gər 

ölkələrin  təcrübəsindən  faydalanmağı”  lazım  bilməklə  (23,  səh. 

177)  teletədris  işi   nin  təkmilləşərək  yeni  formalarla  təzahürünün 

vacibliyini önə çə kir.

İnkişaf etmiş ölkələrdə teletədris daha çox kommersiya maraq­

ları ilə uzlaşdırılmış şəkildə fəaliyyət göstərərək kabel televiziyası 

vasitəsilə ödənişli əsaslarla aparılır ki, bu da təcrübə kimi olduqca 

maraqlı  və  təsiredici  vasitə  olaraq,  ölkəmizdə  tətbiqini  gözləyən 

məsələdir.  Böyük  Britaniyada  teletədris  milli  təhsil  sisteminin 

tərkib hissəsinə daxil olaraq dərs cədvəllərinin televerilişlərə uy­

ğun tərzdə qurulmasına qədər prosesə müdaxilə edibdir (202, səh. 

151). Amma bir çox ölkələrdə bu sahəyə sosial sifarişin olmaması 

digər formalardan bəhrələnməyi vacib edib. Məsələn, Hindistan­

da əhalinin televizoru yalnız əyləncə­filmlər, musiqi nömrələrinə 

baxmaq üçün almaları tədrisin təqdimatına dəyişiklik edərək, onu 

sosial  sifarişin  istəyinə  uyğun  tərzdə  qurmuşdur.  Hindistanda 

“ona görə də informasiya və daha çox tədris verilişləri əyləncəli 

biçimdə qurularaq təqdim olunur” (398, IV­ səh. 181).

Tədris  proqramlarının  ekran  təcəssümü  kifayət  qədər  ciddi 

və  əhəmiyyətlidir:  televiziya  rəhbərləri  tamaşaçının  zövqünü 

və  sosial  sifarişini  düzgün  dəyərləndirməklə  onun  istəyinə  uy­

ğun,  günün  dinamik  dəyişkənliyinə  uyarlı  bir  tərzdə    tədrisin 

təqdimatına çalışmalıdırlar. Əks halda tamaşaçı ekran önündə bu 

ruhda proqramları izləmək əvəzinə, digər kanalda daha maraqlı 

veriliş axtarışına çıxa bilər. Afrika televiziyalarında 80­ci illərdən 

başlayaraq tədris proqramlarından imtina edib, daha çox əyləncəli 

və dini proqramlara üstünlük verilməsi, (398, IV­səh. 205) məhz 

tədris verilişlərinin sosial sifarişə yaxınlaşdırılmamasının nəticəsi 

kimi təzahur edib ki, bu acı təcrübə Azərbaycan teleməkanında, 

xüsusən də AzTV­nin efirində yer verdiyi tədris verilişlərində özü­

nü əks etdirmişdir.

Televiziya özünün tədris funksiyası ilə təhsil proqramında yer 

almaqla bərabər, müxtəlif sahələri əhatə edən dərslərlə də funk­



235

siyasını icra etmiş olur. Adətən, inkişaf etmiş ölkələrdə dövlət bu 

səpkili proqramları – tarixi, coğrafi, dini, dil və əxlaqla bağlı veriliş, 

film və digər audiovizual layihələri maliyyələşdirərək gənclərin, 

ən çox da uşaqların dünyagörüşünün biçimlənməsinə, biliklərinin 

artırılmasına  və  intellektual  qabiliyyətlərinin  yüksəldilməsinə 

çalışır.  Müstəqil  Azərbaycanda  bu  məsələ  bütünlüklə  dövlət  te­

leviziyasının  üzərinə  düşsə  də,  kommersiya  kanalları  müxtəlif 

maliyyə  donorlarının  cəlb  olunması  yolu  ilə  bilavasitə  tədrisə 

yardım kimi nəzərdə tutulan layihələrin icrasına nail olmaqla, öz 

üzərlərinə düşən vacib ictimai funksiyanın layiqincə təcəssümünə 

şərait yaratmış olarlar. Televiziya özünün böyük mənəvi, tərbiyəvi 

məsuliyyətini anlayaraq təkcə qadağan olunmuş – əxlaqsız, qızış­

dırıcı və cəmiyyətə ziyan verəcək təbliğata yol verməməklə başlıca 

vəzifəsini icra olunmuş hesab etməməli, mənəvi, insani və bəşəri 

dəyərlərə malik, milli təbliğatla köklənən savadlı və dünyagörüşcə 

mükəmməl olan nəslin yetişdirilməsində iştirak etməlidir. Bu ba­

xımdan  təhsil  proqramına  yardım  göstərəcək  didaktik  xarakter 

daşıyan verilişlər, filmlər gənc tamaşaçıların tədrisə marağını ar­

tırmaqla bərabər, onların dünyagörüşlərinin əhatəliliyinə də təsir 

etmiş olar. 

Təhsildə  əyani  vasitələrdən  istifadə  pedaqogika  elminin  baş­

lıca  prinsipi  kimi  təhsil  sistemində  böyük  yer  almaqla,  müasir 

cəmiyyətdə hərəkətli əyanilik növünün vacibliyini nəzərə alıb, bu 

prosesdə televiziyanın əhəmiyyətliliyini qeyd etmək lazımdır. “Bə­

zən  hər  hansı  hadisəni  hərəkətdə,  inkişafda  nəzərdən  keçirmək 

lazım  gəlir;  müəllim  istəyir  ki,  şagirdlərin  diqqətini  öyrənilən 

hadisənin  ayrı­ayrı  inkişaf  mərhələlərinə  yönəltsin,  əmələ  gələn 

keyfiyyət  yeniliklərinə  cəlb  etsin”  (46,  səh.  139)  və  bu  prosesdə 

audiovizual  vasitələr  əvəzsiz  vasitə  kimi  tədrisə  cəlb  olunur. 

Tədrisdən başqa, uşaq evdə televizorun qarşısında oturaraq tədris 

olunmuş materialla bağlı əlavə bilgilər və buna uyğun hərəkətli 

görüntünü izləməklə həm materialı qavraya, həm də əlavə infor­

masiyanı ala bilər ki, bu da olduqca önəmli məsələdir.

Tədris  funksiyası  birbaşa  teledərs  və  ya  didaktik  yük  daşıyan 

verilişlərlə bitməyərək əyləncəli, intellektual uşaq verilişlərini də 

özündə ehtiva edir ki, bu da uşaqların mənəvi tərbiyəsində, estetik 

zövqlərinin biçimlənməsində, həmçinin asudə vaxtlarının səmərəli 

keçirilməsində mühüm vəzifə daşıyan məsələ kimi televiziya işinin 

mahiyyətində duraraq, onun təməl prinsipini təşkil edir. Uşaqların 

və yeniyetmələrin əyləncəsi və asudə vaxtlarının təşkili yaşlılara 

nisbətən fərqli mahiyyət daşıyaraq, tərbiyə və tədris elementlərini 



236

özündə birləşdirib, onların cəmiyyətə hazırlanmasında və mənəvi 

dəyərlərə  münasibətlərinin  biçimlənməsində  mühüm  rolu  oyna­

malıdır. İnkişafda olan uşağın şəxsiyyət kimi biçimlənməsi təkcə 

məktəb və ailə mühitində deyil, həm də evin ayrılmaz hissəsinə 

çevrilmiş televizorun təsiri ilə baş verir və bu da televiziyanın qar­

şısında uşağın maraqlarını əhatə edə biləcək əyləncəli, intellektual 

verilişlərin efirdə yer almasını özünün bütün mahiyyəti ilə qoyur.

Tədris təkcə gənc nəslin biçimlənməsi və ya müəyyən elmi və adi 

biliklərin alınması ilə başa çatmayaraq, həmçinin bütün tamaşaçı­

ların müəyyən sahələr üzrə konkret, ayrı­ayrı sahələr üzrə əhatəli 

bilgiləri almaq, yeniliklərlə tanış olmaq və nailiyyətlərdən xəbərdar 

olmaq istəyini ödəməklə də özünün ictimai əhəmiyyətliliyini sax­

layır. Mövzu etibarı ilə fərqli sahələri əhatə edən belə proqramlar 

gündəlik məişət mövzularını: mətbəx, intim həyat, kosmetika, saç 

düzümü, evin dizaynı, tərbiyə metodları;  elmi bilikləri: coğrafi­

ya, dil öyrətimi, astronomiya, astrologiya, fizika və digər sahələri 

tamaşaçılara  çatdırmaqla  onları  öyrədir.  Mədəni­maarif  funksi­

yasından  fərqli  olaraq,  tədris  tamaşaçını  mükəmməl  qaydalara   

öyrədir, ona elmi biliklər sistemini və adi qaydaları təlqin edir. Bu 

baxımdan mədəni­maarif funksiyası ilə televiziyanın tədris funk­

siyasını eyniləşdirmək qeyri­elmi yanaşma olar və burada köklü 

şəkildə fərq onların hər birinə fərdi yanaşmanı mühüm vəzifə kimi 

telekanalların qarşısına qoyur.



3.7 Televiziya rekreativ işin təşkilatçısı kimi

Rekreativ  funksiya  (latın  dilində  rekreasiya  –  bərpa)  insanın 

əy ləncəli  verilişlər,  filmlər  vasitəsilə  asudə  vaxtını  səmərəli  ke­

çirməsi və istirahətini mənalı qurmasına yönələn mühüm ictimai 

fəaliyyət  kimi  teleyayımın  qarşısında  durur.  Rekreativ  fə aliyyət 

insanın əməkdən, sosial fəaliyyətdən sonra enerjisinin bərpasını, 

onun  əhvalının  yüksəldilməsini,  asudə  vaxtının  maraqlı  ke­

çirilməsini özündə ehtiva edərək incəsənətin hedonik funksiyası 

ilə  eyniləşir.  “Bədii  yaradıcılıq  təsvirəgəlməz  bir  cazibədarlıqla 

doludur; o, adamlar üçün həyat haqqında həqiqətlər əldə edir, on­

lara sevinclərin ən böyüyünü – gözəlliyi dərk etməyin və ondan 

həzz almağın sevincini bəxş edir” (120, səh. 141) fikri televiziyanın 

tamaşaçı üçün bəxş etdiyi oyun prinsipində (burada oyun esteti­

kada olduğu kimi “sərbəstlik”, “şadlanma” və s. mənada işlənir) 

əyləncə  və  qüvvələrin  bərpasına  yönəlmiş  fəaliyyətində  özünü 

tamlıqla  doğruldur.  Televiziyanın  bədii  yaradıcılıq  imkanları  in­

sanların şüurlarına təsir edərək onların estetik zövqünün artırıl­


237

masına, əhvalının dəyişməsinə və qüvvəsinin bərpasına təsir edən 

güclü bir vasitə kimi  həyatın gözəlliyinin dərkinə yönələrək, este­

tikanın funksiyasını da yerinə yetirmiş olur. 

Tamaşaçıların  ekran  qarşısında  keçirdikləri  vaxt  ərzində  qüv­

vələrinin  bərpasına,  əhvallarının  xoş  olmasına  xidmət  edən  rek­

reativlik, bilavasitə geniş mənada əyləncə xarakteri daşıyır. “Əsl 

sənət insanı düşündürməklə yanaşı, mütləq əyləncə elementinə də 

malik olmalıdır” (23, səh. 148) fikri ilə razılaşsaq, televiziyanın da 

digər funksiyaları arasında, məhz asudə vaxtın səmərəli təşkilinə 

yönəlmiş rekreativ funksiyasının sosial­mədəni əhəmiyyətini an­

lamış olarıq. 

Formasından asılı olmayaraq, əməklə məşğul olan insanın əsəb 

və fiziki yorğunluq keçirməsi gerçəkliyi və bunun aradan qaldırıl­

ması istiqamətində fəaliyyəti öyrənilmiş sahədir. Bəllidir ki, həm 

gündəlik  əməkdən  yorğunluq,  həm  də  informasiyalı  cəmiyyətin 

yaratdığı  stress  vəziyyəti  “baş  beynin  ali  şöbəsi  olan  böyük 

yarımkürələrin  üzərini  örtən  qabıq  nahiyəsinə  toxunur”  və  bu­

nunla da yarımkürələrin iş qabiliyyəti azalır. Yorğunluğun aradan 

qaldırılması üçün ən yaxşı üsul kimi “yorğun orqanların istirahəti 

deyil, digər orqanların işləməsi ilə bağlı istirahətdir” (42, səh. 297) 

ki, bunu haqlı olaraq fəal istirahət adlandırırlar. Mədəni istirahət 

fizioloji dincəlişi təmin etməklə bərabər, “gündəlik həyat tərzinin 

neqativ  tərəflərinin  kompensasiya  və  neytral  edilməsi,  monoton 

elementlərin dəişdirilməsinə” (42, səh. 298) imkan yaradır. İnsanın 

düşdüyü stresli vəziyyətdən çıxaraq bərpası, həmişəki ab­havadan 

ayrılıb başqa aləmə düşərək yüngülləşmək və əylənməklə bağlı­

dır. Bunun üçün müxtəlif əyləncə və istirahət mərkəzlərini möv­

cud  olmasına  baxmayaraq,  insanın  hər  gün  bu  dincəlişi  almağa 

olan ehtiyacını nəzərə alaraq bu cür müəssisələrin fəaliyyətindən 

gündəlik istifadənin əlavə maliyyə xərcləri tələb etməsi üzündən 

televizor bu funksiyanı tamlıqla öz üzərinə götürmüşdür. TV­nin 

rekreativ­əyləncəli  fəaliyyəti  onu  izləyən  tamaşaçının  psixoloji 

durumunu, əhvalını yüksəldərək, onun qüvvəsinin bərpasında ol­

duqca fəal şəkildə, müxtəlif formalarla iştirak etmək gücünə malik 

böyük vasitədir.   

Televiziyanın  ilkin  təşəkkül  dönəmindən  onun  üzərinə  düşən 

sosial  vəzifənin  icrası  yolları  axtarıldı  və  bu  baxımdan  sənət 

nümunələrinin  yayımı,  konsert  layihələrinin  göstərilməsi  rek­

reativ  funksiyanın  icrası  üçün  əlverişli  oldu.  Televiziyada  olan 

yayım  vaxtının  doldurulması  və  səmərəlilik  üçün  indiki  anlam­

da  verilişlərin  azlığı  səbəbindən  yaranışın  ilk  dönəmində  məhz 



238

kinonun  və  teatrın  imkanlarından  geniş  isifadə  olunmağa  baş­

landı. Bu proses SSRİ məkanında televiziyanın ideoloji təbliğatçı 

kimi  əhalinin  asudə  vaxt  probleminin  həllində  də  məqsədyönlü 

fəaliyyətinin təşkili tələb kimi qoyulduğu yerdə daha qabarıq du­

yuldu. 22 mart 1951­ci ildə SSRİ Nazirlər Sovetinin “Radioinfor­

masiya Ümumittifaq Komitəsinin nəzdində Televiziyanın Mərkəzi 

Studiyasının yaradılması haqqında” qərarı ilə kinoprokata verilən 

filmlərin premyeradan  sonra on gündən gec olmayaraq, teatrların 

premyerasından 1 ay gec olmayaraq, konsert proqramlarının isə 

dərhal  yayımlanması  tələb  kimi  qoyuldu  (237,  səh.  62).  Kino  və 

teatr tamaşalarının yayımı elə bir səviyyəyə çatmışdı ki, Z. Məm­

mədov  bunu  “TV­nin  ev  kinosu  olduğunu”  və  publisistikanın 

gəlişi ilə “kinojurnal+bədii film+konsert” məzmunundan arıtlan­

mağa başladığını” qeyd edir.  Mavi ekran qarşısında istirahətin qu­

rulması – bunun müasir insanı düşündürən və ona maraqlı gələn 

bir  cəhət  kimi  təcəssüm  etməsi  televiziya  tərəfindən  dəqiqliklə 

öyrənildi və bu sahədə ardıcıl fəaliyyət aparıldı. Hər bir insanın 

asudə vaxtının 20­40%­ni əyləncəli vasitələrlə keçirmək istəyi (42, 

səh. 296) televiziya verilişi yaradıcılığında prioritet mövzu olmağa 

başladı. Artıq televiziya ekranlarından təkcə bədii filmlərin nüma­

yişi deyil, həmçinin əyləncəli verilişlər, musiqili proqramlar da ya­

yımlanmağa başlayırdı. 

Bazar iqtisadiyyatı olan ölkələrdə filmlərin nümayişi üçün isteh­

salçı şirkətlərə çoxlu məbləğdə pulun ödənilməsi reallığı televizi­

yalara  bu  sahədə  yaradıcılıq  imkanlarını  itiləmək  və  çoxseriyalı 

bədii televiziya filmlərinin yaradılmasının əsasını qoymaq la həm 

rekreativliyi icra etmək, həm də TV­nin kommersiya ehtiyacları­

nın ödənilməsi üçün  reklamvericilərin cəlb olunmasına şərait ya­

ratmaq imkanı verdi. Mədəniyyətin bütün sahələrinin mərkəzdən 

idarə olunduğu Sovet İttifaqından fərqli olaraq, bu ölkələrdə  te­

leviziya hər bir tamaşa və ya konsert üçün yüksək məbləğdə pul 

ödənildiyi üçün daha ucuz yolların axtarışına başlanıldı. Yumo­

ristik verilişlər, musiqi nömrələri, çarxları və müxtəlif mövzuları 

əhatə edən seriallar efir vaxtını doldurmaqla, həm kanala reytinq 

və  məntiqi  olaraq  reklam  gətirmiş  oldu,  həm  də  tamaşaçıların 

asudə  vaxtının  səmərəliliyi  həyata  keçdi.  Lakin  bir  çox  hallarda 

reytinq ardınca qaçan TV­lərdə bu cür verilişlər bayağı məzmun 

və  heç  bir  ideya  yükü  daşımayan  tərzdə  təcəssüm  olunurdu  ki, 

bunu da bir çox tənqidçilər ucuz gülüş adlandırırdılar.

Azərbaycan  televiziyasının  yaranış  və  sonrakı  inkişaf  tarixinə 

nəzər yetirincə, Sovet vətəndaşlarının səmərəli əyləncəsinə ünvan­



239

lanmış veriliş, konsert proqramı, film, televiziya tamaşası nüma­

yişinin böyük pərvəriş tapdığının şahidi ola bilərik. “Komediya­

lar aləminə səyahət”, “Yarızarafat, yarıgerçək” yumoristik, “Gəl, 

ey  səhər”,  “Söyüdlü  bağ”  musiqi  proqramları,  teletamaşalar  və 

filmlər tamaşaçıların yadında qalan və sevərək xatırladıqları ekran 

nümunələri kimi teletariximizdə əhəmiyyətli yerini tuta bilmişdir. 

Böyük  yaradıcı  ənənələr    yaratmış  müəllif,  rejissor  və  operator­

ların rekreativ fəaliyyətə yönəlmiş işləri dövrün ideoloji tələbləri 

çərçivəsində qurulan əyləncə kimi tərifəlayiqdir.

“Çağdaş dünya televiziya aləmində əyləncə işi başlıca fəaliyyət 

istiqaməti  olmaqla,  televiziya  yaradıcılığının  püxtələşmiş  forma­

larında təcəssüm olunur” fikrini kanalları izləməklə görmək olar. 

Ədəbi materialın hazırlanması, onun ekran həllində ən müasir me­

todlardan istifadə edərək yeniliklərin tətbiq olunması peşəkarların 

əyləncəli  veriliş  yaradıcılığında  iştirakından  xəbər  verir.  Tama­

şaçıların  əyləncəli  verilişlərə  olan  xüsusi  maraqları  və  adətən, 

asudə  vaxtlarını  bu  cür  verilişləri  izləməklə  keçirmək  arzuları 

kanalların reytinq yığmaq arzuları ilə üst­üstə düşdüyündən, bu 

sahə  xüsusilə  diqqətdə  saxlanılır.  Təsadüfi  deyil  ki,  baxımlı,  di­

namik, müxtəlif janrda və formada hazırlanan verilişlər kanallar 

tərəfindən hazırlanmır ixtisaslaşmış istehsalçı şirkətlərdən alınır. 

Bu, çoxkanallı televiziya məkanında rəqabətə dözə biləcək ekran 

əsərinin görünməsi istəyi ilə bağlı qurulan sistemdir ki,  tezliklə 

SSRİ­nin dağılmasından sonra müstəqil ölkələrin TV təcrübəsində 

tətbiq olunmağa başladı. 1990­cı illərin əvvəlindən ORT, RTR kimi 

Rusiya  kanallarının  efirində  görünən  baxımlı  verilişlər  istehsalçı 

şirkətlər olan “Vid”, “Ast”, “Klass”, ATV­dən alınırdı. Həmçinin 

AzTV­də  də  ilk  illər  bu  təcrübə  tətbiq  olunmağa  başladı  və 

gənclərin yaradıcı birliyi “Virtuoze” şirkətinin istehsalı olan veriliş 

ekranlarda göründü. Fərqli estetik duyumla, yeni biçimlə təqdim 

olunan  əyləncəli  veriliş  tamaşaçıların  böyük  marağına  səbəb 

ola  bilmişdi.  Təəssüf  ki,  bu  ənənə  dövlət  televiziyası  tərəfindən 

genişləndirilmək əvəzinə, ümumiyyətlə aradan qaldırıldı. Hazır­

da ölkə teleməkanında özünün əyləncəli verilişləri ilə tamaşaçıla­

rın marağına səbəb olan istehsalçı şirkətlər arasında “SOY produc­

tion”, “Planet “Parni iz Baku” studiyası, “M Grup”u xüsusi qeyd 

etmək yerinə düşərdi.

Televiziyanın sosial əhəmiyyətini, onun cəmiyyətdə apardığı ro­

lun insanın davranışına, şüuruna təsirini araşdıraraq belə bir elmi 

nəticəyə gəldik ki, ictimai­sosial təhlil televiziya təhlili metodolo­

giyasında yuxarıda göstərdiyimiz prinsip və istiqamətlərlə tətbiq 



240

olunmalıdır. Əks halda, kütləvi kommunikasiya vasitəsi olan tele­

viziyanın kommunikativ gücü, ictimai rolu tədqiqatdan kənar qala 

bilər ki, bu da gündəlik yayımlanan, təsir gücünə malik bir vasitənin 

diqqətdənkənarda qalması və onun əsas hərəkətlərinin vaxtında 

müəyyən  olunub  mənfiliklərin  üzə  çıxarılması  işində  maneələr 

yarada bilər. Televiziyanın sosial əhəmiyyətini müəyyənləşdirmək 

üçün onun funksiyalarını əsas götürərək, kontent analizdə funksi­

yanın icraolunma mexanizmi, keyfiyyəti və bütünlüklə mənzərəsi 

nəzərə  alınmalıdır.  Televiziya  təhlilinin  metodologiyasının  əsas 

istiqamətlərindən  biri  olan  ictimai  çözüm  bütün  cəmiyyətlər  və 

dövrlər üçün qaçılmazdır. 



241

Televiziyanın  ictimai  vəzifələrindən  bi­

ri  kimi  onun  sosial­siyasi  həyatda  mü­

hüm  yerini  müəyyən  edən,  cəmiyyətin 

inkişafında, onun məhsuldar qüvvələrinin 

istəklərinə cavab verməklə dünyagörüşü­

nün  biçimlənməsində  iştirak  etməyə  im­

kan  verən  sosial­pedaqoji  və  ya  başqa 

söz  lə deyilsə, idarəçilik funksiyası əhaliyə 

inzibati təsir sisteminə daxil olmağa imkan 

verir, siyasi və mənəvi dəyərlərə söykənən 

həyat  tərzini  aşılayır.  Televiziya  mənsub 

ol duğu  dövlətin,  cəmiyyətin  idarəçilik 

sis   temindən,  quruluşundan  asılı  olaraq, 

özünün bu funksiyasının icrasını təcəssüm 

etdirir.  Demokratik  cəmiyyətlərdə  televi­

ziya dövlətçilik və vətənpərvərlik təbliğatı 

kontekstində  əhaliyə  təsir  imkanlarından 

istifadə  etməklə,  əslində  dövlətin,  avtori­

tar rejimdə isə bir şəxsin – dövlət başçısı­

nın təbliği ilə məşğul olur. 

Televiziya demokratik dövlətlərdə döv­

lət  siyasətinin  geniş  xalq  kütlələrinə  çat­

dırılmasında,  onun  siyasi  maarifçiliyində 

fəal  iştirak  etməklə  hər  bir  vətəndaşda 

siyasi  şüurun,  dünyagörüşünün  biçim­

lənməsində  fəal  iştirak  edir.  Totalitar 

rejimdə  isə  bütün  növ  təbliğat  rəhbərin 

və  ya  hakim  diktatura  rejiminin  ideoloji 

istiqamətləri nin  vəsfinə  yönəldiyindən, 

vətəndaşlarda rəh  bərə və ya ideyalara sa­

diqlik fikri aşılanır. Təbliğat işində televi­

ziyanın  güclü  silah  olmasından  insanlara 

Televiziya 

təhlilinin sosioloji­

kulturoloji əsasları



Yüklə 7,01 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   32




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin