Tema: Baslawısh klaslarda algebra elementlerin oqıtıwdıń bazı bir usılları Jobası: I. Kirisiw II. Tiykarģı bólim

Ańlatpalardıń orın almastırıw
Ańlatpalardı orın almastırıw bul berilgen ańlatpanı ma`nisi sol ańlatpanıń ma`nisine teń bolǵan basqa ańlatpa menen almastırıw bolıp tabıladı. 100 ishinde arifmetik ámellerdiń orınlanıwı arifmetik ámellerdiń ózgesheliklerine jáne bul ózgesheliklerden kelip shıǵıp nátiyjelerge tiykarlanǵan. Sandı qosındıģa qosıw, sandı qosındıdan ayırıw, jıyındını sanǵa kóbeytiw hám bòliw ózgeshelikleri menen tanısıw nátiyjesinde balalar nátiyjeni túrli usıllar menen tabıw múmkin ekenligine isenim payda etedi. Ámellerdiń ózgeshelikleri haqqındaǵı bilimlerdi oqıwshılar berilgen ańlatpalardı áyne teń ańlatpalarǵa almastırıwdı qollaw kerek boladı. Bul kórinistegi tapsırmalar usınıs etiledi:
1. Ańlatpalardıń qàsiyetin úsh tùrli jol menen tap: 30+(40-20);90-(60+10)-4 ; (20+34)-4 eñ qolay usıldı kòrset
2 .Teńliktiń shep tárepinde jazılǵan ańlatpalardı salıstır, olardıń nesi menen parq qïladı.
(10+6)+3=10+(6+3)=10 + 9 = 19
3.Bos orınlardı toltır va nàtiyjeni tap: (30 + 4)+5=30+(4+5)=□
4.Añlatpalardı salıstırıñ hàm > = < belgilarini qoyıñ:
7 + 7 +7 □7×9 ;12+12 □12×2
Eger añlatpada qawıslar àmeller quramına tàsir etpese ,olardı qoymaw mùmkinshiligi almastırıwlar tiykarında kòrsetiw mùmkin.
(40 + 20) + 10 = 40 + 20 + 10; (10-6):4-10-6:4
Háriplik ańlatpalar menen tanıstırıw
Matematika dástúrine baylanıslı háripli ańlatpalar 1-klasta baslap kiritiledi. Bul jerde oqıwshılar a+x=b x+c=d kórinisindegi teńlemelerdi sheshiwde hám máselelerdi teńlemeler járdeminde sheshiwde, belgisiz sandı belgilew ushın simvol sıpatında isletiletuǵın x háribi menen tanısadı. 2-klasta x hárip ózgeriwshini belgileytuǵın simvol sıpatında kiritiledi. Bul baslawısh klaslardan-aq ózgeriwshi túsinigin háriptiń ózgeriwshini belgilew ushın simvol sıpatındaǵı mánisin ashıp beriwge tayarlıq jumısı 2-klasta oqıw jılınıń basında qosıw hám alıw ámellerin tákirarlaw múnásibeti menen ótkeriledi. Háriptiń kiritiliwi menen bir waqıtta tayarlıq dáwirinde, balalar jańa terminler: «matematikalıq ańlatpa» hám «matematikalıq ańlatpanıń mánisi» menen anıqlamasız tanısadı. Bul dáwirde qosındı hám qaldıqtı tabıwǵa baylanıslı birdey mazmundaǵı ápiwayı arifmetikalıq máselelerdi sheshiw boyınsha jumıs alıp barıladı.Oqıwshılar háripli simvollardıñ mánisin túsinip alǵanınan soń, háriplerdi qollanıwda qáliplesip atırǵan bilimlerdi ulıwmalastırıw quralı sıpatında paydalanıw múmkin.
1.Arifmetikalıq ámellerdiń qásiyeti, arifmetikalıq ámellerdiñ komponentleri barlıq nátiyjeleri arasındaǵı baylanıstı hám basqalarlardı háripler járdeminde jazıwda oqıwshılar a+a+a+a qosındını 4∙a kóbeyme menen almastıradı hám bunday pikir júritiledi: bul jerde qosılıwshılar birdey (a), demek qosındını kóbeyme menen almastırıw múmkin, birinshi kóbeytiwshi a, ekinshi kóbeytiwshi 4 sanı boladı, sebebi qosılıwshılar tórtew.
2.Arifmetikalıq ámellerdiń háripler járdeminde jazılǵan qásiyetlerin, baylanısların, qatnasların oqıw.
Mısalı, «(a+35)-a» ańlatpanı oqıń hám onıń nege teń ekenligin tabıń. Oqıwshılar tómendegishe pikir júritedi. «a hám 35 sanlarınıń qosındısınan birinshi qosılıwshı a nı alıw kerek, ekinshi qosılıwshı 35 payda boladı».Jazamız: (a+35)-a=35
3.Arifmetikalıq ámellerdiń qásiyetlerin biliw tiykarında ańlatpalardı almastırıw. Mısalı, (5+b)∙3=(5+b)+(5+b)+(5+b) Jazıwın tamamlań, degende tapsırmanı orınlap atırǵanda oqıwshılar tómendegishe pikir júritedi: «teńliklerdiń shep tárepindegi 5 hám b sanlarınıń qosındısın 3 ke kóbeytemiz: oń tárepten qansha payda bolsa, shep tárepte de sonsha payda bolıwı ushın 5 ti 3 ke kóbeytip hám ekinshi qosılıwshı b nı 3 ke kóbeytip, nátiyjelerdi qosıw kerek.
4.Berilgen teńlik yamasa teńsizliklerdiń sanlı mánislerin ornına qoyıw járdeminde payda etiw múmkin.
5∙(2a+b)=10a+5b teńlikti a=3, b=5 de tekseriń:
5∙(2∙3+5) 5∙(65)5... 55, 10∙3  5∙5  30  25  55 Háripli simvollardı kiritiwdiń 2-basqıshında sanlı ańlatpanı parametrlik háripler menen almastırıw máselesi turadı. Sol usılda sanlı ańlatpa háripli ańlatpaǵa almastırıladı. Háriplik ańlatpalar ústinde jumıs aparıwda túrli kórinistegi shınıǵıwlardı názerde tutıladı, olardı keste kóriniste de, háreketleniwshi lentalı tablonnan paydalanıw múmkin.