Termiz davlat universiteti sport faoliyati va boshqaruvi fakulteti sport boshqaruvi kafedrasi

To’pni pastdan to’g’riga oshirish. 
O’yin boshlovchi uchun bu asosiy usul 
bo’lib xisoblanadi. U tur tomonga qarab turib bajaradi. O’yinchi tirsakdan bukilgan 
qo‘l bilan tupni ushlab turadi. Boshqa qo‘l tupga zarb berish uchun uni orqaga 
o’zatiladi. Shundan so’ng panjalar biroz bukilib, to‘p yuqoriga 20-30 sm balandlik 
otiladi va zarb beriladi. 
O’yinchi zarb beriboq orqaga turgan oyog’ini to’g’irlaydi va tana og’irligini 
oldinda turgan oyoqqa kiradi. Zarb bergandan keyin o’yinchi xududi xarakat 
qilmoqchi bulgandik xolatni oladi. 
To’g’ridan xujumkor zarbi. 
To’rning yuqori qismidagi to’pni bir qo’llab 
raqib tomonga urishdan iborat xujum, bu xujumkor zarb deyiladi. Bu xujumkor 
zarb o’rnidan sakrab yoki yugirb kelib bajariladi. Xujumchi bu zarbni bir ikki va 
uch qadam bosib kelib bajaradi. O’yinchi uchib kelayotgan to’pni qo’llarni oldinga 
yuqoriga kutaradi, uruvchi qo‘l zarb uchun tayyorlanadi. Tana bi oz orqaga egiladi. 
Panjalar musht qilib turiladi va yerga qarab bukiladi, keyin zarb beriladi, shundan 
so’ng oyoq pastga tushgan to‘p bilan birga tushadi. Tshpni qancha kchli urush zarur 
bo’lsa, kaft shuncha bushroq bo’lsa, kaft shuncha tarang qilinadi. 
Voleybol jamoali o’yin turiga mansub bo’lib, o’yinda ikki jamoa xar birida 
olit kishi o’ynashi shart. Zahiradagi o’yinchilar soni 2 tadan 6 tagacha bo’lishi 
mumkin. 
O’yinchilarning sport kiyimi futbolka, tursi va shippak. O’yinchining yoshi 
jinsiga qarab to’ming balandligi qo’yidagicha bo’ladi: 
• 
Qizlar 13-14 yosh - 2m 10sm. 
15-16 yosh - 2m 20sm. 
• 
Ayollar 17-18 va undan katta yo shdagilar uchun - 2m 24 sm. 
• 
O’g’il bolalar 15-16 yoshli - 2m 35sm. 
• 
Erkaklar 17-18 va undan ortiq yoshli - 2m 43sm. 

---

20 
O’yin uch yoki besh partiyadan iborat bo’lib, har bir partiya 25 ochkogacha 
davom etadi. Agar o’yin ochkolari 25-25 bo’lsa, o’yin 27 ochkogacha davom etadi. 
So’ngi partiyada 3 yoki 5 o’yin hisobi “tayom breyk” asosida olib boriladi. YA’ni 
o'yindagi har bir harakat kiritish huquqi qaysi jamoadan bo'lishi qat’iy nazar 
jamoaga mag‘lubiyat yoki g‘alaba keltirish mumkin. Hal qiluvchi partiyada 15 
ochkogacha o'ynaladi va ikki ochko farqigacha davom etadi. Zamonaviy 
voleybolda har 8 ochkodan keyin texnik taym-aut 1 minutlik tanaffus beriladi, yani 
hisob 8 ga yorganda va 16 ga borganda tanaffus beriladi. Oxirgi partiyada esa 8 
ochko bo'lganda o'yinchilar maydon almashadilar. 
Voleybol o'yining dastlabki rasmiy o'yin qoidalari 1997 yil amerakali doktor 
A.Xolsted rahbariligida ishlab chiqarilgan. Mazkur qoidalarning ayrim qoidalari 
ayrim abandlari qo'yidagilardan iborat. 
• 
Maydon o'lchami - 7,6x16,1 m. 
• 
To'rni balandligi - 198 sm. 
• 
To'pni og'irligi - 340 grm. 
To‘p o'yinga maydodagi o‘ng tashqi qismida joylashgan bir 1x1 metrli 
to'rtburchak shakldagi joyda bir oyoq turib kiritilgan va xokozo. 
Voleybolning borgan sari ommaviylasha borishi va ishtirokchilarning o'yin 
maxoratini shakllana borish bilan bir qatorda musobaqa qoidalari ham o'zgarib 
taqomilashib borgan. 
1900 yil - xisob 21 ochkogacha, to'rni balandligi 213 sm. 
1912 yil - maydoncha 10,6x18,2 mt, tur - 228sm. 
1917 yil - xisob - 15 ochko, tur 243sm. 
1918 yil - o'yinchilar soni bir jamoada 6 ta. 
1922 yil - to'pni fakat 3 marta o'ynash, maydoncha 9,1x18,2 mt. 
1925 yil - to'p 66-69sm, og'irligi 275-285 gr, maydoncha 9x18 mt. 
1934 yil - tur ayollar uchun 224sm bo'lgan. 
Voleybol sobiq ittifoq 1920-1921 yilda o'rta Volga (Qozon, Nijniy, 
Novgorod) nohiyalarida tarqala boshlagan 1922 yilda boshlab Vseobuch (Umumiy 
harbiy tayyorgarlik) tarkibiga kiritildi. 

---

21 
Moskvada voleybol bilan muntazam shug‘ullanishiga sa’nat va teater 
vakillari kirishdilar. 1923 yilda tashkil eitlgan “Dinama” jamiyati sportining boshqa 
turlari bilan bir qatorda voleybolni ham targ‘ib qila boshladi. Xuddi shu yillarda 
voleybol o’zoq sharqda Xabarskiy va Vladivostokda paydo bo’ldi. 1925 yildan esa 
Ukrainada ham rivojlandi. Voleybol hamma yerda tarqala boshladi. Shu bilan 
bog‘liq ravishda musobaqalarni yagona qoidalarni ishlab chiqish zaruriyati 
to’g’ildi. 1925 yilning yanvarida Moskva jismoniy tarbiya kengashi voleybol 
bo’yicha musobaqalarning birinchi rasmiy qoidalarni tuzib tasdiqladi. To’rning 
balandligi ayollar uchun 2 metr 20sm va erkaklar uchun 2 metr 40sm qilib 
belgilandi. Ayollar jamoalarida o’yin 15x7,5 o’lchami maydochada o’tkaziladigan 
bo’ldi. 
1926 yilda Moskva qoidalariga asosan birinchi liga muntazam ravishda 
o’tkazila boshlandi. 1928 yilda Moskvada doimiy xakamlar uyushmasi tashkil 
etildi. 
Voleybol bo’yicha sobiq SSJI birinchiligi ilk bor Dnepropetrovsk shaxrid 
1983 yilning 4-6 aprelida bo’lib o’tdi. Musobaqada ayollar jamoasi (Moskva, 
Dnepropetrovsk, Xarqkov, Boku Minsk) va 5ta erkaklar jamoasi ishtirok etdi. 
Aylanma tarkibda o’zkazilgan o’yinlar ko‘p sonli tomoshabinlarni o’zlariga jalb 
qildi. Qiziqarli birinchilik Moskvalik aralash jamoalarning ko’rgazmali o’yinlari 
o’zkazildi. Har bir jamoa tarkibida 3 ta ayol va 3 ta erkak bor edi. 
Voleybol bo’ycha sobiq SSJI ikkinchi birinchiligi 1934 yilda Moskvada 
o’tkazildi. Unda tarkibda 9 kishilik ayollar va erkaklar jamoalari qatnashdilar. Endi 
Leningrad, Sverdlovek, Gorkiy Rostov, Toshkent jamoalari paydo bo’ldi. Shu 
yilning oxiridayoq Moskva terma jamoasi uzoq sharq safariga chiqib Vladivostok, 
Chita, Ulan-Ude, Novosibirsk va Tyumenda ko’rgazmali uchrashuvlar o’tkazdilar. 
Bu esa shubxasiz voleybolni uzoq sharqdagi keng tarqalishiga sharoit yaratdi. 
Terma jamoaning barcha bellashuvlari jamoali o’yining ustunligi shiori ostida utdi. 
Terma jamoaning birinchilikda g’olib bo’lishi aynan shu o’yini bilan dong’i ketgan 
Moskva jamoalari edi. 
Yoshlar orasida voleybolning ommalashishiga qattiq turki bo’lgan xodisa 

---

22 
1995 yilning avgustida o’tkazilgan maktab o’quvchilarning mamlakat birinchiligi 
hisoblanadi. 12 ta shaxar va viloyat jamoalari ishtirok etgan bu musobaqaning 
birmchi bosiqchi chiqib ketish tartibida, yakunlovchi finil o’yinlar esa aylanma 
tartibda o’tkazildi. Har bir shaxar jamoasi uchun 3 komanda: katta va kichik 
yoshdagi yigitlar hamda katta yoshdagi qizlar qatnashdi.