Türkçesi: Hilmi Ziya Ülken
Yüklə 1,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Önerme
II , scolie. — Bütün bu scolie Descartes’in düalizmine karşı yazılmıştır. Burada Spinoza’nın düalistler tarafından ileri sürülen kanıtı 318 ETİKA reddediş tarzı görülecektir. Bu düalistler, şuurun tanıklığı ile ruhun beden üzerine yaptığı doğrudan doğruya etkinin taraflılarıdır; Siz, diyor, bazı beden hareketlerinin ruhun düşünceleriyle gerektirilmiş olduğunun tec rübe ile bilindiğini iddia ediyorsunuz; fakat tecrübe, aynı zamanda, beden uyuduğu sırada ruhun düşünmeye yetkisiz olduğunu öğretmiyor mu? İtirazı iyice anlamak için hatırlamak gerekir ki, Descartes’çılara göre düşünce ruhun özüdür ve bunun sonucu olarak ruh daima düşünür; Spi noza Descartes’çılara: Sizin görüş açınızdan şuurun tanıklığı kabul edile mez, çünkü sizin ruh tanımınızla ve ondan çıkarılacak sonuçlarla uyuşma maktadır, diyor. Spinoza’nın görüş açıcı olan modernist görüş açısından bu tanıklık açıklanabilir ve bunun sonucu olarak, bir dereceye kadar kabul edilebilir; bedenin düşünme yetisi ve bedenin çeşitli fonksiyon larını yapabilme yetisi birbiriyle bağlılaşma (corrélation) halindedir (Öner me 11). Önerme VI. - Varlıkta devam etmek için çaba konusunda: Bölüm I, önerme 24’e ait nota bkz. Önerme IX, scolie. - a. Önerme 1 - 1 3 un hepsine birden ait olan nota bakın. Bölüm V, önerme 5’e ve onunla ilgili nota da bakın. b. Burada bonum kelimesine verilen anlam için Court Traité, I fasıl X, 2,3 ile onun açıklayıcı notuna bakınız: Cilt I, s. 19; görünüşte birbirinden farklı olup uydurmaya çalıştığım birçok metinleri birbirleriyle karşılaştır dım. Şimdiki pasaj, bilirsiniz ki, Ribot tarafından “Hisler psikolojisinde hayranlıkla zikredilmiştir; bu, denebilir ki, yazarının zihincilik (intellec tualisme) dediği şeye hücuma ayırdığı bu kitabın hâkim fikridir ve fikrin Spinoza’dan alınmış olması oldukça göze çarpmaktadır. Şunu işaret ede lim ki eğer her değer, ya da değerlendirme hükmü bir arzu ve bir eğilimin ifadesi ise, Hamelin gibi söyleyecek olursak, buradan asla duyusal haya tın ilk önce geldiği sonucu çıkmaz (Hamelin, Essai sur les Elements prin cipaux de la Représentation, s. 433). Pasif haller olan arzular vardır. Böyle bir halde, eğilim dediğimiz şeyin iyi olduğunu söylememize yarayan hük mün düşüncemizde upuygun nedeni yoktur; o hiç değilse, kısmen bize dışardan, bir pasif halden yüklenen bir gerektirmenin eseridir. Fakat etki, aktif hal olan arzular da vardır ve olabilir; kendi başına ruh bilgiden başka hiçbir şeye eğilim duymaz; ve kurtulmaya başladığı zaman, süresinden büsbütün ayrı, varoluşunun hakiki ölçüsü olan bilgisini artırabilen şeyin yalnız iyi olduğuna hükmeder (bölüm IV, önerme 26 ve 27). |