Xalq 0 ‘yinlari — bolalar uchun hayot maktabi

Cheklashmachoqlar
O'zbek bolalari orasida shunday o'yinlar ko'pki, ulami faqat ikki guruhga 
bo'lingan holda bajarish mumkin. Bunday o'yinlar jiddiy musobaqa xarakteri- 
da bo'lib, o'ziga xos ichki qonun-qoidalarga ega. Bolalar shu qonun-qoidalarga 
g'ayriixtiyoriy tarzda amal qiladilar va bu jarayonda ichki intizom, tartiblilik va 
o'ynash huquqi mas'uliyatini sezish ruhida tarbiyalanadilar.
O'ynashning shunday ichki qoidalaridan biri — o'ynagani to'planishgan bo- 
lalami ikki raqib guruhga taqsimlash masalasidir. Bu g'oyat jiddiy bo'lib, bolalar 
uni aniq ichki intizom, tartib va quvnoqlik bilan hal qilishda cheklashishga amal 
qiladilar.

---

Cheklashish xalqimiz orasida qadimdan ma’lum. M.Qoshg‘ariy «cheklashdi» 
so'zining «qur’a tashlash» ma’nosi borligini qayd etgan. 0 ‘tmishda qur’a tashlab 
tole sinashgan, fol ochib taqdirini oldindan bashorat qilishgan. Folbinlar faoliyati- 
da qur’a tashlab fol ochish an’anasi hamon uchraydi.
Ayni choqda qur’a tashlash hozirgi zamon sportida ham keng qo'llanilmoqda. 
Bu hodisa bolalar o'yinidagi cheklashish asosida yuzaga kelgan. Bolalar o'yinlar 
ichki mantiqiga ko‘ra cheklashishni kattalardan o'zlashtirganlar va o‘z o'yinlari 
xarakteriga moslashtirib takomillashtirganlar.
Cheklashish bo'lajak ikki raqib guruh onaboshilari tanlangandan so'ng amalga 
oshiriladigan o‘yin muqaddimasi bo'lib, ko‘p hollarda qur’a tashlash yo‘li bilan 
hal qilinishi an’anaviydir.
Qur’a tashlash — cheklashishning predmetli shakli: unda konkret narsalar — 
oshiq, tanga, yog'och tayoqchaning uchi va oxiri, to'rtburchak toshchaning yoki 
boshqa istalgan predmetning belgilangan tomoni qur’a vositalari sanaladi. Ona- 
boshilaming biri oshiqning olchi, tanganing old, yog‘och tayoqchaning uchini, 
ikkinchisi shu predmetlaming aksini «o'ziniki» qilgan bo'ladi. O'ynamoqchi 
bo'lgan bolalar juft-juft bo'lib, biri oshiqning olchi tomonini «o'ziniki» qilib, 
uni otadi; oshiq olchi tursa, olchi tomoni «o'ziniki» bo'lgan bola olchini tanlagan 
onaboshi yoniga o'tadi, tow a tursa, towa tomoni «o'ziniki» boigan bola towani 
tanlagan onaboshi yoniga o'tadi.
Ijtimoiy taraqqiyot ta’sirida bolalaming o'yin bilan bog'liq estetik ehtiyojlari 
ham o'sa bordi. Buning oqibatida qur’a tashlash predmetlilik doirasida qolib ket- 
may, qur’a predmeti harakati ritmiga omixta qo'shiq bilan sintezlasha bordi. Ikki 
bola yog'och tayoqchani navbatma-navbat tutib, tubandagi qo'shiqni aytadilar:
Ol tiyoq,
Olmon tiyoq.
Burgut tiyoq.