Yosh fiziologiyasi va gigienasi

9.6. Immunitet


Organizmning himoya omillari. Odamlar turli-tuman mikroblar orasida jumladan, kasalliklar chaqiruvchi viruslar va bakteriyalar orasida hayot kechiradilar. Ularning ko’pchiligi kasal hayvonlar va odamlar organizmida bo’ladi va ulardan u yoki bu yo’l bilan sog’larga beriladi. Masalan, kasal hayvonlardan odamlar xom sutni ichib brusellez yoki ovsil (oqsil) kasalliklari bilan kasallanadilar. Stolbnyakni qo’zg’atuvchisi tuproqda bo’lib jarohatlangan to’qimalar orqali organizmga kirishi va og’ir kasallikni chaqirishi mumkin.
Yo’tal, aksa urish, qattiq gapirish va boshqalar bilan ham havo-tomchi yo’li bilan yuqadigan kasalliklar ham mavjudligi yaxshi ma’lum. Xuddi shu yo’l bilan odamlar gripp, sil va boshqa infeksiyalar bilan kasallanadilar. Ammo hayotiy tajribalar shuni ko’rsatmoqdaki, odamlar kasallanishdan ko’ra ko’proq kasallikga chalinadilar, boshqacha qilib aytganda kasallikga chalinish doimo ham kasallikni chaqiravermaydi. Ko’rinib turibdiki organizmda infeksiyani rivojlanishiga qarshilik ko’rsatuvchi omillar va mexanizmlar mavjud.
Organizm infeksiya bilan kurashda himoyaning ikki maxsus bo’lmagan (umumhimoyaviy) va spesifik omillardan foydalanadi.
Spesifik bo’lmagan omillarga organizmni ichki muhitiga begona predmetlarni ushlab qoluvchi va ichkariga o’tib ketishiga qarshilik ko’rsatuvchi teri va shilliq pardalarni kiritish mumkin. Spesifik bo’lmagan omillarga yana kletchatka-yeyuvchilar –fagositlarni ham kiritish mumkin. Fagositlar qonda va boshqa organlarda (limfa tugunlarida, qizil ilikda, taloqda va boshqalar) bo’ladi.
Umumhimoyaviy, ya’ni spesifik omillar infeksiya va uni qo’zg’atuvchilarini aniq tanlab ta’sir ko’rsatish qobiliyatiga ega emas, ular qo’zg’atuvchilarni organizmga kirishiga va unda bo’lishiga qarshilik ko’rsatadi, bu paytda har bir qo’zg’atuvchining alohida xususiyatlari jiddiy ahamiyatga ega emas.
Infeksiyalar bilan kurashda, hal qiluvchi rolni organizmda ishlab chiqiladigan spesifik omillar o’ynaydi. Ular qaysi infeksiyaga qarshi ishlab chiqilgan bo’lsa o’sha kasallikga yoki infeksiyaga organizmni spesifik chalinmasligini ta’minlaydi. Himoyaning bu shakli immunitet deb ataladi. Immunitetning spesifikligi shundan iboratkim, u faqat bitta infeksiyaga qarshi himoyani ta’minlaydi va aynan shu individning boshqa infeksiyalarga chidamlilik darajasiga ta’sir ko’rsatmaydi. Masalan, ko’k yo’tal qo’zg’atuvchisiga qarshi ishlab chiqilgan modda, qizamiq qo’zg’atuvchisiga qarshi hyech qanday ta’sir ko’rsata olmaydi va h.z.