Yosh fiziologiyasi va gigienasi

9.5. Trombotsitlar

Odamlarning trombositlari plazmatik hosila bo’lib shakli oval yoki yumaloq, diametri 2-5 mkm.ni tashkil etadi. Odamlardagi trombositlar yadroga ega emas va qizil ilikning gigant hujayralarining sitoplazmatik bo’laklari hisoblanadi. Elektron mikroskop ostida ipsimon o’simtalarga ega bo’lgan yulduzli hosilalar singari ko’rinishga ega bo’ladi.

Odamlarning 1 mm³ qonida 200 dan 400 minggacha trombositlar saqlanadi. Qon tarkibidagi trombositlarning miqdori o’zgarib turadi. Kunduz kuni ularning miqdori kechasidagidan ko’p bo’ladi. Og’ir jismoniy ishdan keyin trombositlarning miqdori 3-5 martaga ortadi.
Trombositlar ham qizil ilikda va taloqda hosil bo’ladi va ularning hayotining davomiyligi 5-7 kunni tashkil etib, parchalanishi taloqda kechadi.
Trombositlarning asosiy funksiyasi ular qonning ivishida ishtirok etishi bilan bog’liqdir. Qon tomirlari jarohatlanganda trombositlar parchalanadi. Bu paytda ulardan plazmaga qon laxtasi shakllanishi uchun zarur bo’lgan modda-tromb chiqadi. Trombositlarga xos bo’lgan xususiyatlardan biri, ularning begona va notekis yuzalarga yopishishi va qatma-qat bo’lib joylashish xususiyatidir (shish, jarohatlangan qon tomiri). Yorilgan trombositlarning plastinkalari bu paytda keskin o’z o’lchamida xuddi cho’ziladigan singari (5-10 marta) kattalashadi. Ular aylana yoki doira shaklidan, o’simtalari bilan yulduzsimon shaklni oladi. Maydagina qon tomirini jarohatlash bilan parchalangan trombositlarni plastinkalari juda tez yopishishida, bir joyga yig’iladi, bir-biriga yopishishadi va juda tez oq tromb hosil qiladi, o’ziga xos biologik tiqin qon oqishini to’xtashini ta’minlaydi. So’ngra bu tromb atrofiga fibrin iplari o’tiradi, ular bilan birga eritrositrositlar ham o’tiradi. Tromb asta-sekin o’z rangini o’zgartirib qizaradi. Odatda tromblarning hosil bo’lishi qon tomirlarini torayishi bilan birga kechadi. Bu jarayonni amalga oshishini qon plastinkalarining parchalanishida ajraladigan tomirlarni toraytiruvchi modda-serotonin ta’min etadi.
Ikki bosqichli yo’l bilan sentrifuga qilingan qon plazmasidan, eritrositlardan va leykositlardan trombositlarni ajratib olish imkoniga ega bo’lindi. Trombositlarni parchalanishini oldini olish uchun qonni sentrifuga qilishni sovuq joyda o’tkazish maqsadga muvofik, olingan oq plyonka shaklidagi trombositli massa, plyonkani maxsus konservatsiyalovchi eritmada saqlanadi. Trombositli massa tibbiyot amaliyotida qon oqishini to’xtatishda qo’llaniladi.
Yangi tug’ilgan bolalarning 1 mm³ qon tarkibida 150000 dan 350000 gacha, emadigan bolalarda – 150000 dan 424000 gacha trombositlar saqlanadi. 1 yoshdan 16 yoshgacha bo’lgan bolalarda 200 mingdan 300 minggacha trombositlar bo’ladi.