Mavzu: Endokrin bezlarning funksiyasining yoshga oid xususiyatlari

Mavzu: Endokrin bezlarning funksiyasining yoshga oid xususiyatlari

• Ko’riladigan asosiy masalalar:
• 1. Ichki sekretsiya bezlarining ahamiyati
• 2. Qalqonsimon bez va qalqonsimon oldidagi bezchalar
• 3. Me’da osti bezi, buyrak usti bezlarining yoshga bog’liq xususiyatlari

• Ichki sekretsiya bezlari
• 2-gipofiz, 3-epifiz, 4-qalqonsimon bez, 8,9-buyrak usti bezi, 14-moyak, 17-meda osti bezi, 19-jigar, 20,21-ayrisimon bez, 22-qalqonsimon bez orqa tanalari

Qalqonsimon bez. Shakli va joylashishiga ko’ra qalqonsimon bezga shunday nom berilgan. U hiqildoqni qalqon kabi yopib turadi. Bu bezning vazni va tuzilishi bolaning yoshiga qarab o’zgaradi. Yangi to’g’ilgan chaqaloqda uning vazni 1 g dan oshmaydi, 5-10 yashar bolada 10 g bo’ladi, 12-15 yoshda vazni ancha ortadi; bu davrda qon tomirlarining yaxshigina rivojlanishi hisobiga unda qon aylanishi kuchayadi. Katta yoshli odamda 30-35 g bo’ladi. Qalqonsimon bezning asosiy funksiyasi qon plazmasidan yodni konsentrlash, tiroksin gormoni hosil qilish va uning

• Qalqonsimon bez. Shakli va joylashishiga ko’ra qalqonsimon bezga shunday nom berilgan. U hiqildoqni qalqon kabi yopib turadi. Bu bezning vazni va tuzilishi bolaning yoshiga qarab o’zgaradi. Yangi to’g’ilgan chaqaloqda uning vazni 1 g dan oshmaydi, 5-10 yashar bolada 10 g bo’ladi, 12-15 yoshda vazni ancha ortadi; bu davrda qon tomirlarining yaxshigina rivojlanishi hisobiga unda qon aylanishi kuchayadi. Katta yoshli odamda 30-35 g bo’ladi. Qalqonsimon bezning asosiy funksiyasi qon plazmasidan yodni konsentrlash, tiroksin gormoni hosil qilish va uning
•  
•  
•  
•  
• qonga tushishini ta’minlashdan iborat.

Me’da osti bezi. Me’da osti bezi me’daning orqasida, o’nikki barmoq ichak yonida joylashgan bo’lib, ichki va tashqi sekretsiyaga ega. Bu bez tashqi sekretsiya organi sifatida hazm yuliga me’da osti shirasi ajratadi, bu shira tarkibida turli fermentlar bo’ladi. Me’da osti bezining ichki sekretsiya funksiyasi kamayib ketganda, qandli diabet kasalligi kelib chiqadi. Bu kasallikda eng avvalo, organizmning uglevodlarni o’zlashtirish jarayoni buziladi. Qandli diabet hamma yoshda ham uchrashi mumkin, biroq ko’pincha 6 yoshdan 12 yoshgacha bo’lgan bolalarda paydo bo’ladi. Ayniqsa bolalarda qandli diabet har xil o’tkir yuqumli kasalliklar (qizamiq, suvchechk, tepki) dan keyin paydo bo’ladi. Qattiq iztirob chekish yoki shikastlanish qandli diabetga sabab bo’lishi mumkin, uglevodlarga boy ovqatlar (xamir ovqat, qand, shirinliklar) ni haddan ko’p eyish bu kasallikning rivojlanishiga sabab bo’ladi.

• Me’da osti bezi. Me’da osti bezi me’daning orqasida, o’nikki barmoq ichak yonida joylashgan bo’lib, ichki va tashqi sekretsiyaga ega. Bu bez tashqi sekretsiya organi sifatida hazm yuliga me’da osti shirasi ajratadi, bu shira tarkibida turli fermentlar bo’ladi. Me’da osti bezining ichki sekretsiya funksiyasi kamayib ketganda, qandli diabet kasalligi kelib chiqadi. Bu kasallikda eng avvalo, organizmning uglevodlarni o’zlashtirish jarayoni buziladi. Qandli diabet hamma yoshda ham uchrashi mumkin, biroq ko’pincha 6 yoshdan 12 yoshgacha bo’lgan bolalarda paydo bo’ladi. Ayniqsa bolalarda qandli diabet har xil o’tkir yuqumli kasalliklar (qizamiq, suvchechk, tepki) dan keyin paydo bo’ladi. Qattiq iztirob chekish yoki shikastlanish qandli diabetga sabab bo’lishi mumkin, uglevodlarga boy ovqatlar (xamir ovqat, qand, shirinliklar) ni haddan ko’p eyish bu kasallikning rivojlanishiga sabab bo’ladi.

Buyrak usti bezlari. Buyrak usti bezlari bir juft bo’lib, buyraklarning ustki qismida joylashgan, vazni 10-14 g. Bu bez ikki qavatdan-po’stloq va mag’iz qavatlaridan tuzilgan bo’lib, po’stloq qavati mezodermadan, mag’iz qavati ektodermadan hosil bo’lgan. Yangi to’g’ilgan bolada bezning vazni 6-8 g, 1-5 yoshda 5,6 g, 10 yoshda 6,5 g, 11-15 yoshda 8,5 g, 16-20 yoshda 13,2 g bo’ladi. Yangi tug’ilgan bolada po’stloq qavati mag’iz qavatiga nisbatan yaxshi rivojlangan bo’ladi.

• Buyrak usti bezlari. Buyrak usti bezlari bir juft bo’lib, buyraklarning ustki qismida joylashgan, vazni 10-14 g. Bu bez ikki qavatdan-po’stloq va mag’iz qavatlaridan tuzilgan bo’lib, po’stloq qavati mezodermadan, mag’iz qavati ektodermadan hosil bo’lgan. Yangi to’g’ilgan bolada bezning vazni 6-8 g, 1-5 yoshda 5,6 g, 10 yoshda 6,5 g, 11-15 yoshda 8,5 g, 16-20 yoshda 13,2 g bo’ladi. Yangi tug’ilgan bolada po’stloq qavati mag’iz qavatiga nisbatan yaxshi rivojlangan bo’ladi.