Yosh fiziologiyasi va gigienasi

12.3. Yog’lar almashinuvi


Yog’larning organizmdagi ahamiyati. Ovqatlar bilan ovqat hazmi tizimiga tushgan yog’lar gliserin va yog’ kislotalarigacha parchalanib deyarlik to’lig’icha limfaga va qisman qonga so’riladi.
Yog’lar limfa va qon tomirlari tizimlari orqali organizm uchun yog’ depolari ahamiyatiga ega bo’lgan yog’ to’qimalariga tushadi. Teriosti kletchatkasida, ayrim ichki organlari atrofida (masalan, buyraklar ichaklar) hamda jigar va muskullarda yog’lar ko’p bo’ladi. Yog’lar hujayralar tarkibiga (sitoplazma, yadro, hujayra membranasi) kiradi, va u yerda uning miqdori turg’un holatda doimiydir. Jamlangan yog’lar boshqa funksiyadlarni ham bajaradi. Masalan, teriosti yog’i issiqlikni kuchli tarqalashini oldini oladi, buyrakoldi yog’lari buyraklarni, zarbalardan himoya qiladi va hokazo.
Yog’lar organizm tomonidan energiyaga boy bo’lgan manba sifatida foydalaniladi.
Organizmda 1g yog’ parchalanganida, xuddi shuncha miqdordagi oqsillar yoki uglevodlar parchalanganidagidan ikki martadan ortiq energiya hosil bo’ladi.
Ovqatlar tarkibida yog’larning yetishmasligi markaziy asab tizimi va ko’payish organlari faoliyatini buzadi, organizmni turli kasalliklarga chidamliligini pasaytiradi.
Organizmda yog’lar faqatgina gliserin va yog’ kislotalaridan sintezlanmasdan, balki oqsillar va uglevodlar almashinuvi mahsulotlaridan ham sintezlanadi.
Organizm uchun zarur bo’lgan ayrim chegaradosh bo’lmagan yog’ kislotalari (linolat, lenolenat, va araxidin), organizmga ovqatlar bilan tayyor holda tushishlari kerak, qaysiki ularni organizm sintezlay olmaydi. Almashtirib bo’lmaydigan yog’ kislotalari o’simliklar moylarida ham saqlanadi. Ular ayniqsa zig’irli va kanopli moylarida juda ko’p, lekin linolat kislota kungaboqar moyida juda ko’p. Ana shular bilan tarkibida jiddiy miqdorda o’simlik yog’lari saqlovchi margarinni yuqori to’yimlilik qiymatiga ega bo’lishini tushuntirish mumkin.
Organizmga yog’lar bilan birga odam hayoti uchun muhim hayotiy ahamiyatga ega bo’lgan unda eriydigan vitaminlar ham (A, D, E, va boshq) tushadi.
Voyaga yetgan odamlar bir kecha-kunduzda 1 kg tirik vazn uchun ovqatlar bilan 1,25 g (80-100 g bir kecha-kunduzda) yog’ olishlari zarur. Yog’lar almashinuvining oxirgi mahsulotlari bo’lib karbonat angidrid gazi va suv hisoblanadi.