Asab tizimining asosiy rivojlanish bosqichlari. Asab tizimi embrional rivojlanishning uchinchi haftasida tashqi zarodish varag’idan (ektodermadan) hosil bo’ladi, ya’ni shakllana boshlaydi. Dastlab asab plastinkasi hosil bo’ladi, qaysiki sekin-asta ikki tomoni ko’tarilgan tarnovga aylanadi. Tarnovchaning tomonlari bir-biriga yaqinlashib, tutashgan nerv nayini hosil qiladi.
Nerv nayining pastki qismidan orka miya hosil bo’lsa, nerv nayining yuqorigi qismidan uchta kengaygan birlamchi miya puffaklari hosil bo’ladi. (oldingi, o’rtangi va keyingi, yoki rombasimon pufaklar).
Besh haftalik embrionda, oldingi pufakning ko’ndalang egatlar bilan va rombasimon pufakning yana ikki qismga bo’linib - beshta miya pufaklari hosil qilganligi yaqqol ko’rinadi. Beshta miya pufaklaridan bosh miyaning barcha bo’limlari hosil bo’ladi. Beshinchi bo’limdan uzunchoq miya, to’rtinchidan – Varoliyev ko’prigi va miyacha uchinchidan –o’rta miya, ikkinchisidan – ko’z pufagi va oraliq miya, birinchidan –bosh miya katta yarim sharlari rivojlanadi.
Bular orasida oldingi pufak juda jadal rivojlanadi. Embrional rivojlanishning 3-oyida chap va o’ng yarim sharlarni bog’lab turuvchi qadoqli tana shakllanadi, homiladagi rivojlanishning oltinchi oyida yarim sharlar to’lig’icha qoplab oladi. Bu paytda miyaning barcha bo’limlari aniq ko’rinib turadi.
3.5. Markaziy asab tizimining turli bo’limlarining tuzilishi, rivojlanishi va funksional ahamiyati. 3.5.1. Orqa miya.
Orqa miyaning tuzilishi. Orqa miya uzun tasma shaklida bo’lib, uning uzunligi voyaga yetgan odamlarda 45 sm.gacha yetadi. Yuqoridan uzunchoq miyaga tutashgan bo’lib, pastdan 1-1 bel segmentlarigacha yetib boradi, u toraya boradi va konus shaklidagi oxirgi iplar bilan tamom bo’ladi.
Orqa miyaning qo’l va oyoqlarga nervlar bo’linadigan joyida bo’yin va bel yo’g’onliklari mavjud. Orqa miyaning markazidan bosh miyada ham davom etuvchi kanal o’tadi. Orqa miya ikkita egat bilan (oldingi va keyingi) chap va o’ngbo’limlarga bo’linadi.
Orqa miya ko’ndalang kesilganida undagi tor markaziy kanal ko’kimtir modda bilan o’ralganligi ko’rinadi va ular oldingi va keyingi shoxlarni hosil qiladi.
15-rasm. Orqa miyaning ko’ndalang kesimi.
1-oldingi ko’ndalang bo’shliq; 2-orqa miya arteriyasi; 3-oq moddaning oldingi ustuni; 4-oldingi shox; 5-orqa miyaning oldingi tutami; 6-ko’k moddaning yon shoxi; 7-oq moddaning yon ustuni; orqa shox; 9-keyingi tutam; 10-keyingi ustun; 11-keyingi ko’ndalang egat; 12-orqa miyaning yumshoq po’stlog’i.
Ko’krak qismidagi oldingi va keyingi shoxlarining orasida yonbosh shoxlar joylashgan bo’ladi. Kulrang modda atrofida oldingi, keyingi va yonbosh arkonchalar shaklidagi oq moddaning bog’lamlari joylashadi.
