‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

20-jadval
O n a l a r o ‘lim i k o ‘r s a t k ic h i ( h o m ila d o r , t u g ‘a y o t g a n d a , tu q q a n d a n
k e y in 4 2 ku n ic h id a oM gan o n a la r ) 1 0 0 0 0 0 tir ik tu gM lgan b o la g a n isb a ta n
Yillar
1999
2000
2001
2002
2003
Foiz
31,2
33,1
34,1
32,0
32,2
O n a la r o i i m i o ‘rgan ilg an d a u n in g asosiy sabablari akusherlik 
q o n o q ish i, kech k i to k sikozlar,virusli g e p a tit ekanligi an iq lan d i.
A holi s o g i i g i h a q id a m a i u m b ir fikrga kelish u c h u n (res- 
p u b lik a d a , viloyatda, tu m a n d a , s h a h a rd a ) u m u m iy o i i m k o ‘r-
57

---

satkichi b ilan birga u m rn in g o ‘rta c h a davom iyligi k o ‘rsa tk ic h in i 
aniqlash m uhim aham iyatga ega. Bu k o ‘rsatkich bir vaqtda tug‘ilgan 
av lo d n in g yashaydigan o ‘rta c h a u m rid ir (yoki m a ’lum b ir yoshga 
yetib o i g a n te n g q u rla rn in g o ‘rta c h a yoshi).
C h o r Rossiyasi davrida, y a ’ni o ‘tgan asm ing boshlarida o ‘rtach a 
u m rn in g davom iyligi 32 yosh b o i i b , hozirgi vaqtga kelib 0 ‘z b e - 
k isto n d a b u k o ‘rsatk ich 68 y o sh d ir. E rk ak lar bilan a y o lla r so - 
lishtirilsa, bu k o ‘rsatk ich a y o lla rd a k a tta ro q d ir.
3.2. Aholining jismoniy rivojlanishi
A h o lin in g jism o n iy rivojlanishi u n in g s o g i i g i qay d a ra jad a
ek an lig id an d a ra k beradi. B u k o ‘rsa tk ic h o rg an iz m n in g o ‘sishi va 
rivojlanib borishini k o ‘rsatadi. Bu ja ra y o n biologik q o n u n la r asosida 
b o i i b , ijtim oiy ta d b irla r m ajm u a sig a h a m b o g iiq d ir.
Jism o n iy rivojlanish k o ‘rsa tk ic h i a n tro p o m e trik va fiz io m e trik
o i c h o v la r b ila n o i c h a n a d i (b o ‘y, o g ir lik , k o ‘krak qafasi ay la- 
nasi, o ‘p k a n in g tirik lik s ig im i, m u sk u lla r k u ch i, ta n a m assasin in g
ortish i). K eyingi yillard a y u ra k -q o n to m irla ri fu n k sio n al h o la tin i 
an iq la sh u c h u n q o n b o sim in i o i c h a s h d a n fo y d ala n ilm o q d a .
A n tro p o m e trik m a iu m o tla r n i o ‘rg anib a h o lin in g ay rim gu - 
ru h in in g jism o n iy rivojlanishi h a q id a m a i u m b ir xulosaga kelish 
m u m k in . Iqlim iy -g eo g rafik s h a ro itla r va e tn ik g u ru h la rn in g xiliga 
uzviy b o g i iq b o i g a n m ah a lliy s ta n d a rtla r ishlab ch iq ilad i.
R espublikam izda c h a q a lo q la r, m ak ta b g ac h a tarbiya va m ak ta b
yoshidagi bolalar, o ‘sm irlar va h arbiy xizm atga chaq irilu v ch ilarn in g
s o g i i g i , y a ’ni jism o n iy rivojlanishi m u n ta z am kuzatib b o rilm o q d a. 
H a r yili o ik a z ila d ig a n tib b iy k o ‘rik lar jism o n iy rivojlanishdagi 
o ‘zg arish lar yoki a h o lin in g k a tta b ir q ism in in g s o g i i g i h a q id a
b iro r-b ir xulosaga kelishga asos b o i a d i .
H ozirgi d av rd a riv o jlan g an m a m la k a tla rd a ak seleratsiya, y a ’ni 
jism o n iy rivojlanish s u r’a tin in g tezlash g an i b a rc h a yosh va jin sd ag i 
o d a m la r g u ru h i o rasid a k u z a tilm o q d a . A kseleratsiya o n a q o rn id a
boshlanib, h o m ilan in g ta n a m assasi o g irr o q va b o ‘yi u z u n ro q b o i ib
tu g ilm o q d a , b o la la r va o ‘s m irla rn in g h a m o g irlig i o rtib , b o ‘yi 
tez o ‘sib, e rta ro q b a lo g ‘atg a y e tm o q d a , skeleti b a rv a q t su y a k -
58

---

lan m oqda. K atta yoshdagi o d am lam in g rivojlanishiga va bir q a n ch a 
k asalliklar tav sifn o m asig a akseleratsiya o ‘z t a ’sirini o ‘tk azm o q d a. 
M a sa la n , b u ja ra y o n a y o lla r klim aksini b irm u n c h a orqaga surib, 
ular o rasida diabet, y u rak -q o n tom irlari kasalliklarining tarqalishiga 
sabab b o ‘lm o q d a .
H o m ila la rn in g o g ‘irligi h a d d a n tash q a ri o rtib ketsa, bu salbiy 
o q ib atlarga olib kelishi m um kin. S h u n in g u c h u n u larn in g o ‘rtach a 
o g ‘irligining o rtish i yoki k am ay ish in in g o ld in i olish zaru r. C h o r 
Rossiyasi davridagi m a ’lu m o tla r b ilan hozirgi m a ’lu m o tla r solish- 
tirilsa, h o z ir 10 y a sh a r o ‘gil b o lala rn in g b o ‘yi 4 sm . ga, og ‘irligi 
1,6 kg. ga, x u d d i sh u yoshdagi qiz b o lala rn in g b o ‘yi 5,9 sm . ga, 
o g ‘irligi esa — 3 kg. ga ko ‘pro q ekan.