Ziyoda masharipova

1 Ravshanbek Mahmudov. Degonimni ulusqa marg‘ub et... -Т.: 0 ‘zbekiston, 1992, 87-bet.
2 Sitseron. Notiqlik san’ati haqida ikki risola (Urfon Otajon taijimasi). -Toshkent: Yangi asr
avlodi. 2007. 346-bet.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

“Yozma matndagi so‘zlam i harflarga ko‘ra aynan o ‘qish ham ada­
biy talaffuz m e’yorlarining buzilishiga olib kelishi mumkin. Masalan, 
o'qidingiz
so ‘z shaklini yozilganiday 9 ta emas, 8 ta tovush tarzida ta­
laffuz qilish m e’yor, y a ’ni 
“n + g ”
ikki tovush emas, balki 
ng
tarzidagi 
bir tovush. Shunga qaramay, aksariyat o ‘qituvchilar ham 
Uy vazifasini
bajardin-giz-mi? О ‘r to g ‘in-gizgci yordam berdin-gizmi? О ‘rnin-gizdan
turing!
tarzida adabiy talaffuz m e’yorlarini buzadilar. Yoki ba’zilar ton- 
na, nota, tok, talon, tort, futbol, boks kabi o ‘zlashma so‘zlardagi “o ” 
harfini adabiy talaffuzga “o e m a s balki “o ” tovushi tarzida noto‘g‘ri 
talaffuz qiladilar” 1.
Professor N.M ahmudov ta’kidlaganidek, hatto oliy m a’lumotli katta 
kishilar o ‘rtasida ham so‘zlami noto‘g ‘ri talaffuz qilish hodisasi uchrab 
turadi. Ayniqsa, qaratqich kelishigi qo‘shimchasi "-
n in g ”
bilan tushum 
kelishigidagi 
“- n i”
qo‘shimchalarini ajrata olmaslik yoki “A” va "
x ”
harflarining farqiga bormaslik holatlari so‘z m a’nolarining buzilishiga, 
jum lalar tuzilishdagi g ‘alizliklarga olib keladi. Qisqa qilib aytganda, 
qaysi so‘zning qanday talaffuz etilishi so‘zlovchining savodxonlik da- 
rajasi, bilimdonlik saviyasi bilan bog‘liq. Chunki fikr ravshanligi ifoda 
ravshanligini ta ’minlaydi.
Shartli ravishda talaffuzni ikki turga ajratish mumkin.
1. 
Kundalik hayotdagi oddiy so‘zlashuv talaffuzi. 2. Ifodali o‘qish 
san’ati bilan bog‘liq ijrochilik talaffuzi.
Ifodali o ‘qish san’atidagi talaffuz kundalik hayotdagi oddiy 
so‘zlashuv talaffuzidan ohangdorligi, ta’sirchanligi ovoz tovlanishlari 
va adabiy til qoidalariga qat’iy rioya qilinishi bilan ajralib turadi. Ifoda­
li o ‘qishda ijrochi nutqidagi tovushlar beqaror, ovoz tez o ‘zgaruvchan 
boMadi. Ijrochi ovozidagi ohangdorlik va so‘zlaniing chiroyli talaffuz 
qilinishi kishining ruhiy holatiga ta’sir qilib, yaxshi kayfiyat uyg‘otadi.
Nafas olish, tovush hosil qilish va uning talaffuzi bir-biri bilan cham- 
barchas bogMiq boMgan hodisalardir. Bulaming har biri miyaning, oliy 
asab sistemasining faoliyati bilan boshqariladi. M a’lum lug4aviy m a’no 
tashuvchi yoki grammatik vazifa bajaruvchi so‘z shaklini talaffuz qilish 
uchun berilgan belgi nafas olishni, nafasni o ‘pkadan chiqarish orqali 
unli va undosh tovushlar birikmasini yuzaga keltiradi. Tovushlarning