Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin
Yüklə 6,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
79 Mayor Øikin möhÿndis-polkovnik Yakonovun kabine- tin dÿ idi. Hÿr ikisinin biri-birindÿn zÿhlÿlÿri getsÿ dÿ, bir-birinÿ nif rÿt etsÿlÿr dÿ, eyni sÿviyyÿli adamlar kimi oturub tam dost casûna sþhbÿt edirdilÿr. Yakonov iclaslarda “biz ÷ekistlÿr” ifadÿsini iølÿtmÿyi xoølayûrdû. Øikin ö÷ön isÿ o, ÿvvÿlki adam – xaricdÿ olmuø, hÿbs dÿ oturmuø, ÿfv edilmiø vÿ hÿtta dþvlÿt tÿhlökÿsizli yi nin aüu øuna alûnmûø olsa belÿ, yenÿ dÿ gönahkar qalmaüûnda davam edÿn xalq döømÿni idi! Orqanlarûn Yakonovu iføa edÿcÿklÿri vÿ onu yenidÿn hÿbs edÿcÿklÿri gön mötlÿq gÿl- mÿli idi. Onda Øikinin þzö lÿzzÿtlÿ bu adamûn poqonla rûnû sþkÿrdi! Möhÿndis-polkovnikin tÿkÿbbörlö davra nûø tÿrzi, hakimiyyÿt yökönö ÿsilzadÿ adamlar kimi ÿminliklÿ ÷ÿk- mÿsi ÷alûøqan yekÿbaø mayora xösusilÿ toxunurdu. Buna gþrÿ dÿ Øikin hÿmiøÿ möhÿndis-polkovnikin yetÿrincÿ dÿyÿr lÿn dir mÿ diyi ÿmÿliyyat iøinin vacibliyini vurüulama- üa ÷alûøûrdû.
742 Hazûrda isÿ o, sayûqlûüa hÿsr olunacaq nþvbÿti möøa- vi rÿdÿ Yakonovun institutda sayûqlûüûn vÿziyyÿti ilÿ baülû, bötön ÷atûømazlûqlarû kÿskin tÿnqid edÿn mÿruzÿsini qoy- maüû tÿklif edirdi. Bu möøavirÿnin iøÿ can yandûrmayan dus taq larûn döøÿrgÿlÿrÿ gþndÿrilmÿsi vÿ mÿxfi jurnallarûn yeni formalarûnûn tÿtbiqi ilÿ ÿlaqÿlÿndirilmÿsinin daha yaxøû ola caüûnû deyirdi. Dönÿnki tutmadan sonra ÿldÿn döømöø, gþzlÿrinin altû gþyÿrmiø, bununla belÿ sifÿtinin gþzÿgÿlimli girdÿliyini sax laya bilmiø möhÿndis-polkovnik Yakonov mayorun sþz- lÿ rinÿ baøûnû tÿrpÿtmÿklÿ cavab verirdi. Lap dÿrinliklÿrdÿ, divar vÿ xÿndÿklÿrin arxasûnda, arvadûndan baøqa he÷ kÿsin gþrÿ bilmÿdiyi yerlÿrdÿ isÿ fikirlÿøirdi ki, danoslarûn tÿhlili özÿ rindÿ sa÷ aüartmûø bu ÷albaø mayor Øikin necÿ dÿ iyrÿnc adam dûr, onun bu mÿøüÿlÿlÿri necÿ bir sÿrsÿmlikdir, onun tÿklif lÿri necÿ dÿ kÿmaüûllûqdûr. Yakonova bircÿ ay vermiødilÿr. Bir aydan sonra onun baøû kþtök östöndÿ ola bilÿrdi. Komandanlûq zirehindÿn ÷ûx- maq, yöksÿk mþvqeyinin ÿtalÿtindÿn canûnû qurtarmaq lazûm idi ki, þzö sxemlÿr arxasûna otursun vÿ sakitlikdÿ döøön sön. Möhÿndis-polkovnikin ÿylÿødiyi adamyarûmlûq kreslo- nun þzö artûq þz inkarûnû daøûyûrdû: hÿr øeyÿ cavabdeh olan möhÿn dis-polkovnik þzö he÷ nÿyÿ toxuna bilmirdi, ancaq telefo nun dÿstÿyini qaldûrûr vÿ kaüûz imzalayûrdû. Roytmanûn qrupu ilÿ cûlûz arvad savaøû da mÿnÿvi qöv- vÿsini zÿiflÿdirdi. Bu möharibÿni mÿcburiyyÿt qarøûsûnda aparûrdû. Yako- nov onlarû sûxûb institutdan ÷ûxarmaq iqtidarûnda deyildi. Sadÿcÿ, qeyd-øÿrtsiz tabe÷iliyÿ mÿcbur etmÿk istÿyirdi. Onlar isÿ Yakonovu qovmaüa ÷alûøûrdûlar, onu mÿhv etmÿk iqti da rûnda idilÿr. Øikin danûøûrdû. Yakonov onun yanû ilÿ divara baxûrdû. Fiziki olaraq gþzlÿrini yummurdu, amma mÿnÿn ÷oxdan yum muødu – onun ruhu kitelÿ börönmöø söst bÿdÿnini ÷oxdan tÿrk etmiødi vÿ evinÿ gedib ÷ûxmûødû. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 743
Ev mÿnimdir! Mÿnim evim – mÿnim qalamdûr! Bu hÿqi- qÿti ilk olaraq baøa döømöø ingilislÿr necÿ dÿ mödrik dirlÿr. Sÿnin ki÷ik ÿrazindÿ ancaq sÿnin qoyduüun qanunlar iølÿyir. Dþrd divar vÿ dam sÿni alovlu bir mÿhÿbbÿtlÿ sevdiyin vÿtÿ- nindÿn ayûrûr. Evinin kandarûnda sÿni arvadûnûn diqqÿtli, sakit-sakit iøûldayan gþzlÿri qarøûlayûr. Sevinclÿ cikkildÿøÿn qûzlarûn (heyif, insanû dÿli edÿn dþvlÿt qulluüu kimi mÿktÿb dÿ artûq onlarû udur) sÿni ÿylÿndirir, bþhtanlardan, ora-bura dartûnmaqdan yorulmuø canûna bir rahatlûq gÿtirir. Arvadû qûzlarûn ikisinÿ dÿ ingiliscÿ danûømaüû þyrÿdib. Pianino arxa- sûna ke÷ib Vadteyfelin nÿøÿli valsûnû ÷alacaq. Nahar saatlarû qûsa olur, sonra da axøamdan xeyli ke÷ÿnÿ kimi evindÿ nÿ þzlÿrini dartûb gÿzÿn aüûlsûz mÿmurlar, nÿ dÿ qûr-saqqûz olub ÿl ÷ÿkmÿyÿn kinli cavanlar olmur. Möhÿndis-polkovnikin iøi sonsuz ÿzablarla, al÷aldûcû vÿziy yÿtlÿrlÿ, iradÿsinin zorlanmasû ilÿ, inzibati get-gÿllÿ baülû idi ki, bu iøÿ gþrÿ Yakonov artûq þzönö o dÿrÿcÿdÿ yaølû sayûrdû ki, imkanû olsaydû, onu hÿvÿslÿ qurban verÿr, þz ki÷ik vÿ sakit dönyasûnda, evindÿ qalardû. Yox, bu, o demÿk deyildi ki, zahiri dönya onu maraq- lan dûrmûrdû – maraqlandûrûrdû, þzö dÿ ÿmÿlli-baølû. Dönya tarixindÿ bizim dþvrömözdÿn daha cÿzbedici dþvr tapmaq mömkön deyildi. Dönya siyasÿti onun ö÷ön øahmatûn, yöz qat bþyödölmöø øahmatûn bir nþvö idi. Ancaq Yakonov bu oyunu oynamaq, daha pisi, bu oyunda piyada rolunu oynamaq, piyadanûn altûnda dþøÿnÿk olmaq fikrindÿ deyildi. Yakonov bu oyuna rahat pijamada, qÿdimi körsödÿ, ÷oxsaylû kitab rÿflÿrinin arasûnda oturub kÿnardan baxmaq, ondan hÿzz almaq iddiasûnda idi. Bunun ö÷ön Yakonovun hÿr cör øÿraiti vardû. Èki dil bilirdi, xarici radiolar da ona fasilÿsiz mÿlumat tÿklif edirdi. Xaricdÿ ÷ûxan jurnallarû da hamûdan ÿvvÿl DTN alûrdû, tex niki jurnallar isÿ institutlarûna senzurasûz gþn dÿ ri lirdi. Onla rûn hamûsû da siyasÿt haqqûnda, gÿlÿcÿk qlobal möha ribÿ haq- qûnda, planetin gÿlÿcÿk siyasi quruluøu haqqûnda mÿqalÿlÿr
744 vermÿyi xoølayûrdû. Gþrkÿmli tÿhlökÿsizlik iø÷ilÿri arasûnda fûrlanan Yakonov bÿzÿn ÷apû mömkön olmayan tÿfÿrröatlarû da eøidirdi. O, diplomatiya vÿ kÿøfiyyat haqqûnda kitablar oxumaqdan da ÷ÿkinmirdi. Èti aülû vÿ cörbÿcör fikirlÿrlÿ dolu baøû da vardû. Yakonovun Øahmat oyunu da ondan iba- rÿt idi ki, körsödÿ oturub Øÿrq-Qÿrb partiyasûnû izlÿyir vÿ edilÿn gediølÿr ÿsasûnda gÿlÿcÿyi gþrmÿyÿ ÷alûøûrdû. Bÿs Yakonov kimin tÿrÿfindÿ idi? Örÿyi ilÿ Qÿrbin. Ancaq qalibin kim olacaüûnû da dÿqiq bilirdi vÿ ona qarøû bircÿ fiøka da qoymurdu: qalib Sovet Èttifaqû olacaqdû. Yakonov bunu 1927-ci ildÿ Avropaya gedÿndÿn sonra baøa döømöødö. Qÿrb mÿhz ona gþrÿ mÿhkum idi ki, yaxøû yaøayûrdû – hÿyatû qoru maq ö÷ön bu hÿyatla risk etmÿyÿ iradÿsi ÷at mûrdû. Qÿr- bin gþrkÿmli mötÿfÿkkirlÿri vÿ xadimlÿri bu qÿtiy yÿt siz liyÿ, bu dþyöøö sonraya saxlamaq istÿyinÿ þz gþz lÿ rin dÿ dÿ olsa haqq qazandûrmaqla, þzlÿrini Øÿrqin boø vÿd lÿ ri nÿ inan- maqla, onun þz-þzönÿ yaxøûlaøacaüûna, iøûqlû ide ya lûlû üûna olan inamla aldadûrdûlar. Sxemlÿrinÿ uyüun gÿlmÿyÿn hÿr øeyi onlar bþhtan vÿ mövÿqqÿti cizgilÿr kimi kÿnara atûrdûlar. Burada bir ömumdönya qanunu vardû: kim qÿddardûrsa, o da qalib gÿlir. Tÿÿssöf ki, bötön tarix vÿ bötön peyüÿmbÿr- lÿr dÿ bunu söbut edirlÿr. Hÿlÿ cavan yaølarûndan Anton bir deyimi yadda sax- lamûødû: “Bötön insanlar ÿclafdûrlar”. Nÿ qÿdÿr yaøayûrdûsa, bu hÿqiqÿt elÿ hey tÿsdiqlÿnirdi. Bu fikir Antonun beynindÿ yerini mþhkÿmlÿtdikcÿ, getdikcÿ daha ÷ox söbutlar tapûrdû, yaøamaq da onun ö÷ön daha asanlaøûrdû. ßgÿr bötön insanlar ÿclafdûrlarsa, onda “insanlar ö÷ön” he÷ vaxt vÿ he÷ nÿ etmÿk lazûm deyil, ancaq þzön ö÷ön. Vÿ he÷ bir ictimai qurbangah da yoxdur, he÷ kÿs dÿ bizdÿn qurban tÿlÿb edÿ bilmÿz. Bunlarûn hamûsû xalqûn þzö tÿrÿfindÿn lap qÿdim vaxtlarda deyilib: “Þzömönkö hÿr øeydÿn ÿzizdir”. Buna gþrÿ dÿ anket vÿ ruh nÿzarÿt÷ilÿri onun ke÷ mi- øin dÿn ÿbÿs yerÿ narahat olurdular. Hÿyat özÿrindÿ döøö- nÿr kÿn, Yakonov baøa döømöødö: hÿbsxanaya hansûsa bir Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 745
mÿqamda aüûllarû kifayÿt etmÿmiø insanlar döøörlÿr. Doü- rudan da, aüûllû insanlar hÿr øeyi qabaqcadan nÿzÿrÿ alûr, fûrlanûb vÿziyyÿtdÿn ÷ûxûrlar, hÿmiøÿ azadlûqda qalûrlar. Bizÿ nÿfÿs ala bilÿcÿyimiz möddÿtÿ verilmiø varlûüûmûzû bar maq lûq arxasûnda ke÷irmÿyÿ dÿyÿrmi? Yox! Yakonov tÿkcÿ zahirÿn deyil, hÿm dÿ daxilÿn dustaqlûq dönyasûndan öz dþn dÿr- miødi. Balkonlu dþrd geniø otaüû vÿ ayda yeddi mini baøqa ÿllÿrdÿn ala bilmÿzdi, ala bilsÿydi dÿ bir dÿfÿyÿ buna nail ola bilmÿzdi. Hakimiyyÿt ona pislik etmiødi, o dÿlisov idi, fÿrasÿtsiz idi, qÿddar idi, amma göc dÿ axû qÿddarlûqdadûr, qÿddarlûq göcön tÿzahörödör! Xidmÿtdÿn tamamilÿ ÿl ÷ÿkmÿk imkanû olmayan Yako- nov qÿbul edilÿcÿyi halda kommunist partiyasûna girmÿyÿ hazûrlaøûrdû. Øikin isÿ bu vaxt ona sabah yatabla gþndÿrilmÿli olan mÿhbuslarûn siyahûsûnû uzadûrdû. ßvvÿlcÿdÿn razûlaødûrûl- mûø namizÿdlÿr on altû nÿfÿr idi, indi dÿ Øikin Yakonovun masaöstö dÿftÿr÷ÿsindÿn iki nÿfÿrin adûnû razûlûqla siyahûya ÿlavÿ etdi. Hÿbsxanalar idarÿsi ilÿ iyirmi nÿfÿrÿ razûlaømûødûlar. ×atûømayan iki nÿfÿr tÿcili “se÷ilmÿli” vÿ axøam saat beødÿn gec olmayaraq polkovnik-leytenant Klimentyevÿ bu barÿdÿ mÿlumat verilmÿli idi. Lakin namizÿdlÿr dÿrhal yada döømördölÿr. Hÿmiøÿ belÿ alûnûrdû ki, ÿn yaxøû mötÿxÿssislÿr vÿ iø÷ilÿr etibarsûz, ÿmÿ- liyyat mövÿkkilinin sevimlilÿri isÿ avara vÿ tÿnbÿl olurdu. Yakonov barmaqlarûnû ayûrdû. – Siyahûnû qoyun mÿndÿ qalsûn. Mÿn hÿlÿ fikirlÿøÿcÿyÿm. Siz dÿ fikirlÿøin. Zÿnglÿøÿrik. Øikin tÿlÿsmÿdÿn ayaüa durdu, buna layiq olmayan adama nazirin hÿrÿkÿtlÿrindÿn øikayÿtlÿndi (þzönö nÿ qÿdÿr saxlamaq istÿsÿ dÿ saxlaya bilmÿdi): 21-ci otaüa mÿh- bus Rubini buraxûrlar, Roytmanû buraxûrlar, onu, mayor Øikini, elÿ polkovnik Yakonovu þzönö dÿ, þz obyektlÿrinÿ buraxmûrlar, bu nÿ demÿkdir?
746 Yakonov qaølarûnû ÷atdû vÿ kirpiklÿrini axûra kimi aøaüû saldû, özö bir anlûüa kor ifadÿ aldû. Sÿssizcÿ dedi: “Bÿli, mayor, bÿli, dostum, mÿni dÿ aürûdûr, ÷ox aürûdûr, lakin mÿn gþzömö qaldûrûb gönÿøÿ baxmaüa cörÿt etmÿrÿm”. ßslindÿ isÿ Yakonovun 21-ci otaüa mönasibÿti mörÿk- kÿb idi. Abakumovun kabinetindÿ bazar gönönÿ ke÷ÿn gecÿ Ryu mindÿn bu telefon zÿngi barÿdÿ eøitmiødi vÿ Dönya Øah- matûnda bu iki yeni gediøin kÿskinliyi Yakonovu þzönÿ cÿlb etmiødi. Sonra isÿ þz tufanlarû bötön bunlarû unutdur muødu. Dönÿn sÿhÿr, örÿk tutmasûndan sonra þzönÿ gÿlÿrkÿn, o, iøin Roytmana hÿvalÿ edilmÿsi ilÿ baülû Selivanovskinin fikrini hÿvÿslÿ dÿstÿklÿdi (mÿsÿlÿ ÷ox hÿssasdûr, Roytman isÿ qûzüûn oülandûr, bÿlkÿ dÿ, þz ÿlilÿ þz baøûnû kÿsÿr). Ancaq Yakonovun bu cÿsarÿtli telefon zÿnginÿ olan maraüû qalmaqda davam edirdi, 21-ci otaüa buraxûlmamasû onun da xÿtrinÿ dÿyirdi. Øikin getdi, Yakonov isÿ bu gön onu gþzlÿyÿn ÿn xoø iølÿr dÿn birini xatûrladû; dönÿn ÷atdûra bilmÿmiødi. ßgÿr möt- lÿq øifrlÿyicini kÿskin øÿkildÿ irÿliyÿ apara bilsÿ, bir aydan sonra Abakumovdan canûnû qurtara bilÿr. Konstruktor börosuna zÿng etdi, Soloqdinÿ yeni layi- hÿsini dÿ gþtöröb gÿlmÿyini tapøûrdû. Èkicÿ dÿqiqÿ ke÷miø Soloqdin qapûnû dþyÿrÿk i÷ÿri girdi. Lakin bu höndörboy, qûvrûmsaqqal, kirli kombinezon gey- miø adam ÿliboø gÿlmiødi. Yakonovla Soloqdin ÿvvÿllÿr he÷ danûømamûødûlar: Soloq- dini bu kabinetÿ ÷aüûrmaüa ehtiyac olmamûødû, konst ruktor börosunda, dÿhlizlÿrdÿ isÿ möhÿndis-polkovnik belÿ xûrda adama he÷ fikir dÿ vermÿmiødi. Èndi isÿ (gþzucu øöøÿ nin altûndakû siyahûya baxaraq) Yakonov qonaqpÿrvÿr aüa ÿdasû ilÿ i÷ÿri daxil olan adama baxdû vÿ onu ÿylÿømÿyÿ dÿvÿt etdi: – ßylÿøin, Dmitri Aleksandrovi÷, sizi gþrmÿyimÿ øadam. ßllÿrini yanlarûnda saxlayan Soloqdin yaxûn gÿldi, sakit- cÿ salam verÿrÿk, ayaq östÿ qalmaüûna davam etdi. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 747
– Demÿli, siz bizim ö÷ön gizlicÿ sörpriz hazûrlamûsûnûz? – Yakonovun sÿsi guruldadû. – Bu yaxûnlarda, bÿlkÿ dÿ, øÿnbÿ gönö, mÿn Vladimir Erastovi÷in yanûnda sizin ÷ÿkdi- yi niz øifrlÿyicinin ÿsas qovøaüûnûn ÷ertyojunu gþrdöm... Bÿs niyÿ ÿylÿømirsiniz?.. – onu gþzucu nÿzÿrdÿn ke÷irdi, – ÿtraflû danûømaq istÿyilÿ alûøûb-yanûram... Yakonovun rÿübÿt dolu baxûølarû altûnda gþzönö qûrp- mayan, duel vaxtû atÿøin a÷ûlmasûnû gþzlÿyÿrÿk rÿqibinÿ tÿrÿf yarûdþnmöø vÿziyyÿt alan adamlar kimi hÿrÿkÿtsiz dur- muø Soloqdin aydûn sÿslÿ dedi: – Siz yanûlûrsûnûz, Anton Nikolayevi÷. Mÿn, doürudan da, bacardûüûm qÿdÿr øifrlÿyicinin özÿrindÿ iølÿmiøÿm. Lakin nail olduüum vÿ sizin gþrdöyönöz qovøaq mÿhdud imkan- larûm ÷ÿr÷ivÿsindÿ yarada bildiyim vÿ eybÿcÿrlik dÿrÿ cÿ sin- dÿ qeyri-mökÿmmÿl bir øeydir. Yakonovkreslosundaархаландыvÿxошщаллыглaetirazетdi: – Yox, dostum, gÿlin yalan÷û tÿvazþdÿn ÿl ÷ÿkÿk! Mÿn sizin iøinizÿ gþzucu baxmûø olsam da, onun haqqûnda ÿn yaxøû tÿsÿvvör qazandûm. Hÿr ikimiz ö÷ön ali hakim olan Vladimir Erastovi÷ isÿ birmÿnalû øÿkildÿ tÿqdir bildirdi. Èndi mÿn tapøûraram ki, he÷ kÿsi qÿbul etmÿsinlÿr, vÿrÿqinizi gÿtirin, fikirlÿrinizi bþlöøön, bir yerdÿ döøönÿk. Èstÿyirsiniz, Vladimir Erastovi÷i dÿ ÷aüûraq? Yakonov yalnûz iøin nÿticÿsi vÿ hazûr mÿhsulla maraq- lanan kötbeyin rÿislÿrdÿn deyildi. O möhÿndis idi, bir vaxt hÿtta ehtiraslû möhÿndis, indi dÿ uzun döøöncÿlÿrin mÿh- su lu nun verÿ bilÿcÿyi lÿzzÿti qabaqcadan duyurdu. Bu isÿ iøi nin ona sax ladûüû yeganÿ hÿzz idi. O, az qala, yalva rûrmûø kimi baxûr, øirin-øirin gölömsönördö. Soloqdin dÿ möhÿndis idi, artûq on dþrd il. Onun iki ili isÿ mÿhbus idi. ×ÿkilmiø niqabûn xoø soyuüunu þz özÿrindÿ hiss edÿ- rÿk, aydûn sÿslÿ dedi: – Bununla belÿ, Anton Nikolayevi÷, siz yanûlmûsûnûz. Bu, sizin diqqÿtinizÿ layiq olmayan bir qaralama idi.
748 Yakonov qaøqabaüûnû salladû vÿ bir az da hirsli halda dedi: – Yaxøû, baxarûq, baxarûq, gÿtirin vÿrÿqi. Onun qûzûlû, mavi haøiyÿli paqonlarûnda ö÷ ulduz yanûrdû. Ö÷bucaqlû øÿklindÿ dözölmöø ö÷ iri ulduz. Qapalû Mÿdÿndÿ Soloqdini dþydöyö aylarda baø leytenant Kamûøanûn da ÷iyinlÿrindÿ kubiklÿrin ÿvÿzinÿ belÿ, qûzûlû rÿngdÿ ö÷ ulduz peyda oldu. Mavi haøiyÿyÿ alûnmûø ö÷ ulduz, amma bunlardan ki÷ik. – Qeydlÿrim artûq yoxdur, – Soloqdinin sÿsi titrÿdi. – Onlarda dÿrin, dözÿlmÿsi mömkön olmayan sÿhvlÿr aøkar- la dûm, vÿrÿqi isÿ... yandûrdûm. (Xÿncÿrini dörtÿndÿn sonra iki dÿfÿ dÿ fûrladû). Polkov- nikin rÿngi qa÷dû. Mÿøum sökut i÷indÿ aüûrlaømûø nÿfÿsi eøidildi. Soloqdin sÿssiz nÿfÿs almaüa ÷alûøûrdû. – Necÿ yÿni... Necÿ?.. Þz ÿllÿrinizlÿ? – Yox, niyÿ ki. Yandûrûlmaq ö÷ön tÿhvil verdim. Qanuni yolla. Bu gön bizdÿ yandûrûrdûlar. – O, aüûr, ÷ÿtin baøa döøö- lÿn tÿrzdÿ danûøûrdû. Hÿmiøÿki ÿminliyindÿn bircÿ iz belÿ qalmamûødû. – Bu gön? Bÿlkÿ, hÿlÿ yandûrmayûblar? – Yakonov ömidlÿ þzönö irÿli verdi. – Yandûrûblar. Mÿn pÿncÿrÿdÿn möøahidÿ etmiøÿm, – Soloqdin øapalaq vururmuø kimi onun sþzönö kÿsdi. Bir ÿli ilÿ kreslonun dÿstÿyindÿn yapûømûø, o biri ÿli ilÿ isÿ sanki, masanûn östöndÿki mÿrmÿr press-papyeni Soloq- dinin baøûna ÷ûrpmaüa hazûrlaømûø polkovnik aüûr bÿdÿnini ÷ÿtinliklÿ qaldûrdû vÿ masanûn östöndÿ qabaüa ÿyildi. Baøûnû azca dala atan Soloqdin gþy heykÿl kimi dur- muødu.
Èki möhÿndis arasûnda artûq nÿ bir suala, nÿ dÿ izahata ehtiyac yox idi. Onlarûn bir-birinÿ dirÿnmiø baxûølarû arasûnda aülagÿl- mÿz tezlikli boøalmalar gedirdi. “Mÿn sÿni mÿhv edÿcÿyÿm!” – polkovnikin gþzlÿri qanla doldu.
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 749
“Ö÷öncö mþhlÿt dÿ sûrû!” – mÿhbusun gþzlÿrindÿ qûø- qûrtû vardû. Nÿ isÿ gurultu ilÿ partlamalû idi. Yakonov alnûnû vÿ gþzlÿrini iøûqdan qoruyurmuø kimi ÿllÿri ilÿ tutaraq pÿncÿrÿyÿ tÿrÿf ÷ÿkildi. Yanûndakû stulun sþykÿnÿcÿyindÿn mþhkÿm yapûømûø Soloqdin özgön halda gþzlÿrini yerÿ dikdi. “Bir ay! Bircÿ ay! Doürudanmû mÿn mÿhv oldum?” – pol kovnik ö÷ön hÿr øey son cizgisinÿ qÿdÿr aydûn oldu. “Ö÷öncö möddÿt. Yox, mÿn buna davam gÿtirÿ bilmÿ- yÿcÿyÿm”, – Soloqdinin huøu baøûndan ÷ûxûrdû. Yakonov bir dÿ Soloqdinÿ tÿrÿf ÷evrildi. “Möhÿndis, möhÿndis! Bunu necÿ edÿ bildin?!” – onun baxûølarû soruøurdu. Amma Soloqdinin dÿ gþzlÿrindÿ iøartû vardû: “Mÿh bus, mÿhbus! Sÿn hÿr øeyi unutdun!” Nifrÿt vÿ heyranlûq dolu, hÿr kÿsin ancaq þzönö, þzö- nön necÿ olmadûüûnû gþrÿn nÿzÿrlÿrlÿ bir-birinÿ baxûr, gþz- lÿ rini bir-birindÿn ÷ÿkÿ bilmirdilÿr. Vÿ bu gön sarû qanadlû Agniyanûn kabusu ikinci dÿfÿ Anto nun gþzlÿri þnöndÿn ke÷di. Èndi Yakonov qûøqûra, masasûnû dþyÿclÿyÿ, zÿng edÿ, hÿbsÿ sala bilÿrdi – Soloqdin buna da hazûr idi. Ancaq Yakonov tÿmiz aü dÿsmalûnû ÷ûxartdû vÿ gþzlÿ rini sildi. Aydûn nÿzÿrlÿ Soloqdinÿ baxdû. Soloqdin bu dÿqiqÿlÿrÿ dÿ tab gÿtirmÿyÿ ÷alûødû. Möhÿndis-polkovnik bir ÿli ilÿ pÿncÿrÿyÿ sþykÿndi, o birisi ilÿ dustaüû þzönÿ tÿrÿf ÷aüûrdû. Ö÷ qÿtiyyÿtli addûmla Soloqdin ona yaxûnlaødû. Qoca kiøilÿr kimi beli donqarlaømûø Yakonov soruødu: – Soloqdin, siz moskvalûsûnûz? – Bÿli.
– Baxûn, – Yakonov dedi, – øosedÿki avtobus dayanaca- üûnû gþrörsönöz? Dayanacaq pÿncÿrÿdÿn yaxøû gþrönördö.
750 Soloqdin ora baxdû. – Oradan Moskvanûn mÿrkÿzinÿ kimi yarûm saatlûq yol- dur, – Yakonov sakit danûøûrdû. – Bu ilin iyun-iyul ayla rûnda siz hÿmin avtobusa otura bilÿrdiniz. Amma bunu istÿ mÿ di- niz. Bunu da mömkön sayûram ki, avqustda artûq ilk mÿzu- niy yÿ ti nizÿ ÷ûxûb Qara dÿnizÿ gedÿ bilÿrdiniz. ×immÿyÿ! Ne÷ÿ ildir, suya girmirsiniz, Soloqdin? Dustaqlarû axû he÷ yerdÿ qoymurlar! – Niyÿ? Aüac axûdarkÿn, – Soloqdin etiraz etdi. – Yaxøû ÷immÿkdir! Amma siz elÿ bir øimala döøÿcÿksi- niz ki, orada ÷aylarûn buzu he÷ vaxt ÿrimir... Bu necÿ olur? Gÿlÿcÿyini qurban verirsÿn, adûnû qurban verirsÿn – azdûr. ×þrÿyini dÿ onlara ver, evindÿn dÿ ÷ûx, dÿrin dÿ soyulsun, katorqa döøÿrgÿsinÿ dÿ en... – Soloqdi-in! – Yakonov uzada-uzada vÿ ÿzabla inildÿdi, onun iki ÿli qopub döøörmöø kimi dustaüûn ÷iyinlÿrinÿ qon- du. – Siz, yÿqin, hÿr øeyi bÿrpa edÿ bilÿrsiniz! Qulaq asûn, mÿn inana bilmÿrÿm ki, insan þzönÿ yaxøûlûq istÿmÿmiø olsun. Siz axû niyÿ mÿhv olmalûsûnûz? Mÿnÿ izah edin: ÷er- tyoju niyÿ yandûrdûnûz? Dmitri Сологдиnin mavi gþzlÿri yenÿ dÿ ÿvvÿlki kimi буланмаз, сатылмаз вя дяйанятли idi. Гара бябяйиндя ися Йаконов юз ири кяллясини эюрцрдц. Mavi ÷evrÿ, ortasûnda da qara deøik – onlarûn arxasûnda isÿ yeganÿ bir adamûn gþzlÿnilmÿyÿn dönyasû. Göclö baø sahibi olmaq yaxøû øeydir. Son dÿqiqÿyÿ kimi axara nÿzarÿt edÿ bilirsÿn. Hadisÿlÿrin bötön yollarû sÿnÿ tabedir. Sÿn niyÿ þlmÿlisÿn? Kimin naminÿ? Allahsûz, hÿr øeydÿn ÿlini özmöø vÿ ÿxlaqû pozulmuø xalq naminÿ? – Siz necÿ döøönörsönöz? – Soloqdin suala sualla cavab verdi. Onun bûülarû vÿ saqqalû arasûndan ÷ÿhrayû dodaqlarû, sanki, istehza ilÿ yuxarû dartûldû. – Baøa döømörÿm, – Yakonov ÿllÿrini ÷ÿkdi vÿ qûraüa ÷ÿkildi. – Èntihar edÿnlÿri anlamûram. Körÿyinin arxasûndan cingiltili, qÿtiyyÿtli sÿs eøitdi: Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 751
– Vÿtÿndaø polkovnik! Mÿn hÿddindÿn artûq ki÷ik, he÷ kÿsin tanûmadûüû bir adamam. Mÿn azadlûüûmû elÿ-belÿ ÿldÿn vermÿk istÿmÿzdim. Yakonov kÿskin øÿkildÿ geri dþndö. – ...ßgÿr ÷ertyoju yandûrmasaydûm, gÿtirib hazûr vÿziy- yÿtdÿ sizin qabaüûnûza qoysaydûm, bizim polkovnik-leyte- nant, siz, Foma Quryanovi÷, daha kimlÿr sabah mÿni itÿlÿyÿ vÿ bu ÷ertyojun altûndan istÿdiyiniz adû yaza bilÿrdiniz. Belÿ hal lar olub. Yatab törmÿlÿrindÿn øikayÿt etmÿk isÿ, sizÿ deyim ki, ÷ox nara hatdûr: karandaøû alûrlar, kaüûz vermirlÿr, ÿrizÿ lÿr gedib ÷ûxmûr... Yataba gþndÿrilmiø mÿhbus he÷ bir øey dÿ haqlû sayûla bilmÿz. Yakonov Soloqdini heyranlûqla dinlÿyirdi. (Bu adam i÷ÿri girÿn kimi onun xoøuna gÿlmiødi!) – Yaxøû... ÷ertyoju bÿrpa edÿcÿksiniz?! – Bunu möhÿn- dis-polkovnik soruømadû, ÿldÿn döømöø, he÷ bir hakimiyyÿti olmayan bir insan soruødu. – Vÿrÿqimdÿ olanû – ö÷ gönÿ! – Soloqdinin gþzlÿri parûl- dadû. – Beø hÿftÿyÿ isÿ mÿn sizÿ texniki hesablamalarla birgÿ eskiz layihÿsi hazûrlayaram. Sizi qane edÿcÿk? – Bir aya! Bir aya!! Bizÿ bir aya lazûmdûr!!! – Yakonov bu yaramaz möhÿndisÿ tÿrÿf dþøÿmÿ ilÿ ayaqlarû östÿ deyil, masanûn özÿri ilÿ ÿllÿri östÿ qayûdûrdû. – Yaxøû, bir aya alarsûnûz, – Soloqdin soyuqqanlûlûqla tÿsdiqlÿdi. Bu zaman Yakonov øöbhÿlÿnmÿyÿ baøladû. – Dayanûn, – Soloqdinin sþzönö kÿsdi.– Siz indicÿ dediniz ki, bu dÿyÿrsiz qaralama idi, onda dÿrin, dözÿlmÿsi mömkön olmayan sÿhvlÿr tapmûsûnûz... – O-о! – Soloqdin ачыг-ачыьына göldö. – Fosfor, oksi- gen vÿ hÿyat tÿÿssöratlarûnûn ÷atûømazlûüû bÿzÿn mÿnimlÿ belÿ zarafatlar edir, nÿ isÿ bir qaranlûq zolaüa döøörÿm. Èndi isÿ mÿn profes sor ×elnova qoøuluram: orada hÿr øey dözdör!
752 Yakonov da gölömsöndö, rahatlûqla ÿsnÿdi vÿ kreslo- suna oturdu. O, Soloqdinin þzönö idarÿ etmÿyinÿ, bu danû- øûüû necÿ bir mÿharÿtlÿ aparmaüûna valeh olmuødu. – Tÿhlökÿli oyun oynadûnûz, cÿnab. Bu axû baøqa cör dÿ qurtara bilÿrdi. Soloqdin barmaqlarûnû yöngölcÿ ayûrdû. – ×ÿtin, Anton Nikolai÷. Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, institu tun vÿ... sizin vÿziyyÿtinizi dÿqiq dÿyÿrlÿndirmiøÿm. Siz, yÿqin, fransûzca bilirsiniz? Le hasard est roi! ßlahÿzrÿt Tÿsadöf! О,чохнадирщаллардавячохитисцрятлягаршымызданкечир –онуэюряндяэярякдцззаманындавядцзкцряйининорта- сынатулланасан! Onunla hÿyatûmûzda nadir hallarda rastlaøûrûq vÿ onun belinÿ gÿrÿk vaxtûnda tullanasan, þzö dÿ döz ortasûna! Soloqdin þzönö odun doüranûlan yerdÿ Nerjinlÿ hiss edirmiø kimi rahat danûøûr vÿ þzönö ÷ox sÿrbÿst aparûrdû. Yakonova tÿbÿssömlÿ baxmaüûnda davam edÿrÿk, o da ÿylÿødi. – Yaxøû, biz nÿ edÿcÿyik? – möhÿndis-polkovnik dost- yana soruødu. Soloqdin kitabdan oxuyurmuø, ÷oxdan hÿll olunmuø bir mÿsÿlÿ ilÿ baülû danûøûrmûø kimi cavab verirdi: – Èlk addûmda mÿn Foma Quryanovi÷dÿn yan ke÷mÿk istÿrdim. Bu insan mÿhz hÿmin o hÿmmöÿllif olmaüû xoøla- yan adamlardan biridir. Sizin tÿrÿfinizdÿn bu cör hÿrÿkÿt gþzlÿmirÿm. Sÿhv etmirÿm ki? Yakonov sevincÿk baøûnû tÿrpÿtdi. Bunsuz da vÿziyyÿti xeyli yöngöllÿømiødi. – Þzö dÿ xatûrladûram; vÿrÿq hÿlÿ ki yandûrûlûb. ßgÿr mÿnim layihÿm sizin ö÷ön dÿyÿrlidirsÿ, mÿnim barÿmdÿ birbaøa nazirin þzönÿ mÿruzÿ etmÿk ö÷ön bir yol tapûn. Bÿd ayaqda nazir möavininÿ. Qoy mÿnim aparûcû konstruktor tÿyin olunmaüûm haqqûnda ÿmri mÿhz o imzalasûn. Bu, mÿnim ö÷ön zÿmanÿt olar, mÿn dÿ dÿrhal iøÿ baølayaram. Vÿ biz xösusi bir qrup yaradûrûq.
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 753
Birdÿn qapû a÷ûldû. Qapûnû dþymÿdÿn otaüa dazbaø, eynÿ- yinin øöøÿlÿri þlö parûltû sa÷an Stepanov daxil oldu. – Belÿ, Anton Nikolayevi÷, – o ciddi øÿkildÿ dedi. – Vacib sþhbÿtim var. Stepanov kimÿsÿ adû ilÿ möraciÿt edirdi! Bu, aülagÿl- mÿz idi. – Demÿli, mÿn ÿmri gþzlÿyirÿm? – Soloqdin yerindÿn durdu.
Möhÿndis-polkovnik baøû ilÿ tÿsdiqlÿdi. Soloqdin yön- göl vÿ mþhkÿm yeriølÿ otaqdan ÷ûxdû. Yakonov partiya tÿøkilat÷ûsûnûn hÿyÿcanla nÿdÿn danûø- dû üûnû dÿrhal baøa döømÿdi. – Yoldaø Yakonov! Èndicÿ Siyasi Èdarÿdÿn gÿlÿn yol daø- lar mÿnim yanûmda idilÿr vÿ mÿni yaxøûca tÿnbeh etdilÿr. Mÿn bþyök vÿ ciddi sÿhvlÿrÿ yol vermiøÿm. Mÿn imkan vermiøÿm ki, bizim partiya tÿøkilatûmûzda, belÿ deyÿk, ÿsli- kþkö olmayan kosmopolitlÿr qrupu yuva qurmuødur. Mÿn isÿ siyasi fÿhmsizlik nömayiø etdirmiøÿm, onlar sizÿ qara yaxanda sizi mödafiÿ etmÿmiøÿm. Lakin biz sÿhvlÿrimizi boynumuza alarkÿn cÿsarÿtli olmalûyûq! Bax elÿ bu saat sizinlÿ qÿtnamÿni iølÿyib hazûrlayarûq, sonra a÷ûq partiya iclasû yûüarûq, riyakarlûüa sarsûdûcû zÿrbÿ endirÿrik. Yakonovun dönÿn ömidsiz gþrönÿn iølÿri kÿskin øÿkildÿ dözÿlmÿyÿ doüru gedirdi. Yüklə 6,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|