Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin

2

Bir  dÿfÿ  Dostoyevski  mцÿmmalû  bir  fikir  sþylÿmiødi: 

“Dцnyanû  gþzÿllik  xilas  edÿcÿk”.  Bu  nÿ  demÿkdir?  Uzun 

mцddÿt  mÿnÿ  elÿ  gÿlirdi  ki,  sadÿcÿ,  bir  deyimdir.  Bu  axû 

necÿ  ola  bilÿr?  Tarix  boyu  qana  hÿris  gþzÿllik,  kimi  vÿ 

nÿdÿn  xilas  edib?  Nÿciblÿødirib,  yцksÿldib  –  bÿli,  amma 

kimi xilas edib?

Amma gþzÿlliyin mahiyyÿtindÿ, xцsusilÿ dÿ incÿsÿnÿ tin 

mþvqeyindÿ belÿ bir xцsusiyyÿt var: ÿsl bÿdii ÿsÿrin inan-

dûrûcûlûьû tÿkzibolunmazdûr vÿ o hÿtta ÿn gцclц mцqavimÿt 

gþstÿrÿn qÿlblÿrÿ belÿ hakim kÿsilÿ bilir. Siyasi nitqi, israrlû 

publisistikanû, sosial hÿyat proqramûnû, fÿlsÿfi sistemi hÿm 

yanlûølûqlarla, hÿm dÿ yalanlarla zahirÿn hamar, hÿmahÿng 

øÿkildÿ  qurmaq  olar;  nÿlÿr  gizlÿdilib,  nÿlÿr  tÿhrif  olunub  

–  dÿrhal  gþzÿ  ÷arpmayacaq.  Vÿ  ÿgÿr  ÿks-yþnÿmli  nitq, 

pub li sistika,  proqram,  baøqa  sistemli  fÿlsÿfÿ  mцbahisÿyÿ 

qalx mûø olarsa da, – yenÿ hÿr øey ÿvvÿlki kimi hÿmahÿng 

vÿ  hamar  qalacaq  vÿ  yenÿ  dÿ  hÿr  øey  dцz  gÿlÿcÿk.  Buna 

gþrÿ dÿ onlara inam hÿm var vÿ hÿm dÿ yoxdur.

Sadÿcÿ, deyirlÿr: adamûn цrÿyinÿ yatmûr.

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

15

Bÿdii ÿsÿr isÿ þz sûnaьûnû þzцndÿcÿ daøûyûr: sцni, qon-

darma konsepsiyalar obrazlarla sûnaqdan ke÷ÿ bilmir: hÿm 

birincilÿr, hÿm dÿ ikincilÿr daьûlûb gedir, ÷ÿlimsiz, solьun 

gþr kÿm alûr, he÷ kÿsi inandûra bilmir. Hÿqiqÿti canûna hop-

durmuø vÿ onu kÿskin – canlû øÿkildÿ tÿqdim edÿn ÿsÿr lÿr 

isÿ bizi amiranÿ tÿrzdÿ þz tÿsirlÿri altûna salûr, þzlÿrinÿ cÿzb 

edirlÿr – vÿ he÷ kÿs, he÷ vaxt, hÿtta ÿsrlÿr ke÷ÿndÿn sonra 

da onlarû tÿkzib etmÿk fikrinÿ dцømцr.

Ola bilÿr ki, Hÿqiqÿt, Xeyir vÿ Gþzÿllik ц÷lцyцnцn bu 

qÿdimi  vÿhdÿti  materialist  gÿncliyimizdÿ  dцøцndцyцmцz 

kimi,  sadÿcÿ,  tÿmtÿraqlû  formul  deyil?  ßgÿr  bu  ц÷  aьacûn 

baø larû,  tÿdqiqat÷ûlarûn  dediklÿri  kimi,  birlÿøirsÿ,  lakin  bu 

zaman Hÿqiqÿt vÿ Xeyirin yetÿrincÿ a÷ûq, yetÿrincÿ aøkar 

duyu lan  pþhrÿlÿri  basûlûb  ÿzilmiødirsÿ,  kÿsilmiødirsÿ,  irÿli 

buraxûlmûrsa  –  onda  ola  bilmÿzmi  ki,  Gþzÿlliyin  ecazkar, 

þncÿdÿn  necÿ  olacaqlarû  bilinmÿyÿn,  gþzlÿnilmÿz  pþhrÿ-

lÿri þzlÿrinÿ yol tapa bilsin, elÿ hяmin yerdяcя цzÿ ÷ûxsûn vÿ 

onlarûn hÿr ц÷цnцn iøini gþrmцø olsun? 

Belÿ olan halda Dostoyevskinin “Gþzÿllik dцnyanû xilas 

edÿcÿk” deyimi tÿsadцfÿn yox, peyьÿmbÿrcÿsinÿ sþy lÿnil-

miø olmur ki? O axû ÷ox øeyi gþrÿ bilirdi, hÿr øey ona hey rÿ-

tamiz dÿrÿcÿdÿ ÿyan olurdu.

Demÿli,  incÿsÿnÿt,  ÿdÿbiyyat,  doьrudan  da,  mцasir 

dцn yaya kþmÿk edÿ bilÿr?

Èllÿr boyu bu mÿsÿlÿ ilÿ baьlû, az da olsa, gþrÿ bildik-

lÿrimi bu gцn, burada sþylÿmÿyÿ ÷alûøacaьam.

3

Nobel mцhazirÿsinin oxunduьu vÿ yazû÷ûnûn þmrцndÿ bir 

dÿfÿ ÷ûxa bilÿcÿyi, he÷ dÿ bцtцn yazû÷ûlara tÿqdim olunma-

yan bu kafedraya mÿn ц÷-dþrd rahat pillÿ ilÿ ÷ûxmamûøam, 

mÿn bura yцzlÿrcÿ vÿ hÿtta minlÿrcÿ pillÿ ilÿ – ÷ÿtin, sûl-

dûrûm, buzlu pillÿlÿrlÿ, qaranlûq vÿ soyuqdan ke÷ÿrÿk gÿl-

mi øÿm.  Elÿ  yerlÿrdÿn  gÿlmiøÿm,  mÿnÿ  elÿ  yerlÿrdÿn  saь 

÷ûxmaq nÿsib olub ki, baøqalarû – mÿndÿn daha bþyцk qabi-

liyyÿt  sahiblÿri,  mÿndÿn  daha  gцclцlÿri  –  oralarda  hÿlak 

16

oldular.  Onlardan  bÿzilÿri  ilÿ  mÿn  þzцm  ÷oxsaylû  xûrda 

adalara  par÷alanmûø  QULaq  аrxipelaqûnda  rastlaømûøam, 

lakin  tÿqiblÿr  vÿ  inamsûzlûq  dÿyirmanûnda  hamûsû  ilÿ  sþh-

bÿt edÿ bilmÿmiøÿm, bÿzilÿri haqqûnda, sadÿcÿ, eøitmiøÿm,  

o  birilÿri  haqqûnda  þzцm  qÿnaÿtÿ  gÿlmiøÿm.  Artûq  ÿdÿbi 

ad qazanandan sonra u÷uruma dцøцb qeyb olanlarûn adlarû, 

he÷  olmasa,  mÿlumdur  –  lakin  nÿ  qÿdÿr  tanûna  bilmÿmiø,  

bir dÿfÿ dÿ olsun adlarû a÷ûq ÷ÿkilmÿmiø insanlar olmuødur! 

Vÿ  onlardan,  demÿk  olar  ki,  he÷  birinÿ  geri  qayûtmaq 

mцyÿs sÿr olmadû. Bцtþv bir milli ÿdÿbiyyat oralarda, tabut-

suz, hÿtta ÿynindÿ alt paltarû belÿ olmadan, lцt, ayaq bar ma-

ьûn da birka dÿfn olundu. Rus ÿdÿbiyyatû bir anlûьa da olsa 

qûrûlmamûødû, – lakin kÿnardan baxanda sÿhraya oxøa yûrdû. 

Bþyцk vÿ sûx meøÿnin ola bilÿcÿyi yerdÿ bцtцn bu qûrûl ma-

lardan sonra tÿsadцfÿn diqqÿtdÿn qa÷mûø bir-iki aьac qaldû. 

Vÿ bu gцn mÿn, hÿlak olanlarûn kþlgÿlÿrinin mцøayiÿt 

etdiyi adam, baøûmû ÿyib bu yerÿ þzцmdÿn daha layiq olan-

larû irÿli buraxaraq, onlarûn demÿk istÿdiklÿrini necÿ duya 

vÿ ifadÿ edÿ bilÿrÿm? 

Bu borc ÷oxdan bizÿ rahatlûq vermirdi, biz dÿ borcumuzu 

baøa dцøцrdцk. Vladimir Solovyovun dediyi kimi:

Boynumuzda zÿncir dÿ olsa, biz

Tanrûlarûn cûzdûьû ÷evrÿni ke÷mÿliyik.

Özцcц  dцøÿrgÿ  sÿrgÿrdanlûqlarûnda,  mÿhbuslar  dÿstÿ-

sindÿ, axøam øaxtasûnûn fÿnÿrlÿr zÿnciri ilÿ dÿlinÿn qaranlû-

ьûnda  –  ne÷ÿ  dÿfÿ  dilimizÿ  bцtцn  dцnyaya,  ÿgÿr  dцnya 

hansûmûzûsa  eøidÿ  bilsÿydi,  bÿyan  etmÿk  istÿdiyimiz  bir 

÷aьû rûø gÿlib. O vaxt bunu etmÿk ÷ox asan gþrцnцrdц: bÿxti 

gÿti rÿcÿk  el÷ilÿrimizdÿn  biri  sþzцnц  deyÿcÿk  –  vÿ  bцtцn 

dцnya da sÿsimizÿ sÿs verÿcÿk. Bizim gþrцø dairÿmiz hÿm 

cis mani øeylÿrlÿ, hÿm dÿ mÿnÿvi hÿrÿkÿtlÿrlÿ zÿngin idi vÿ 

ikilÿnmÿyÿn dцnyamûzda onlarû цstÿlÿyÿ bilÿcÿk bir qцvvÿ 

gþrmцrdцk.  O  fikirlÿr  kitablardan  gÿlmÿmiødi  vÿ  ahÿng 

xati rinÿ ÿxz olunmamûødû: hÿbsxana kameralarûnda vÿ meøÿ 

ton qal larûnûn kÿnarûnda indi þlцb getmiø insanlarla sþhbÿt-

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

17

lÿr  ÿsna sûnda  yaranmûødû,  o  hÿyatûn  sûnaьûndan  ke÷miødi,  

o hÿyatda da bþyцyцb pцxtÿlÿømiødi. 

Xarici basqû azaldûqdan sonra – mÿnim vÿ bizim gþrцø 

dai rÿmiz dÿ geniølÿndi vÿ tÿdricÿn, balaca bir deøikdÿn dÿ 

olsa, hÿmin o “bцtцn dцnya”nû gþrÿ vÿ tanûya bildik. Bizim 

ц÷цn tÿÿccцblц idi ki, bu “bцtцn dцnya” gþzlÿdiyimiz, цmid 

etdiyimiz kimi olmadû: o, “lazûm olan”la yaøamûrdû, “lazûmi 

tÿrÿf”ÿ getmirdi, bataqlûq gþrÿndÿ “nÿ gþzÿl ÷ÿmÿnlikdir!” 

deyÿ  riqqÿtÿ  gÿlirdi,  “necÿ  dÿ  nÿfis  boyunbaьûdûr!”  deyÿ 

beton  kцndÿlÿrÿ  heyranlûьûnû  bildirirdi  –  bÿzilÿrinin  silin-

mÿ yÿn  gþz  yaølarû  axûtdûqlarû  yerlÿrdÿ  baøqalarû  qay ьûsûz 

mцzikllarûn ÷aldûьûnû oynayûrdûlar. 

Bu  necÿ  baø  verdi?  Bu  u÷urum  nÿdÿn  yarandû?  Bizmi 

hissiyyatsûz  olmuøuq?  Dцnyamû  hissiyyatsûz  olub?  Bÿlkÿ, 

bu, dillÿrin mцxtÿlifliyindÿn irÿli gÿlirdi? Niyÿ insanlar bir-

birindÿn baøa dцøцlÿn nitq eøidÿ bilmirlÿr? Sþzlÿr sÿslÿnir 

vÿ su kimi axûb gedir – dadsûz, rÿngsiz, qoxusuz. Èzsiz. 

Bunlarû baøa dцødцkcÿ, ildÿn-ilÿ mÿnim mцmkцn nit qi-

min quruluøu, mÿnasû vÿ tonu da dÿyiøirdi. Mÿnim bugцnkц 

nitqimin. 

Vÿ indiki nitqim øaxtalû dцøÿrgÿ axøamlarûnda dцøцn dц-

yцm ilkin nitqÿ ÷ox az oxøayûr.

4

Ènsan ÿzÿldÿn belÿ yaranûb: onun dцnyagþrцøц, hipno-

zun  kþmÿyi  ilÿ  tÿlqin  olunmadûьû  hallarda  hÿrÿkÿtlÿri  vÿ 

niyyÿtlÿri  þzцnцn  vÿ  qrupun  hÿyat  tÿcrцbÿsi  ilÿ  mцÿyyÿn 

olunur. Rus atalar sþzцndÿ deyildiyi kimi: “Doьma qarda-

øûna inanma, þz ÷aø gþzцnÿ inan”. Vÿ bu, insanûn þz ÿhatÿ-

sini vÿ bu ÿhatÿdÿ davranûøûnû baøa dцømÿk ц÷цn ÿn saьlam 

ÿsas dûr.  Uzun  ÿsrlÿr  boyu,  nÿ  qÿdÿr  ki  dцnyamûz  sцkunÿt 

i÷in dÿ, mцÿmmalû olaraq dayanûb dururdu, vahid rabitÿ xÿt-

lÿri  ilÿ  ÿhatÿ  olunmamûødû,  qûcolmalar  i÷rÿ  ÷ûrpûnan  bir 

yuma ьa ÷evrilmÿmiødi – insanlar þz mÿhdud mÿkanla rûn da, 

þz icma larûnda, þz cÿmiyyÿtlÿrindÿ, nÿhayÿt, hÿm dÿ milli 

ÿra zi lÿ rindÿ  topladûqlarû  hÿyat  tÿcrцbÿlÿrini  yanûlmadan 

18

rÿhbÿr tuturdular. O zamanlar hansûsa bir цmumi dÿyÿrlÿr 

øka lasûnû  ayrûlûqda  gþtцrцlmцø  bir  insanûn  gþzlÿri  ilÿ  gþr-

mÿk  vÿ  qÿbul  etmÿk  mцmkцn  idi:  orta  sayûlan  nÿdir  vÿ 

nÿlÿr  yolverilmÿz  hesab  olunur,  qÿddarlûq  nÿyÿ  deyilir, 

cina yÿt hÿd dini aømaq nÿ demÿkdir: doьru olan nÿdir, yalan 

olan nÿ. Vÿ yer цzцnÿ sÿpÿlÿnmiø xalqlar olduqca mцxtÿlif 

cцr yaøa sa lar da, onla rûn ictimai dÿyÿrlÿndirmÿ økalalarû nÿ 

dÿrÿ cÿ dÿ цst-цstÿ dцø mÿsÿ dÿ, bu fÿrqlÿr yalnûz nadir sÿy-

yah larû  tÿÿc cцb lÿn di rirdi,  hÿlÿ  ki,  vahid  bir  tam  olma yan 

bÿøÿ riy yÿt ц÷цn he÷ bir tÿhlцkÿ tþrÿtmÿyÿrÿk, qÿribÿliklÿr 

kimi jurnal sÿhifÿ lÿrinÿ dцøцrdц.

Budur, son onilliklÿrdÿ bÿøÿriyyÿt hiss edilmÿdÿn, gþz-

lÿnilmÿdÿn  vÿhdÿt  halûna  dцødц  –  цmidverici  vÿhdÿt  vÿ 

tÿhlцkÿli vÿhdÿt, belÿ ki, onun bir hissÿsinin sarsûntûlarû vÿ 

iztirablarû bÿzÿn tez bir zamanda bцtцn bunlara qarøû he÷ bir 

immuniteti olmayan baøqa hissÿlÿrinÿ þtцrцlmÿyÿ baøladû. 

Bÿøÿriyyÿt  vahid  oldu  –  lakin  bu,  ÿvvÿllÿr  icmalarûn  vÿ 

hÿtta millÿtlÿrin vÿhdÿti kimi dayanûqlû vÿhdÿt olmadû; bu 

vÿhdÿt hÿr kÿsin tÿdrici øÿxsi tÿcrцbÿsindÿn, sadÿlþvhlцklÿ 

÷aø  saydûьûmûz  øÿxsi  gþzöndяn,  hÿtta  hÿr  kÿsÿ  aydûn  olan 

doьma  dildÿn  doьmadû,  –  bu  vÿhdÿt  hÿr  øeyin  цstцndÿn 

ke÷mÿklÿ, beynÿlxalq radiodan vÿ mÿtbuatdan yarandû. 

Hadisÿlÿr  dalьasû  baøûmûzûn  цstцnц  kÿsdirir  vÿ  cÿmi 

bircÿ dÿqiqÿyÿ dцnyanûn yarûsû onlardan xÿbÿr tutur; lakin 

bu hadisÿlÿrin dцnyanûn bizim ц÷цn namÿlum olan hissÿlÿri-

nin  qanunlarûna  uyьun  þl÷цlmÿsi  vÿ  dÿyÿrlÿndirilmÿsini 

mцm kцn  edÿn  þl÷цlÿri  efir  vÿ  qÿzet  sÿhifÿlÿri  vasitÿsilÿ 

÷at dûr maq  mцmkцn  olmur:  bu  þl÷цlÿr  ayrû-ayrû  þlkÿlÿrin 

vÿ cÿmiy yÿtlÿrin ÿlahiddÿ hÿyatlarûnda hÿddÿn artûq uzun 

mцd dÿt  ÿrzindÿ  vÿ  xцsusi  olaraq  qurulmuø  olur;  onlarûn 

bir  yerdÿn  baøqa  yerÿ  dÿrhal  ke÷irilmÿsi  mцmkцn  deyil. 

Mцxtÿlif diyarlarda hadisÿlÿrÿ mцxtÿlif økalalar, hÿr diyarûn 

þz økalasû tÿtbiq edilir – vÿ insanlar inadla, þzlÿrinÿ ÿminliklÿ 

hÿr hansû baøqa bir økala цzrÿ deyil, mÿhz þz økalalarû цzrÿ 

hÿmin hadisÿlÿr barÿdÿ mцhakimÿ yцrцdцrlÿr. 

Bu  cцr  mцxtÿlif  økalalar  dцnyada  ÷ox  olmasa  da,  hÿr 

halda,  bir  ne÷ÿ  belÿ  økala  mþvcuddur:  yaxûn  hadisÿlÿr  vÿ 

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

19

uzaq hadisÿlÿr ц÷цn økala, kþhnÿ vÿ yeni cÿmiyyÿtlÿr ц÷цn 

øka la lar, firavan yaøayanlar vÿ yaøamayanlar ц÷цn økalalar. 

Øka la larûn  bþlgцlÿri  aøkar  цst-цstÿ  dцømцr,  rÿngarÿngdir, 

gþz lÿ ri mizi qamaødûrûr vÿ þzцmцzÿ aьrûlû olmasûn deyÿ biz 

bцtцn  baøqa  økalalardan  sÿrsÿmlikdÿn,  bayûlmadan  qa÷an 

kimi qa÷ûrûq, bцtцn dцnya haqqûnda þz ev økalamûza ÿsasÿn 

fikir  yцrц dцrцk.  Buna  gþrÿ  dÿ  bizÿ,  doьrudan  da,  bþyцk, 

aьrûlû  vÿ  dþzцlmÿz  olan  hadisÿlÿr  deyil,  þzцmцzÿ  yaxûn 

olan  hadi sÿlÿr  daha  bþyцk,  daha  aьrûlû  vÿ  daha  dþzцlmÿz 

gþrцnцr. 

Amma  yenÿ  dÿ  bizdÿn  uzaq  olan,  mÿhz  bu  gцn  qapû-

mûzûn  kandarûna  kimi  gÿlib  ÷ûxmaqla  bizi  tÿhdid  etmÿyÿn 

hadisÿlÿr  onlarûn  bцtцn  fÿryadlarû,  boьulmuø  hû÷qûrûqlarû, 

mÿhv edilmiø hÿyatlarû, milyonlarla qurbanlarû ilÿ birgÿ bizÿ 

÷atûrsa da, цmumilikdÿ tamamilÿ dþzцlÿ bilÿn vÿ miqyasûna 

gþrÿ narahatlûq doьurmayan kimi gÿlir.

Bir tÿrÿfdÿ Qÿdim Roma tÿqiblÿrindÿn he÷ dÿ geri qal-

mayan tÿqiblÿr altûnda yцz minlÿrlÿ xristian sÿslÿrini ÷ûxar-

madan hÿyatlarûnû Allaha olan inama qurban verdilÿr. O biri 

yarûmkцrÿdÿ isÿ hansûsa bir sÿrsÿm (yÿqin ki, o, tÿk deyil) 

okeanûn  цzÿri  ilÿ  baø  keøiøÿ  poladla  zÿrbÿ  endirmÿyÿ  vÿ 

bizi dindÿn azad etmÿyÿ tÿlÿsir! Þz økalasû цzrÿ o, bizim 

hamûmûzûn ÿvÿzinÿ belÿ qÿrar qÿbul etmiødir!

Bir  økalada  uzaqdan  qibtÿ  doьuracaq  firavanlûq  kimi 

gþrцnÿn bir øey, baøqa økalada avtobuslarû ÷evirmÿyÿ ÷aьû-

ran xoøagÿlmÿz icbarilik kimi duyulur. Bir tÿrÿfdÿ inanûl-

maz rifah kimi arzu olunan øey o biri tÿrÿfdÿ tÿcili tÿtillÿr 

tÿlÿb  edÿn  vÿhøi  istismar  kimi  insanlarûn  hiddÿtinÿ  sÿbÿb 

olur. Tÿbii fÿlakÿtlÿr ц÷цn dÿ økalalar mцxtÿlifdir: iki yцz 

min  insanûn  hÿyatûna  son  qoymuø  daøqûn  þz  øÿhÿrimizdÿ 

baø vermiø hadisÿdÿn daha ki÷ik gþrцnцr. Øÿxsiyyÿtin tÿh-

qir edilmÿsinin dÿ fÿrqli økalalarû var: bir yerdÿ hÿtta kina-

yÿli gцlцø vÿ laqeyd rÿftar insanûn al÷aldûlmasû kimi qÿbul 

olunur,  bÿzi  yerlÿrdÿ  isÿ  dþyцlmÿlÿr  dÿ  uьursuz  zarafat 

kimi  mÿqbul  sayûlûr.  Bir  økala  цzrÿ  bir  aylûq  hÿbs  vÿ  ya 

da  kÿndÿ  sцrgцn  edilmÿ  vÿ  ya  da  dustaqlara  aь  bulka  vÿ 

sцd  verilÿn  “karser”  øцurlarû  sarsûdûr,  qÿzet  sÿhifÿlÿrinin 

20

hiddÿtdÿn  dolub  daømasûna  sÿbÿb  olur.  Baøqa  økalada  isÿ 

iyirmi beø illik hÿbs mцddÿtlÿri dÿ, divarlarû buz baьlamûø 

karserlÿrdÿ dustaqlarûn alt paltarlarûna kimi soyundurulmasû 

da, saьlam adamlar ц÷цn dÿlixanalar da, hÿmiøÿ nÿ ц÷цnsÿ 

harasa qa÷maq istÿyÿn saysûz-hesabsûz insanlarûn sÿrhÿddÿ 

gцllÿlÿnmÿsi dÿ vÿrdiø halûnû alûr vÿ baьûølanûlûr. Örÿyimiz 

baø verÿn bцtцn hadisÿlÿrin bizÿ birbaøa deyil, ancaq mцx-

birlÿrin gecikmiø vÿ sÿthi tÿxminlÿri øÿklindÿ gÿlib ÷ûxdûьû 

ekzotik diyara gþrÿ sakit olur.

Bu cцr ikilÿømÿdÿ, uzaq kÿdÿrin bu cцr daølaømûø tÿrz dÿ 

qarøûlanmasûnda insanlarûn gþrmÿ qabiliyyÿtini gцnah lan dûr-

maq olmaz: insan, sadÿcÿ, belÿ yaranûb. Lakin vahid bir kцll 

halûnda  sûxûlmûø  bÿøÿriyyÿt  ц÷цn  bцtþvlцkdÿ  bu  cцr  qarøû-

lûqlû  anlaqsûzlûq  yaxûn  vÿ  tÿlatцmlц  þlцm  tÿhlцkÿsi  yaradûr. 

Altû,  dþrd  vÿ  hÿtta  iki  økalanûn  mþvcud  olduьu  halda  vahid 

dцnya, vahid bÿøÿriyyÿt ola bilmÿz: bu ritm mцx tÿlifliyi, bu 

qÿrarsûzlûq bizi par÷a-par÷a edÿcÿk. Èkiцrÿkli insanûn yaøaya 

bilmÿdiyi kimi, biz dÿ, belÿ olarsa, bir Yerdÿ yaøaya bilmÿrik. 

5

Bÿs bu økalalarû kim uyьunlaødûracaq? Kim bÿøÿriyyÿt 

ц÷цn  vahid  hesablama  sistemi  yaradacaq  –  yaramazlûqlar 

vÿ xeyirxahlûqlar ц÷цn, dþzцlmÿz olanlar vÿ dþzцlÿsi olan-

lar ц÷цn, onlarûn bu gцn fÿrqlÿndirilmÿsi ц÷цn? Kim bÿøÿ-

riyyÿtÿ  izah  edÿ  bilÿcÿk:  nÿ,  doьrudan  da,  aьûr  vÿ  dþzцl-

mÿzdir  vÿ  nÿ  yalnûz  bizÿ  yaxûn  olanda  dÿrimizi  sцrtцr 

–  kim  bцtцn  qÿzÿbimizi  yaxûnda  olana  qarøû  yox,  qorxulu 

olana  qarøû  yþnÿldÿ  bilÿr?  Kim  bu  cцr  anlamû  þz  fÿrdi 

insani  tÿcrцbÿsindÿn  ke÷irÿ  bilÿr?  Kim  sцst  vÿ  inadkar 

insan fÿrdinÿ þzgÿ, uzaq sevinclÿri vÿ dÿrdlÿri, þzцnцn he÷ 

vaxt yaøamadûьû miqyaslarû vÿ yanlûølûqlarû izah edÿ bilÿr? 

Burada tÿbliьat da, mÿcburiyyÿt dÿ, elmi sцbutlar da gцc-

sцz dцr.  Lakin  xoøbÿxtlikdÿn,  dцnyada  belÿ  bir  vasitÿ  var! 

Bu – incÿsÿnÿtdir. Bu – ÿdÿbiyyatdûr.

Bunlarûn  hÿr  ikisi  ц÷цn  belÿ  mþcцzÿ  ÿl÷atandûr:  bun-

lar insanûn baøqalarûnûn tÿcrцbÿsini faydasûz saymaq vÿ hÿr 

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

21

øeyi yalnûz þz tÿcrцbÿsindÿ þyrÿnmÿk kimi naqis bir xцsu-

siyyÿtini  dÿf  edÿ  bilirlÿr.  Ènsanlarûn  qûsa  vÿ  fani  hÿyatûnû 

mÿnalandûraraq,  incÿsÿnÿt  vÿ  ÿdÿbiyyat  hÿyat  tÿcrцbÿsi 

yцkцnц bцtцn ÷ÿtinliklÿri, ÷alarlarû, hÿyat øirÿlÿri ilÿ bir gÿ 

þzцndÿ  daøûyûr,  bir  insandan  baøqa  bir  insana  þtцrцr,  baø-

qa la rû nûn yaøadûьû tÿcrцbÿni insan ц÷цn maddi olaraq bÿrpa 

edir, onu þz tÿcrцbÿsi kimi mÿnimsÿmÿyÿ imkan verir.

Bu azmûø kimi, hÿtta ilk baxûødan hÿr øeyin ÿyani olaraq 

gþrцndцyц  hallarda  belÿ,  þlkÿlÿr  vÿ  bцtþv  qitÿlÿr  bir-

birinin sÿhvlÿrini gecikmÿ ilÿ, bÿzÿn hÿtta ÿsrlÿrlÿ gecikmÿ 

ilÿ  tÿkrar  edir!  Bÿzi  xalqlar  tÿrÿfindÿn  artûq  yaøananlarû, 

dцøцnцlÿnlÿri, rÿdd edilÿnlÿri baøqa xalqlar ÿn yeni bir øey 

kimi  aøkarlayûrlar.  Burada  da  elÿcÿ:  bizim  yaøamadûьûmûz 

tÿcrцbÿnin yeganÿ ÿvÿzedicisi – incÿsÿnÿtdir, ÿdÿbiyyatdûr. 

Èncÿsÿnÿtÿ  vÿ  ÿdÿbiyyata  ecazkar  bir  qцdrÿt  verilib: 

dillÿrin, adÿtlÿrin, ictimai quruluølarûn arasûndakû fÿrqlÿrin 

i÷i ilÿ bцtþv bir millÿtdÿn baøqa bir millÿtÿ hÿyat tÿcrцbÿ sini, 

bu ikinci millÿt tÿrÿfindÿn he÷ vaxt yaøanmamûø onilliklÿ rin 

aьûr milli tÿcrцbÿsini ÷atdûrmaq, hÿr øeyin uьurlu alûnacaьû 

halda onu izafi vÿ ya sÿhv olanlardan, hÿtta mÿhvedici yol-

dan ÷ÿkindirÿ bilmÿk vÿ bununla da bÿøÿr tarixinin dolan-

baclarûnû  azalda  bilmÿk  qцdrÿti.  Èncÿsÿnÿtin  bu  bþyцk  vÿ 

nÿcib xцsusiyyÿtini mÿn bu gцn Nobel kцrsцsцndÿn tÿkidlÿ 

xatûrladûram.

ßdÿbiyyat daha bir istiqamÿt цzrÿ tÿkzibolunmaz, sûxûl-

mûø hÿyat tÿcrцbÿsinin daøûyûcûsû kimi ÷ûxûø edir: bir nÿsildÿn 

baøqa nÿslÿ doьru. Belÿcÿ o, millÿtin canlû yaddaøûna ÷ev-

rilir.  Belÿcÿ  o,  millÿtin  itirilmiø  tarixinÿ  þzцndÿn  hÿrarÿt 

verir vÿ onu tÿhrif oluna, iftiralara mÿruz qoyula bilinmÿyÿn 

bir øÿkildÿ qoruyur. Belÿliklÿ, ÿdÿbiyyat dillÿ birlikdÿ mil-

lÿ tin ruhunu qoruyub saxlayûr. 

(Son vaxtlar millÿtlÿrin aradan qalxmasû, xalqlarûn mцa sir 

sivilizasiya qazanûnda ÿriyib yox olmasû haqqûnda danûø maq 

dÿbdÿdir. Mÿn bununla razû deyilÿm, amma bunun mцza ki rÿsi 

ayrû mÿsÿlÿdir, burada isÿ aøaьûdakûnû demÿk yerinÿ dцøÿr: 

millÿtlÿrin itib getmÿsi bizi bцtцn insan la rûn eyni xarak terli, 

eyni simalû olmasûndan he÷ dÿ az kasûblaødûrmazdû. Millÿtlÿr 

22

bÿøÿriyyÿtin sÿrvÿtidir, onun цmumilÿødirilmiø øÿxsiy yÿtlÿ-

ridir; onlardan ÿn ki÷iyi belÿ ilahi niyyÿtin bir ÷alarûnû, xцsusi 

bir naxûøûnû þzцndÿ daøûyûr.)

Yazûq  o  millÿtÿ  ki,  onun  ÿdÿbiyyatû  gцc  mцdaxilÿsi 

yolu ilÿ qûrûlûr: bu, sadÿcÿ, “mÿtbuat azadlûьûnûn” pozulmasû 

deyil, bu, milli цrÿyin qapanûøûdûr, miллi yaddaøûn qoparûlûb 

atûl ma sûdûr.  Millÿt  þzц  þzцnц  xatûrlamûr,  millÿt  mÿnÿvi 

vÿh dÿt dÿn mÿhrum edilir vÿ цmumi bir dildÿ danûøsalar da, 

hÿm vÿ tÿn lÿr artûq bir-birini baøa dцøÿ bilmirlÿr. Nÿ þzlÿ-

rinÿ, nÿ dÿ gÿlÿ cÿk nÿsillÿrÿ þzlÿri haqqûnda danûømayan 

lal nÿsillÿr gÿlir vÿ belÿcÿ þlцb gedirlÿr. ßgÿr Axmatova vÿ 

ya Zamyatin kimi sÿnÿt karlar diri-diri basdûrûlûblarsa, qÿbir 

evinÿ  kimi  sцkut  i÷rÿ,  yazdûqlarûnûn  ÿks-sÿdasûnû  eøitmÿ-

dÿn yarat maьa mÿh kum ediliblÿrsÿ, bu, tÿkcÿ onlarûn øÿxsi 

fÿla kÿti deyil, bцtцn millÿtin fÿlakÿtidir, bцtцn millÿt ц÷цn 

tÿh lц kÿdir. Bÿzi hal larda isÿ bцtцn bÿøÿriyyÿt ц÷цn: bu cцr 

sus maq nÿti cÿ sin dÿ bцtþvlцkdÿ Тarixin þzц anlaøûlmaz olur.

6

Mцxtÿlif vaxtlarda mцxtÿlif þlkÿlÿrdÿ hÿm qûzьûnlûqla, 

hÿm qeyzlÿ, hÿm dÿ incÿ bir tÿrzdÿ mцbahisÿ edirdilÿr ki, 

sÿnÿt vÿ sÿnÿtkar þzlÿri ц÷цn yaøamalûdûrlar, yoxsa cÿmiy-

yÿt qarøûsûnda borclarûnû unutmamalû, ona qÿrÿzsiz xidmÿt 

etmÿlidirlÿr? Mÿnim ц÷цn burada mцbahisÿ obyekti yox dur, 

amma mÿn dÿlillÿr zÿncirini ortaya qoymaq da istÿmirÿm.  

Bu mþvzu цzrÿ ÿn parlaq mцhazirÿlÿrdÿn biri Alber Kam-

yunun Nobel mцhazirÿsi olmuødur – vÿ onun qÿnaÿtlÿrinÿ 

mÿn dÿ hÿvÿslÿ qoøuluram. Bÿli, uzun onilliklÿr boyu rus 

ÿdÿbiyyatûnûn  belÿ  bir  tÿmayцlц  olmuødur  –  hÿddÿn  artûq 

þzцnÿ  vurьun  olmamaq,  þzцnц  hÿddÿn  artûq  qayьûsûz  hiss 

etmÿmÿk  –  vÿ  mÿn  dÿ  bu  ÿnÿnÿni  gцcцm  ÷atdûьû  qÿdÿr 

davam etdirmÿkdÿn utanmûram. Rus ÿdÿbiyyatûnda ÿzÿldÿn 

belÿ bir tÿsÿvvцr doьmalaømûødûr ki, yazû÷û þz xalqû arasûnda 

÷ox øey edÿ bilÿr vÿ etmÿyÿ borcludur.

Sÿnÿtkarûn  ÿtraf  dцnyanûn  olaylarûna  fikir  vermÿdÿn 

mцs tÿsna olaraq þz yaøantûlarûnû vÿ þzц цzÿrindÿ mцøa hi dÿ-

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

23

lÿrini ifadÿ etmÿk hцququnu tapdalamayacaьûq. Biz sÿnÿt-

kar dan tÿlÿb etmÿyÿcÿyik, – amma ona irad tut maьû, ondan 

xahiø etmÿyi, ona ÷aьûrûø yollamaьû vÿ onu cÿlb etmÿyi þzц-

mцzÿ rÿva gþrÿ bilÿrik. Axû sÿnÿtkar qabi liy yÿtini qismÿn 

þzц inkiøaf etdirir, bu qabiliyyÿt daha ÷ox dцn yaya gÿlÿrkÿn 

ona hazûr øÿkildÿ verilmiø olur – vÿ bu qabi liyyÿtlÿ yanaøû, 

onun  цzÿrinÿ  azad  iradÿsinÿ  gþrÿ  mÿsu liyyÿt  dÿ  qoyulur. 

Tutaq ki, sÿnÿtkar he÷ kÿsÿ he÷ nÿ borclu deyil, lakin onun 

þzцnцn  qurduьu  dцnyalara  vÿ  ya  sub yektiv  øûltaqlûqlar 

mÿka nûna  ÷ÿkilÿrÿk,  ger÷ÿk  dцnyanû  þz  mÿnfÿÿtlÿrini 

gцdÿn, bÿzÿn hÿtta yaramaz, bÿzÿn hÿtta sÿrsÿm insanlarûn 

ixti ya rûna buraxdûüûnû gþrmÿk dÿ ÷ox aьrûlûdûr.

XX ÿsrimiz þzцndÿn ÿvvÿl gÿlÿn ÿsrlÿrdÿn daha qÿd-

dar oldu vÿ onun qorxunc olaylarû birinci yarûsû ilÿ bitmÿdi. 

Yenÿ  dÿ  hÿmin  o  maьara  adamlarûna  xas  olmuø  hisslÿr  – 

acgþz lцk, paxûllûq, azьûnlûq, qarøûlûqlû bÿdxahlûq – get-gedÿ 

sinfi,  irqi,  kцtlÿvi  mцnaqiøÿ,  hÿmkarlarûn  mцbarizÿsi  kimi 

gÿliøigþzÿl sþzlÿrlÿ adlandûrûlaraq, dцnyamûzû sþkцb-daьû-

dûr.  Maьara  dþvrцndÿ  olduьu  kimi,  kompromislÿrin  mÿq-

bul  sayûlmamasû  nÿzÿri  prinsip  sÿviyyÿsinÿ  yцksÿldilir  vÿ 

ortodoksallûьûn mÿziyyÿti kimi qÿbul edilir. Bu cцr mцna-

sibÿt sonu gþrцnmÿyÿn vÿtÿndaø mцharibÿlÿrindÿ mil yon-

larla  qurban  tÿlÿb  edir,  bizim  ruhumuzu  xeyir  vÿ  ÿdalÿt 

kimi  цmumbÿøÿri  anlayûølarûn  mþvcud  olmamasû,  onlarûn 

þtÿ riliyi,  dÿyiøkÿnliyi  vÿ  demÿli,  sÿnin  partiyana  sÿrfÿli 

qay dada davranmalû olduьun barÿdÿ anlamlarla aьûrlaødûrûr. 

Èstÿ nilÿn peøÿkar qrup, qazanmadûьû da olsa, izafi dÿ olsa, bir 

tikя qoparmaq imkanû ÿldÿ edÿn kimi dÿrhal onu qoparûr vÿ 

bu hÿrÿkÿti ilÿ bцtцn cÿmiyyÿti daьûtdûьû barÿdÿ dцøцnmцr. 

Qÿrb cÿmiyyÿtinin lÿngÿrinin amplitudasû, qûraqdan gþrцn-

dцyц  kimi,  o  hÿddÿ  gÿlib  ÷atûr  ki,  bundan  sonra  sis tem 

metastabillÿømÿli vÿ daьûlmalûdûr. Zorakûlûq, þzцnц ÷oxÿsr-

lik  qanun÷uluqla  getdikcÿ  daha  az  mÿhdudlaødûraraq,  þz 

fay da sûz lûьûnûn tarixdÿ dÿfÿlÿrlÿ tÿzahцr etmÿyinÿ vÿ sцbut 

olun maьûna  baxmayaraq,  bцtцn  dцnyada  mцzÿffÿr  addûm-

larla  irÿlilÿyir.  Kobud  gцc,  sadÿcÿ,  zÿfÿr  ÷almûr,  hÿm  dÿ 

ona ucadan haqq qazandûrûlûr: dцnyada belÿ bir arsûz inam 

24

bÿrqÿrar olur ki, gцc hÿr øeyÿ qadirdir, haqq-ÿdalÿt isÿ – he÷ 

nÿyÿ. Èlk baxûødan þtÿn ÿsrin dÿhøÿtli ÿyalÿt fantaziya sûna 

oxøayan  Dostoyevskinin  øeytanlarû  gþzцmцzцn  qabaьûn-

daca  bцtцn  yer  цzцnÿ  yayûlûr,  elÿ  þlkÿlÿri  bцrцyцrlÿr  ki, 

ÿvvÿllÿr buralarda he÷ tÿsÿvvцrÿ belÿ gÿlmÿzdilÿr – budur, 

son  illÿr  tÿyyarÿlÿrin  qa÷ûrûlmasû,  girovlarûn  gþtцrцlmÿsi, 

partlayûølar  vÿ  yanьûnlarla  sivilizasiyanû  sarsûtmaqda  vÿ 

mÿhv  etmÿkdÿ  ÿzmli  olduqlarûna  iøarÿ  edirlÿr!  Vÿ  onlar 

buna tam nail ola bilÿrlÿr. Seksual tÿcrцbÿdÿn baøqa he÷ bir 

tÿcrцbÿsi  olmayan,  ÷iyinlÿrinin  arxasûnda  þzlÿrinin  yaøa-

dûq larû  ÿzablarûn  vÿ  þz  mцstÿqil  anlamlarûnûn  durmadûьû 

gÿnc lik – artûq XIX ÿsrdÿ deyilmiø vÿ rцsvay edilmiø sþzlÿri 

tÿk rar layûr vÿ ona elÿ gÿlir ki, nÿsÿ tÿzÿ bir øey icad edir. 

Yeni dþvrцn he÷liyÿ doьru xunveybin÷i

1

 tÿnÿzzцlцnц onlar 

sevinclÿ  þzlÿri  ц÷цn  nцmunÿ  kimi  qÿbul  edirlÿr.  Dayaz 

dцøцn cÿ sayÿsindÿ insanûn mahiyyÿtinin baøa dцøцlmÿ mÿsi, 

hÿyatû yaøamamûø цrÿklÿrin sadÿlþvh inamû: bax bu qÿd dar, 

acgþz  zцlmkarlarû,  hakimlÿri  qovarûq,  sonra  gÿlÿnlÿr  isÿ 

(biz!)  qumbaralarû  vÿ  avtomatlarû  bir  qûraьa  yûьûb  ÿdalÿtli 

vÿ rÿhmli olarlar. Amma bu he÷ dÿ belÿ deyil!.. Kimlÿr ki 

yaøayûb vÿ baøa dцøцr, kimlÿr ki gÿnclÿrÿ etiraz edÿ bilÿrlÿr, 

– ÷oxunun buna cÿsarÿti ÷atmûr, hÿtta onlara yaltaqlanûrlar 

ki, tÿki “mцhafizÿkar” kimi gþrцnmÿsinlÿr, – bu da ruslara 

xas haldûr, XIX ÿsrÿ aid, Dostoyevski onu “qabaqcûl ideya-

cûqlarûn qulu olmaq” adlandûrûrdû.

Mцnhen ruhu he÷ dÿ ke÷miøÿ ÷evrilmÿmiødir, qûsa bir 

epizod olmamûødûr. Hÿtta onu da demÿyÿ cцrÿt edÿrdim ki, 

Mцn hen ruhu XX ÿsrdÿ цstцnlцk tÿøkil edir. Þzцnц itirmiø 

mÿdÿni  dцnya  diølÿrini  qûcûrdaraq  yenidÿn  geri  qayût mûø 

bar bar lûьa  qarøû  gцzÿøt  vÿ  tÿbÿssцmlÿrdÿn  baøqa  he÷  nÿ 

qoya bilmir. Mцnhen ruhu firavanlûq i÷indÿ yaøayan insan-

la rûn  iradÿ lÿ rinin  xÿstÿliyidir,  nÿyin  bahasûna  olursa  olsun 

fira vanlûьa  nail  olmaq  ehtirasûna  tutulmuølarûn,  dцnyÿvi 

mþv cud luqla rûnûn ÿsas mÿqsÿdini maddi rifahda gþrÿnlÿrin 

adi  halû dûr.  Belÿ  insanlar  –  mцasir  dцnyada  onlar  ÷oxluq 

1

 Хунвейбинляр – Чиндÿ “мÿдÿни ингилаб” заманû (1966–1967) yaradûлмûø 

вÿ Мао Тсзедунун ÿлейщ дар ларûна, зийалûлар тÿбÿгÿсинÿ ган уддуран, мÿдÿни 

сÿрвÿтлÿри амансûзъасûна мÿщв едÿн эÿнълÿр – “гûрмûзû кеøик÷илÿр” дÿстÿлÿри

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

25

tÿø kil  edirlÿr  –  passivlik  vÿ  geri  ÷ÿkilmÿ  yolunu  tuturlar 

ki, tÿki þyrÿødiklÿri hÿyat mцmkцn qÿdÿr ÷ox davam etsin, 

tÿki  bu  gцn  dara  dцømÿsinlÿr,  sabah  isÿ,  bÿlkÿ  dÿ,  þtцb-

ke÷ÿr...  (Amma  he÷  vaxt  þtцb-ke÷mÿyÿcÿk!  –  qorxaqlûьa 

gþrÿ  cÿza  bir  az  da  sÿrt  olacaq.  Cÿsarÿt  vÿ  qalibiyyÿt 

ÿzmi yalnûz qur ban vermÿyÿ hazûr olduьumuz zaman bizÿ 

nÿsib  olur.)  Bir  dÿ  o,  bizi  þlцmlÿ  tÿhdid  edir,  ÷цnki  fiziki 

olaraq  qatûlaømûø  dцnyanû  mÿnÿvi  cÿhÿtdÿn  birlÿømÿyÿ 

qoymur, bilik vÿ øÿf qÿt molekullarûnûn onun bir yarûsûndan 

o  biri  yarûsûna  ke÷ mÿ sinÿ  imkan  vermir.  Bu  ÷ox  amansûz 

tÿhdiddir:  planetin  hissÿ lÿri  arasûnda  informasiyaya  sÿdd 

÷ÿkilmÿsi. Mцasir elmÿ mÿlum dur ki, informasiyanûn qar-

øûsûnûn alûnmasû entropiyaya, цmumi daьûlmaya aparan yol-

dur. Ènformasiyanûn qarøûsûnûn alûnmasû beynÿlxalq imzalarû 

vÿ  mцqavilÿlÿri  etibarsûz  edir:  karlaødûrûlmûø  zonada  istÿ-

nilÿn  mцqavilÿnin  istÿnilÿn  kimi  øÿrhi  ÷ÿtin  olmur,  onun, 

sanki,  he÷  цmumiyyÿtlÿ,  mþvcud  olmamûø  kimi  tamam 

unu dul masû isÿ bundan da asan olur. (Oruell bunu ÷ox yaxøû 

baøa dцømцødц.) Hÿmin zonada, bir nþv, Yer sakinlÿri yox, 

Mars dan gÿlmiø ekspedisiya korpusu yaøayûr; onlarûn Yerin 

o biri hissÿlÿrindÿn ÿmÿlli xÿbÿrlÿri yoxdur vÿ bu his sÿni 

“azad”  etdiklÿrinÿ  mцqÿddÿs  bir  ÿmin liklÿ  onu  tapdala-

maьa hazûrdûrlar.

Èyirmi beø il bundan ÿvvÿl bÿøÿriyyÿtin bþyцk цmidlÿri 

iøûьûnda  Birlÿømiø  Millÿtlÿr  Tÿøkilatû  yarandû.  Tÿÿssцf  ki, 

mÿnÿviyyatsûz  dцnyada  o  da  mÿnÿviyyatsûz  bþyцdц.  Bu, 

Bir lÿømiø  Millÿtlÿrin  Tÿøkilatû  deyil,  Birlÿømiø  Hþkumÿt-

lÿrin Tÿøkilatûdûr; elÿ bir tÿøkilatdûr ki, burada azad se÷ilmiø-

lÿr dÿ, zorla qÿbul edilmiølÿr dÿ, hakimiyyÿti silah gцcцnÿ 

ÿlÿ  ke÷irmiølÿr  dÿ  bÿrabÿrlÿødiriliblÿr.  BMT  qÿrÿzli  bir 

tÿÿø øцqlÿ  bÿzi  xalqlarûn  azadlûьûnûn  qayьûsûna  qalûr,  o  biri 

xalq larûn azadlûьûna isÿ biganÿ olur. Yaltaqcasûna sÿsvermÿ 

ilÿ  o,  fÿrdi  øikayÿtlÿrÿ  baxmaqdan  imtina  etdi  –  ayrû-ayrû 

bala ca insanlarûn – bu cцr bþyцk tÿøkilat ц÷цn hÿddÿn artûq 

xûrda  hÿøÿratlarûn  iniltilÿrinÿ,  fÿryadlarûna,  yalvarûølarûna 

laqeyd qaldû. Èyirmi beø il ÿrzindÿ ÿn yaxøû sÿnÿdini – Ènsan 

Haqlarû  Bÿyannamÿsini  –  BMT  hþkumÿtlÿr  ц÷цn,  onlarûn 

26

цzv  olmalarû  ц÷цn  mÿcburi  edÿ  bilmÿdi  –  belÿcÿ  dÿ  ki÷ik 

insan larû onlarûn se÷mÿdiklÿri hþkumÿtlÿrin ixtiyarûna buraxdû.

Èlk baxûødan, sanki, mцasir dцnyanûn simasû alimlÿrdÿn 

asûlûdûr,  bÿøÿriyyÿtin  bцtцn  texniki  addûmlarûnû  onlar  hÿll 

edirlÿr. Vÿ dцnyanûn hansû tÿrÿfÿ gedÿcÿyi siyasÿt÷ilÿrdÿn 

deyil,  mÿhz  alimlÿrin  birliyindÿn  asûlû  olmalûdûr.  Hÿm  dÿ 

ayrû-ayrû  insanlarûn  nцmunÿsi  onlarûn  birlÿøÿrÿk  nÿ  qÿdÿr 

øeyi yerindÿn tÿrpÿdÿ bilÿcÿklÿrinÿ dÿlalÿt edir. Amma yox, 

alimlÿr bÿøÿriyyÿtin mцstÿqil hÿrÿkÿtverici qцv vÿsi olmaq 

ц÷цn  qÿtiyyÿtli  cÿhdlÿr  etmÿdilÿr.  Onlar  bцtþv  kon qreslÿr 

øÿklindÿ baøqalarûnûn ÿzablarûndan uzaьa qa÷ûr lar: elm ÷ÿr-

÷i vÿsindÿ  qalmaq  daha  rahatdûr.  Yenÿ  dÿ  hÿmin  o  Mцn-

hen ruhu þz bihuøedici qanadlarûnû onlarûn baølarû цzÿ rindÿ 

a÷mûø oldu.

Bÿs  bu  amansûz,  dinamik,  partlayûcû  dцnyada  yazû÷û-

nûn rolu nÿdÿdir vÿ yeri haradadûr? Biz artûq, цmumiyyÿtlÿ, 

raketlÿr  gþndÿrmirik,  hÿtta  sonuncu  yardûm÷û  arabamûzû 

belÿ  itÿlÿmirik,  biz  ancaq  maddi  qцvvÿyÿ  hþrmÿt  edÿn-

lÿ rin gþzцndÿ artûq nifrÿtÿ layiqik. Bizim ц÷цn geri ÷ÿkil-

mÿk,  xeyirin  yenilmÿzliyinÿ,  hÿqiqÿtin  bþlцnmÿzli yinÿ 

olan  inamûmûzdan  imtina  etmÿk  vÿ  dцnyaya  ancaq  þz  acû 

mцøahidÿlÿrimizdÿn,  bÿøÿriyyÿtin  necÿ  eybÿcÿr lÿø diril di-

yin dÿn, insanlarûn necÿ cûlûzlaødûьûndan vÿ onlarûn arasûnda 

zÿrif  vÿ  incÿ  qÿlb  sahibi  olmaьûn  necÿ  ÷ÿtin  olduьundan 

danûømaьûmûz daha tÿbii olmazdûmû?

Amma  bu  cцr  qa÷ûø  –  bizdÿ  yoxdur.  Bir  dÿfÿ  sþzdяn 

yapûøandan sonra daha he÷ vaxt yayûnmamalû: yazû÷û þz hÿm-

vÿtÿnlÿri  vÿ  mцasirlÿri  ц÷цn  kÿnar  hakim  deyil,  o,  vÿtÿ-

nindÿ baø vermiø vÿ xalqû tÿrÿfindÿn tþrÿdilmiø bцtцn øÿr 

ÿmÿl lÿrin dÿ hÿmtÿqsirkarûdûr. ßgÿr onun þlkÿsinin tanklarû 

þzgÿ paytaxtûnûn asfaltûnû qana boyamûødûrsa, qonur lÿkÿ lÿr 

yazû÷ûnûn цzцnÿ ÿbÿdi yapûømûø olur. ßgÿr mÿøum gecÿ lÿ-

rin birindÿ sadÿlþvh dost yatdûьû yerdÿcÿ boьulmuø olarsa, 

onda  yazû÷ûnûn  da  ÿlindÿ  hÿmin  kÿndirdÿn  gþy  qan ÷ûrlar 

qalûr. ßgÿr onun gÿnc hÿmvÿtÿnlÿri a÷ûq-sa÷ûq øÿkil dÿ poz-

ьun luьun sadÿ zÿhmÿtdÿn цstцn olduьunu bÿyan edir lÿrsÿ, 

narkotiklÿrÿ qurøanûrlarsa vÿ girovlar gþtцrцr lÿr sÿ, onda bu 

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

27

цfunÿt  yazû÷ûnûn  da  nÿfÿsinÿ  qarûøûr.  Bu  gцnцn  bÿla larû na 

gþrÿ cavab vermÿli olmadûьûmûzû demÿyÿ þzцmцzdÿ cÿsa-

rÿt tapa bilÿcÿyikmi?