Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin
Yüklə 6,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
9 Baølarû elÿ qarûømûødû ki, laboratoriyadakû uüultunu vÿ uzaq köncdÿki radionun bezdirici sÿsini belÿ eøitmirdilÿr. Fûrlanan kreslosunda oturmuø Nerjin yenÿ arxasûnû labo ra- to ri yaya ÷evirmiø, Rubin isÿ saqqalûnû kreslonun sþykÿ nÿ- cÿ yindÿ birlÿødirilmiø ÿllÿrinin östönÿ qoymuødu. Nerjin kþhnÿdÿn bÿslÿdiyi fikirlÿrini bÿyan edirmiø kimi danûøûrdû: – ßvvÿllÿr, azadlûqda olarkÿn, mÿn kitablardan mödrik- lÿrin hÿyatû haqqûnda vÿ onlarûn xoøbÿxtlik barÿdÿ nÿ döøön- dök lÿrini oxuyardûm, – belÿ yerlÿr mÿnÿ az aydûn olardû. Mÿn o adamlarû haqlû sayûrdûm: vÿzifÿlÿrinÿ gþrÿ, möd rik- lÿr döøönmÿlidirlÿr. Lakin hÿyatûn mÿnasû? Biz yaøa yûrûq – mÿna bundadûr. Xoøbÿxtlik? Nÿ vaxt ki hÿr øey ÷ox, lap ÷ox yaxøûdûr – bax xoøbÿxtlik dÿ budur, hamûya mÿlumdur... Øökör olsun hÿbsxanaya!! O, mÿnÿ döøönmÿk imkanû verdi. Xoøbÿxtliyin tÿbiÿtini dÿrk etmÿk ö÷ön. Ècazÿ ver, þncÿ tox- luüun tÿbiÿtini araødûraq. Lubyankanû, ya da ÿks-kÿø fiy yatû yadûna sal. Hÿmin o boø, yarûsu – östöndÿ bircÿ dÿnÿ olsa yaü ulduzcuüu gþrönmÿyÿn, arpa, ya da yulaf sûyûüûnû xatûrla! Mÿgÿr onu yeyirdin? – onunla ayin icra edirdin! Onun vösa- lûna yoqlarûn pranasûna qovuøduqlarû kimi möqÿddÿs bir hÿyÿcanla qovuøurdun. Onu yavaø-yavaø yeyirdin, taxta qaøû üûn ucundan yeyirdin, bötönlöklÿ yemÿk prosesinÿ, yemÿk haq qûnda döøöncÿlÿrÿ dalaraq yeyirdin – o da nektar kimi bötön bÿdÿninÿ yayûlûrdû vÿ sÿn bu hÿll biømiø yarma Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 81 dÿnÿciklÿrindÿn, onlarû birlÿødirÿn bulanûq suda gizlÿn miø lÿzzÿtin øirinliyindÿn sarsûlûrdûn. Belÿcÿ, ÿslindÿ, he÷ nÿ ilÿ qidalanaraq sÿn altû ay da yaøayûrsan, on iki ay da! Bÿyÿm dþymÿ ÿt kotletlÿrinin acgþzlöklÿ þtörölmÿsini bununla möqa yisÿ etmÿk olar? Rubin uzun-uzadû qulaq asmaüû bacarmûrdû vÿ bunu xoø- lamûrdû da. Èstÿnilÿn bir sþhbÿti o, qavrama qabiliyyÿti sayÿ- sin dÿ ÿldÿ etdiyi mÿnÿvi qÿnimÿtin dostlarû ilÿ bþlöø mÿsi kimi baøa döøördö (hÿqiqÿtdÿ belÿ dÿ alûnûrdû). Èndi dÿ hÿm sþh bÿ- tinin sþzönö kÿsmÿyÿ ÷alûøûrdû, lakin Nerjin ÿli ilÿ onun kom- bi ne zo nundan yapûøaraq silkÿlÿyir, danûømaüa qoy murdu: – Biz toxluüun tÿbiÿtini þz tÿcröbÿmizdÿ vÿ bi÷arÿ yol- daø la rû mûzûn talelÿrindÿ anlamaüa baølayûrûq. Toxluq bizim nÿ qÿdÿr yemÿyimizdÿn yox, necÿ yemÿyimizdÿn asûlûdûr! Bÿxt dÿ belÿcÿ, Lyovuøka, bÿxt dÿ belÿdir. O, hÿyatdan qopar- dû üû mûz xarici nemÿtlÿrin hÿcmindÿn asûlû deyil. O, ancaq bizim bu nemÿtlÿrÿ olan mönasibÿtimizdÿn asûlûdûr! Bu haq- da hÿlÿ dao etikasûnda deyilir: “Kim qane olmaüû baca rûrsa, hÿmiøÿ razû qalacaq”. Rubin gölömsöndö: – Sÿn eklektiksÿn. Hÿr yerdÿn bir rÿngli lÿlÿk qopardûr- san vÿ þz quyruüuna sancûrsan. Nerjin kÿskin tÿrzdÿ ÿllÿrini vÿ baøûnû yellÿdi. Sa÷larû alnû na tþköldö. Möbahisÿ etmÿk ÷ox maraqlû idi vÿ o, on sÿk kiz yaøûnda oülan kimi gþrönördö. – Qarûøûq salma, Lyovka, he÷ dÿ elÿ deyil! Mÿn oxu du- üum fÿlsÿfÿlÿr yox, hÿbsxanalarda danûøûlan insan talelÿri ÿsa sûnda nÿticÿ ÷ûxarûram. Sonradan, mÿnÿ bu nÿticÿlÿri ifadÿ etmÿk lazûm gÿlÿndÿ, Amerikanû bir dÿ niyÿ kÿøf etmÿliyÿm ki? Fÿlsÿfÿ planetindÿ bötön torpaqlar artûq ÷oxdan kÿøf edilib! Mÿn qÿdim dþvrlÿrin mödriklÿrini vÿrÿqlÿyirÿm vÿ orada þz ÿn yeni fikirlÿrimi tapûram. Sþzömö kÿsmÿ! Mÿn misal gÿtirmÿk istÿyirdim: ÿgÿr döøÿrgÿdÿ, xösusilÿ dÿ bura da, øaraøkada, belÿ mþcözÿ – sakit, iø gönö sayûlma yan bazar gönö olarsa, bircÿ gön ÿrzindÿ ruhumun buzu ÿriyÿr, 82 þzönÿ gÿlÿr; zahiri vÿziyyÿtimdÿ he÷ nÿ dÿyiømÿmiø olsa da, hÿbsxana ÿsarÿti mÿni azca sÿrbÿst buraxar, dostcasûna sþh bÿt edÿr, ya da ki sÿmimi bir sÿhifÿ oxuyaram – vÿ mÿn gþyön yed dinci qatûna yöksÿlÿrÿm! Uzun illÿrdir hÿqiqi hÿya tûm yox dur, lakin mÿn unutdum! Mÿn ÷ÿkisizÿm, mÿn hava dan asûl mû øam, mÿn qeyri-maddiyÿm!! Þzöm ö÷ön yuxarû taxtda uza nû ram, yaxûnlûqdakû tavana baxûram; o, ÷ûl paq dûr, pis mala- lan mûødûr – vÿ tam ger÷ÿklik hissindÿn dik si ni rÿm! Sÿa dÿt qanad la rûnda yuxuya gedirÿm! He÷ bir pre zi dent, he÷ bir baø nazir þtÿn bazar gönöndÿn bu dÿrÿcÿdÿ razû yata bilmÿz! Rubin razûlûqla diølÿrini aüartdû. Bu aüartmada yolunu azmûø ki÷ik dostuna qarøû bir az gözÿøt, bir az da iltifat oxu- nurdu.
– Bÿs bu barÿdÿ Vedalarûn bþyök kitablarû nÿ deyir? – o, dodaqlarûnû zarafatyana qabaüa uzadaraq soruødu. – Vedalarûn kitablarû – bilmirÿm, – Nerjin inamla cavab verdi. – Sankya kitablarû isÿ deyir: “Fÿrq qoymaüû baca ran- lar insan xoøbÿxtliyini iztiraba aid edirlÿr”. – Yaman ustalaømûsan, – Rubin saqqalû altûndan don- qul dandû. – Èdealizm? Metafizika? Bÿs niyÿ damüa vurursan? – Sÿni Mityay yoldan ÷ûxarûr? – Yox, Mityay tamamilÿ baøqa tÿrÿfÿ gedir. Yekÿsaqqal! Qulaq as! Fasilÿsiz qÿlÿbÿlÿr sÿadÿti, arzularûn zÿfÿrlÿ ger÷ÿk lÿø mÿsi, tam toxluq sÿadÿti – bu, bir iztirabdûr! Bu, ruhÿn þlmÿk dir, bu, bir nþv, fasilÿsiz mÿnÿvi qûcqûrmadûr! Veda vÿ ya hansûsa Sankya filosoflarû yox, øÿxsÿn mÿn, beøinci ildir qoøquda olan Qleb Nerjin, inkiøafûn elÿ bir mÿrhÿlÿsinÿ yöksÿlmiøÿm ki, bu yöksÿklikdÿn pisÿ yaxøû kimi dÿ baxûlmaüa baølanûr, – mÿn belÿ mþvqedÿ dururam – insanlar nÿyÿ can atmalû olduqlarûnû þzlÿri dÿ bilmirlÿr. Onlar bir ovuc maddi nemÿtÿ gþrÿ vurnuxaraq ÿldÿn döøör vÿ þz mÿnÿvi sÿrvÿtlÿrindÿn xÿbÿrsiz þlöb gedirlÿr. Lev Tolstoy hÿbsxanaya salûnmasûnû arzulayanda hÿr øeyi gþrÿn vÿ saülam mÿnÿvi hÿyata malik ÿsl insan kimi döøönördö. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 83 Rubin qÿhqÿhÿ ilÿ göldö. O, möbahisÿ zamanû rÿqibi- nin baxûølarûnû tamamilÿ rÿdd etdiyi hallarda (hÿbsxanada hÿmi øÿ belÿ olurdu) qÿhqÿhÿ ÷ÿkirdi. – Diqqÿtlÿ qulaq as, kþrpÿ! Sÿnÿ gÿnc øöurunun mþh- kÿm lÿnmÿmiø vÿziyyÿtdÿ olmasû tÿsir edir. Þz øÿxsi tÿc- röbÿni bÿøÿriyyÿtin kollektiv tÿcröbÿsindÿn östön tutursan. Sÿn hÿbsxana paraøasûnûn ÿtrindÿn mÿst olmusan – bu buxa- rûn i÷indÿn dönyanû gþrmÿk istÿyirsÿn. Øÿxsÿn bizim fÿlakÿtÿ uüradûüûmûza gþrÿ, øÿxsi taleyimizin bu cör yþndÿmsiz alûn- maüûna gþrÿ – kiøi þz ÿqidÿsinin dÿyiømÿsinÿ, onun isti- qamÿtinin, azca da olsa, dÿyiømÿsinÿ necÿ imkan verÿ bilÿr? – Sÿn þz dÿyiømÿzliyinlÿ fÿxr edirsÿn? – Bÿli!
Hier stehe ich und kann nicht anders 1 . – Taxtabaø! Metafizika mÿhz budur! Burada, hÿbs xa na- da þyrÿnmÿk, yeni hÿyatû þzönÿ hopdurmaq ÿvÿzinÿ... – Hansû hÿyatû? Taleyi döz gÿtirmÿyÿnlÿrin zÿhÿrli sÿf- rasûnû?
– Sÿn bilÿrÿkdÿn gþzlÿrini tutmusan, qulaqlarûnû tûxa mû san, þzönö dartmûsan – aülûnû bunda gþrörsÿn? Ènki øaf dan imti na etmÿk dÿ – aüûl? Sÿn þzönö yaramaz kommu niz mi nizin tÿn- tÿ nÿsinÿ inanmaüa zorla mÿcbur edirsÿn, amma inan mûrsan! – Ènam yox, ÿfÿl, elmi bilik! Vÿ bir dÿ – qÿrÿzsizlik. – Sÿn?! Sÿn qÿrÿzsizsÿn? – Tamamilÿ! – Rubin ÿminliklÿ dedi. – Hÿyatda sÿndÿn qÿrÿzli adam he÷ tanûmamûøam! – Sÿn þz tÿpÿciyindÿn bir az yuxarû qalx! Hÿr øeyÿ tarixi kÿsikdÿ nÿzÿr sal! Qa-nu-na-uy-üun-luq! Sÿn bu sþzö baøa döøörsÿn? Qa÷ûlmaz olaraq øÿrtlÿnmiø qanunauyüunluq! Hÿr øey hara lazûmdûrsa, ora da gedir! Sÿninlÿ hÿbsxanaya döømÿyimizÿ gþrÿ tarixi materializm hÿqiqiliyindÿn ÷ûxmûr. Bir dÿ, burnunla eøib ÷örök øÿkk-øöbhÿlÿrini o öz-bu özÿ ÷evirmÿyÿ dÿ ehtiyac yoxdur! – Lev, baøa döø! Mÿn bu tÿlimdÿn sevinclÿ yox, örÿk aürûsû ilÿ ayrûlmûøam! Axû o, mÿnim gÿncliyimin sÿsi, pafosu 1 Bu yerdÿ mÿnim ÿlimdÿn he÷ nÿ gÿlmir. 84 idi, mÿn ona gþrÿ qalan hÿr øeyi unutdum vÿ lÿnÿtlÿdim! Mÿn indi inam aüacûmû mÿhv etmiø bombanûn a÷dûüû ÷alada bitÿn ki÷icik bir zoüam. Lakin mÿni hÿbsxana möbahisÿlÿri zamanû dþymÿyÿ baøladûqlarû vaxtdan... – ×önki aülûn ÷atmûrdû, gicbÿsÿr! – ... mÿn vicdanlû olduüuma gþrÿ sizin bu sûsqa nÿzÿ riy- yÿlÿrinizi bir qûraüa tullamalû vÿ yenilÿrini axtarmalûydûm. Bu isÿ asan deyil. Mÿnim skeptisizmim, bÿlkÿ dÿ, yol qûra- üûn dakû talvar kimidir, altûnda daldalanûb havanûn dözÿl mÿ- sini gþz lÿ mÿk ö÷ön bir yerdir. – Getdim gþrdöm bir dÿrÿdÿ!.. Ske-psis! Bÿyÿm sÿndÿn fÿrli-baølû skeptik ÷ûxacaq? Skeptik fikir yörötmÿkdÿn ÷ÿkinmÿlidir – sÿn isÿ hÿr øeyÿ bir hþkm ÷ûxararaq þzönö ortaya atûrsan! Skeptikÿ ataraksiya, mÿnÿvi soyuqqanlûlûq xas olmalûdûr – sÿn isÿ hÿr øeyÿ gþrÿ qûzûøûrsan! – Döz deyirsÿn! Haqlûsan! – Qleb baøûnû tutdu. – Mÿn tÿmkinli olmaq arzusundayam, mÿn þzömdÿ tÿkcÿ... pÿr vaz- la nan döøöncÿ tÿrbiyÿ edirÿm, hadisÿlÿr isÿ burulüan tþrÿ- dir – mÿn dÿ fûrlanûram, diø qûcûrdûram, hiddÿtlÿnirÿm... – Pÿrvaz edÿn döøöncÿ! Amma Cezqazüanda i÷mÿli su ÷atûømadûüû ö÷ön mÿnim boüazûmdan yapûømaüa hazûrsan! – Gÿrÿk sÿni ora salaydûlar, yaramaz! Bizim aramûzda tÿkcÿ sÿn hesab edirsÿn ki, DTN-in tÿdbirlÿri zÿruridir... – Bÿli! Mþhkÿm penitiensiar sistem olmadan dþvlÿt mþv- cud ola bilmÿz... – ...Hÿ, sÿnin þzönö basalar bu Cezqazüana! Gþrÿk onda nÿ ÷alacaqsan? – Sÿn lap kötbeyin imiøsÿn! He÷ olmasa, þncÿ bþyök adam larûn skeptisizm haqqûnda nÿ dediklÿrini oxuyardûn. Lenin! – Hÿ dÿ? Nÿ deyib Lenin? – Nerjin sÿsini kÿsdi. – Lenin deyib: Rusiya liberal ibarÿbazlûq cÿngavÿrlÿ rin- dÿ skeptisizm demokratiyadan ÷irkin vÿ yaltaq liberalizmÿ ke÷id formasûdûr. – Necÿ-necÿ-necÿ? Sÿn þzöndÿn demirsÿn ki? Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 85 – Dÿqiqdir. Bu, “Gertsenin xatirÿsinÿ” ÿsÿrindÿndir vÿ... Nerjin qÿfil zÿrbÿ almûø kimi baøûnû ÿllÿri ilÿ tutdu. – Hÿ? – Rubin bir az yumøaldû. – Tuta bildin? – Bÿli, – Nerjin bötön bÿdÿni ilÿ yûrüalandû. – Bun dan yaxøû demÿk mömkön deyil. Mÿn dÿ bir vaxt ona pÿrÿstiø edirdim!.. – Nÿcÿ ki? – Nÿcÿ? Bu bþyök filosofun dilidir? Nÿ vaxt ki dÿlil yox dur, onda bu cör sþymÿyÿ baølayûrlar. Èbarÿbazlûq cÿn- ga vÿrlÿri – adam demÿyÿ dÿ iyrÿnir. Liberalizm – azadlûq sev gi sidir, o necÿ yaltaq vÿ ÷irkin ola bilÿr? Komanda özrÿ alqûø lamaq – bu isÿ azadlûq sÿltÿnÿtinÿ sû÷rayûødûr, elÿmi? Möbahisÿ elÿ qûzûødû ki, dostlar ehtiyatû ÿldÿn verdi lÿr, onlarûn sÿsini artûq Simo÷ka da eøidirdi. O ÷oxdan idi Ner- jinÿ ciddi vÿ tÿqdirsiz nÿzÿrlÿ baxûrdû. Ona aüûr gÿlirdi ki, artûq axøam nþvbÿsi ke÷ir, Nerjin isÿ he÷ cör bu ÿlveriøli imkandan istifadÿ etmÿk istÿmir vÿ hÿtta dþnöb ona tÿrÿf baxmaüû da þzönÿ rÿva bilmir. – Yox, sÿnin beynin ÿmÿlli-baølû dþnöb, – Rubin ömid- siz halda dedi. – Buyur, bundan yaxøû tÿrif ver. – ßgÿr skeptisizm fanatizmin boüulmasû formasûdûr desÿk, hansûsa bir mÿna alûna bilÿr. Skeptisizm – ehkam÷û tÿfÿk körlÿrin azad olmasû formasûdûr. – Bÿs burada ehkam÷û kimdir? Mÿnÿm, hÿ? Yÿni mÿn ehkam÷ûyam? – Rubinin iri, hÿrarÿtli gþzlÿri iradla baxûrdû. – Mÿn dÿ hamû kimi qûrx beøinci il ÷aüûrûøûndan olan mÿh- busam. Möharibÿnin dþrd ili qÿlpÿ kimi qabûrüalarûmda otu rub vÿ beø hÿbsxana ili dÿ boynumdadûr. Mÿn axû sÿn dÿn az gþrmÿmiøÿm. ßgÿr ÿmin olsaydûm ki, hÿr øey þzÿ yinÿ kimi ÷örökdör – birinci olaraq þzöm deyÿrdim – “Kolokol” 1
buraxmaq vaxtûdûr! Hÿyÿcan tÿbili ÷almaq lazûm dûr! Daüût- maq lazûmdûr! Hÿr halda, fikir yörötmÿkdÿn ÷ÿkin mÿk kolu arxasûnda gizlÿnmÿzdim! Яncir yarpaüûyla, skepsislÿ pÿr- dÿ lÿnmÿzdim!.. Amma bilirÿm ki, yalnûz gþrönÿn yer dÿn, 1 “Kolokol” – A.Gertsenin xaricdÿ buraxdûьû inqilabi yþnlц jurnal 86 tÿkcÿ östdÿn ÷öröyöb, kþk isÿ saülamdûr, þzÿk isÿ saü lam- dûr, demÿli, xilas etmÿk lazûmdûr, kÿsmÿk yox! Akustika laboratoriyasûnûn rÿisi möhÿndis-mayor Royt- manûn boø masasûnûn östöndÿki telefon zÿng ÷aldû. Simo÷ka yerindÿn duraraq telefona yaxûnlaødû. – Sÿn bir baøa döø, ÿsrimizin dÿmir qanununu baøa döø: iki dönya – iki sistem! Ö÷öncösö yoxdur. Vÿ he÷ bir “Kolo- kol”a da ehtiyac yoxdur, boø yerÿ sÿs-köy salmaq olmaz! Bu, yolverilmÿzdir! ×önki qa÷ûlmaz olaraq se÷im etmÿlisÿn: bu iki dönya qövvÿsindÿn hansûnûn tÿrÿfindÿsÿn? – Eh, sÿn dÿ rÿdd ol gþrÿk! Bu cör fikir yörötmÿk Paxa- na sÿrf edir. Bu “iki dönya” östöndÿ o, hamûnû basûb ram etdi.
– Qleb Vikenti÷! – Qulaq as, qulaq as! – indi dÿ Rubin Nerjinin kombine- zonundan yapûødû. – O – ÿn bþyök insandûr! – Kötbeyin! Köt donuz! – Sÿn nÿ vaxtsa baøa döøÿrsÿn! O, eyni vaxtda bizim inqi- labûmûzûn hÿm Robespyeridir, hÿm dÿ Napoleonu. O – möd- rikdir! O – doürudan da, mödrikdir! O, elÿ uzaq gþrör ki, bizim qûsa baxûøûmûz bu uzaqlûüû ÿhatÿ edÿ bilmÿz... – ...vÿ hÿlÿ bizim hamûmûzû gic saymaüa da cörÿt edir! Þz saqqûzûnû bizÿ soxuødurur... – Qleb Vikenti÷! – Hÿ? – Nerjin, Rubindÿn ayrûlaraq þzönÿ gÿldi. – Siz eøitmirdiniz? Telefonla zÿng etmiødilÿr! – Simo÷- ka þz masasû arxasûnda duraraq, qaølarûnû ÷ataraq, ÿllÿri ilÿ qÿh vÿyi rÿngli ke÷i yunundan toxunmuø þrpÿyini ÷arpaz ÷ÿkib baülaya-baülaya sÿrt sÿslÿ ö÷öncö dÿfÿ möraciÿt etdi. – Anton Nikolayevi÷ sizi þz kabinetinÿ ÷aüûrûr. – Hÿ-ÿ?.. – Nerjinin özöndÿki möbahisÿ ehtirasû aøkar sþndö, ÷ÿkilib getmiø qûrûølar yerlÿrinÿ qayûtdû. – ×ox saü olun, Serafima Vitalyevna. Eøidirsÿn, Lyovka? – Anton. Gþrÿ- sÿn, niyÿ ÷aüûrûr? Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 87 Øÿnbÿ gönö, axøam saat onda institut rÿisinin kabinetinÿ ÷aüûrûlmaq fþvqÿladÿ hadisÿ idi. Simo÷kanûn rÿsmi – laqeyd gþrönmÿyÿ ÷alûømasûna baxmayaraq, Nerjinin baøa döødö- yönÿ gþrÿ, onun baxûøû hÿyÿcan ifadÿ edirdi. Sanki, getdikcÿ qûzûøan kÿskin möbahisÿ he÷ olma- mûødû! Rubin dostuna qayüûkeøliklÿ baxûrdû. Onun gþzlÿri möba hi sÿ dÿn tanûnmaz hala döømÿyÿndÿ, demÿk olar ki, qadûn gþzlÿri kimi hÿlim olurdu. – Bþyök rÿislÿrin bizimlÿ maraqlanmalarû he÷ xoøuma gÿlmir, – Rubin dedi. – Niyÿ ÷aüûrûr, gþrÿsÿn? – Nerjin ÷iyinlÿrini ÷ÿkdi. – Bizim iøimiz axû ikincidÿrÿcÿli iødir, hansûsa sÿslÿrlÿ mÿø- üul olu ruq... – Bax, Anton indi boynumuzun ardûndan vuracaq. Sta- nis lavskinin xatirÿlÿri vÿ mÿøhur vÿkillÿrin nitqlÿri bizÿ baha baøa gÿlÿcÿk, – Rubin göldö. – Bÿlkÿ, Yeddincinin arti kul yasiyasû ilÿ baülûdûr? – Nÿticÿlÿr axû imzalanûb, geri ÷ÿkilmÿyÿ yer yoxdur. Èødir, ÿgÿr qayûtmasam... – Boø øeydir! – Nÿ boø øey? Hÿyatûmûz belÿdir... Orada yandûrarsan, þzön bilirsÿn harada. – Qleb masa dolablarûnû baüladû, a÷ar- larû sakitcÿ Rubinin ovcuna qoyaraq beøinci ilini ÷ÿkÿn vÿ buna gþrÿ dÿ he÷ vaxt tÿlÿsmÿyÿn, gÿlÿcÿkdÿn hÿmiøÿ daha pis øeylÿr gþzlÿyÿn aüûr mÿhbus yeriøi ilÿ otaqdan ÷ûxdû. 10 Geniø, bu gec saatda boø pillÿkÿnÿ sÿrilmiø qûrmûzû payÿn dazûn östö ilÿ, mis bralar vÿ höndör, yapma naxûølû tava nûn altû ilÿ Nerjin ö÷öncö mÿrtÿbÿyÿ qalxdû. Yeriøinÿ bir qay üû sûz lûq qataraq øÿhÿr telefonlarûnûn yanûnda oturmuø nþv bÿt ÷i nin masasûnûn qarøûsûndan ke÷di vÿ institutun rÿisi, dþvlÿt tÿh lökÿsizliyi möhÿndis-polkovniki Anton Niko la ye- vi÷ Yako no vun qapûsûnû dþydö. 88 Xal÷alarla dþøÿnmiø, kreslolar, divanlar qoyulmuø geniø vÿ uzun kabinet ortadakû uzun möøavirÿ masasûnûn parlaq-mavi þrtöyöndÿn mavi rÿngÿ boyanmûødû vÿ uzaq köncdÿ Yako- novun qÿhvÿyi rÿngli yazû masasûnûn vÿ kreslosunun ÿymÿ formalarû ilÿ dÿyirmilÿøÿrÿk tamamlanûrdû. Bu cör dÿbdÿbÿli øÿraitdÿ Nerjin cÿmi bir ne÷ÿ dÿfÿ, þz iølÿrindÿn daha ÷ox, möøavirÿlÿrlÿ baülû olmuødu. Möhÿndis-polkovnik Yakonovun yaøû ÿllidÿn ÷ox idi. O, saülambÿdÿnli, nÿzÿrÿ÷arpacaq dÿrÿcÿdÿ ucaboy, özönö qûrxdûqdan sonra, bÿlkÿ dÿ, azca pudralayan, gþzöndÿ qûzûl pensne gÿzdirÿn, bÿdÿninin dolüunluüuna gþrÿ Obolenskÿ vÿ ya da Dolqorukova oxøayan, hÿrÿkÿtlÿri ÿzÿmÿtli, þzön- dÿn arxayûn bir kiøi idi, nazirliyin bötön yöksÿkmÿnsÿbli mÿmur la rûndan fÿrqlÿnirdi. ßlini geniø a÷araq: – ßylÿøin, Qleb Vikenti÷! – dedi vÿ kreslosunda þzönö bir az dartûb rÿngli qÿlÿmi masanûn qÿhvÿyi sÿthindÿ oyna da- oynada yer gþstÿrdi. Bu cör ad vÿ soyadla möraciÿt rÿübÿt vÿ xeyirxahlûq demÿk idi, eyni zamanda da möhÿndis-polkovnik ö÷ön ÷ÿtin mÿsÿlÿ deyildi; ÷önki onun øöøÿsinin altûnda adlarû vÿ ata larû nûn adlarû gþstÿrilmÿklÿ bötön mÿhbuslarûn siya hûsû vardû (bunu bilmÿyÿnlÿr Yakonovun hafizÿsinÿ mat qalûr- dûlar). Ner jin ÿllÿ rini yana salmadan, lakin onlarû yellÿmÿ- dÿn sakitcÿ baø ÿydi vÿ ehti yatla laklanmûø stula oturdu. Yakonovun sÿsi oynaq tÿrzdÿ guruldamaüa baøladû. Hÿmiøÿ qÿribÿ gþrönÿn o idi ki, bu aüanûn “r” hÿrfini fran- sûzsayaüû tÿlÿfföz etmÿk kimi incÿ qösuru yoxdur. – Bilirsiniz, Qleb Vikentyevi÷, yarûm saat bundan ÿvvÿl mÿn sþzarasû sizi xatûrlamalû oldum, döøöndöm ki, gþrÿ sÿn. Akustika laboratoriyasûna sizi hansû yellÿr gÿtirib, ... Royt- ma nûn yanûna atûb? Yakonov ÿmÿkdaøûnûn soyadûnû aøkar sayüûsûzlûqla tÿlÿf föz etdi vÿ hÿtta – Roytmanûn tabeliyindÿ olan adamûn qar øû sûnda! – onun soyadûnûn qabaüûna mayor rötbÿsini dÿ ÿlavÿ etmÿdi. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 89 Ènstitut rÿisi vÿ onun möavini arasûndakû pis möna sibÿtlÿr elÿ hÿddÿ ÷atmûødû ki, artûq onlarû gizlÿtmÿk lazûm bilinmirdi. Nerjin ehtiyatlandû. Hiss etdi ki, sþhbÿt xoøagÿlmÿz isti- qamÿt alûr. Bir ne÷ÿ gön bundan ÿvvÿl Yakonov ÷ox da nazik, eyni zamanda da bir o qÿdÿr dÿ qalûn olmayan dodaqlarûnda elÿ bu cör saymazyana istehza ilÿ Nerjinÿ demiødi ki, ola bil sin, o, yÿni Nerjin, artikulyasiyanûn nÿticÿlÿrindÿ obyek- tiv dir, lakin Yeddinciyÿ vÿfat etmiø ÿziz adamûna kimi deyil, he÷ kÿsin tanûmadûüû, Marfino ÷ÿpÿrinin dibindÿ tapûlmûø bir ÿy yaø cÿsÿdinÿ yanaøûlan kimi yanaømûødûr. Yeddinci Yako no vun ÿsas iøi idi, amma bu iø pis gedirdi. – ... Mÿn, ÿlbÿttÿ, sizin artikulyasiya elmi sahÿsindÿ xid- mÿt lÿrinizi yöksÿk qiymÿtlÿndirirÿm... (ßlÿ salûr!) – ... ×ox tÿÿssöf ki, sizin orijinal monoqrafiyanûz möÿl li- fini, bir nþv, rus Corc Flet÷eri kimi øþhrÿtlÿnmÿk imka nûn- dan mÿhrum edÿn mÿxfilÿødirilmiø vÿ ki÷ik tirajla ÷ûxdû... (Hÿyasûzcasûna ÿlÿ salûr!) – ... Amma mÿn istÿrdim ki, sizin fÿaliyyÿtinizdÿn, anqlo- sakslar demiøkÿn, bir qÿdÿr ÷ox ... profit 1 olsun. Möcÿrrÿd elmlÿr qarøûsûnda baø ÿyirÿm, lakin mÿn iøgözar adamam. Möhÿndis-polkovnik Yakonov elÿ bir yöksÿk, Xalqlar Rÿhbÿrinÿ elÿ yaxûn mþvqedÿ idi ki, bu vÿziyyÿtindÿ o artûq þzönÿ aüûllû olduüunu gizlÿtmÿmÿyi vÿ fÿrqli mölahizÿlÿrdÿn ÷ÿkinmÿmÿyi rÿva gþrÿ bilÿrdi. – Yaxøû, lap a÷ûq-a÷ûüûna soruøaq – siz indi orada, Akus- tika laboratoriyasûnda, nÿ ilÿ mÿøüulsunuz? Bundan da amansûz sual döøönöb tapmaq ÷ÿtin idi! Yako nov, sadÿcÿ, hÿr øeyi ÷atdûra bilmirdi, yoxsa bunu þzö dÿ ayûrd edÿrdi. – Belÿ mÿnasûz øeylÿrlÿ mÿøüul olmaq, bötön gönö tutu- quøu kimi “stûr”, “smûr”û tÿkrarlamaq nÿyinizÿ lazûm dûr? Siz riya ziy yat ÷û sûnûz? Universitet tÿlÿbÿsisiniz? Bir yan-yþrÿ nizÿ baxûn.
1 Profit – qazanc, fayda 90 Nerjin baøûnû ÷evirdi vÿ yerindÿn durdu: onlar kabinetdÿ iki yox, ö÷ nÿfÿr idilÿr! Divanûn östöndÿn qara mölki geyimdÿ sakit bir adam durdu vÿ Nerjinÿ tÿrÿf gÿldi. Onun gþzlÿrindÿ øÿffaf øöøÿli eynÿkparûldayûrdû.Nerjin,PyotrTрофимоvi÷Verenyovu,uni- ver sitetlÿrinin möharibÿdÿn qabaqkû dosen tini tanûdû. Lakin hÿbs xanalarda qazandûüû vÿrdiø özrÿ sus du vÿ he÷ bir hÿrÿ- kÿti ilÿ onu tanûdûüûnû böruzÿ vermÿdi. Döøön dö ki, qarøû sûn- dakû mÿhbusdur vÿ onu tez tanûmaqla hÿmin adama ziyan edÿ bilÿr. Verenyov gölömsönsÿ dÿ, karûx mûø kimi gþrö- nördö. Yakonovun sÿsi sakitlÿødirici tÿrz dÿ guruldayûrdû: – Hÿqiqÿtÿn, riyaziyyat÷ûlar sektasûnda hamûda hÿsÿd doüuran tÿmkin var. Riyaziyyat÷ûlar bötön þmröm boyu mÿnÿ, bir nþv, rozenkreytserlÿr 1 kimi gþrönöblÿr, hÿmiøÿ tÿÿs söf etmiøÿm ki, onlarûn sirlÿrinÿ bÿlÿd ola bilmÿmiøÿm. Mÿn sizi yarûm saatlûüa tÿrk edirÿm: ÿziz xatirÿlÿr vÿ pro- fes sor Verenyovun sizi Altûncû Èdarÿnin qarøûmûza qoyduüu vÿzifÿlÿr barÿdÿ mÿlumatlandûrmasû ö÷ön. Yakonov vöqarlû vÿ bir o qÿdÿr dÿ yöngöl olmayan, gömöøö-mavi poqonlarla niøanlanmûø gþvdÿsini geniø kres- lodan qaldûrdû vÿ yetÿrincÿ yöngöl yeriølÿ ÷ûxûøa tÿrÿf apardû. Verenyovla Nerjin ÿl verib gþröøÿndÿ artûq tÿk idilÿr. Tÿcröbÿli mÿhbus Nerjinÿ bu øÿffaf eynÿkli solüun bÿnizli adam artûq unudulmuø alÿmdÿn qanunsuz olaraq qayût mûø kþlgÿ kimi gþrönördö. O alÿmlÿ bu dönya ara sûn- da Èlmen gþlö ÿtrafûndakû meøÿlÿr, Oryol torpaüûnûn tÿpÿ- lÿri vÿ yarüanlarû, Belarusiya qumluqlarû vÿ bataqlûqlarû, tox polyak malikanÿlÿri, alman øÿhÿrciklÿrinin kirÿmitli dam larû dururdu. Bþyök Lubyankanûn parlaq-löt “boks”larû vÿ kame ralarû da þzlÿrini hÿmin o doqquz uzaqlaøma vÿ þzgÿ lÿømÿ illÿrinÿ sala bilmiødi. Boz vÿ öfunÿtli yatab tör- mÿlÿri dÿ. “Vaqon-zak”larûn 2 boüanaq bþlmÿlÿri dÿ. Ac vÿ 1 Rozenkreytser – Orta ÿsrlÿrdÿ Almaniyada yaradûlmûø “Qûzûlgцl vÿ Xa÷” ordeni – gizli mistik, teoloji cÿmiyyÿt 2 “Vaqon-zak” – mÿhbuslarûn daøûnmasû ц÷цn nÿzÿrdÿ tutulmuø dÿmir- yol vaqonlarû Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 91 soyuqdan donan mÿhbuslarûn özÿri ilÿ ÿsÿn kÿsici kölÿk dÿ. Bötön bunlardan sonra hÿqiqi dÿyiøÿnlÿrin funksiyalarû nûn hÿrflÿrini lþvhÿnin yumøaq linoleumuna yazarkÿn ke÷ir di- yin hisslÿri he÷ cör bÿrpa etmÿk olmur. Hÿr ikisi, Nerjin hÿyÿcanlû halda, siqaret yandûrdû, otur- dular, onlarû ki÷icik masa ayûrûrdû. Verenyovun kþhnÿ tÿlÿbÿlÿri ilÿ qarøûlaødûüû ilk dÿfÿ deyildi – Moskva universiteti özrÿ, möharibÿdÿn ÿvvÿl nÿzÿri mÿktÿblÿrin möbarizÿsi vaxtlarûnda mþhkÿm xÿtt yerit mÿk ö÷ön gþndÿrildiyi Rostov universiteti özrÿ. Ancaq bugönkö gþröø onun ö÷ön dÿ qeyri-adi idi: Moskva yaxûn- lûüûndakû mÿxfilik dumanûna börönmöø, ÷oxsaylû tikanlû mÿf til sûralarûna börönmöø bu obyektin tÿnhalûüû, adi adam pal tarû ÿvÿzinÿ qÿribÿ gþy kombinezon. Hansûsa bir namÿlum ÿsasla iki nÿfÿrdÿn yaøca ki÷iyi, uüursuzu, dodaqlarûnûn yanlarûndakû qûrûølarû daha da kÿs- kin lÿø di rÿrÿk soruøur, bþyöyö isÿ cavab verirdi – ÷ÿkinir- miø kimi, þzönön adi alim bioqrafiyasûna gþrÿ utanûrmûø kimi – evakuasiya, reevakuasiya, ö÷ il K...-nûn yanûnda iølÿ- yib, topologiya özrÿ doktorluq dissertasiyasû mödafiÿ edib... Fikri nÿzakÿtsizlik dÿrÿcÿsindÿ daüûnûq Nerjin þzönön dÿ nÿ vaxtsa kurs layihÿsi se÷diyi bu quru elmlÿ baülû dis- ser tasiyanûn mþvzusunu belÿ soruømadû. Birdÿn onun Veren yova yazûüû gÿldi... Nizamlanmûø ÷oxluqlar, nizam- lanma mûø ÷oxluqlar, qapalû ÷oxluqlar... Topologiya! Ènsan fik ri nin stratosferi! O, bÿlkÿ dÿ, iyirmi dþrdöncö ÿsrdÿ kimÿ sÿ lazûm olacaq, hÿlÿliksÿ... Gцnÿølÿr vÿ dцnyalar haqda sþzцm yoxdur, Mÿn ancaq insan iztirablarû gþrцrÿm... Bÿs bu idarÿyÿ necÿ döøöb? Niyÿ universitetdÿn ÷ûxûb?.. Yÿqin, gþndÿriblÿr... Vÿ imtina etmÿk olmazdû, lakin... Bura- da mÿvacib dÿ ikiqatdûr... Uøaqlarû var?.. Dþrd uøaüû... Nÿ ö÷önsÿ son imtahanlarû möharibÿ baølanan gön olan Nerjinin buraxûlûøûndan olan tÿlÿbÿlÿri gþtör-qoy etmÿyÿ
92 baøladûlar. Kimlÿr ki daha qabiliyyÿtli idilÿr – ya kontuziya almûø, ya da hÿlak olmuødu. Belÿlÿri hÿmiøÿ qabaüa qa÷ûr- lar, þzlÿrini qorumurlar. Kimlÿrdÿn ki bunu gþzlÿmirdin – onlar ya aspiranturanû baøa vurur, ya da assistentlik edir di lÿr. Yaxøû, bÿs bizim fÿxrimiz – Dmitri Dmitri÷! Qor- yai nov-Øaxovskoy!? Qoryainov-Øaxovskoy! Ahûllûqdan sÿliqÿsizlÿømiø balaca- boy qoca, gah qara velvet gþdÿk÷ÿsini tabaøirÿ batû rar, gah da dÿsmal ÿvÿzinÿ silgini cibinÿ dörtÿrdi. ×oxlu “pro fes sor” lÿti- fÿ lÿrindÿn yûüûlmûø bu canlû lÿtifÿ doqquz yöz on beøinci ildÿ qÿbiristanlûüa kþ÷ÿn kimi kommersiya Rosto vuna kþ÷ möø Varøava imperator universitetinin canû olmuø du. Yarûm ÿsrlik elmi iø, bir sini tÿbrik teleqramû – Milou ki dÿn, Keyp taun dan, Yoka qa ma dan. Otuzuncu ildÿ, univer si tet dÿn “sÿna ye-peda- qoji institutu” yaradûlandan sonra isÿ – tÿmiz lÿ mÿ özrÿ pro- le tar komissiyasû tÿrÿfindÿn döø mÿn burjua ele menti kimi “tÿmiz lÿn miødi”. ßgÿr Kali ninlÿ øÿxsi tanûø lûüû olma saydû, onu he÷ nÿ xilas edÿ bilmÿzdi – danû øûr dûlar ki, guya, Kali ni- nin atasû pro fes so run atasûnûn tÿh kimli kÿnd lisi olub. Bu belÿ idi, yox sa belÿ deyildi, amma Qor yai nov Mos kva ya gÿldi vÿ ora dan tap øûrûq gÿtirdi: buna dÿymÿmÿli! Vÿ dÿymÿdilÿr. O dÿrÿcÿdÿ dÿymÿdilÿr ki, kÿnardan hÿtta qorxulu gþrönördö: gah tÿbiÿtøönaslûqdan Allahûn mþv cud luüunu riyazi ösulla söbut edÿn tÿdqiqat yazûr, gah da a÷ûq möha zirÿsindÿ pÿrÿstiø etdiyi Nyuton haqqûnda sarû bûü la rû nûn altûndan bÿrkdÿn deyirdi: – Burada mÿnÿ kaüûz gþndÿriblÿr: “Marks yazmûødûr ki, Nyuton materialistdir, siz isÿ deyirsiniz ki, o, idealist olub”. Cavab verirÿm: Marks döz demir. Nyuton, bötön baøqa bþyök alimlÿr kimi, Allaha inanûrdû. Onun möhazirÿlÿrini yazmaq dÿhøÿtli idi! Stenoqraf÷û qûzlar ÷aøûb-qalûrdûlar! Ayaqlarû zÿif olduüu ö÷ön lþvhÿnin döz qabaüûnda, özö lþvhÿyÿ, arxasû isÿ auditoriyaya tÿrÿf oturardû, saü ÿllÿ yazar, ardûnca da sol ÿllÿ silÿrdi – vÿ bötön bu vaxt ÿrzindÿ bur- Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 93 nu nun altûnda þz-þzöylÿ nÿ isÿ danûøardû. Möhazirÿ vaxtû onun ideyalarûnûn baøa döøölmÿsi tamamilÿ istisna olu nur- du. Amma Nerjin tÿlÿbÿ yoldaøû ilÿ birgÿ iø bþlgösö apa rûb deyi lÿnlÿri yazandan, axøamlar bunlarû araødûrandan sonra qÿlb lÿ rinÿ ulduzlu sÿmanûn xÿfif iøartûsû kimi bir iøûq döøÿrdi. Bÿs ona nÿ oldu?.. Øÿhÿr bombardmanû vaxtû qoca kon- tu ziya aldû, onu yarûmcan vÿziyyÿtdÿ Qûrüûzûstana apardûlar. Onun dosent oüullarû ilÿ isÿ möharibÿ vaxtû, Verenyov bunu dÿqiq bilmirdi, nÿsÿ ÷ox pis bir øey, hansûsa bir satqûnlûq baø vermiødi. Deyilÿnlÿrÿ gþrÿ, ki÷ik oülu, Stivka, hazûrda Nyu-York limanûnda yökboøaldan iølÿyirdi. Nerjin diqqÿtlÿ Verenyova baxûrdû. Elmli baølar, ÷ox- þl÷ölö mÿkanlarla oynayûrsûnûz, bÿs niyÿ hÿyata balaca dÿh- liz cik lÿrdÿn baxûrsûnûz? Hansûsa murdar sifÿtlÿr, rÿzil hÿøÿ- rat lar mötÿfÿkkirlÿri ÿlÿ salûrlar – bu, qösurdur, nþqsan dûr, mövÿq qÿti ÿyintidir; uøaqlara atalarûnûn al÷aldûlmasûnû xatûr- la dûrlar – bu, ÷irkin satqûnlûq idi. Kim bunu bilir – yökboøal- dan vÿ ya da baøqa bir nÿ isÿ? Èctimai rÿyi ÿmÿliyyat mövÿk- killÿri formalaødûrûrlar... – Bÿs Nerjin... nÿyÿ gþrÿ tutuldun? Nerjin gölömsöndö. – Yenÿ dÿ olsa, nÿyÿ gþrÿ? – Döøöncÿ tÿrzimÿ gþrÿ, Pyotr Trofimovi÷. Yaponiyada belÿ bir qanun var: insanû deyilmÿmiø fikirlÿrinÿ gþrÿ möha- kimÿ etmÿk olar. – Yaponiyada! Bizdÿ axû belÿ qanun yoxdur?.. – Elÿ bizdÿ dÿ bu qanun var vÿ adû ÿlli sÿkkiz – onun- cudur. Nerjin, Yakonovun Verenyovu onunla gþröødörmÿsinÿ sÿbÿb olmuø ÿn vacib mÿsÿlÿni artûq hiss etmÿyÿ baølamûødû. Altûncû Èdarÿ Verenyovu burada kriptoqrafiya-øifrlÿmÿ iøinin göclÿndirilmÿsi vÿ dÿrinlÿødirilmÿsi ö÷ön gþndÿrmiødi. Riya ziyyat÷û, þzö dÿ ÷oxlu riyaziyyat÷û lazûm idi vÿ bunlarûn ara sûn da vaxtilÿ bþyök ömidlÿr bÿslÿnilÿn sabiq tÿlÿbÿsinin olmasû Verenyovu sevindirirdi. 94 Nerjin yarûyuxulu vÿziyyÿtdÿ dÿqiqlÿødirici sual lar verir di, Pyotr Trofimovi÷ isÿ riyaziyyat÷û ÷ûlüûnlûüû ilÿ bir az da qûzû øa raq tapøûrûüû izah edir, hansû sûnaqlarû ke÷irmÿli, hansû dös turlarla ÿllÿømÿli olacaqlarû haqda danûøûrdû. Ner- jin xûrda-xûrda yazûlmûø vÿrÿqlÿr haqda, ÿtrafûna butaforiya dözÿ rÿk Simo÷kanûn sevgi dolu oürun baxûølarû, Levin xeyir- xah donqultusu altûnda onlarû doldurmaüûn lÿzzÿti haqda döøönördö. Bu vÿrÿqlÿr onun ilk otuzillik yetkinliyi idi. ßlbÿttÿ, ÿzÿli fÿnnindÿ yetkinlÿømÿk daha xoø olardû. Tarix÷ilÿrin þzlÿrinin dÿ daha tÿhlökÿsiz ÿsrlÿrÿ qa÷ûb uzaq- laø dûqlarû bir vaxtda baøûnû yûrtûcûnûn aüzûna soxmaq onun nÿyinÿ lazûm idi? Bÿs bu öförölöb øiøirdilmiø qaraqabaq nÿhÿngdÿ aøkar- lamaüa can atdûüû nÿ idi? Onun bircÿ qaøûnû tÿrpÿtmÿyi bÿs idi ki, Nerjinin baøû bÿdÿnindÿn ayrûlsûn. Necÿ deyÿrlÿr – ona hamûdan ÷ox lazûm idi? Hamûdan ÷ox, bÿlkÿ, sÿnÿ lazûm idi? Bÿlkÿ, þzönö bu kriptoqrafiya ilbizinÿ tÿslim edÿydi?.. Gön dÿ on dþrd saat, nahara vÿ fasilÿlÿrÿ buraxûlmadan, onun aülûna ehtimal nÿzÿriyyÿsi, rÿqÿmlÿr nÿzÿriyyÿsi, sÿhv lÿr nÿzÿ riyyÿsi hakim kÿsilÿcÿkdi... Þlö beyin. Quru ruh. Bÿs döøön cÿlÿrÿ nÿ qalacaq? Bÿs hÿyatûn dÿrki ö÷ön nÿ qala caq? ßvÿzindÿ – øaraøka. ßvÿzindÿ – döøÿrgÿdÿn azad olma. Nahara – ÿt. Sÿhÿr – kÿrÿ yaüû. ßllÿrinin dÿrisi kÿsik-kÿsik deyil, cadarlaømayûb. Barmaqlarûnû don vurmayûb. Tax ta la- rûn östönÿ hissiyyatsûz kþtök kimi, pal÷ûqlû kÿndirdÿn toxun- ma ÷arûüûnû da soyunmadan þlö kimi döømörsÿn, – lÿzzÿtlÿ ÷arpayûya, aü yorüan altûna uzanûrsan. Bötön hÿyatû nÿ ö÷ön yaøamalû? Yaøamaq ö÷önmö? Bÿdÿ nin rahatlûüûnû qorumaq ö÷önmö? Èstÿkli rahatlûq! ßgÿr sÿndÿn savayû bir øey yoxsa onda nÿyÿ gÿrÿksÿn? Aülûn gÿtirdiyi dÿlillÿrin hamûsû – bÿli, razûyam, vÿtÿn- daø rÿis! Örÿyin verdiyi bötön dÿlillÿr – uzaq dur mÿndÿn, iblis! – Pyotr Trofimovi÷! Siz... uzunboüaz ÷ÿkmÿ tikÿ bilirsiniz? Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 95 – Nÿ dediniz? – Deyirÿm, mÿnÿ uzunboüaz ÷ÿkmÿ tikmÿyi þyrÿdÿ bilÿr siniz? Mÿn ÷ÿkmÿ tikmÿyi þyrÿnmÿk istÿrdim. – Mÿn, baüûølayûn, baøa döømörÿm... – Pyotr Trofimovi÷! Qûlaf i÷indÿ yaøayûrsûnûz! Mÿn axû möddÿtimi baøa vurub uzaq tayqaya, ÿbÿdi sörgönÿ get mÿ- li yÿm. ßllÿrimlÿ he÷ bir iø gþrÿ bilmirÿm – necÿ dola na ca- üam? Orada qonur ayûlar olur. Orada Leonard Eylerin funk- si ya larû hÿlÿ yenÿ ö÷ mezozoy erasû qÿdÿr vaxta he÷ kÿsÿ gÿrÿk olmayacaq. – Nÿ danûøûrsûnûz, Nerjin?! Uüur qazanacaüûmûz halda sizi kriptoqraf kimi vaxtûndan ÿvvÿl azad edÿcÿklÿr, mÿh- kum luüunuzu gþtörÿcÿklÿr, Moskvada mÿnzil verÿcÿklÿr... – Hÿ, Pyotr Trofimovi÷, sizÿ yaxøû bir oülanûn, mÿnim döøÿrgÿ dostumun misalûnû gÿtirÿcÿyÿm: “dyaka birdir – istÿr sÿn, balûüa gþrÿ olsun, istÿrsÿn dÿ, xÿr÷ÿngÿ”. Dyaka – ukraynaca tÿøÿkkör demÿkdir. Mÿn dÿ ki onlardan dyaka- zad gþzlÿ mi rÿm vÿ onlardan özr dÿ istÿmÿyÿcÿyÿm, onlar ö÷ön balûq da tutmayacaüam! Qapû a÷ûldû. Èri burnu östöndÿ qûzûl pensnesi olan qamÿtli aüa i÷ÿri girdi. – Hÿ, necÿ oldu, rozenkreytserlÿr? Razûlûüa gÿldiniz? Nerjin yerindÿn durmadan, Yakonovun baxûøûnû qÿtiy- yÿtlÿ qarøûlayaraq, cavab verdi: – Èxtiyar sizindir, Anton Nikolai÷, amma mÿn Akustika laboratoriyasûndakû tapøûrûüûmû bitmÿmiø hesab edirÿm. Yakonov artûq yumøaq yumruqlarûnûn döyönlÿri ilÿ øöøÿ yÿ sþykÿnÿrÿk masasûnûn arxasûnda durmuødu. – Riyaziyyat! – vÿ artikulyasiya... Siz allahlarûn yemÿyini mÿrci øorbasûna dÿyiødiniz. Gedin. – Ancaq onu yaxøû tanû- yanlar deyÿ bilÿrdilÿr ki, bu, qÿzÿb idi. Qalûn qÿlÿminin ikirÿngli qrifeli ilÿ stolöstö kitab÷asûna йazdû:“Nerjin–÷ûxdaøedilsin”. |