Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin
Yüklə 6,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
13 Nerjin dözÿlmÿz hadisÿnin baø verdiyini anladû, amma onun mahiyyÿtini hÿlÿ axûra kimi dÿrk etmÿyÿrÿk Akustika laboratoriyasûna dþndö, – Rubin orada yox idi. Qalanlar yerlÿrindÿidilÿrvÿValentulyake÷iddÿonlarъaradiolam- pasû ilÿ bÿzÿdilmiø panellÿ ÿllÿøÿ-ÿllÿøÿ gþzlÿrini qaldûrdû. – Sakit, oülan! – o, Nerjini avtomobil saxlayûrmûø kimi qabaüa atûlmûø ÿllÿ saxladû. – Niyÿ mÿndÿ ö÷öncö kaskadda kþzÿrmÿ yoxdur, bilmirsiniz? – vÿ xatûrladû: – Hÿ! Bÿs niyÿ ÷aüûrmûødûlar? Kes ke passe? – ßdÿbsizlik etmÿ, Valentayn, – Nerjin tutqun halda cavab- dan yayûndû. Bir yerdÿ elmÿ bac verdiklÿri adama deyÿ bil- mirdi ki, özödþnöklök edib, indicÿ riyaziyyatdan imtina edib. – ßgÿr sizinlÿ xoøagÿlmÿz iø baø veribsÿ, tþvsiyÿ edÿ bilÿrÿm: rÿqs musiqisi qoøun! Kefinizi niyÿ pozmalûsûnûz ki? Siz oxumusunuz ... nÿydi onun adû?.. aüzûnda papiros, bir metrini ÷ÿkirik, ikisini atûrûq... þzö ÿlinÿ bel almûr, amma baø qalarûnû buna ÷aüûrûr... hÿ, bax bu: Mÿnim milisim – Mÿni qoruyur! Qadaüan zonasûnda – Necÿ dÿ yaxøûdûr! Dÿrhal da baøqa fikirlÿ mÿøüul olmaüa baølayan Valen- tulya artûq komanda verirdi: – Vadka! Ossiloqrafû bir qoø! Nerjin þz masasûna yaxûnlaødû, hÿlÿ oturmamûødan gþr- dö ki, Simo÷ka hÿyÿcan i÷indÿdir. Qûz a÷ûq-aøkar Qlebÿ baxûrdû, nazik qaølarû da titrÿyirdi. – Bÿs Saqqal haradadûr, Serafima Vitalyevna? – Onu da Anton Nikolai÷ ÷aüûrdû, Yeddinciyÿ, – Sima ucadan cavab verdi. Kommutator lþvhÿsinÿ tÿrÿf gedÿrÿk ucadan, hamûnûn eøidÿ bilÿcÿyi tÿrzdÿ xahiø etdi:
114 – Qleb Vikenti÷! Siz bir yoxlayardûnûz, yeni cÿdvÿllÿri necÿ oxuyuram. Hÿlÿ yarûm saat var. Artikulyasiyada Simo÷ka diktorlardan biri idi. Nÿzarÿt etmÿk lazûm idi ki, aydûnlûq dÿrÿcÿsinÿ gþrÿ bötön dik tor- larûn oxuma tÿrzlÿri standart olsun. – Bu sÿs-köydÿ sizi necÿ yoxlayûm? – Gÿlin... budkaya gedÿk. – O, mÿnalû-mÿnalû Nerjinÿ baxdû, vatman özÿrindÿ tuøla yazûlmûø bir arøûn qalûnlûüûnda cÿdvÿllÿri gþtördö vÿ budkaya girdi. Nerjin dÿ onun arxasûnca getdi. Ardûnca i÷iboø qapûnû baü layûb rÿzÿsini ÷ÿkdi, sonra þzönö birtÿhÿr ikinci balaca qapû ya saldû vÿ hÿlÿ pÿrdÿlÿri salmamûødû ki, Simo÷ka pÿn cÿ- lÿri östÿ durub onun dodaqlarûndan þpdö, boynundan asûldû. Nerjin yöngöl, balacaboy qûzû ÿllÿri östÿ gþtördö, – i÷ÿ- ridÿ o qÿdÿr darûsqallûq idi ki, qûzûn ayaqqabûlarûnûn uclarû taqqûltû ilÿ divara dÿydi, mikrofonun qabaüûndakû yeganÿ stula oturdu vÿ Simo÷kanû dizlÿrinin östönÿ qoydu. – Anton sizi niyÿ ÷aüûrmûødû? Hansû pis iø baø verib? – Göclÿndirici qoøulmayûb ki? Èstÿmirik ki, bizi dinamik vasitÿsilÿ translyasiya etsinlÿr?.. – ... hansû pis iø baø verib? – Niyÿ fikirlÿøirsÿn ki, pis iø baø verib? – Mÿn dÿrhal hiss etdim. Zÿng edilÿn kimi. Èndi dÿ bunu gþrörÿm. – Bÿs nÿ vaxt “sÿn” deyÿcÿksÿn? – Hÿlÿ lazûm deyil... Nÿ olub? Qûzûn tanûø olmayan bÿdÿninin hÿrarÿti onun dizlÿrinÿ, ÿllÿrinÿ, bötön bÿdÿninÿ yayûlûrdû. Tamamilÿ yadûrüadûüû bir hÿrarÿt. Uzun illÿrdÿn sonra mÿhbus-ÿsgÿr ö÷ön hÿr øey yad gþrönör. Gÿnclik xatirÿlÿri isÿ hamûda zÿngin olmur. Simo÷ka heyrÿtamiz dÿrÿcÿdÿ yöngöl idi: sömöklÿri nimi havayla doldurmuødular; þzönömö mumdan dözÿltmiø di lÿr – o, lÿlÿklÿri ilÿ þl÷ölÿri bþyödölmöø quø kimi ÷ÿki siz gþrö- nördö. – Hÿ, bildir÷inim... Deyÿsÿn, mÿn... tezliklÿ gedÿcÿyÿm. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 115
Qûz onun ÿllÿri arasûnda dþndö vÿ ÷iyinlÿrindÿki þrpÿyi yerÿ salaraq bacardûüû qÿdÿr mþhkÿm qucaqladû: – Ha-ra? – Necÿ yÿni hara? Biz – dibi gþrönmÿyÿn u÷urum insan- larûyûq. Haradan ÷ûxmûødûqsa, orada da itib-gedirik, – döøÿr- gÿyÿ. – Qleb tÿmkinlÿ izah edirdi. – Nÿ-yÿ gþ-rÿ?? – Simoøka sþzlÿ yox, iniltiylÿ soruødu. Qleb yaxûndan vÿ tÿÿccöblÿ bu gþzÿl olmayan, gþzlÿ- nilmÿdÿn vÿ he÷ bir sÿy gþstÿrilmÿdÿn sevgisini qazandûüû qûzûn gþzlÿrinÿ baxdû. Onun taleyi qûzû þzönö narahat etdiyindÿn ÷ox narahat edirdi. – Qalmaq da olardû. Amma baøqa laboratoriyada. Onsuz da, bir yerdÿ olmayacaqdûq. (O, elÿ dedi ki, sanki, Antonun kabinetindÿ tÿklifdÿn mÿhz buna gþrÿ imtina etmiødi. Amma bunu mexaniki sþz birlÿømÿsi kimi dedi, Vokoder dÿ belÿ danûøûrdû. ßslindÿ isÿ dustaüûn vÿziyyÿti elÿ idi ki, baøqa laboratoriyaya ke÷ÿndÿ dÿ Qleb bötön bunlarû orada iølÿyÿn qadûnla, yox, ÿgÿr Akustika laboratoriyasûnda qalarsa, onda Simo÷kanûn yerinÿ tÿyin olunacaq istÿnilÿn baøqa bir qadûnla da etmÿyÿ ÷alû øa caqdû.) Qûz isÿ balaca bÿdÿnciyi ilÿ ona qûsûlûr vÿ þpördö. Èlk þpöødÿn sonra ke÷ÿn hÿftÿlÿr, – niyÿ Simo÷kaya, onun gÿlÿcÿk xoøbÿxtliyinÿ qûymamalû idi? ×ÿtin ki bu qûz þzönÿ adaxlû tapa bilsin, axûrda birinÿ elÿ-belÿ qismÿt olacaq. Þzö ÿlÿ gÿlir vÿ hÿr ikisini ... elÿ qorxuyla dþyönör ki... Belÿ øeyin he÷ vaxt olmayacaüû döøÿrgÿlÿrÿ ÷ÿkilmÿzdÿn ÿvvÿl... – Mÿn belÿ getmÿk istÿmirÿm... Èstÿrdim ki sÿnin... sÿninlÿ... xatirÿ aparam. Ömumiyyÿtlÿ, sÿni... uøaqla... qoymaq... Qûz onun baøûnû tÿkrar dala ÿymÿk istÿyÿn Nerjinin bar- maqlarûna möqavimÿt gþstÿrÿrÿk utanûb-pþrtmöø özönö aøaüû saldû. – Bildir÷inim... yaxøû, gizlÿnmÿ... Baøûnû qaldûr. Niyÿ sus- dun? Bÿs sÿn necÿ – istÿyirsÿn?
116 Qûz baøûnû qaldûraraq dÿrindÿn gÿlÿn sÿslÿ dedi: – Mÿn sizi gþzlÿyÿcÿyÿm! Sizin beø iliniz qalûr? – mÿn sizi beø il gþzlÿyÿrÿm! Bÿs siz, azad olunanda – yanûma qayûdacaqsûnûz? O, belÿ øey demÿmiødi. Simo÷ka hÿr øeyi elÿ dþndÿ rirdi ki, elÿ bil, arvadû yoxdur. Bu qûz mötlÿq ÿrÿ getmÿk istÿyir, uzunburun! Qlebin arvadû haradasa Moskvada yaøayûrdû. Haradasa Moskvada, amma Marsda yaøasaydû da, he÷ bir fÿrq olma- yacaqdû. Dizlÿri östöndÿki Simo÷kadan vÿ Marsdakû arvadûndan savayû onun yazû masasûnda gizlÿdilmiø, bu qÿdÿr ÿmÿk sÿrf etdiyi, ÿn yaxøû fikirlÿrini yazdûüû rus inqilabû haqqûnda etödlÿri qalûrdû. Onun ilk, cûüûr arayan ifadÿlÿri. Øaraøkadan bir par÷a da olsa yazû buraxmûrdûlar. Bu qeydlÿr yatablarda da ona yeni möddÿt gÿtirÿ bilÿrdi. Èndi isÿ yalan demÿk lazûm idi! Yalan demÿk, hÿmiøÿ belÿ hallarda necÿ vÿdlÿr verilirsÿ, elÿcÿ vÿd vermÿk. Belÿ olan halda øaraøkadan gedÿrkÿn yazûlarûnû ehtiyatlanmadan Simo÷kada saxlaya bilÿrdi. Amma bu mÿqsÿd naminÿ ona ömidlÿ baxan gþzlÿrin qarøûsûnda yalan demÿyÿ göcö yox idi. Hÿmin gþzlÿrdÿn, hÿmin o sualdan qa÷araq qûzûn zÿrif, þz ÿllÿri ilÿ bluzkanûn altûndan ÷ûxarûb a÷dûüû nahamar ÷iyin- lÿrini þpmÿyÿ baøladû. – Sÿn bir dÿfÿ mÿndÿn soruømuødun ki, hÿmiøÿ nÿ yazûram, – o, ÷ÿtinliklÿ dedi. – Nÿ? Nÿ yazûrsan? – Simo÷ka maraqla soruødu. ßgÿr o, sþzönö kÿsmÿsÿydi, belÿ hÿrisliklÿ soruø- ma saydû, bÿlkÿ dÿ, þzö hÿr øeyi danûøacaqdû. Amma qûz sÿbir siz liklÿ soruødu – o da ehtiyatlandû. Qleb hÿr yerin gþzÿ gþ rön mÿz, dolaøûq vÿ mÿharÿtlÿ ÷ÿkilmiø, minalara, part la dû cû lara aparan mÿftillÿrlÿ dolu dönyada xeyli vaxt idi yaøayûrdû. Ona sadÿlþvhlöklÿ baxan bu gþzlÿr dÿ – ola bilÿrdi ki, ÿmÿliyyat mövÿkkilinÿ iølÿsinlÿr. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 117
Aralarûnda hÿr øey nÿdÿn baølamûødû? Èlk olaraq yana- üûnû o yox, mÿhz Simo÷ka toxundurmuødu. Bu, bir qurüu da ola bilÿrdi!.. – Elÿ-belÿ, – cavab verdi, – Pyotr dþvrönÿ aid... Amma bunlar mÿnÿ ÿzizdir. Nÿ qÿdÿr ki Anton mÿni buradan ÷ûxa- rûb atmayûb – yazacaüam. Bÿs gedÿrkÿn bunlarû neylÿ yÿ- cÿyÿm? Vÿ øöbhÿylÿ onun gþzlÿrinin i÷inÿ baxdû. Simo÷ka sakitcÿ gölördö: – Necÿ yÿni neylÿyÿcÿksÿn? Mÿnÿ verÿrsÿn. Mÿn saxla- yaram. Yaz, ÿzizim. – Vÿ yenÿ dÿ, elÿ bil, nÿ isÿ axtarûrdû. – De gþröm, bÿs arvadûn – ÷ox gþzÿldir? Budkanûn laboratoriya ilÿ baülandûüû induktorlu sÿhra telefonu zÿng ÷aldû. Sima dÿstÿyi gþtördö, amma aüzûna yaxûnlaødûrmadû – qûzarmûø, paltarû ÿzik-özök olmuø halda laqeyd, aram sÿslÿ artikulyasiya cÿdvÿlini oxumaüa baøladû: – ..dyer... fskop... øtap... Bÿli, eøidirÿm... Nÿ, Valentin Martûnû÷? Èkiqat diod-triod?.. Altû-ge-yeddi yoxdur, amma deyÿsÿn, altû-ge-iki var. Èndi cÿdvÿli qurtarûb ÷ûxaram... gven... jan... – vÿ klapanû buraxdû. Þzönö hÿlÿ dÿ Qlebin sinÿsinÿ sörtördö. – Getmÿk lazûmdûr, artûq nÿzÿrÿ ÷arpûr. Yaxøû, buraxûn mÿni... Ancaq onun sÿsindÿ qÿtiyyÿt yox idi. Qleb onu daha bÿrk qucaqladû vÿ aøaüûdan, yuxarûdan, hÿr yerindÿn þzönÿ tÿrÿf sûxdû: – Yox!.. Mÿn sÿni buraxûrdûm, ÿbÿs yerÿ. Èndi isÿ – yox! – Þzönözö ÿlÿ alûn, mÿni gþzlÿyirlÿr! Laboratoriyanû baülamaq lazûmdûr! – Bu saat! Buradaca! – o tÿlÿb edirdi. Vÿ þpördö. – Bu gön yox! – qûz özöyolalûqla etiraz etdi. – Bÿs ha÷an? – Bazar ertÿsi... Mÿn yenÿ Liranûn yerinÿ nþvbÿt÷i olacaüam... Øam fasilÿsindÿ gÿlÿrsiniz... Bötþv bir saat sizinlÿ olacaüam... ßgÿr bu dÿli Valentulya gÿlmÿsÿ...
118 Qleb bir qapûnû a÷ûb o birisini þrtÿnÿ kimi Sima döy- mÿlÿri baülanmûø, baøû daranmûø halda, buz kimi soyuq vÿ tÿkÿbbörlö gþrkÿmlÿ budkadan ÷ûxdû. 14 – Mÿn ha÷ansa bu gþy lampanû ÷ÿkmÿmlÿ vurub part- ladacaüam ki, bizi qûcûqlandûrmasûn. – Vura bilmÿzsÿn. – Necÿ? Beø metrlikdÿn dÿymÿrÿm? Sabahkû kompot- dan mÿrc gÿlÿk? – Sÿn ayaqqabûnû aøaüû ÷arpayûda ÷ûxarûrsan, bir metr ÿlavÿ et. – Olsun altû metrdÿn. Bir bax, yaramazlar nÿlÿr fikirlÿ- øib tapûrlar – tÿki dustaqlarûn qanlarûnû qaralda bilsinlÿr. Bötön gecÿni adamûn gþzönÿ girir. – Gþy iøûq? – Nÿdir ki? Èøûq tÿzyiqi. Lebedev kÿøf edib. Aristiпp Èvanovi÷, siz yatmamûsûnûz ki? Lötfÿn, ÷ÿkmÿmin bir tayûnû mÿnÿ yuxarû verin. – ×ÿkmÿni, Vya÷eslav Petrovi÷, mÿn sizÿ verÿ bilÿrÿm, amma ÿvvÿl cavab verin: gþy iøûq niyÿ sizi qane etmir? – ßn azû, ona gþrÿ ki, onun dalüasû qûsadûr, kvantlarû isÿ bþyök. Kvantlar adamûn gþzönÿ girir. – O, yumøaq iøûq verir, øÿxsÿn mÿnÿ uøaqlûüûmda gecÿ- lÿr anamûn yandûrdûüû gþy qÿndili xatûrladûr. – Ana! – gþy poqonlarda! Buyurun baxûn, bÿyÿm insan- lara ÿsl demokratiya vermÿk olar? Mÿn fikir vermiøÿm: hÿr bir kamerada istÿnilÿn xûrda bir mÿsÿlÿ – qablarûn yuyul- masû, dþøÿmÿnin söpörölmÿsi ilÿ baülû bötön bir-birinÿ zidd mþvqelÿr özÿ ÷ûxûr. Azadlûq insanlarû mÿhvÿ gÿtirib ÷ûxarardû. Yalnûz dÿyÿnÿk, tÿÿssöflÿr olsun, onlara hÿqiqÿti gþstÿrÿ bilÿr. – Hÿ, qÿndil burada lap yerinÿ döøÿrdi. Bura axû ke÷miø mehrabdûr. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 119
– Mehrab yox, mehrabûn gönbÿzi. Bura mÿrtÿbÿlÿr arasûna ÷atû ÿlavÿ ediblÿr. – Dmitri Aleksandrovi÷! Siz nÿ edirsiniz? Dekabrda pÿncÿrÿni a÷ûrsûnûz! Buna son qoymaq lazûmdûr. – Cÿnablar! Mÿhz oksigen mÿhbusu þlmÿz edir. Otaq- da iyirmi dþrd nÿfÿrik, ÷þldÿ isÿ nÿ øaxta var, nÿ dÿ kölÿk. Mÿn Erenburq qÿdÿr a÷ûram. – Hÿtta bir yarûm! Yuxarû ÷arpayûlarda boüanaqdûr! – Siz Erenburqu necÿ sayûrsûnûz, – eninÿ? – Yox, cÿnablar, uzununa, ÷ÿr÷ivÿyÿ yaxøû dirÿnir. – Adam dÿli olar, mÿnim döøÿrgÿ buølatûm haradadûr? – Bötön bu oksigen÷ilÿri Oy-mya-kona, ömumi döøÿrgÿlÿrÿ gþndÿrÿrdim. Sûfûrdan altmûø dÿrÿcÿ aøaüû temperaturda on iki saatlarûnû iølÿyÿrdilÿr, – ke÷i damûna da sörönÿ-sörönÿ gÿlÿrdilÿr, tÿki isti olsun! – Prinsip etibarilÿ mÿn oksigenin ÿleyhinÿ deyilÿm, amma nÿ ö÷önsÿ oksigen hÿmiøÿ soyuq olur. Mÿn isidilmiø oksigen tÿrÿfdarûyam. – ...Lÿnÿt øeytana! Otaqda niyÿ qaranlûqdûr? Niyÿ aü iøûüû belÿ tez sþndörörlÿr? – Valentulya, siz lap frayersiniz 1 ! Siz hÿlÿ saat birÿ kimi gÿzÿrdiniz! Saat on ikidÿ nÿ iøûq istÿyirsiniz? – Siz isÿ pijonsunuz 2 !
Östцmdÿ pijon yatûr. Dцøÿrgÿ zonasûnda – Necÿ dÿ yaxøûdûr! Yenÿ töstölÿtmisiniz? Niyÿ papiros ÷ÿkirsiniz? Tfu, adam lap iyrÿnir... E-eh, ÷aynik dÿ soyuqdur. – Valentulya, Lev haradadûr? – ×arpayûsûnda deyil? – Èyirmiyÿ yaxûn kitab dözölöb, þzö isÿ yoxdur. 1 Frayer – cavan, tÿcrцbÿsiz oьru (rus. arqo) 2 Pijon – ÿdabaz, þzцnц dartûb gÿzÿn 120 – Demÿli, ayaqyolunun yanûndadûr. – Niyÿ – yanûnda? – Ora aü iøûq lampasû salûblar, divar da mÿtbÿx tÿrÿfdÿn isti olur. Yÿqin, kitab oxuyur. Yuyunmaüa gedirÿm. Ona nÿsÿ demÿk lazûmdûr? – Hÿ-ÿ... Mÿnim yerimi dþøÿmÿdÿ salûr, þz yerini isÿ ÷arpayûda. Amma canûsulu arvad idi, elÿ ÿtli-canlû idi ki... – Dostlar, sizdÿn xahiø edirÿm: baøqa øeydÿn danûøûn, arvadlardan yox. Øaraøkada bizim ÿt yemÿyimizi nÿzÿrÿ alsaq, bu, sosial-tÿhlökÿli sþhbÿtdir. – Ömumiyyÿtlÿ, qartallarûm, qurtarûn! Yatmaq koman- dasû verilib. – Yatmaq komandasû þz yerindÿ, mÿncÿ, haradansa artûq himn eøidilir. – Yatmaq istÿsÿn – ÿlbÿt, yuxulayarsan. – He÷ bir yumor hissi yoxdur bunlarda, beø dÿqiqÿ fasilÿsiz himn pölÿyirlÿr. Baüûrsaqlarûm ÷þlÿ tþkölör: nÿ vaxt bitÿcÿk bu? Yÿni bir bÿndlÿ he÷ cör kifayÿtlÿnmÿk olmazdû? – Bÿs ÷aüûrûø siqnallarû? Rusiya kimi bir þlkÿ ö÷ön?!.. Qurbaüa zþvqö. – Afrikada xidmÿt etmiøÿm. Rommelin yanûnda. Orada nÿ pis idi? – ÷ox istidir vÿ su yoxdur... – Buzlu okeanda bir ada var – Maxotkin adasû. Maxot- ki nin þzö tÿyyarÿ÷i olub, qötb özÿrindÿ u÷ub, antisovet tÿb- li üata gþrÿ yatûr. – Mixail Kuzmi÷, nÿ oyan-buyana ÷evrilirsiniz orada? – Nÿdir, o biri bþyrömÿ ÷evrilÿ bilmÿrÿm? – Bilÿrsiniz, amma yadda saxlayûn ki, sizin hÿr bir, hÿtta azacûq da olsa, ÷evrilmÿniz burada, yuxarûda nÿhÿng amplitudaya sÿbÿb olur. – Siz, Èvan Èvanû÷, döøÿrgÿdÿ olmamûsûnûz. Orada dþrd- qat vaqonlar olur, biri ÷evrilÿndÿ ö÷önö silkÿlÿyir. Aøaüûda isÿ bÿzÿn kimsÿ bþyör-baøûndan rÿngli ÿsgi-ösgö asaraq i÷ÿri arvad salûr – bundan sonra bir vur-÷atlasûn baølayûr ki... On iki bala ÷atûr! Adamlarûn veclÿrinÿ dÿ olmur, yatûrlar. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 121
– Qriqori Borisû÷, bÿs birinci dÿfÿ øaraøkaya nÿ vaxt döømösönöz? – Döøönörÿm ki, ora bir pentod qoyum, bir dÿ balaca reostat.
– O, möstÿqil adam idi, sÿliqÿli. Gecÿ ÷ÿkmÿlÿrini ÷ûxa- rûb dþøÿmÿdÿ saxlamazdû, baøûnûn altûna qoyardû. – O illÿr dþøÿmÿdÿ qoymaq olmazdû! – Osvensimdÿ olmuøam. Bax Osvensimdÿ qorxuludur: vaüzaldan krematoriyalara aparûrlar – vÿ musiqi dÿ ÷alûr. – Orada yaxøû balûq tutmaq olur, bu, þz yerindÿ, ikin cisi isÿ ovdur. Payûz vaxtû bircÿ saat gÿzirsÿn, östön qûrqovulla dolur. Qamûølûüa girirsÿn – qaban vurursan, dözÿnliyÿ ÷ûxûr- san – dovøan... – Bötön bu øaraøkalar doqquz yöz otuzuncu ildÿn baø- layûr. O vaxt möhÿndislÿri dÿstÿlÿrlÿ sörördölÿr. Birincisi Fur kasovskda olub, Belamorun layihÿsini tÿrtib edirdilÿr. Sonra Ramzinoda yarandû. Tÿcröbÿ xoølarûna gÿldi. Azad- lûqda bir konstruktor qrupuna iki bþyök möhÿndisi vÿ ya ikidÿn ÷ox alimi yûümaq olmur: ad, øþhrÿt, Stalin mökafatû uürunda möbarizÿyÿ baølayûrlar, mötlÿq biri digÿrini sûxûø- dûrûb ÷ûxaracaq. Buna gþrÿ dÿ azadlûqdakû konstruktor böro larûnûn hamûsû bir iøûqlû baøûn ÿtrafûndakû solüun ÷evrÿ- lÿrdir. Øaraøkada isÿ? He÷ kÿsi øþhrÿt vÿ pul tÿhlökÿsi gþz- lÿmir. Nikolay Nikolai÷ÿ yarûm stÿkan xama, Pyotr Petro- vi÷ÿ dÿ yarûm stÿkan xama. Bir döjön ayû bir kahada sakit cÿ yaøayûr, ÷önki getmÿyÿ ayrû yerlÿri yoxdur. Øahmat oyna yûr- lar, papiros ÷ÿkirlÿr – darûxdûrûcûdûr. Bÿlkÿ, nÿsÿ bir øey icad edÿk? Gÿlin edÿk! Bizim elmimizdÿ ÷ox øey belÿ yaranûb. Øaraøkalarûn ÿsas ideyasû da bundadûr. – ... Dostlar! Tÿzÿ xÿbÿr!! Bobûnini harasa apardûlar! – Valka, zingildÿmÿ, yastûüû ÷ûrparam baøûna! – Hara, Valentulya? – Necÿ yÿni apardûlar? – Ki÷ikcÿ gÿldi, dedi – paltonu, papaüûnû geyin. – Øey-øöyö ilÿ bir yerdÿ?
122 – Øey-øöysöz. – Yÿqin, bþyök rÿislÿrin yanûna. – Fomanûn yanûna? – Foma þzö gÿlÿrdi, yuxarûdan tut! – ×ay soyuyub, bu nÿ biabûr÷ûlûqdûr!.. – Valentulya, siz hÿr dÿfÿ yatmaq vaxtû ÷atanda qaøûqla stÿkanûnûzû dþyÿclÿyirsiniz, lap bezmiøÿm bundan! – Sakitlÿø, bÿs qÿndi necÿ qarûødûrûm? – Sÿssiz. – Sÿssiz yalnûz kosmik fÿlakÿtlÿr baø verir, ÷önki fÿzada sÿs yayûlmûr. ßgÿr bizim arxamûzda Yeni Ulduz partlamûø olsaydû, biz he÷ eøitmÿzdik dÿ. Ruska, yorüanûn döøÿcÿk, nÿ sallamûsan onu? Yatmûrsan? Sÿnÿ mÿlumdurmu ki, bizim gönÿøimiz Yeni Ulduzdur vÿ Yer ÿn yaxûn vaxtlarda mÿhvÿ mÿhkumdur? – Mÿn buna inanmaq istÿmirÿm. Mÿn cavanam vÿ yaøa- maq istÿyirÿm! – Ha-ha! Primitivlikdir!.. ×ay necÿ dÿ soyuqdur... Se lþ
mo! O yaøamaq istÿyir! – Valka! Bobûnini hara apardûlar? – Mÿn haradan bilim? Bÿlkÿ dÿ, Stalinin yanûna. – Bÿs Stalinin yanûna sizi ÷aüûrsaydûlar, Valentulya, siz nÿ edÿrdiniz? – Mÿni? O-ho! Oülan! Mÿn ona bötön maddÿlÿr özrÿ etiraz bildirÿrdim! – Mÿsÿlÿn, hansûlar özrÿ? – Deyÿk ki, bötön, bötön maddÿlÿr özrÿ. Par ekzampl – niyÿ qadûnsûz yaøayûrûq? Bu, bizim yaradûcûlûq imkanlarû- mûzû mÿhdudlaødûrûr. – Pryan÷ik! Kÿs sÿsini! Hamû ÷oxdan yatûb – niyÿ baüû- rûrsan?
– ßgÿr mÿn yatmaq istÿmirÿmsÿ? – Dostlar, kim papiros ÷ÿkirsÿ, gizlÿtsin, ki÷ikcÿ gÿlir. – Nÿ istÿyir o ÿclaf?.. Ayaüûnûz iliømÿsin, vÿtÿndaø ki÷ik leytenant – adam burnunu ÿzÿ bilÿr. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 123
– Pryan÷ikov! – Hÿ?
– Haradasûnûz? Hÿlÿ yatmamûsûnûz ki? – Artûq yatûram. – Tez geyinin. – Hara? Yatmaq istÿyirÿm. – Geyinin-geyinin, paltonuzu, papaüûnûzû. – Øeylÿrimi dÿ? – Øey-øöysöz. Maøûn gþzlÿyir, tez ol. – Bu nÿdir, Bobûninlÿ bir yerdÿ gedÿcÿyÿm? – O gedib, sizin arxanûzca baøqasû gÿlib. – Necÿ maøûndûr, ki÷ik leytenant, – dustaq maøûnû? – Tez ol, tez ol. “Pobeda”. – Bÿs kim ÷aüûrûr? – Bÿsdir, Pryan÷ikov, mÿn sizÿ hÿr øeyi izah etmÿliyÿm? Þzöm dÿ bilmirÿm, tez ol. – Valka! Orada deyÿrsÿn! – Gþröølÿr haqqûnda de! Nÿdir, ÿclaflar, ÿlli sÿkkizinci maddÿyÿ ildÿ bir gþröø döøör? – Gÿzintilÿri dÿ de! – Mÿktublar haqda da! – Paltar barÿdÿ! – Rot front, uøaqlar! Ha-ha! Adyþ! – ... Yoldaø ki÷ik leytenant! Nÿ oldu bu Pryan÷ikov? – Gÿtirirÿm, yoldaø mayor, gÿtirirÿm! Budur o! – Hÿr øey barÿdÿ, Valka, xûrdala, utanma!.. – Gþr bir kþpÿklÿr gecÿyarûsû nÿ qa÷ûøûrlar? – Nÿ olub? – Belÿ øey he÷ vaxt olmamûødû... – Bÿlkÿ, möharibÿ baølayûb? Göllÿlÿmÿyÿ aparûrlar?.. – Tfu sÿnÿ, axmaq! Kimdir bizi bir-bir aparan? Möharibÿ baølayanda hamûmûzû birdÿfÿyÿ þldörÿcÿklÿr, ya da ki sûyûq vasitÿsilÿ tauna yoluxduracaqlar, almanlarûn qûrx beøinci ildÿ ÿsir döøÿrgÿlÿrindÿ etdiklÿri kimi... – Yaxøû, qardaølar, yataq! Sabah bilÿrik.
124 – Bu belÿ olurdu, otuz doqquz – qûrxûncû illÿrdÿ bÿzÿn Boris Sergeyevi÷ Ste÷kini øaraøkadan Beriya ÷aüûrardû – o isÿ he÷ vaxt ÿliboø qayûtmazdû: ya hÿbsxana rÿisini dÿyi- øir di lÿr, ya da gÿzintini artûrûrdûlar... Ste÷kinin bu satûn alma sistemini,buqidalanmadÿrÿcÿlÿrinigþrmÿyÿgþzöyоxidi. Aka de mik lÿrÿ xama vÿ yumurta verirlÿr, professorlara qûrx qram, adi qara iø÷ilÿrÿ isÿ iyirmi qram kÿrÿ yaüû... Yaxøû insan idi Boris Sergeyevi÷, Allah ona rÿhmÿt elÿsin... – Þldö?
– Yox, azadlûüa ÷ûxdû... Laureat oldu. 15 Sonra hÿlÿ birinci möddÿti vaxtû øaraøkalarda olmuø vÿ tÿkrar bura döømöø Abramsonun rÿvan, yorüun sÿsi dÿ kÿsildi. Èki yerdÿn isÿ artûq baølanmûø hekayÿtlÿrini davam etdi rÿn lÿrin pû÷ûltûsû gÿlirdi. Kimsÿ ucadan, zÿhlÿtþkÿn tÿrz- dÿ, bÿzÿn hÿtta partlayacaqmûø kimi xoruldayûrdû. Giriø taüûnûn altûna qoyulmuø geniø, dþrdtaylû qapûnûn östöndÿki donuq gþy lampa yarûmdairÿvi otaqda yelpazÿ øÿklindÿ dözölmöø bir döjönÿ yaxûn qaynaqlanmûø ikimÿrtÿ- bÿli ÷arpayûnû iøûqlandûrûrdû. Bÿlkÿ dÿ, Moskvada yeganÿ olan bu otaüûn diametri on iki iri kÿndli addûmû boyda idi, yuxarûda – yelkÿn kimi altûbucaqlû qöllÿnin þzölö altûna gÿtirilmiø geniø gönbÿz, qþvs boyu isÿ beø ÿdÿd höndör, öst tÿrÿflÿri qþvsøÿkilli pÿncÿrÿ yerlÿøirdi. Pÿncÿrÿlÿrÿ bar- maqlûq vurulmuødusa da, buruntaqlarû yox idi, göndöz bar- maq lûqlar arasûndan øosenin o biri tÿrÿfindÿ meøÿ kimi sûx, abadlaødûrûlmamûø park gþrönördö, yay vaxtû isÿ Mos kva- ÿtrafû kÿndlÿrdÿn ÿrsiz qûzlarûn hÿyÿcan doüuran nÿümÿlÿri eøidilirdi. Mÿrkÿzi pÿncÿrÿnin qabaüûndakû ÷arpayûnûn ikinci qatûn- da uzanan Nerjin yatmamûødû vÿ he÷ yatmaüa ÷alûømûrdû da. Ondan aøaüûda isÿ möhÿndis Potapov iø adamûnûn qayüûsûz yuxusu ilÿ yatûrdû.
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 125
Qonøu ÷arpayûlarda – soldan, ke÷iddÿn o yana, yum ru- sifÿt vakuum÷u “Zemelya” fûsûldayûrdû (aøaüûda Pryan ÷i ko- vun ÷arpayûsû boø idi), saü tÿrÿfdÿ, ona sûx yapûødûrûl mûø ÷ar payûda isÿ øaraøkanûn ÿn cavan mÿhbuslarûndan biri olan Ruska Dronin yuxusuzluq i÷indÿ qurcalanûrdû. Èndi, Yakonovun kabinetindÿki sþhbÿtdÿn uzaqlaødûqca, baøa döøördö ki, kriptoqrafiya qrupundan imtina etmÿsi, sadÿcÿ, xidmÿti hadisÿ deyil, bötþvlökdÿ hÿyatûn dþnöø nþqtÿsidir. Bu hadisÿ, yÿqin, lap tezliklÿ yatabla ÷ox uzaq- lara, harasa Sibirÿ vÿ ya Arktikaya gþndÿrilmÿsinÿ sÿbÿb olmalû idi. Ona ya þlöm, ya da ki þlöm özÿrindÿ qÿlÿbÿ gÿtirmÿli idi. Hÿyatûnûn bu dþnÿmi özÿrindÿ döøönmÿk istÿyirdi. Ö÷illik øaraøka fasilÿsi möddÿtindÿ nÿyÿ nail ola bilmiødi? Yenidÿn döøÿrgÿ u÷urumuna atûlmazdan ÿvvÿl xarakterini lazûmi qÿdÿr mþhkÿmlÿndirÿ bilmiødimi? Èø elÿ gÿtirdi ki, sabah Qlebin otuz bir yaøû tamam olurdu (dostlarûna bunu xatûrlatmaüa isÿ, ÿlbÿttÿ, az da olsa, istÿyi yox idi). Bu, hÿyatûn ortasûdûrmû? Bÿlkÿ dÿ, sonudur? Bÿlkÿ dÿ, baølanüûcû? Fikirlÿr qarûøûrdû. ßbÿdiyyÿtÿ nÿzÿr salmaq cÿhdi alûn- mûrdû. Gah zÿiflik irÿli ÷ûxûrdû: hÿlÿ ki sÿhvini dözÿltmÿk, krip to qrafiyaya razûlûq vermÿk gec deyil. Gah da inciklik göc gÿlirdi: döz on bir ay idi ki, arvadû ilÿ gþröøönö tÿxirÿ salûr dû lar – bÿs indi, getmÿzdÿn qabaq, gþrÿsÿn, bu gþröøö verÿcÿklÿrmi? Nÿhayÿt, onun i÷indÿ qabalûq vÿ tÿrslik, onun þzö, yÿni Nerjin deyil, baøqa birisi, birinci beøilliyin ÷þrÿk nþv bÿ lÿ- rindÿ qÿtiyyÿtsiz uøaüûn daxilindÿn basûb ÷þlÿ ÷ûxan, sonra isÿ aüûr hÿyat øÿraitindÿ, xösusilÿ dÿ döøÿrgÿlÿrdÿ yerini mþhkÿmlÿdÿn bir varlûq oyanûr vÿ getdikcÿ dÿ göclÿnirdi. Bu daxilindÿki, tutduüunu buraxmayan varlûq artûq tÿsÿv- vör edirdi ki, Marfinodan ÷ûxanda, Butûrkaya, Krasnaya Pres nyaya qÿbul olunanda onu necÿ axtarûølar gþzlÿyÿcÿk; sûrûqlûsûnda sûndûrûlmûø qrifel tikÿlÿrini necÿ gizlÿdÿcÿk,
126 øaraøkadakû xösusi geyimini necÿ ÷ûxaracaq (iølÿk adam ö÷ön ÿlavÿ geyim ÷ox qiymÿtli øeydir); necÿ söbut edÿcÿk ki, bötön hÿbsdÿ olduüu vaxt ÿrzindÿ þzö ilÿ gÿzdirdiyi alömin ÷ay qaøûüû onun þzönönködör, øaraøkadan oüurlanmayûb. Vÿ onda elÿ indicÿ, gþy iøûqda ayaüa durmaq vÿ hazûr- lûq gþrmÿk, lazûm olanûn yerini dÿyiømÿk, gizlÿtmÿk istÿyi yaran mûødû. Bu arada Ruska Dronin tez-tez vÿziyyÿtini dÿyiøirdi: o, özö östÿ uzanmûødû vÿ baøû ÷iyinlÿrinÿ qÿdÿr yastûüa bat mûødû. Yorüanû baøûna ÷ÿkÿndÿ ayaqlarû ÷þldÿ qalûrdû; sonra körÿyi östÿ uzanûr, yorüanû östöndÿn ataraq aü yor- üan özö nö vÿ bulanûq rÿngli mÿlÿfÿni özÿ ÷ûxarûrdû (hÿr hamam gönö iki mÿlÿfÿdÿn birini dÿyiøirdilÿr, indi, dekabr- da, xösusi hÿbsxana illik sabun limitindÿn istifadÿ etmiødi vÿ hamam gecikirdi). Birdÿn ÷arpayûsûna oturdu vÿ yastûüû ilÿ birgÿ geri, dÿmir sþykÿnÿcÿyÿ sarû dartûndû ki, bununla da köncdÿ, dþøÿyin altûnda saxladûüû Mommzenin “Qÿdim Roma tarixi”nin östönö a÷dû. Nerjinin gþzlÿrini gþy lampaya dirÿdiyini vÿ yatmadûüûnû gþrÿrÿk pû÷ûltûyla soruødu: – Qleb! Papirosun yaxûnlûqdadûr? Birini ver. Ruska, adÿtÿn, papiros ÷ÿkmirdi. Nerjin ÿlini divardan asûlmûø kombinezonun cibinÿ saldû, iki papiros ÷ûxartdû. Hÿr ikisi ÷ÿkmÿyÿ baøladû. Ruskafikrinicÿmlÿмяyÿ÷alûøaraqNerjinÿtÿrÿfbaxma- dan ÷ÿkirdi. Onun dÿyiøkÿn, gah sadÿlþvh uøaq, gah da cuøa gÿlmiø yalan÷û ifadÿsi alan sifÿti tönd-aü sa÷larû fonunda hÿtta gþy lampanûn iøûüûnda belÿ cazibÿdar gþrönördö. – Gþtör, – Nerjin kölqabû ÿvÿzinÿ boø “Belamor” qutu- sunu ona uzatdû. Kölö qutuya tþkmÿyÿ baøladûlar. Ruska øaraøkaya yayda gÿtirilmiødi. O, ilk baxûødanca Nerjinin ÷ox xoøuna gÿlmiødi vÿ þzönÿ qarøû himayÿdarlûq istÿyi oyatmûødû. Lakin mÿlum oldu ki, Ruskanûn cÿmi iyirmi ö÷ yaøû- nûn olmasûna baxmayaraq (ona iyirmi beø il döøÿrgÿ kÿs- Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 127
miødilÿr), kiminsÿ himayÿdarlûüûna, ömumiyyÿtlÿ, ehtiyacû yoxdur: onun xarakteri vÿ dönyagþröøö qûsa, lakin coøqun hÿyatû boyu hadisÿ vÿ tÿÿssöratlarûn rÿngarÿngliyindÿ – iki hÿftÿ Moskva Universitetindÿ, iki hÿftÿ dÿ Leninqrad uni- ver sitetindÿ oxumaqla olmasa da, iki il ÿrzindÿ saxta pas- port larla ömumittifaq axtarûøû altûnda yaøadûüû (bu, Qlebÿ bþyök bir sirr kimi deyilmiødi) vÿ indi dÿ hÿbsxanada ke÷ir- diyi iki il ÿrzindÿ tam formalaømûødû. O, QULaqûn yûrtûcû qanunlarûnû ani bir qavrayûøla, necÿ deyÿrlÿr, ÿlöstö qav ra- mûødû, hÿmiøÿ ehtiyatlû olurdu, sirrini ÷ox az adama verirdi, hamûyla uøaq kimi a÷ûq gþrönördö. Qaynayûb daøûrdû, ÷ox øeyi az vaxta yerlÿødirmÿk istÿyirdi – qiraÿt dÿ onun bu cör mÿøüÿlÿlÿrindÿn biri idi. Xûrda döøöncÿlÿrindÿn narazû qalmûø vÿ yatmaq barÿdÿ he÷ döøönmÿyÿn Qleb Ruskanûn da yuxusunun ÿrøÿ ÷ÿkil- diyini bildiyi ö÷ön sökuta dalmûø otaüûn sÿssizliyindÿ pû÷ûltû ilÿ soruødu: – Hÿ, dþvrilik nÿzÿriyyÿsi necÿ oldu? Hÿmin nÿzÿriyyÿni onlar bu yaxûnlarda mözakirÿ etmiø- dilÿr vÿ Ruska Mommezdÿ onun tÿsdiqlÿnmÿlÿrini axtar- maüa baølamûødû. Pû÷ûltûya dþnÿn Ruska he÷ nÿ baøa döømörmöø kimi baxûrdû. Onun özönön dÿrisi, xösusilÿ dÿ alûn hissÿsindÿ, soruøulanû dÿrk etmÿk sÿyindÿn gÿrginlÿømiødi. – Deyirÿm ki, dþvrilik nÿzÿriyyÿsi necÿ oldu? Ruska dÿrindÿn nÿfÿs aldû vÿ buraxdûüû nÿfÿslÿ birgÿ onun özöndÿki gÿrginlik vÿ narahatlûq da ÷ÿkildi. Aøaüû sal- landû, dirsÿyi östÿ ÷þkdö, yarûm÷ûq ÷ÿkilmiø papiros kþtö- yönö qarøûsûna uzadûlmûø boø qutuya atdû vÿ ÿzgin-ÿzgin dedi: – Hÿr øey bezdirib. Kitablar da. Nÿzÿriyyÿlÿr dÿ. Onlaryenÿsusdular.Nerjinartûqobiribþyröцстÿ÷ev- ril mÿk istÿyirdi ki, Ruska gölömsöndö vÿ getdikcÿ qûzûøaraq tez-tez pû÷ûldadû: – Tarix o qÿdÿr yeknÿsÿqdir ki, oxuyanda adam iyrÿnir. Elÿ bil, “Pravda”nû oxuyursan. Ènsan nÿ qÿdÿr alicÿnab vÿ
128 vicdanlû olursa, hÿmvÿtÿnlÿri onunla bir o qÿdÿr hÿyasûz davranûrlar. Spuri Kassi sadÿ insanlar ö÷ön torpaüa nail olmaq istÿdi – sadÿ insanlar da onu þlömÿ verdilÿr. Spuri Meli ac camaata ÷þrÿk vermÿk istÿdi vÿ qÿtlÿ yetirildi, guya, o, monarx hakimiyyÿtini ÿlÿ ke÷irmÿk istÿyirmiø. Qaz larûn qaqqûltûsûna ayûlan vÿ Kapitolini xilas edÿn mÿøhur Mark Manli dþvlÿti cinayÿtkar kimi edam olundu! Hÿ?.. – Sÿn nÿ danûøûrsan! – Tarixi oxuyanda adam þzö dÿ ÿclaf olmaq istÿyir, ÿn sÿrfÿlisi elÿ budur! Bþyök Hannibalû, o Hannibalû ki, onsuz biz Karfageni he÷ tanûmazdûq da – mÿhz hÿmin bu Karfagen qovdu, ÿmlakûnû mösadirÿ etdi, evlÿrini yerlÿ yek san elÿdi! Hÿr øey – artûq bir dÿfÿ olub... Hÿlÿ o vaxt Gney Neviyanû köndÿlÿyirdilÿr ki, cÿsarÿtli pyeslÿrini yaza bilmÿsin. Bizdÿn ÷ox ÿvvÿl etoliyalûlar yalan÷û amnistiya elan etmiødilÿr ki, emiqrantlarû aldadûb vÿtÿnlÿrinÿ gÿtirsinlÿr vÿ þldörsönlÿr. QULaqûn yadûndan ÷ûxartdûüû bir hÿqiqÿti hÿlÿ Romada aydûnlaødûrmûødûlar: qulu ac saxlamaq iqtisadi baxûm dan sÿrfÿli deyil, onu yedizdirmÿk lazûmdûr. Bötön tarix – ÿvvÿldÿn axûra kimi ... øÿlikdir! Kim kimi tutursa, onu da udur! Nÿ hÿqiqÿt var, nÿ sÿhv var, nÿ dÿ inkiøaf. Getmÿyÿ yer dÿ yoxdur. Þlэцнiøûqdaöstdodaqlarda–þzödÿbelÿgÿncyaøda! – inamsûzlûüûn sÿyrimÿsi xösusilÿ tökörpÿrdici gþrönördö. Bu fikirlÿri Ruskada, qismÿn dÿ olsa, Nerjinin þzö oyat- mûødû, ancaq indi, Ruskanûn dilindÿn eøidilÿrkÿn, hÿmin fikir lÿr etiraz etmÿk istÿyi doüururdu. Qleb yaølû yoldaølarû arasûnda sþköb-yûxmaüa þyrÿømiødi, amma daha gÿnc dus- taüûn qarøûsûnda mÿsuliyyÿt hiss edirdi. – Sÿni xÿbÿrdar etmÿk istÿyirÿm, Rostislav, – Nerjin olduqca sakit tÿrzdÿ, demÿk olar ki, qonøusunun qulaüûna ÿyilÿrÿk dedi. – Skeptisizm vÿ ya da aqnostisizm, pessi mizm sistemlÿri nÿ qÿdÿr aüûllû vÿ amansûz olsalar da, – baøa döø, mahiyyÿt etibarilÿ onlarûn hamûsû iradÿsizliyÿ mÿhkumdur. Axû onlar insan fÿaliyyÿtinÿ rÿhbÿrlik edÿ bilmÿz, ÷önki Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 129
insanlar dayana vÿ demÿli, nÿyi isÿ tÿsdiqlÿyÿn, harasa ÷aüûran sistemlÿrdÿn imtina edÿ bilmÿzlÿr... – Bataqlûüa da olsa? Tÿki soxula bilsinlÿr? – Ruska hirslÿ soruødu. – Bataqlûüa da olsa... Onu kim deyÿ bilÿr, – Qleb tÿrÿd- död etdi. – Sÿn baøa döø, mÿn þzöm hesab edirÿm ki, skepti- sizm bÿøÿriyyÿtÿ ÷ox lazûmdûr. Ona gþrÿ lazûmdûr ki, bizim daø alûnlarûmûzû par÷alasûn, fanatik boüazûmûzû yumsun. ×ox ÷ÿtin yer almasûna baxmayaraq, rus zÿminindÿ bu, xösusilÿ lazûmdûr. Ancaq skeptisizm insanûn ayaüû altûnda dayaq ola bilmÿz. Hÿr halda, torpaq lazûmdûr? – Bir dÿnÿ dÿ papiros ver! – Rostislav xahiø etdi. ßsÿbi halda papirosu yandûrdû. – Qulaq as, nÿ yaxøû ki, DTN mÿnÿ oxumaüa imkan vermÿdi! Tarix÷i olmaüa! – o, sþzlÿri ayûraraq bir az da ucadan pû÷ûldadû. – Universiteti vÿ hÿtta aspiranturanû bitirÿrdim, gicbÿsÿrin biri olardûm. Yaxøû, lap alim olardûm, tutaq ki, satûlan alimlÿrdÿn yox, amma bunu tÿsÿvvör etmÿk ÷ÿtindir. Tutaq ki, qalûn bir cild yazardûm. Hansûsa bir sÿkkiz yöz ö÷öncö mþvqedÿn Novqorod pya- ti na larûnû vÿ Sezarûn gelvetlÿrlÿ möharibÿsini bir dÿ nÿzÿr- dÿn ke÷irÿrdim. Gþr dönyada nÿ qÿdÿr mÿdÿniyyÿt var! Dil var! Þlkÿ var! Vÿ hÿr þlkÿdÿ nÿ qÿdÿr aüûllû adam, onlar- dan da ÷ox aüûllû kitab var! – bötön bunlarû hansû gicbÿ- sÿr oxuyacaq?! Sÿn nÿ tÿhÿr deyirdin? – “Bilicilÿrin bþyök zÿhmÿt hesabûna döøönöb tapdûqlarû bir øey baøqa, onlar- dan da bþyök bilicilÿr tÿrÿfindÿn xÿyali, qeyri-real olan kimi a÷ûqlanûr”, belÿ idi? – Bax, – Nerjin qûnaqla dedi, – sÿn bötön dayaqlarû vÿ bötön mÿqsÿdlÿri itirirsÿn. Øöbhÿ etmÿk olar vÿ etmÿk lazûm- dûr. Amma nÿyisÿ, necÿ deyÿrlÿr, sevmÿk dÿ lazûmdûr axû? – Bÿli, bÿli, sevmÿk! – Ruska tÿntÿnÿli xûrûltûyla onun sþzönÿ qövvÿt verdi. – Sevmÿk! – amma tarixi, nÿzÿriyyÿni yox, qûzû! – ÷arpayûsûnda Nerjinÿ tÿrÿf ÿyildi vÿ onun dir sÿ yin- dÿn tutdu. – Bizi nÿdÿn mÿhrum ediblÿr, sþylÿ? Èclasa get- mÿk höququndan? Siyasi dÿrslÿrdÿn? Èstiqrazlara yazûlmaq
130 höququndan? Paxanûn bizÿ zÿrÿr verÿ bilÿcÿyi bircÿ øey vardû – bizi qadûnlardan mÿhrum etmÿk! Vÿ bunu da etdi. Èyirmi beø illiyÿ! Kþpÿk!! Kim bunu tÿsÿvvör edÿ bilÿr, – o, sinÿ sinÿ dþyördö, – dustaq ö÷ön qadûn nÿ demÿkdir? – Sÿn... ÷alûø dÿliliklÿ qurtarma! – Nerjin mödafiÿ olunmaüa ÷alûøûrdû, lakin Simo÷ka ilÿ baülû onun bazar ertÿsi axøamûna verdiyi vÿd haqda döøönÿn kimi þzönö dÿ qaynar bir dalüa börödö... – Bu fikri baøûndan ÷ûxart! O, sÿnin bey nini dumanlandûrar. – (Amma bazar ertÿsi!.. Ailÿlÿri olan xoø bÿxt adamlarûn he÷ qiymÿtlÿndirmÿdiklÿri bir øey, ÿldÿn döømöø mÿhbusun canûnda vicvicÿli vÿhøilik kimi baø qaldûrûr!) – Freyd kompleksi, ya da simpleksi, necÿ idi bu zÿhrimarûn adû, – o, getdikcÿ daha zÿif, daha boüuq sÿslÿ danûøûrdû. – Ömumÿn: sublimasiya! Enerjini baøqa sahÿlÿrÿ yþnÿlt! Fÿlsÿfÿ ilÿ mÿøüul ol – nÿ ÷þrÿk, nÿ su, nÿ qadûn nÿvaziøi lazûm olmur. (Юzöisÿbirigönbununnecÿolacaüûnûÿtraflûtÿsÿvvör edÿrÿk diksindi – dÿhøÿtli dÿrÿcÿdÿ øirin olan bu fikirdÿn dili tutuldu, davam etmÿk istÿmÿdi.) – Mÿnim beynim artûq tutqunlaøûb! Sÿhÿrÿ kimi gþzö- mÿ yuxu getmÿyÿcÿk! Qûz! Hÿr kÿsÿ qûz vermÿk lazûmdûr! O, sÿnin ÿlindÿ olmalûdûr... Elÿ ki... Eh, nÿdÿn danûøûrûq!.. – Ruskanûn hÿlÿ yanmaqda olan papirosu yorüanûnûn östö- nÿ döødö, lakin o, bunu gþrmÿdi vÿ birdÿn o biri tÿrÿfÿ ÷ev- rildi, qarnû östÿ döødö, yorüanû baøûna ÷ÿkÿrÿk ayaqlarûnûn östö nö a÷dû. Nerjin ÷arpayûlarûn arasû ilÿ diyirlÿnÿrÿk aøaüû, Pota po- vun östönÿ döøÿcÿk papirosu birtÿhÿr tutub sþndörÿ bildi. Nerjin fÿlsÿfÿni Ruskaya sûüûnacaq kimi tÿqdim edirdi, onun þzö isÿ hÿmin sûüûnacaqda ÷oxdan ulayûrdû. Ruskanû ÿvvÿl ömumittifaq axtarûøû qovurdu, indi isÿ hÿbsxana þz cay naüûna almûødû. Bÿs Qleb on yeddi, on doqquz yaøûnda olanda, adamûn aülûnû ÷aødûran bu cör øiddÿtli qasûrüalar baøûnûn östönö alanda, onu nÿ saxlayûrdû? – þzönö ram edirdi, basûb ÿzirdi vÿ donuz burnu kimi burnu ilÿ hÿmin Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 131
o dialektikada eøÿlÿnirdi, xortuldayûrdû vÿ onu i÷inÿ ÷ÿkirdi, qorxurdu ki, ÷atdûra bilmÿsin. Evlÿnmÿzdÿn qabaqkû bötön illÿrini, lazûmsûz øeylÿrÿ sÿrf edilmiø, geri qaytarûlmasû möm- kön olmayan gÿncliyini indi hÿbsxana kameralarûnda xatûr- lamaq onun ö÷ön ÷ox acû idi. O, kþmÿksiz idi, bu qaran lûqlara iøûq sala bilmirdi: o sþzlÿr ki yaxûnlaødûrûr, o ton ki qar øû- sûndan ÷ÿkilirlÿr, Qlebÿ mÿlum deyildi. Þtÿn ÿsrlÿrin beyninÿ doldurduüu qadûn ismÿtinÿ mönasibÿt onun ÿl-qolunu baü- layûrdû. Vÿ he÷ bir tÿcröbÿli, mödrik qadûn ÿlini onun ÷iyninÿ qoymadû. Yox, biri onu ÷aüûrûrdû, amma o vaxt baøa döømÿdi! Ancaq hÿbsxana dþøÿmÿsindÿ araødûrûb dÿrk etdi – bu, ÿldÿn verilmiø försÿt, ÿldÿn getmiø bötþv illÿr, bötþv bir dönya burada onu sömöklÿrinÿ kimi yandûrûrdû. Eybi yox, ÿsas vÿzifÿ iki gön dÿ, bazar ertÿsi axøama kimi yaøamaqdûr. Qleb qonøusunun qulaüûna tÿrÿf ÿyildi: – Ruska! Sÿndÿ necÿdir? Kimsÿ var? – Bÿli! Var! – özö östÿ uzanûb yastûüûnû qucaqlamûø Ros- tislav ÿzabla pû÷ûldadû. O, yastûüa nÿfÿs alûrdû – vÿ yastûüûn hÿrarÿti, hÿbsxanada bu cör qÿddarlûqla mÿnasûz yerÿ iti ri- lÿn gÿncliyin hÿrarÿti – hÿr øey onun cavan, ÿzab ÷ÿkÿn, ÷ûxûø axtaran vÿ bu ÷ûxûøûn nÿdÿ olduüunu bilmÿyÿn cismini yan- dûrûrdû. Deyÿndÿ ki var, o inanmaq istÿyirdi: doürudan da, qûzû var, ÿslindÿ isÿ var olan ÿlÿke÷mÿz bir øey idi. Nÿ þpöø, nÿ vÿd yox idi, olan o idi ki, bu gön axøam þzö haqda danû- øar kÿn qûz ona øÿfqÿt vÿ heyranlûqda qulaq asûrdû – vÿ qûzûn bu baxûøûnda Ruska ilk dÿfÿ olaraq þzönö qÿhrÿman, bio- qra fi ya sûnû isÿ qeyri-adi bioqrafiya kimi gþrdö. Aralarûnda hÿlÿ he÷ nÿ olma mûødû, eyni zamanda da nÿ isÿ baø vermiødi ki, indi deyÿ bilirdi – mÿnim qûzûm var. – Bura bax, bÿs kimdir o? – Qleb ÿl ÷ÿkmÿdi. Rostislav, yorüanûnû azca qaldûraraq, qaranlûqdan cavab verdi: – S-s-s... Klaradûr... – Klara?? Prokurorun qûzû?!! |