Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin



Yüklə 6,61 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə11/62
tarix17.04.2017
ölçüsü6,61 Mb.
#14244
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   62

17  

Bu  gecÿ  Abakumovun  ÿmrinÿ  ÿsasÿn  ÿvvÿl  Seliva nov-

ski nin vasitÿsilÿ Yakonov ÷aüûrûlmûø, sonra isÿ hamûdan gizli 

øÿkildÿ Marfino obyektinÿ on beø dÿqiqÿlik fasilÿ ilÿ iki telefo-

no qram gþndÿrilmiødi: mÿhbus Bobûnin, sonra isÿ mÿh bus 

Pryan÷ikov nazirliyÿ ÷aüûrûlmûødûlar. Bobûnini vÿ Pryan ÷i ko-

vu ayrû-ayrû maøûnlarda gÿtirdilÿr vÿ gþzlÿmÿk ö÷ön ayrû-ayrû 

otaqlara saldûlar ki, þz aralarûnda sþzlÿøÿ bilmÿ sinlÿr.

Ancaq  Pryan÷ikov  ÿsrin  bir  ÷ox  gþzöa÷ûq  þvladlarûnûn 

ruhi anormallûq hesab etdiklÿri qeyri-tÿbii sÿmimiliyinÿ gþrÿ 

÷ÿtin ki kiminlÿsÿ sþzö bir yerÿ qoya bilÿrdi. Øaraøkada belÿ 

dÿ deyirdilÿr: “Valentulyada fazalarûn yerlÿri dÿyiøik döøöb”.

Xösusilÿ dÿ indi o, hansûsa bir sþvdÿlÿømÿyÿ vÿ ya sui-

qÿsdÿ qadir deyildi. 

“Pobeda”nûn  pÿncÿrÿsi  arxasûnda  bir-birini  ÿvÿzlÿyÿn 

Mos kvanûn iøûqlû mÿnzÿrÿlÿri onun ruhunu tÿlatömÿ gÿtir-

miødi. Marfino zonasûnû böröyÿn ÿyalÿt zölmÿtindÿn sonra 

parûldayan  bþyök  øoseyÿ,  vaüzal  meydanûnûn  qÿlÿbÿliyinÿ, 

sonra  isÿ  Sretenkanûn  neon  vitrinlÿrinÿ  ke÷id  ÷ox  kÿskin 

gÿlirdi. Pryan÷ikov ö÷ön artûq nÿ söröcö, nÿ dÿ onu möøa-

yiÿt  edÿn  iki  nÿfÿr  paltarûnû  dÿyiømiø  adam  vardû  –  ciyÿr-

lÿ rinÿ  vÿ  ciyÿrlÿrindÿn,  sanki,  hava  yox,  alov  girib-÷ûxûrdû. 

O,­ øöøÿdÿn­ ayrûlmûrdû.­ Onu­ Moskva­ ilÿ­ göndöz­ vaxtû­ щеч­

aparmamûødûlar,  axøam  Moskvasûnû  isÿ  øaraøkanûn  tarixi 

boyu bircÿ mÿhbus da gþrmÿmiødi!

Sretenка­ darvazasûnûn­ qabaüûnda­ avtomobil­ dayandû:­

kino dan ÷ûxan kötlÿyÿ gþrÿ, sonra isÿ svetoforu gþzlÿyÿrÿk. 

Onlara,  milyonlarla  mÿhbusa,  elÿ  gÿlirdi  ki,  azadlûqda 

hÿyat  dayanûb,  kiøilÿr  yoxa  ÷ûxûblar  vÿ  qadûnlar  he÷  kÿslÿ 


144

bþlöødörÿ  bilmÿdiklÿri,  he÷  kÿsÿ  lazûm  olmayan  izafi 

mÿhÿb bÿt lÿrindÿn ÿziyyÿt ÷ÿkirlÿr. Burada isÿ tox, tÿlÿskÿn 

pay taxt  kötlÿsi  qaynaøûr,  ølyapalar,  duvaqlar,  qara-qonur 

xÿz lÿr bir-birini ÿvÿzlÿyirdi. 

Valentinin gÿrginlÿømiø hisslÿri yoldan ke÷ÿn qadûnlar-

dan gÿlÿn vÿ øaxtanû, avtomobilin mþhkÿm kuzovunu dÿlib-

ke÷ÿn ÿtir iylÿrinin zÿrbÿlÿrinÿ tab gÿtirÿ bilmirdi. Kö÷ÿdÿn 

gölöø, göclÿ eøidilÿn, axûra kimi baøa döøölmÿyÿn danûøûq 

sÿslÿri gÿlirdi, – ÿsl mÿqam idi ki, Valentin qalûn plastik dÿn 

dözÿldilmiø øöøÿni vurub sûndûrsûn vÿ bu, qadûnlara qûøqûr-

sûn ki, o, gÿncdir, darûxûr, gönahsûz yerÿ yatûr! Øaraøka nûn 

monastûr tÿnhalûüûndan sonra bu bir feyeriya idi, onun gah 

tÿlÿbÿ kasûb÷ûlûüû, gah ÿsirlik, gah da hÿbsxana ucbatûn dan 

he÷ cör qovuøa bilmÿdiyi hÿyatûn bir par÷asû idi. 

Daha  sonra  isÿ  otaqlarûn  birinÿ  salûnmûø  Pryan÷ikov 

ora qoyulmuø masa vÿ stullarû bir-birindÿn ayûra bilmirdi: 

hisslÿrinÿ hakim kÿsilmiø hÿyÿcan vÿ tÿÿssöratlar onu sÿr-

bÿst buraxmaq istÿmirdi. 

Gÿnc,  þzönÿ  sûüal  ÷ÿkmiø  polkovnik-leytenant  ondan 

arxa sûnca gÿlmÿyini xahiø etdi. Nazik boyunlu, incÿ bilÿkli, 

dar ÷iyinli, nazik ayaqlû Pryan÷ikov onu möøayiÿt edÿn zabi-

tin  qapûsûnûn  aüzûndan  qayûtdûüû  bu  kabinet-zala  girÿndÿ 

indiki qÿdÿr he÷ vaxt aciz gþrönmÿmiødi. 

Pryan÷ikov he÷ baøa döømÿdi ki, bura kabinetdir (otaq  

o  qÿdÿr  geniø  idi)  vÿ  zalûn  yuxarû  baøûndakû  bir  cöt  qûzûlû  

poqon  isÿ  elÿ  kabinet  sahibinin  þzödör.  Arxasûndakû  beø-

metr lik Stalini dÿ dÿrhal gþrmÿdi. Onun gþzlÿri qarøûsûndan 

hÿlÿ dÿ qadûnlar, gecÿ Moskvasû ke÷irdi. Elÿ bil, sÿrxoø idi. 

Bu zalda nÿ etdiyini, buranûn nÿ zalû olduüunu baøa döø mÿk 

onun ö÷ön ÷ÿtin idi. ßgÿr bura bÿzÿnmiø qadûnlar girsÿy di-

lÿr vÿ rÿqs baølasaydû, he÷ dÿ tÿÿccöblÿnmÿzdi. Möha ri bÿ nin 

beø il ÿvvÿl qurtarmasûna baxmayaraq, hÿlÿ dÿ gþy lam pa nûn 

yan dûüû, onun sona kimi i÷ilmÿmiø soyuq ÷ayûnûn qaldûüû vÿ 

kiøi lÿ rin alt paltarda gÿzdiyi hansûsa bir yarûmdairÿvi otaüûn 

mþv cud lu üu nu döøönmÿk cÿfÿngiyat kimi gþrönördö.



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

145


O, israf÷ûlûqla yerÿ sÿrilmiø xal÷anûn özÿri ilÿ yeriyirdi. 

Xal÷a yumøaq, xovlu idi, adam onun östöylÿ lap söröø mÿk 

istÿyirdi.  Zalûn  saü  tÿrÿfi  iri  pÿncÿrÿlÿrdÿn  ibarÿt  idi,  sol 

tÿrÿfdÿ isÿ dþøÿmÿdÿn baølayan gözgö ucalûrdû. 

Azadlûqda  olanlar  øeylÿrin  qÿdrini  bilmirlÿr!  ßl  boyda 

gözgöyÿ  belÿ  he÷  dÿ  hÿmiøÿ  sahib  ola  bilmÿyÿn  mÿhbus 

ö÷önsÿ bþyök aynada þzönÿ baxmaq ÿsl bayramdûr!

Pryan÷ikov  cazibÿyÿ  döømöø  kimi  aynanûn  yanûnda 

dayandû. Aynaya lap yaxûnlaødû, mÿmnuniyyÿtlÿ tÿmiz qûrxûl-

mûø özönö nÿzÿrdÿn ke÷irdi. Qalstukunu vÿ mavi kþynÿyini 

dözÿltdi. Sonra þzönÿ anfas vÿ profildÿn baxa-baxa aralandû. 

Azca qabaüa getdi vÿ rÿqs edirmiø kimi hÿrÿkÿt etdi. Sonra 

yenÿ aynaya yanaødû vÿ yaxûndan þzönÿ baxdû. Gþy kom bi-

nezonda olmaüûna baxmayaraq, þzönön yetÿrincÿ qamÿtli vÿ 

qÿøÿng olduüunu gþrdö, ÿn xoø ÿhvala gÿldi vÿ nazirin þzönö 

gþzlÿdiyinÿ gþrÿ deyil (Pryan÷ikov bunu tÿmiz unut muødu), 

otaüûn qalan hissÿlÿrinÿ dÿ baxmaq ö÷ön yoluna davam etdi. 

Dönyanûn bir yarûsûnda istÿdiyi adamû hÿbsxanaya sal-

maq,  digÿr  yarûsûnda  isÿ  istÿdiyi  adamû  þldörtmÿk  iqtida-

rûnda  olan,  qabaüûnda  general  vÿ  marøallarûn  belÿ  rÿng lÿ-

ri nin avazûdûüû hakimi-mötlÿq nazir isÿ bu arûq vÿ ÷ÿlimsiz 

mÿh busa maraqla baxûrdû. Milyonlarla insanû hÿbs vÿ mÿh-

kum etmiø bu adam ÷oxdan idi þz qurbanlarûnû belÿ yaxûn 

mÿsafÿdÿn gþrmördö. Pryan÷ikov gÿzintiyÿ ÷ûxmûø modabaz 

yeriøi ilÿ nazirÿ yaxûnlaødû vÿ burada rastlaøacaqlarûnû gþzlÿ-

mirmiø­kimi,­sual­dolu­nÿzÿrлярlÿ­ona­baxdû.

– Siz möhÿndissiniz... – Abakumov kaüûza baxûb dÿqiq-

lÿødirdi, – ...Pryan÷ikovsunuz?

– Bÿli, – Valentin fikri daüûnûq halda cavab verdi. – Bÿli.

– Siz... – o, yenÿ kaüûza baxdû, – söni nitq aparatû... qru-

punun aparûcû möhÿndisisiniz?

–  Nÿ  sö-ni  nitq  aparatû!  –  Pryan÷ikov  narazûlûq  etdi.  

– Bu nÿ cÿfÿngiyatdûr! Bizdÿ onu he÷ kÿs belÿ adlandûrmûr. 

Onun adûnû riyakarlûqla möbarizÿ vaxtû dÿyiøiblÿr. Vo-ko-der. 

Voice coder.


146

– Bÿs siz – aparûcû möhÿndissiniz?

– Ömumiyyÿtlÿ, bÿli. Nÿ olub ki? – Pryan÷ikov ehtiyat-

landû.


– ßylÿøin.

Pryan÷ikov  kombinezonunun  ötölÿnmiø  ayaq  balaqla-

rûnû øÿstlÿ dözÿltdi vÿ hÿvÿslÿ oturdu.

– Sizdÿn xahiø edirÿm ki, tam a÷ûq, birbaøa rÿislÿriniz 

tÿrÿfindÿn  he÷  bir  repressiyadan  qorxmadan  danûøasûnûz. 

Vokoder – nÿ vaxt hazûr olacaq? A÷ûq deyin! Bir aya hazûr 

olar? Ya da ki, bÿlkÿ, iki ay lazûmdûr? Qorxmayûn, deyin.

– Vokoder? Hazûr olacaq?? Ha-ha-ha-ha! – Pryan÷ikov bu 

taütavan altûnda he÷ vaxt eøidilmÿmiø cingiltili sÿslÿ göldö, 

yumøaq  dÿri  sþykÿnÿcÿyÿ  sþykÿnÿrÿk  ÿllÿrini  øappûl datdû.  

– Nÿ danûøûrsûnûz?! Siz nÿ danûøûrsûnûz?! Siz, demÿli, voko de-

rin nÿ olduüunu baøa döømörsönöz. Èndi sizÿ izah edÿrÿm!

O,  yaylû  kreslodan  sû÷rayûb  durdu  vÿ  Abakumovun 

masasûna tÿrÿf atûldû. 

– Sizdÿ bir par÷a kaüûz tapûlar? Budur, hÿ! – o, nazirin 

masasûnûn  östöndÿki  tÿmiz  bloknotdan  bir  vÿrÿq  cûrdû, 

qûrmûzû ÿt rÿngli qÿlÿmi ÿlinÿ aldû vÿ tÿlÿsÿ-tÿlÿsÿ ÿyri-öyrö 

xÿtlÿrlÿ sinusoidlÿrin cÿmlÿnmÿsini ÷ÿkmÿyÿ baøladû.

Abakumov qorxmadû – bu qÿribÿ möhÿndisin sÿsindÿ 

vÿ bötön hÿrÿkÿtlÿrindÿ o qÿdÿr uøaq sadÿlþvhlöyö vÿ sÿmi-

miyyÿt  vardû  ki,  nazir  tÿzyiqÿ  davam  gÿtirdi,  Pryan ÷i kova 

qulaq asmadan maraqla ona baxmaüa baøladû. 

– Demÿk lazûmdûr ki, insan sÿsi ÷oxlu harmonikadan 

ibarÿtdir,  –  Pryan÷ikov  daxildÿn  ona  göc  gÿlÿn  hÿr  øeyi 

tez  bir  zamanda  demÿk  istÿyindÿn,  az  qala,  boüula caqdû.  

– Vokoderin ideyasû da insan sÿsinin söni yolla alûn masûn-

da­dûr...­Lÿnÿtÿ­gÿlÿsÿn!­Belÿ­qÿlÿmlÿ­necÿ­yazûrsûnûz?..­Щamû-

sûnûn olmasa da, hÿr biri ayrûca impuls cihazû vasitÿsilÿ þtö-

rölÿ bilÿn ÿsas harmonikalarûn cÿmlÿnmÿsi yolu ilÿ tÿk rar 

yara dûlmasûndadûr. Siz, ÿlbÿttÿ, Dekartûn dözbucaqlû koor di-

natlar sistemi ilÿ tanûøsûnûz, bunu hÿr bir mÿktÿbli bilir, bÿs 

Furye sûralarû necÿ, sizÿ tanûødûr?



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

147


– Dayanûn, – Abakumov þzönÿ gÿldi. – Siz mÿnÿ bircÿ 

øeyi deyin: nÿ vaxt hazûr olacaq? Hazûr olacaq – nÿ vaxt?

– Hazûr olacaq? – Hm-m... Mÿn bu haqda döøönmÿ mi-

øÿm. – Pryan÷ikovda paytaxt axøamûnûn ÿtalÿti artûq sevimli 

iøinin  ÿtalÿti  ilÿ  ÿvÿzlÿnmiødi,  þzönö  saxlamaq  ona  yenÿ 

÷ÿtin idi. – Burada maraqlû olanû nÿdir: ÿgÿr biz sÿsin tem b-

rinin codlaømasûnû qÿbul etsÿk, vÿzifÿ asanlaøar. Onda top-

lananlarûn sayû...

–  Deyin,  hansû  tarixÿ?  Hansû  tarixÿ?  Martûn  birinÿ? 

Apre lin birinÿ? 

– Oy, nÿ danûøûrsûnûz! Aprelin? Kriptoqraflarsûz iki aya 

hazûr  olarûq...  deyÿk,  dþrd,  beø  aydan  sonra,  bundan  tez 

yox. Èmpulslarûn øifrlÿnmÿsi vÿ deøifrÿ olunmasû nÿ gþstÿ-

rÿ cÿk? Axû onda keyfiyyÿt bir az da qaba olacaq! Þncÿdÿn 

danûømayaq! – o, Abakumovu kitelinin qolundan dartaraq 

dilÿ tuturdu. – Èndi sizÿ izah edÿrÿm. Þzönöz baøa döøÿcÿk 

vÿ razûlaøacaqsûnûz ki, tÿlÿsmÿmÿk iøin xeyrinÿdir!..

Abakumov tormozlanmûø baxûøûnû ÷ertyojun mÿnasûz ÿyri 

xÿtlÿrinÿ zillÿyÿrÿk masanûn bþyröndÿki döymÿni basdû.

Hÿmin o sûüallû polkovnik-leytenant qapûda peyda oldu 

vÿ Pryan÷ikovu ÷ûxûøa dÿvÿt etdi.

Pryan÷ikov ÷aøqûn baxûøla ÿmrÿ tabe oldu. Þzönö itir-

di yindÿn aüzû da yarûa÷ûq qalmûødû. Fikrini axûra kimi deyÿ 

bil mÿmÿyi onu yaman pÿrt etmiødi. Sonradan, þzönö top la-

yaraq, indi kiminlÿ danûødûüûnû möÿyyÿnlÿødirmÿyÿ ÷alûødû. 

Qapû ya ÷atmaüûna az qalmûø yadûna döødö ki, uøaqlar ondan 

øika yÿt lÿn mÿyi,  ...nail  olmaüû  xahiø  etmiødilÿr.  O,  kÿskin 

øÿkil dÿ dþndö vÿ geri qayûtmaq istÿdi:

– Bir dÿ!! Qulaq asûn! Mÿn tÿmiz yaddan ÷ûxardûm sizÿ...

Lakin  polkovnik-leytenant  onun  yolunu  kÿsmiødi  vÿ 

qapûya  tÿrÿf  sûxûødûrûrdû,  masanûn  arxasûnda  oturmuø  rÿis 

qulaq  asmûrdû,  –  vÿ  bir  anlûüa  Pryan÷ikovun  artûq  ÷oxdan 

radiotexniki sxemlÿrlÿ dolmuø beynindÿn bötön hÿbsxana 

haqsûzlûqlarû, qanunsuzluqlarû silindi, o yalnûz qapûdan ÷ûxar-

kÿn nÿyi isÿ xatûrladû vÿ bÿrkdÿn dedi:


148

–  Mÿsÿlÿn,  qaynanmûø  su  ilÿ  baülû!  Èødÿn  axøam  gec 

gÿlirsÿn – qaynanmûø su yoxdur! ×ay i÷ÿ bilmirik!..

–  Qaynanmûø  su?  –  generala  oxøayan  rÿis  soruødu.  

– Yaxøû. Tÿøkil edÿrik.

18  

Eyni  tipli  gþy  kombinezonda,  lakin  daha  cössÿli  vÿ 

mþh kÿm  bÿdÿnli,  baøû  katorqada  cÿza  ÷ÿkÿnin  baøû  kimi 

qûrxûl mûø Bobûnin i÷ÿri girdi.

O,  göndÿ  yöz  dÿfÿ  bura  girib-÷ûxûrmûø  kimi,  kabinetÿ 

he÷  bir  maraq  gþstÿrmÿdi,  qabaüa  ke÷di;  lÿngimÿdÿn, 

salam sûz-kalamsûz  ÿylÿødi.  Nazirin  masasûna  yaxûn  rahat 

kres lo lar dan  birinÿ  oturdu  vÿ  bir  o  qÿdÿr  dÿ  aü  olmayan, 

axû rûncû hamam gönö þzönön yuduüu dÿsmalla tÿlÿsmÿdÿn 

bur nunu sildi.

Pryan÷ikovun hÿrÿkÿtlÿrindÿn bir az ÷aømûø, bu yön göl-

xasiyyÿt  gÿnci  ciddi  qÿbul  etmÿmiø  Abakumov  Bobûninin 

belÿ  ciddiliyindÿn  xoølandû.  Daha  “qalx!”  deyÿ  mÿhbusun 

östönÿ qûøqûrmadû, onun poqonlardan baø a÷a bilmÿdiyini 

vÿ qapûyacan uzanan anfiladalardan hara döødöyönö anla-

madûüûnû zÿnn edÿrÿk sakitcÿ soruødu:

– Bÿs niyÿ icazÿsiz oturursunuz? 

Bobûnin gþzlÿrini nazirÿ tÿrÿf azca ÿyÿrÿk vÿ dÿsmalû ilÿ 

burnunu tÿmizlÿmÿyini davam etdirÿrÿk ÷ÿkinmÿdÿn cavab 

verdi:


–­Bilirsiniz,­belÿ­bir­×in­mяsяlи­var:­durmaq­–­gÿzmÿk-

dÿn yaxøûdûr, oturmaq – ayaq östÿ durmaqdan yaxøûdûr, ÿn 

yax øûsû isÿ uzanmaqdûr.

– Amma siz tÿsÿvvör edirsinizmi ki, mÿn kim ola bilÿ rÿm?

Se÷diyi kresloya rahatlûqla dirsÿklÿnmiø Bobûnin gþzlÿri 

ilÿ Abakumovu sözdö vÿ ÿrinirmiø kimi fÿrziyyÿ irÿli sördö:

– Yaxøû – kimsiniz? Hÿ, kimsÿ marøal Gþrinq kimi bir 

adam?


– Kim?

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

149


– Marøal Gþrinq. Bir dÿfÿ Gall yaxûnlûüûndakû avia siya 

zavoduna  gÿlmiødi,  mÿn dÿ orada konstruktor  böro sun da 

iølÿmÿli­olmuødum.­Oradakû­generallar­barmaqlarûнын­уъун-

да­ gÿzir­dilÿr,­ mÿn­ isÿ­ he÷­ ona­ tÿrÿf­ dþnmÿdim.­ O­ baxûb- 

baxûb qonøu otaüa ke÷di.

Abakumovun sifÿtindÿn gölömsönmÿyÿ oxøar bir ifadÿ 

ke÷di,  lakin  bu  gþrönmÿmiø  dÿrÿcÿdÿ  þtkÿm  mÿhbusa 

baxa raq dÿrhal qaøqabaüûnû salladû. Gÿrginlikdÿn hÿtta gþz-

lÿ rini dÿ qûrpdû vÿ soruødu:

– Siz necÿ, aramûzda fÿrq gþrmörsönöz?

–  Aranûzda?  Yoxsa  aramûzda?  –  Bobûninin  sÿsi  ÷uqun 

kimi guruldayûrdû. – Aramûzdakû fÿrqi ÿla gþrörÿm: mÿn sizÿ 

lazûmam, siz isÿ mÿnÿ – yox!

Abakumovun da ildûrûm kimi guruldaya bilÿn sÿsi vardû 

vÿ o, þz sÿsi ilÿ insanlarû qorxutmaüû bacarûrdû. Amma hiss 

edirdi ki, indiki halda qûøqûrmaq acizlik, qeyri-ciddilik olar.

Baøa döødö ki, qarøûsûndakû ÷ÿtin mÿhbusdur.

Onu xÿbÿrdar etmÿklÿ kifayÿtlÿndi:

– Qulaq asûn, mÿhbus. ßgÿr mÿn sizinlÿ yumøaüamsa, 

yaddan ÷ûxarmayûn ki...

– ßgÿr siz mÿnimlÿ kobud rÿftar etsÿydiniz, mÿn sizinlÿ 

he÷ danûømazdûm, vÿtÿndaø nazir. Þz polkovniklÿrinizin vÿ 

generallarûnûzûn östönÿ qûøqûrûn, onlarûn hÿyatda ÷ox øeylÿri 

var vÿ bötön bunlara ÷ox heyiflÿri gÿlir.

– Lazûm gÿlÿr – sizi dÿ mÿcbur edÿrik.

–­Sÿhv­edirsiniz,­vÿtÿndaø­nazir!­–­Bobûninin­горхунъ­

gþzlÿri aøkar nifrÿtlÿ parûldadû. – Mÿnim he÷ nÿyim yoxdur, 

baøa döøörsönöz – he÷ nÿyim! Arvadûma vÿ uøaüûma artûq 

ÿliniz ÷atmaz – onlarû bomba aparûb. Valideynlÿrim – artûq 

þlöb lÿr. ßmlakûm isÿ – bir burun dÿsmalûdûr, kombinezon vÿ 

onun altûndakû döymÿsiz tuman-kþynÿk isÿ (yaxasûnû a÷a raq 

gþs tÿrdi) dþvlÿtindir. Azadlûüûmû ÷oxdan ÿlimdÿn almû sû nûz, 

qay tarmaüa isÿ göcönöz ÷atmaz, sizin þzönözdÿ dÿ bu göc 

yoxdur. Qûrx iki yaøûm var, iyirmi beø il dÿ beli mÿ qoy mu-

su nuz, katorqada artûq olmuøam, nþmrÿ ilÿ dÿ gÿzmiøÿm, 


150

qandalla da, itlÿrlÿ dÿ, göclÿndirilmiø rejimli bri qa dada olmu-

øam. Mÿni daha nÿ ilÿ qorxuda bilÿrsiniz? Daha nÿdÿn mÿh-

rum edÿ bilÿrsiniz? Möhÿndisliyimdÿn? Bun dan þzönöz daha 

÷ox itirÿcÿksiniz. Mÿn papiros ÷ÿkÿrdim.

Abakumov Kreml buraxûlûøûndan olan “Troyka” qutusu-

nun aüzûnû a÷dû vÿ Bobûninÿ tÿrÿf itÿlÿdi:

– Gþtörön, bunlardan ÷ÿkin.

– Saü olun. Mÿn markalarû dÿyiømirÿm. Þskörÿk tutur. 

–­ Vÿ­ ÿldÿqayûrma­ papirosqabûсыndan­ bir­ dÿnÿ­ “Belamor”­

÷ûxartdû.  –  Ömumiyyÿtlÿ,  baøa  döøön  vÿ  yuxarûlarda  kimÿ 

lazûmdûrsa ÷atdûrûn ki, siz ancaq insanlarûn ÿlindÿn hÿr øeyi 

alarkÿn  göclösönöz.  Amma  artûq  hÿr  øeyi  ÿlindÿn  alûnmûø 

insan sizÿ tabe deyil, o, yenÿ azaddûr.

Bobûnin  susdu  vÿ  sÿylÿ  papirosunu  ÷ÿkmÿyÿ  baøladû. 

Naziri qûcûqlandûrmaq vÿ belÿ rahat kresloda yarûuzanmaq 

onun  xoøuna  gÿlirdi.  Yalnûz  effekt  xatirinÿ  bu  cör  bahalû 

papi roslardan imtina etmÿyinÿ heyifsilÿnirdi.

Nazir kaüûza baxdû.

– Möhÿndis Bobûnin! Siz “kliplÿødirilmiø nitq” qurüu su-

nun aparûcû möhÿndisisiniz?

– Bÿli.


–  Xahiø  edirÿm,  tam  dÿqiqliklÿ  deyÿsiniz:  qurüu  istis-

mara nÿ vaxt hazûr olacaq?

Bobûnin sûx qara qaølarûnû ÷atdû:

– Bu, yeni xÿbÿrdir? Mÿndÿn bþyök birini tapmadûnûz 

ki, sualûnûza cavab versin?

– Mÿn mÿhz sizdÿn þyrÿnmÿk istÿyirÿm. Fevrala kimi 

hazûr olacaq?

– Fevrala kimi? Bu nÿ demÿkdir, ÿlÿ salûrsûnûz? Tÿlÿm-

tÿlÿsik  hesabat  ö÷ön  istÿyirsinizsÿ  –  deyÿk,  haradasa... 

yarûm ildÿn sonra, amma tÿlÿsÿn... Bÿs mötlÿq øifrlÿmÿ necÿ 

olsun? He÷ tÿsÿvvör edÿ bilmirÿm. Bÿlkÿ dÿ – bir ilÿ.

Abakumov mat qaldû. O, Xozeyinin bûülarûnûn hirsli-hirsli 

sÿy rimÿsini  xatûrladû  –  Selivanovskinin  dediklÿrinÿ  ÿsas-

la naraq  verdiyi  vÿdlÿrÿ  gþrÿ  onu  dÿhøÿt  börödö.  Zþkÿ mini 



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

151


möa licÿ etmÿk ö÷ön gÿlmiø vÿ burun-udlaq xÿr÷ÿngi diaq no-

zu qoyulmuø xÿstÿdÿ olduüu kimi, onda da hÿr øey ÷þkdö.

Nazir hÿr iki ÿli ilÿ baøûnû tutdu vÿ boüuq sÿslÿ dedi:

– Bobûnin! Sizdÿn xahiø edirÿm – sþzlÿrinizi gþtör-qoy 

edin. ßgÿr daha tez mömköndörsÿ, deyin: nÿ etmÿk lazûm dûr?

– Daha tez? Alûnmayacaq.

– Bÿs sÿbÿblÿri? Hansû sÿbÿblÿrdÿn? Gönahkar kimdir? 

Deyin, qorxmayûn! Hansû poqon daøûyûrlar daøûsûnlar, gönah-

kar larûn adlarûnû ÷ÿkin! Mÿn onlarûn poqonlarûnû sþkÿrÿm! 

Bobûnin­ baøûnû­ arxaya­ яйяряк­ “Rusiya”­ sûüorta­ cÿmiy-

yÿti pÿrilÿrinin oynayûb-göldöklÿri tavana baxûrdû.

– Onda bu iki yarûm – ö÷ il alûnûr! – nazir hirslÿnirdi.  

– Sizÿ isÿ vaxt verilmiødi – bir il! 

Vÿ Bobûnin partladû:

–  Necÿ  yÿni  vaxt  verilmiødi?  Siz  elmi  necÿ  tÿsÿvvör 

edirsiniz: sehrli ÷ubuq kimi? Sÿhÿrÿ kimi mÿnÿ saray tik – 

sÿhÿr  saray  artûq  hazûrdûr,  bu  cör?  Bÿs  ÿgÿr  problem  döz 

qoyulmayûbsa?  ßgÿr  tÿzÿ  hallar  özÿ  ÷ûxûrsa?  Vaxt  verilib! 

Siz döøönmörsönözmö  ki, ÿmrdÿn baøqa, sakit, tox, azad 

adamlar da olmalûdûrlar? Þzö dÿ bu øöbhÿ ab-havasû olma-

dan. Bax biz ki÷ik bir torna÷û dÿzgahûnû bir yerdÿn baøqa 

yerÿ aparûrdûq – bilmirÿm, biz iølÿyÿndÿ, ya da bizdÿn sonra 

÷atûsû sûndû. Niyÿ sûndûüûnû bir Allah bilir! Onu qaynaq etmÿk 

– bircÿ saatlûq iødir. Dÿzgahûn þzö dÿ bir zibil deyil, yöz ÿlli 

yaøû var, möhÿrriksiz, økivi a÷ûq, qayûø þtörmÿsi ilÿ! – buna 

gþrÿ ÿmÿliyyat mövÿkkili Øikin iki hÿftÿdir hamûnû ora-bura 

dartûr, dindirir, axtarûr ki, ziyan÷ûlûüa gþrÿ kimÿ ikinci möddÿt 

versin. Bu adam iø yerimizdÿki ÿmÿliyyat÷ûdûr, möftÿxor dur. 

Hÿbsxanada hÿlÿ bir ÿmÿliyyat÷û da var, ancaq ÿsÿblÿrimizlÿ 

oynayûr  –  protokollar,  cûzma-qara  –  belÿ  yaradûcûlûq  sizin 

nÿyinizÿ  gÿrÿkdir?  Hamû  deyir  –  mÿxfi  telefoniyanû  Stalin 

ö÷ön  edirik.  Stalin  øÿxsÿn  tÿzyiq  gþstÿrir  –  hÿtta  bu  cör 

sahÿ dÿ dÿ texniki tÿchizatû tÿøkil edÿ bilmirsiniz: gah lazûmi 

kondensator tapûlmûr, gah radio lampalarû istÿnilÿn key fiy-

yÿtdÿ olmur, gah da elektron ossiloqraflar ÷atûømûr. Sÿfalÿt! 


152

Rösvay÷ûlûq!  “Kimdir  möqÿssir!”  Bÿs  insanlar  barÿdÿ  he÷ 

döøönmösönöz?  Hamû  göndÿ  on  iki,  bÿzilÿri  hÿtta  on  altû 

saat sizÿ iølÿyir, siz isÿ yalnûz aparûcû möhÿndislÿrÿ ÿt yedir-

dir siniz,  qalanlara  isÿ  –  sör-sömök...  Niyÿ  ßlli  Sÿkkizÿ 

qohum larla gþröø vermirsiniz? Ayda bir dÿfÿ verilmÿlidir, 

siz isÿ ildÿ bir dÿfÿ verirsiniz. Nÿdir, bundan ÿhvalûmûz yök-

sÿlir?  Bÿlkÿ,  mÿhbuslarû  daøûmaq  ö÷ön  dustaq  maøûnlarû 

÷atûø mûr? Ya da bazar gönlÿri nÿzarÿt÷ilÿrÿ vermÿyÿ mÿva-

cib? Re-jim!! Baøûnûzû rejim xarab edir, tezliklÿ rejimÿ gþrÿ 

aülûnûzû  da  itirÿcÿksiniz.  ßvvÿllÿr  bazar  gönlÿri  istÿdiyin 

qÿdÿr gÿzÿ bilÿrdin, indi isÿ qadaüan ediblÿr. Niyÿ? ×ox iølÿ-

sinlÿr­ deyÿ?­ Nÿcisdÿn­ конфет­ dözÿldirsiniz?­ Ènsanlar­ hava­

÷atûømadûüûndan boüulurlar deyÿ iø tez olmayacaq. Danûø-

maqdan da fayda yoxdur! Bax gecÿ vaxtû niyÿ mÿni ÷aüûr-

mûsûnûz? Göndözlÿr bÿs elÿmir? Mÿn axû sabah iølÿmÿ liyÿm. 

Mÿnÿ yatmaq lazûmdûr.

Èri,  qeyzli  Bobûnin  qÿddini  dözÿltdi.  Masanûn  qûraüûna 

sûxûlmûø Abakumov isÿ aüûr-aüûr fûsûldayûrdû.

Gecÿ  saat  ikiyÿ  iyirmi  beø  dÿqiqÿ  iølÿmiødi.  Bir  saat 

sonra, ö÷ön yarûsûnda, Abakumov Kuntsevo iqamÿtgahûnda 

mÿruzÿ ilÿ Stalinin qarøûsûnda durmalû idi. ßgÿr bu möhÿn-

dis döz deyirsÿ, onda bÿs vÿziyyÿtdÿn necÿ ÷ûxmalû?

Stalin – baüûølamûr...

Bobûnini  buraxarkÿn  onun  yadûna  xösusi  texnika 

øþbÿsindÿn olan yalan÷ûlar ö÷löyö döødö vÿ qatû bir hikkÿ 

gþzlÿrini yandûrdû. 

Abakumov zÿng edib ö÷löyö ÷aüûrtdûrdû.



19 

Otaq  nÿ  ÷ox  bþyök,  nÿ  dÿ  ÷ox  höndör  idi.  Èki  qapûsû 

vardû,  pÿncÿrÿsi  olsa  da,  pÿrdÿlÿrlÿ  tam  þrtölmöødö  vÿ 

divar dan se÷ilmirdi. Amma havasû tÿmiz vÿ xoø idi (ayrûca 

bir nÿfÿr havanûn i÷ÿri vÿ ÷þlÿ buraxûlmasûna, onun kimyÿvi 

zÿrÿr siz liyinÿ gþrÿ mÿsuliyyÿt daøûyûrdû).



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

153


Göllö yastûqlarû olan al÷aq taxt ÷ox yer tutmuødu. Onun 

östöndÿ divara bÿrkidilmiø balaca abajurlu qoøalaødûrûlmûø 

lampalar yanûrdû.

Taxtûn östöndÿ øÿkillÿri Yer qabûüûnûn mþvcud olduüu 

ö÷ milyard il ÿrzindÿ he÷ kÿsin øÿkillÿri ÷ÿkilmÿmiø sayda 

yaülû boya ilÿ, akvarellÿ, quaøla, kþmörlÿ, tabaøirlÿ, öyö döl-

möø kÿrpic tozu ilÿ ÷ÿkilmiø, yolkÿnarû daølardan, balûq qu-

la üûn dan,  øirli  lþvhÿlÿrdÿn,  buüda  dÿnÿlÿrindÿn,  pax la dan 

dözÿl dilmiø,  sömök  özÿrindÿ  oyulmuø,  otlardan  yetiø di ril-

miø, xal÷alarûn östönÿ toxunmuø, tÿyyarÿlÿrdÿn qurulmuø, 

kino lentlÿrinÿ salûnmûø insan uzanmûødû.

O,  yumøaq,  sûx  toxunmuø  coraba  bÿnzÿyÿn  Qafqaz 

÷ÿk mÿ lÿri geyinmiø ayaqlarûnû yûüaraq, sadÿcÿ, uzanmûødû. 

ßynin dÿ dþrd iri – iki dþø vÿ iki yan – cibi olan fren÷ vardû. 

Bu kþhnÿ, uzun möddÿt geydiyi, yaxøû þyrÿødiyi fren÷ onun 

hÿlÿ vÿtÿndaø möharibÿsi illÿrindÿn geymÿyÿ baøladûüû (bir 

az  da  Napoleonu  tÿkrarlayaraq),  Stalinqraddan  sonra  isÿ 

mar øal mundiri ilÿ ÿvÿzlÿdiyi hÿmin o boz, qara, aü vÿ xaki 

rÿngli fren÷lÿrdÿn biri idi.

Bu insanûn adûnû Yer körÿsinin bötön qÿzetlÿri hallan-

dûrûr,  yözlÿrcÿ  dildÿ  minlÿrlÿ  diktor  tÿlÿfföz  edir,  natiqlÿr 

þz  nitqlÿrinin  ÿvvÿlindÿ  vÿ  sonunda  qûøqûra-qûøqûra  deyir, 

pionerlÿr zÿrif sÿslÿri ilÿ oxuyur, arxiereylÿr

1

 ona saü lam lûq 



dilÿyirdilÿr. Bu insanûn adû hÿrbi ÿsirlÿrin þlgön vÿ øiø miø 

dodaqlarûnda  laxtalanûrdû.  Bir  ÷ox  øÿhÿr  vÿ  mey dan larûn, 

kö÷ÿ vÿ prospektlÿrin, saraylarûn, mÿktÿb lÿrin, sana to ri ya-

la rûn,  daü  silsilÿlÿrinin,  kanallarûn,  zavodlarûn,  øaxtalarûn, 

sov xoz la rûn,  kolxozlarûn,  linkorlarûn,  buzqûran  gÿmilÿrin, 

balûq÷û­ bar­kas­larûnûn,­ ÷ÿkmÿ÷i­ artellÿrinin,­ ушаг­ evлярinin­

adlarû  dÿyiø dirilÿrÿk  onun  adû  ilÿ  adlandûrûlmûødû  –  vÿ  bir 

qrup jur na list hÿtta Volqa ÷ayûnû vÿ Ayû da bu adla adlan dûr-

maüû tÿklif etmiødi. 

O isÿ, sadÿcÿ, balacaboy, gþzlÿri saralmûø, körÿn, sa÷ larû 

artûq seyrÿlmÿyÿ baølamûø (sa÷larûnû tönd-qara vÿ sûx tÿsvir 

1

 Arxierey – baø keøiø (yun.)



154

edirdilÿr) qoca bir kiøi idi; özönön bÿzi yerlÿrindÿ ÷i÷ÿk xÿs-

tÿliyinin a÷dûüû øûrûmlar gþrönördö, boynunun dÿrisi ÷anta 

kimi sallanmûødû (bunlarû, ömumiyyÿtlÿ, tÿsvir etmir di lÿr); 

diølÿri tönd rÿng almûødû vÿ seyrÿk idi, ÷oxu da dala, yar paq 

tÿnbÿkisi­iyi­verÿn­aüыз­бошлуьуна­tÿrÿf­ÿyilmiødi;­barmaq-

larû yaø vÿ yaülû idi, kaüûzlarda vÿ kitablarda iz qoyurdu.

Bu gön þzönö yaxøû hiss etmirdi: yorulmuødu, yubileyi 

gönlÿrindÿ  ÷ox  yemiødi,  qarnûnda  daø  kimi  aüûrlûq  vardû, 

gÿyirÿndÿ aüzûndan iy gÿlirdi, salol vÿ belladonna da kþmÿk 

etmirdi, iølÿtmÿ dÿrmanû i÷mÿyi isÿ xoølamûrdû. Bu gön he÷ 

nahar da etmÿmiødi vÿ erkÿn, gecÿyarûsû yerinÿ uzanmûødû. 

Èsti  otaqda  ÷iyni  vÿ  körÿyi  öøödöyö  ö÷ön  onlarû  boz  øalla 

þrt möødö.

Ev, hÿyÿt, bötön dönya lal-kar sökuta qÿrq olmuødu.

Bu  sökutda  zaman  he÷  tÿrpÿnmir,  sörönmördö,  vaxtû 

da  xÿstÿlik  kimi  yaøamaq,  hÿr  gecÿ  bir  iø  vÿ  ya  ÿylÿncÿ 

döøönöb tapmaq lazûm gÿlirdi. Þzönö dönya mÿkanûndan 

tÿcrid etmÿk, bu mÿkanda hÿrÿkÿt etmÿmÿk ÷ÿtin deyildi. 

Amma zamandan kÿnarlaømaq mömkönsöz idi.

Qÿhvÿyi rÿngli, qalûn cildli kitab÷anû vÿrÿqlÿyirdi. Mÿm-

nuniyyÿtlÿ øÿkillÿrÿ baxûr vÿ bÿzi yerlÿrdÿ þzönÿ ÿzbÿrdÿn 

tanûø  olan  mÿtni  oxuyur,  sonra  yenÿ  vÿrÿqlÿyirdi.  Kitab 

ona gþrÿ rahat idi ki, paltonun cibinÿ yerlÿøirdi – insanlarû 

hÿyatlarû boyu hÿr yerdÿ möøayiÿt edÿ bilÿrdi. Cildin özÿ-

rindÿ  qûzûlû  rÿnglÿ  basûlmûødû:  “Èosif  Vissarionovi÷  Stalin. 

Qûsa bioqrafiya”.

Bu kitabûn sadÿ vÿ doüru sþzlÿri sakit vÿ qa÷ûlmaz tÿrz-

dÿ  adamûn  örÿyinÿ  yayûlûrdû.  Strateji  döha.  Onun  mödrik 

uzaq gþrÿnliyi.  Göclö  iradÿsi.  1918-ci  ildÿn  faktik  olaraq 

Leni nin möavini idi. (Bÿli, bÿli, belÿ dÿ olmuødu.) Ènqilab 

sÿr kÿrdÿsi  cÿbhÿdÿ  qarûøûqlûqla,  ÷aøqûnlûqla  rastlaømûødû. 

Stali nin  gþstÿriølÿri  Frunzenin  ÿmÿliyyat  planûnûn  ÿsasûnû 

tÿø kil etmiødi. (Doürudur. Dözdör.) Xoøbÿxtlikdÿn, Vÿtÿn 

möha ri bÿ si nin aüûr illÿrindÿ bizi mödrik vÿ sûnanmûø rÿhbÿr 

– Bþyök Stalin irÿli aparûrdû. (Bÿli, xalqûn bÿxti gÿtirmiødi.) 



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

155


Stalin  mÿntiqinin  sarsûdûcû  göcöndÿn,  onun  aülûnûn  kristal 

aydûn lû üûndan  hamû  xÿbÿrdardûr.  (Yalan÷û  tÿvazþkarlûqdan 

uzaq  olsaq  –  bu  da  hÿqiqÿtdir.)  Onun  xalqa  mÿhÿbbÿti. 

Onun insan lara qarøû hÿssaslûüû. Onun zahiri hay-köy÷ölöyÿ 

qarøû dþzöm sözlöyö. Onun heyrÿtamiz tÿvazþkarlûüû. (Tÿva-

zþ kar lûq – bax bu, ÷ox doüru deyilib.)

Ènsanlarû  sÿhv  etmÿdÿn  tanûya  bilmÿsi  yubilyara  bio-

qra fi yasû ö÷ön yaxøû möÿllif kollektivi yûümaq imkanû ver-

miødi.  Ancaq  onlar  nÿ  qÿdÿr  can  yandûrsalar,  nÿ  qÿdÿr 

dÿri dÿn-qabûqdan ÷ûxsalar da, sÿnin iøin, sÿnin rÿhbÿrliyin, 

sÿnin keyfiyyÿtlÿrin haqda þzöndÿn yaxøû yaza bilmÿzlÿr. Vÿ 

Stalinÿ bu kollektivdÿn gah birini, gah da baøqasûnû yanûna 

÷aüûrmaq,  onlarla  tÿlÿsmÿdÿn  sþhbÿt  etmÿk,  ÿlyaz ma la-

rûna  baxmaq,  xûrda  sÿhvlÿrini  gþstÿrmÿk,  ifadÿlÿri  dÿqiq-

lÿødirmÿk lazûm gÿlmiødi. 

Budur,  kitab  bþyök  mövÿffÿqiyyÿt  qazandû.  Bu,  ikinci 

nÿør  idi  vÿ  beø  milyon  nösxÿ  ilÿ  ÷ûxmûødû.  Bu  boyda  þlkÿ 

ö÷ön?  –  azdûr.  On,  iyirmi  milyonluq  ö÷öncö  nÿørini  dÿ 

burax maq  lazûmdûr.  Zavodlarda,  mÿktÿblÿrdÿ,  kolxozlarda 

sat maq  gÿrÿkdir.  Birbaøa  siyahû  özrÿ  bötön  ÿmÿkdaølara 

pay la maq da olar. 

Bu kitabûn xalqa nÿ qÿdÿr lazûm olduüunu he÷ kÿs Sta-

linin þzö qÿdÿr bilmirdi. Bu xalqû daimi vÿ dözgön izahlar sûz 

qoymaq olmazdû. Bu xalqû inamsûzlûqda saxlamaq olmazdû. 

Ènqilab onu yetim vÿ allahsûz etmiødi, bu isÿ tÿhlökÿli idi. 

Artûq iyirmi il idi ki, Stalin bacardûüû qÿdÿr vÿziyyÿti dözÿl-

dirdi. Bötön þlkÿ boyu milyonlarla portretlÿr bunun ö÷ön 

idi (onlar Stalinin nÿyinÿ lazûm idi ki? – Stalin – sadÿ insan-

dûr),  onun  øanlû  adûnûn  daim  ucadan  tÿkrarlanmasû,  daim, 

hÿr bir mÿqalÿdÿ xatûrlanmasû bunun ö÷öndör. Bu, Rÿhbÿ-

rin  þzönÿ,  ömumiyyÿtlÿ,  lazûm  deyildi  –  tÿbÿÿlÿrinÿ,  sadÿ 

sovet  adamlarûna  lazûm  idi.  Mömkön  qÿdÿr  ÷ox  portreti 

asûl malû, adû mömkön qÿdÿr ÷ox xatûrlanmalûdûr – þzö isÿ 

sey rÿk gþrönmÿli, az danûømalûdûr, sanki, sÿn he÷ dÿ hÿmi-

øÿ onlarla bir yer özöndÿ deyilsÿn, haradasa baøqa bir yerdÿ 


156

dÿ olursan. Bu halda insanlarûn heyranlûqlarûnûn vÿ pÿrÿs-

tiølÿrinin hÿdd-hödudu olmayacaq.

Örÿyi bulanmûrdû, amma mÿdÿsindÿn nÿsÿ aüûr bir øey 

qal xûrdû. Tÿmizlÿnmiø meyvÿylÿ dolu vazadan feyxoa gþtördö.

Ö÷ gön ÿvvÿl onun øanlû yetmiø illiyi qeyd olundu.

Qafqazlûlara  gþrÿ,  yetmiø  yaølû  adam  –  hÿlÿ  igiddir  – 

daüa ÷ûx, at ÷ap, qadûnlarû sev. Stalin dÿ hÿlÿ tamamilÿ saü-

lam dûr, o, mötlÿq doxsana kimi yaøamalûdûr, o, belÿ döøö-

nöb,  iø  bunu  tÿlÿb  edir.  Doürudur,  hÿkimlÿrdÿn  biri  onu 

xÿbÿr dar  etmiødi  ki...  (deyÿsÿn,  sonra  göllÿlÿdilÿr).  Ciddi 

he÷ bir xÿstÿlik yoxdur. He÷ bir iynÿ, he÷ bir möalicÿ, dÿr-

man larû o þzö dÿ tanûyûr, se÷ÿ bilir. “×oxlu meyvÿ!” Qafqaz 

insa nûna meyvÿdÿn danûømaq yersizdir!..

O, gþzlÿrini yumaraq meyvÿnin lÿtini sömörördö. Zÿif 

yod dadû dilinÿ yayûlûrdû.

O, tam saülamdûr, lakin illÿrlÿ birgÿ yenÿ nÿsÿ dÿyiøir. 

Yemÿk dÿn  ÿvvÿlki  kimi  hÿzz  ala  bilmir  –  sanki,  bötön 

dad lar dan bezib, dad hissi kötlÿøib. Artûq øÿrablarû bir-bir 

dadanda  vÿ  ya  onlarû  qarûødûranda  yaranan  iti  hissiyyat 

yoxdur. Mÿstlik dÿ baø aürûsûna ke÷ir. ßgÿr Stalin ÿvvÿlki 

kimi  balaca  rÿhbÿrciklÿri  bir  yerÿ  yûüûb  gecÿnin  yarûsûnû 

yemÿk masasû arxasûnda ke÷irirsÿ dÿ, bunu yemÿkdÿn hÿzz 

aldûüû ö÷ön yox, boø vÿ uzun vaxtû þldörmÿk ö÷ön edir. 

Nadyanûn þlömöndÿn sonra ziyafÿtlÿrÿ ÷aüûrdûüû qadûn-

lar da ona daha az lazûm olurdu, daha ÿvvÿlki kimi coømur-

du, hÿr øey bulanûq kimi olurdu. Artûq gÿncliyindÿ olduüu 

tÿki  yuxu  da  yöngöllök  gÿtirmirdi,  ÿzgin,  zÿiflÿmiø  halda 

yuxudan oyanandan sonra isÿ yerindÿn durmaq istÿmirdi. 

Þzönÿ doxsan il yaøamaüû möÿyyÿn edÿndÿn sonra Sta-

lin kÿdÿrlÿ döøönördö ki, bÿøÿriyyÿtin ömumi nizamû nami-

nÿ daha iyirmi il ÿziyyÿt ÷ÿkmÿli olacaq. 

Yetmiø illiyini belÿ bayram etmiødi. 20-si axøam Tray÷o 

Kostovun axûrûna ÷ûxdûlar. Yalnûz onun kþpÿk gþzlÿri øöøÿ 

kimi  donandan  sonra  ÿsl  bayram  baølaya  bilÿrdi.  21-dÿ 

Bþyök  Teatrda  tÿntÿnÿli  mÿrasim  ke÷irildi,  Mao,  Dolores 



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

157


vÿ baøqa yoldaølar ÷ûxûø etdilÿr. Sonra bþyök banket oldu. 

Daha sonra – dar ÷ÿr÷ivÿdÿ banket. Nÿ vaxtsa silah ÿvÿzi nÿ 

gþndÿrilmiø kþhnÿ ispan øÿrablarûndan i÷dilÿr. Sonra Lav-

renti  ilÿ  ayrûca  –  Kaxetiya  øÿrabû  i÷dilÿr,  görcö  mahnûlarû 

oxu dular.  22-dÿ  bþyök  diplomatik  qÿbul  ke÷di.  23-dÿ  þzö 

haq qûnda  “Stalinqrad  dþyöøö”nön  ikinci  seriyasûna  vÿ 

“Unu dul maz 1919-cu” filminÿ baxdû.

Onu yorsalar da, ÿsÿrlÿr xoøuna gÿldi. Èndi tÿkcÿ Vÿtÿn 

möharibÿsindÿ yox, hÿm dÿ vÿtÿndaø möharibÿsindÿ onun 

rolu getdikcÿ daha dözgön tÿsvir edilir. Onun hÿlÿ o vaxtlar 

bþyök  adam  olduüu  aydûn  gþrönör.  Hÿm  ekran,  hÿm 

dÿ  sÿhnÿ  onun  ehtiyatsûz  vÿ  sÿthi  adam  olan  Lenini  necÿ 

tez-tez  vÿ  ciddi  øÿkildÿ  xÿbÿrdar  etdiyini,  sÿhvlÿrini  necÿ 

dözÿltdiyini gþstÿrir. Dramaturq onun dili ilÿ ali fikirlÿri sÿs-

lÿndirir: “Hÿr bir zÿhmÿtkeøin þz fikirlÿrini demÿk höququ 

var!” Ssenari÷i dÿ Dostla gecÿ sÿhnÿsini ÷ox yaxøû yaradûb. 

Ènsanlarûn  ÿbÿdi  riyakarlûüû  vÿ  mÿkrliliyi  özöndÿn  Stalinin 

bu cör bþyök vÿ sadiq Dostu qalmasa da – þmrö boyu belÿ 

dostu, ömumiyyÿtlÿ, olmamûødû! Èø belÿ gÿtirmiødi ki, he÷ 

vaxt olmamûødû! – amma ekranda Dostunu gþrÿndÿn sonra 

boüazû qÿhÿrlÿ doldu (bax bu, ÿsl sÿnÿtkardûr!): ÷ox istÿrdi 

ki, belÿ doüru vÿ tÿmÿnnasûz dostu olsun, gecÿlÿr þz-þzönÿ 

fikirlÿødiklÿrinin hamûsûnû ona danûøa bilsin. 

Ancaq  onun  belÿ  Dostu  ola  bilmÿzdi,  ÷önki  bu  Dost 

hÿddÿn  artûq  bþyök  olmalûydû.  Belÿ  olan  halda  o,  harada 

yaøayacaqdû? Nÿ ilÿ mÿøüul olacaqdû?

Vya÷eslav-dalûdaødan baølamûø, Nikita-kÿndirbaza kimi 

–  bÿyÿm  bun lar  adamdûrlar?  Onlarla  masa  arxasûnda  otu-

ran da darûx dû üûn dan bilmirsÿn nÿ edÿsÿn, he÷ kÿs aüûllû bir 

øey tÿk lif etmÿz, nÿ vaxt ki þzön deyirsÿn – hamûsû dÿrhal 

razû la øûr. Vaxt vardû, Stalin Voroøilovu bir az sevirdi – Sarit-

sûnda,  Poløada,  sonra  da  ki  Kislovodsk  maüarasûna  gþrÿ 

(sat qûn larûn,  Kamenev-Zinovyevin  Frunze  ilÿ,  möøavirÿsi 

barÿ dÿ mÿlumat vermiødi), – amma adam deyildi, papaq vÿ 

ordenlÿr ö÷ön möqÿvva idi. 


158

Èndi  he÷  kÿsi  dost  kimi  xatûrlaya  bilmirdi.  He÷  kÿslÿ 

baülû xoø xatirÿlÿri yox idi.

Dostu  yoxdur  vÿ  ola  da  bilmÿz,  ÿvÿzindÿ  bötön  sadÿ 

xalq þz Rÿhbÿrini sevir, hÿyatûnû vÿ canûnû da ona vermÿyÿ 

hazûrdûr. Bu, qÿzetlÿrdÿn dÿ, kinodan da, hÿdiyyÿlÿr sÿrgi-

sin dÿn dÿ gþrönör. Rÿhbÿrin ad gönö ömumxalq bayramûna 

÷ev ril miødi,  bunu  gþrmÿk  sevindirici  idi.  Nÿ  qÿdÿr  tÿbrik 

mÿk tub larû gÿlmiødi! – möÿssisÿlÿrdÿn, tÿøkilatlardan, zavod-

lar dan,  ayrû-ayrû  vÿtÿndaølardan  gÿlÿn  tÿbriklÿr!  “Prav da” 

hÿr  nþmrÿdÿ  iki  sötun  tÿbrik  ÷ap  etmÿyÿ  icazÿ  istÿ miødi. 

Bir ne÷ÿ il ÷ÿkÿcÿk, eybi yox, pis iø deyil. 

Ènqilab muzeyindÿ isÿ hÿdiyyÿlÿr on zala sûümûrdû. Mos-

kvalûlara göndöz onlara baxmaüa mane olmamaq ö÷ön Sta-

lin muzeyÿ gecÿ getdi. Minlÿrlÿ sÿnÿtkarûn zÿhmÿti, tor pa üûn 

ÿn  yaxøû  nemÿtlÿri  onun  qarøûsûnda  durmuødu,  yûüûl mûødû, 

asûlmûødû – amma burada da eyni laqeydlik, maraüûn sþnmÿsi 

þzönö gþstÿrdi. Bötön bu hÿdiyyÿlÿr onun nÿyinÿ lazûm idi 

axû?.. O, tez darûxdû. Muzeydÿ olarkÿn daha bir xoøagÿlmÿz 

xatirÿ yadûna döødö, lakin son vaxtlar tez-tez olduüu kimi, 

fikri aydûnlaømadû, amma nÿ isÿ qaldû – xoøagÿlmÿz bir iz. 

Stalin ö÷ zalû gÿzdi, he÷ nÿ se÷mÿdi, östönÿ “Bþyök Sta-

linÿ ÷ekistlÿrdÿn” sþzlÿri yazûlmûø bþyök televizorun qar øû-

sûnda dayandû (bu, Marfinoda bircÿ dÿnÿ hazûrlanmûø ÿn iri 

sovet televizoru idi), geri dþndö vÿ ÷ûxûb getdi.

Ömumiyyÿtlÿ isÿ ÷ox yaxøû yubiley ke÷di – necÿ bir øÿrÿf! 

Necÿ qÿlÿbÿlÿr! Dönyada he÷ bir siyasÿt÷inin gþrmÿdiyi bir 

mövÿffÿqiyyÿt! – amma tÿntÿnÿdÿ bötþvlök yox idi.

Sinÿsi nÿ isÿ iliøib qalmûø kimi narahat edir, yandûrûrdû.

O, yenÿ meyvÿ diølÿdi vÿ sömörmÿyÿ baøladû.

Sevmÿyinÿ xalq onu sevirdi, bu doüru idi, lakin xalqûn 

þzöndÿ ÷oxlu naqislik vardû, xalqûn þzö he÷ nÿyÿ yaramûrdû. 

Yada  salmaq  bÿs  edirdi:  qûrx  birinci  ildÿ  kimÿ  gþrÿ  geri 

÷ÿkilirdilÿr? Geri ÷ÿkilÿn xalq deyildisÿ, onda bÿs kim idi? 

Buna gþrÿ dÿ bayram etmÿk yox, yatmaq yox, iø gþrmÿk 

lazûm idi. Fikirlÿømÿk.



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

159


Fikirlÿømÿk – bu, onun borcu idi. Onun taleyi dÿ, þlö-

mö  dÿ  bir  øey  idi  –  fikirlÿømÿk.  Èyirmi  illik  cÿza  kÿsilmiø 

mÿh bus kimi yenÿ iki on il yaøamalû idi, göndÿ sÿkkiz saat-

dan  ÷ox  yatmamalû  idi,  artûq  yata  bilmÿzdi.  Qalan  saatlarû 

isÿ  iti  daølarûn  östö  ilÿ  sörönörmöø  kimi  sörönmÿli,  artûq 

yaølanmûø bÿdÿnini ÷ÿkib aparmalû idi.

Stalin ö÷ön ÿn dþzölmÿz vaxt sÿhÿr vÿ gönorta idi: nÿ 

qÿdÿr ki gön qalxûrdû, oynayûrdû, zenitÿ doüru gedirdi – Sta lin 

pÿrdÿlÿnmiø, qapalû, baülû otaqda yatûrdû. Gön qöruba gedÿn-

dÿ,  zÿiflÿyÿndÿ,  þzönön  birgönlök  hÿyatûnûn  sonuna  doüru 

gedÿndÿ isÿ ayûlûrdû. Göndöz saat ö÷ÿ yaxûn Stalin sÿhÿr yemÿ-

yini yeyir, axøama yaxûn, gön batandan sonra canlanûrdû. 

Hÿmin  saatlarda  onun  beyni  sÿbatsûz,  tutqun  iølÿyirdi, 

bötön  qÿrarlarû  da  qadaüanedici  vÿ  mÿnfi  olurdu.  Axøam 

saat ondan sonra nahar baølayûrdû vÿ nahara, adÿtÿn, siyasi 

börodan vÿ xarici þlkÿ kommunistlÿrindÿn ÿn yaxûn adam lar 

dÿvÿt olunurdu. ×oxlu yemÿklÿr, bakallar, lÿtifÿlÿr vÿ sþh bÿt-

lÿr dþrd-beø saatû xoø ke÷irmÿyÿ, eyni zamanda da gecÿ nin 

ikinci yarûsû ö÷ön sörÿt gþtörmÿyÿ imkan verir, yara dûcû vÿ 

qanunverici  döøöncÿlÿr  ö÷ön  tÿkan  olurdu.  Bþyök  dþv lÿti 

istiqamÿtlÿndirÿn bötön ÿsas fÿrmanlar Stali nin baøûnda gecÿ 

saat ikidÿn sonra – gön doüana kimi formalaøûrdû.

Èndi  dÿ  hÿmin  vaxt  baølanûrdû.  Artûq  yetiømÿkdÿ  olan, 

qanunlar arasûnda ÷atûømadûüû aydûn hiss olunan bir fÿrman 

da vardû. Þlkÿdÿ hÿr øeyi ÿbÿdi tÿsbit edÿ bilmiødilÿr, bötön 

hÿrÿkatlarû dayandûrmaüa, bötön axûnlarûn qarøûsûnû almaüa 

nail olmuødular. Èki yöz milyon adamûn hamûsû þz yerini bilirdi 

– tÿkcÿ kolxoz÷u gÿnclÿr yanlûølûüa yol verirdilÿr. Bu, bir dÿ 

ona gþrÿ qÿribÿ idi ki, filmlÿrdÿ, romanlarda gþs tÿ ril diyi kimi, 

ömumilikdÿ kolxoz iølÿri aøkar yaxøû gedirdi, Sta li nin þzö dÿ 

toplanûø vÿ qurultaylarûn rÿyasÿt heyÿ tindÿ kol xoz ÷u larla sþh-

bÿtlÿr edirdi. Lakin bÿsirÿtli vÿ daim þzö nö tÿn qidÿ ÿsas la nan 

dþvlÿt xadimi kimi Stalin þzö nö daha dÿrin gþr mÿyÿ mÿc bur 

edirdi. Vilayÿt komitÿsi katib lÿ rin dÿn han sûsa biri (son ra dan 

onu,  deyÿsÿn,  göllÿlÿdilÿr)  aüzûndan  qa÷ûrmûødû  ki,  bu  iøin 


160

bir  kþlgÿ  tÿrÿfi  dÿ  var:  kolxozlarda  ancaq  hÿlÿ  otuzuncu 

ildÿn yazûlmûø qarûlar vÿ qocalar möntÿzÿm iølÿyirlÿr, gÿnc-

lÿrin øöur suz hissÿsi isÿ mÿktÿbi bitirÿn kimi yalan yollarla 

pasport almaq vÿ øÿhÿrÿ qa÷maq istÿyir. Stalin bunu eøitdi 

– bu fikir onu i÷ÿridÿn yemÿyÿ baøladû. 

Tÿhsil!..  Bu  ömumi  yeddiillik,  ömumi  onillik  tÿhsillÿ, 

ali mÿktÿblÿrÿ gedÿn aøpaz uøaqlarûnûn tÿhsili ilÿ bir qarû-

øûq lûq  yarandû!  Burada  Lenin  mÿsuliyyÿtsizcÿsinÿ  hÿr  øeyi 

qatûb-qarûødûrmûødû,  o,  dala-qabaüa  baxmadan  vÿdlÿr  ver-

mÿyi xoølayardû, bu vÿdlÿrin altûnû isÿ Stalin ÷ÿkmÿli olur du. 

Hÿr bir aøpaz qadûn dþvlÿti idarÿ etmÿlidir! – gþrÿ sÿn, bunu 

konkret  øÿkildÿ  necÿ  tÿsÿvvör  edirdi?  Yÿni  cömÿ  gön lÿri 

aøpaz qadûn yemÿyini biøirmÿsin vÿ Vilayÿt Ècraiy yÿ Komi-

tÿsinÿ iclasa getsin? Aøpaz – elÿ aøpazdûr ki var, o, yemÿk 

biøirmÿlidir. Ènsanlarû idarÿ etmÿk isÿ ali bacarûqdûr, bunu 

yalnûz  xösusi  kadrlara,  xösusi  olaraq  se÷ilmiø  kadrlara, 

bÿrkÿ-boøa  döømöø  kadrlara,  intizamlû  kadrlara  etibar 

etmÿk olardû. Kadrlarûn þzlÿrinin idarÿ edilmÿsi isÿ ancaq 

bir ÿldÿ – bu iøÿ þyrÿømiø Rÿhbÿrin ÿlindÿ olmalûdûr.

Kÿnd tÿsÿrröfatû artelinin nizamnamÿsi ilÿ möÿyyÿn etmÿk 

pis olmazdû ki, hÿr bir kÿnddÿ doüulan adam avto ma tik ola-

raq kolxoza qÿbul olunur. Bunu fÿxri höquq kimi rÿsmi lÿø-

dir mÿk yaxøû olardû. Vÿ dÿrhal – tÿøviqat kam paniyasû: “Kom-

mu nizmÿ  doüru  yeni  bir  addûm”,  “Kolxoz  tar la sûnûn  yeni 

varis lÿri”... nÿ demÿk lazûm olduüunu yazû÷ûlar þzlÿri taparlar.

Bÿs Qÿrbdÿki tÿrÿfdarlarûmûz?..

Bÿs kolxozda kim iølÿsin?..

Yox, bu gön iølÿ baülû fikirlÿr yaxøû alûnmûrdû. Þzönö pis 

hiss edirdi.

Qapûnû yöngölcÿ dþrd dÿfÿ dþydölÿr – buna dþymÿk dÿ 

demÿk olmazdû, qapûya dþrd dÿfÿ yöngölcÿ sûüal ÷ÿkildi, elÿ 

bil, it sörtönördö.

Stalin taxtûn yanûndakû mÿsafÿdÿn qapama qurüusunun 

dÿstÿyini burdu, qoruyucu øaqqûldadû vÿ qapû aralandû. Qapû-

dan  pÿrdÿ  asûlmamûødû  (Stalinin  þrtök,  pÿrdÿ  vÿ  qûrûø larû 



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

161


arxasûnda gizlÿnmÿyin mömkön olduüu øeylÿrdÿn xoøu gÿl-

mirdi) vÿ qapûnûn ancaq iti i÷ÿri buraxmaq ö÷ön bÿs edÿ cÿk 

qÿdÿr a÷ûldûüû gþrönördö. Sifÿtindÿ sÿdaqÿt vÿ daimi hazûr lûq 

ifadÿsi olan Poskryobûøevin hÿlÿ cavan olmasûna bax ma ya raq, 

dazlaømûø baøû qapûnûn aøaüû yox, yuxarû his sÿsindÿ gþröndö.

Xozeyinÿ gþrÿ narahatlûq dolu baxûøla onun dÿvÿ yunun-

dan øalû yarûyacan östönÿ ÷ÿkÿrÿk necÿ uzandûüûna diqqÿt 

etdi, amma birbaøa sÿhhÿti barÿdÿ sual vermÿdi (Stalin belÿ 

suallarû xoølamûrdû) vÿ pû÷ûltû ilÿ soruødu:

– Yes Sarionû÷! Bu gön saat ö÷ön yarûsûna Abakumova 

tÿyin etmisiniz. Qÿbul edÿcÿksiniz? Yox?

Èosif  Vissarionovi÷  saü  cibinin  qapaüûnûn  döymÿsini 

a÷dû vÿ zÿncirli saatûnû ÷ûxartdû (bötön kþhnÿ dþvr adamlarû 

kimi, onun da qol saatlarûndan zÿhlÿsi gedirdi).

Hÿlÿ gecÿ saat iki olmamûødû.

Mÿdÿsindÿ, sanki, aüûr bir daø vardû. Durmaüa, geyin-

mÿyÿ ÿrinirdi. Amma he÷ kÿsi boø buraxmaq da olmazdû: 

bir az zÿiflÿdin – dÿrhal hiss edÿcÿklÿr.

– Baxarûq, – Stalin yorüun-yorüun, aøkar görcö lÿhcÿsi 

ilÿ dedi vÿ gþzlÿrini qûrpdû.

– Bilmirÿm.

– Amma qoyun gÿlsin. Gþzlÿyÿr! – Poskryobûøev tÿsdiq-

lÿdi vÿ ö÷ dÿfÿdÿn dÿ ÷ox baøûnû yellÿdi. Diqqÿtlÿ Xozeyinÿ 

baxa-baxa yerindÿ dondu: – Yenÿ nÿ kimi tapøûrûüûnûz var, 

Sarionû÷?

Stalin  Poskryobûøevÿ  söst,  þlö  nÿzÿrlÿ  baxûrdû  vÿ  bu 

baxûøda hansûsa bir tapøûrûq oxunmurdu. Lakin Poskryobûøev 

sualû verÿndÿ onun zÿiflÿyÿn hafizÿsindÿ gþzlÿnilmÿdÿn bir 

qûüûlcûm alûødû. ×oxdan soruømaq istÿdiyi vÿ hÿr dÿfÿ yadûn-

dan ÷ûxan bir iø barÿdÿ soruødu:

– Qulaq as, Krûmda sÿrv aüaclarû necÿ oldu? – Kÿsirlÿr? 

– Kÿsirlÿr! Kÿsirlÿr! – Poskryobûøev bu sualû gþzlÿyirmiø 

kimi, sanki, indicÿ Krûma zÿng edib soruøubmuø kimi ÿmin-

liklÿ  baøûnû  yellÿdi.  –  Massandra  vÿ  Livadiya  yaxûnlûüûnda 

artûq ÷ox kÿsiblÿr, – Sarionû÷!


162

– Sÿn, hÿr halda, mÿlumat tÿlÿb et. Rÿqÿmlÿr. Bax gþr 

sabo taj yoxdur ki? – Hþkmdarûn sarû, xÿstÿhal gþzlÿri qayüûlû idi.

Bu il ona hÿkimlÿrdÿn hansû birisÿ demiødi ki, sÿrv aüac-

larû  sÿh hÿtinÿ  zÿrÿrdir,  lazûmdûr  ki,  hava  evkaliptlÿ  zÿn gin 

olsun. Buna gþrÿ dÿ Stalin Krûm sÿrvlÿrini kÿsmÿk vÿ cavan 

evka lipt aüac larû gÿtirmÿk ö÷ön Avstraliyaya adam gþn dÿr-

mÿk tap øûrûüû vermiødi. Poskryobûøev örÿklÿ vÿd etdi vÿ evka-

lipt lÿrlÿ baülû da iøin nÿ yerdÿ olduüunu þyrÿnÿcÿyini dedi.

– Yaxøû, – Stalin razûlûqla dedi. – Hÿlÿlik get, Saøa.

Poskryobûøev tÿzim etdi, geri ÷ÿkilÿrÿk bir dÿ baøûnû ÿydi, 

qapûnû þrtdö. Èosif Vissarionovi÷ mÿsafÿdÿn a÷ûlan rÿzÿni tÿk-

rar baüladû. ßli ilÿ øalû tutaraq o biri bþyrö östÿ ÷evrildi.

Yenidÿn bioqrafiyasûnû vÿrÿqlÿmÿyÿ baøladû.

Uzanmaqdan, öøötmÿdÿn vÿ hÿzm pozüunluüundan zÿif-

lÿmiø  halda  özöcö  döøöncÿlÿrinÿ  qayûtdû.  Gþzlÿri  qar øû sû-

na gÿlÿn isÿ siyasÿtinin gþzqamaødûrûcû son uüuru deyildi. 

Hÿyatû boyu bÿxtinin gÿtirmÿmÿyi, taleyin qarøûsûna ÿdalÿt-

siz olaraq ÷oxlu maneÿ vÿ döømÿnlÿr ÷ûxartmasû hissi onun 

kefini pozurdu.



Yüklə 6,61 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   62




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin