Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin



Yüklə 6,61 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə13/62
tarix17.04.2017
ölçüsü6,61 Mb.
#14244
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   62

21 

Ona  nÿinki  þzö  olmayan  yerdÿ,  hÿtta  örÿklÿrindÿ  belÿ 

Saøka demÿyÿ cörÿt etmirdilÿr, ancaq Aleksandr Niko la ye-

vi÷. “Poskryobûøev zÿng etmiødi” o demÿk idi ki, Þzö zÿng 

edib.  “Poskryobûøev  sÿrÿncam  verdi”  o  demÿk  idi  ki,  Þzö 

sÿrÿn cam verib.

Poskryobûøev  on  beø  ildÿn  artûq  idi  ki,  Stalinin  øÿxsi 

katib liyinin rÿhbÿri olaraq qalûrdû. Bu, ÷ox bþyök möddÿt idi 

vÿ Poskryobûøevi yaxûndan tanûmayan adam onun belÿ uzun 

möddÿt  ÿrzindÿ  salamat  qalmasûna  tÿÿccöblÿnmÿyÿ  bil-

mÿzdi. Bunun sirri isÿ ÷ox sadÿ idi: bu insan qÿlbÿn denøik 

idi, mÿhz buna gþrÿ dÿ vÿzifÿsindÿ mþhkÿm otura bilirdi. 

Hÿtta  general-leytenant,  MK-nûn  özvö  vÿ  MK  özvlÿrinin 

izlÿn mÿsi  özrÿ  xösusi  øþbÿnin  rÿisi  tÿyin  edilÿndÿn  sonra 

da o, Xozeyinin qabaüûnda þzönö bir he÷ saymaqda davam 

edirdi.  Yaltaqcasûna  iriøÿ-iriøÿ  doüma  Soplyaki

1

  kÿndinin 



øÿrÿ finÿ Xozeyinlÿ birgÿ badÿ qaldûrûrdû. Ènsanlarû tanûmaqda 

he÷  vaxt  sÿhv  etmÿyÿn  Stalin  Poskryobûøevÿ  qarøû  nÿ  bir 

øÿkk, nÿ dÿ bir øöbhÿ duymurdu. Onun soyadû da xasiyyÿti 

1

 Áurnufûrtûqlûlar (рус.)



192

ilÿ  döz  gÿlirdi.  Bu  adamûn  xÿmiri  yoürularkÿn  tÿknÿlÿrin 

dib lÿrini  qaøûyûb  onun  ö÷ön  insan  aülûnûn  vÿ  xarakteri nin 

bötön keyfiyyÿtlÿrindÿn bir yerÿ yûüa bilmiødilÿr.

Þzöndÿn  ki÷iklÿrÿ  tÿrÿf  dþnöb  baxmayan  bu  øÿn  gþrö-

nöølö dazbaø saray qulluq÷usu olduqca bþyök ÿhÿ miy yÿt kÿsb 

etmÿyÿ  baølayûrdû.  Þzöndÿn  aøaüûda  otu ran larla  danûøanda 

sÿsi göclÿ ÷ûxûrdû – onu eøitmÿk ö÷ön hÿm sþh bÿ tinÿ baøûnû 

bötþvlökdÿ  telefon  dÿstÿyinÿ  soxmaq  lazûm  gÿlirdi.  Onunla 

bÿzÿn, bÿlkÿ dÿ, xûrda zarafatlar etmÿk olardû, lakin “Bu gön 

vÿziyyÿt necÿdir?” sualûnû vermÿyÿ ada mûn dili gÿlmirdi. 

Èndi dÿ Poskryobûøev Abakumova dedi:

–  Èosif  Vissarionovi÷  iølÿyir.  Bÿlkÿ  dÿ,  qÿbul  etmÿdi. 

Tap øûrdû ki, gþzlÿyÿsiniz.

Portfelini gþtördö (Þzönön yanûna gedÿndÿ tÿhvil veril-

mÿli idi), naziri qÿbul otaüûna saldû vÿ ÷ûxûb getdi.

Belÿliklÿ  dÿ,  Abakumov  ÿn  ÷ox  soruømaq  istÿdiyini 

–  Xoze yinin  ÿhvalûnûn  necÿ  olduüunu  –  soruømaüa  cörÿt 

etmÿdi. Örÿyi dþyönÿ-dþyönÿ qÿbul otaüûnda tÿk qaldû.

Bu cössÿli, qödrÿtli, qÿtiyyÿtli insan hÿr dÿfÿ bura gÿlÿr-

kÿn  hÿbslÿrin  qûzüûn  vaxtûnda  gecÿ  pillÿkÿnlÿrdÿn  gÿlÿn  

ayaq sÿslÿrindÿn yerlÿrindÿ donub qalan adi vÿtÿndaølardan 

he÷  dÿ  az  qorxuya  döømördö.  Qorxudan  onun  qulaqlarû 

ÿvvÿl buzlaøûr, sonra da od tutub yanmaüa baølayûrdû – hÿr 

dÿfÿ dÿ Abakumov qorxurdu ki, daim qûrmûzû qulaqlarû Xoze-

yindÿ øöbhÿ yaradar. Stalin hÿr xûrda øeydÿn øöbhÿlÿnirdi. 

O xoølamûrdû ki, mÿsÿlÿn, yanûnda kimsÿ ÿlini i÷ cibÿ salsûn. 

Buna gþrÿ dÿ Abakumov þzö ilÿ gþtördöyö avtoqÿlÿmlÿrin 

ikisini dÿ kitelinin dþø cibinÿ qoymuødu.

Dþvlÿt tÿhlökÿsizliyinÿ göndÿlik rÿhbÿrlik Beriya vasi-

tÿ silÿ aparûlûrdû, tapøûrûqlarûn ÷oxunu da Abakumov ondan 

alûrdû.  Amma  hakimi-mötlÿq  þzö  ayda  bir  dÿfÿ  dön yada 

qabaq­cûl­qaydanûn­möhafizÿsini­tapøûrдûüû­adamû­canlû­øÿx-

siy yÿt kimi hiss etmÿk istÿmiødi.

Bu birsaatlûq qÿbullar Abakumova bötön hakimiyyÿtinÿ, 

qödrÿtinÿ  gþrÿ  verilÿn  cÿza  idi.  O  ancaq  qÿbuldan-qÿbula 



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

193


yaøayûr vÿ bu yaøayûødan hÿzz alûrdû. Vaxt ÷atanda isÿ onun 

i÷indÿ hÿr øey donurdu, qulaqlarû buz kimi soyuyurdu, bir 

dÿ geri alûb-almayacaüûnû bilmÿdÿn portfelini tÿhvil verirdi, 

kabinetin qarøûsûnda þköz boynu kimi boynunu bökördö vÿ 

bilmirdi ki, onu bir saatdan sonra dikÿldÿ bilÿcÿk, ya yox.

Stalinlÿ mönasibÿtdÿ dÿhøÿtlisi o idi ki, bu adama qarøû 

yol verilmiø sÿhv partladûcû ilÿ edilmiø yeganÿ vÿ dözÿldil-

mÿsi mömkön olmayan sÿhv kimi olurdu. Stalin onunla dÿh-

øÿtli idi ki, bÿraÿtlÿri dinlÿmirdi, o hÿtta ittiham da etmirdi 

– yalnûz bûüûnûn ucu ÿsirdi, orada, daxildÿ isÿ ittiham qÿrarû 

÷ûxarûlûrdû,  mÿhkum  edilÿn  isÿ  bunu  bilmirdi:  sakitcÿ  ÷ûxûb 

gedirdi, gecÿ onu aparûr vÿ sÿhÿr a÷ûlana qÿdÿr göllÿlÿyirdilÿr.

ßn pisi isÿ Stalinin susmasû idi. Bu halda gömanlar i÷in-

dÿ  ÷apalamaq  qalûrdû.  ßgÿr  Stalin  östönÿ  nÿ  isÿ  atûrdûsa, 

÷ÿk mÿsi ilÿ ayaüûnû basûrdûsa, sÿnÿ tÿrÿf töpörördösÿ vÿ ya 

÷ubu üun dakû qaynar kölö özönÿ tþkördösÿ – bu hÿlÿ son 

qÿzÿb­ deyildi,­ þtÿri­ qÿzÿb­ idi!­ ßgÿr­ Stalin­ kobudluq­ ediб,­

axû rûncû  sþyöølÿrlÿ  sþyördösÿ,  Abakumov  sevinirdi:  bu,  

o  demÿk  idi  ki,  Xozeyin  hÿlÿ  nazirinin  dözÿlÿcÿyinÿ  ömid 

edir vÿ onunla iølÿmÿk fikrindÿdir.

ßlbÿttÿ,  Abakumov  baøa  döøördö  ki,  iøÿ  can  yan dûr-

ma üûyla tullanûb ÷ox yuxarûlara döøöb: bir az aøaüûda daha 

tÿh lö kÿ siz  idi,  þzöndÿn  uzaqdakû  adamlarla  Stalin  hÿlim 

olurdu, xoø danûøûrdû. Amma yaxûn ÿhatÿdÿn geri qa÷maüa 

da yol yox idi.

Bircÿ øey qalûrdû – þlömönö gþzlÿmÿk. Þz þlömönö. Ya 

da ki... dilÿ gÿtirilÿ bilinmÿz þlömö.

Stalinin qarøûsûnda dayanarkÿn Abakumov hÿmiøÿ nÿyin-

sÿ a÷ûlacaüûndan qorxurdu. Onun qabaüûnda ÿsmÿli olurdu 

ki, tÿki Almaniyada varlanmasûnûn tarix÷ÿsi a÷ûlmasûn. 

...Möharibÿ qurtaranda Abakumov ömumittifaq SMERØ-i - 

nin rÿisi idi, bötön dþyöøÿn cÿbhÿ vÿ ordularûn ÿks-kÿø fiy yat-

larû ona tabe idi. Bu, nÿzarÿtsiz varlanma dþvrö idi. Alma ni-

ya ya sonuncu zÿrbÿni daha dÿqiq vurmaq ö÷ön Sta lin Hit le-

rin cÿbhÿdÿn arxaya baülamalar gþndÿrmÿk tÿcröbÿsindÿn  


194

bÿhrÿlÿnmÿyi  qÿrara  almûødû:  möharibÿnin  son  aylarûnda 

Vÿtÿnin øÿrÿfi uürunda (bu, yaxøûdûr, Stalin uürunda isÿ – 

daha yaxøû) tikanlû mÿftillÿri tapdalayûb ke÷ÿn dþyöø÷ölÿri 

Qÿlÿbÿdÿ maddi maraqsûz qoymamaq ö÷ön onlara evlÿ rinÿ 

baülama  gþndÿrmÿk  höququ  verdi:  ÿsgÿrÿ  ayda  beø  kilo-

qram,  zabitÿ  on  kiloqram,  generala  bir  pud.  (Bu,  ÿda lÿtli 

bþlgö idi, ÷önki yöröø vaxtû ÿsgÿr ÷antasû aüûr olmamalû idi, 

generalûn  isÿ  hÿmiøÿ  þz  maøûnû  olurdu.)  SMERØ-in  vÿziy-

yÿti isÿ möqayisÿyÿgÿlmÿz dÿrÿcÿdÿ yaxøû idi. Döø mÿn mÿr-

milÿri onlara kimi gÿlib ÷atmûrdû. Döø mÿn tÿyyarÿ lÿri onlarû 

bombalamûrdû. Onlar hÿmiøÿ elÿ bir cÿbhÿyanû zolaqda yer-

lÿøirdilÿr ki, buradan atÿø artûq ÷ÿkilmiø, xÿzinÿ tÿftiø÷ilÿri isÿ 

hÿlÿ  þzlÿrini  ÷atdûrmamûø  olurdu.  SMERØ  zabitlÿri  hÿmiøÿ 

sirr  dumanûna  börönmöø  olurdular.  Onla rûn  vaqonlarda 

mþhör lÿdiklÿrinin  nÿ  oldu üunu,  özÿrinÿ  hÿbs  qoyulmuø 

mali ka nÿdÿn  nÿ  ÷ûxardûqlarûnû,  qarovul  qoy duq larû  yerin 

nÿ  olduüunu  yoxlamaüa  he÷  kÿs  cörÿt  edÿ  bilmÿzdi.  Yök 

maøûnlarû, qatarlar, tÿyyarÿlÿr SMERØ zabit lÿrinin varidatûnû 

daøûyûrdû. Leytenantlar min lÿrlÿ, polkov nik lÿr yöz minlÿrlÿ 

manat varlanûrdûlar, Aba ku mov isÿ mil yonlar qazanûrdû.

Doürudur, o, þzönön nazir postunu itirÿ, ya da ki qoru-

duüu rejimin söqut edÿcÿyi vÿ qûzûlûn, hÿtta Èsve÷rÿ bankûn-

da gizlÿdilmiø olsa belÿ, onun dadûna ÷ata bilÿcÿyi qeyri-adi 

vÿziy yÿti tÿsÿvvör edÿ bilmirdi. Aydûn idi ki, baøû kÿsilmiø 

adamû  he÷  bir  qûzûl  xilas  edÿ  bilmÿzdi.  Lakin  tabeliyindÿ 

olanlarûn  necÿ  varlandûqlarûnû  gþrmÿk,  þzönÿ  isÿ  he÷  nÿ 

gþtörmÿmÿk  onun  qövvÿsi  xaricindÿ  idi.  Canlû  insandan 

belÿ qurban tÿlÿb etmÿk olmazdû! Vÿ o axtarûølar ö÷ön yeni-

yeni xösusi komanda lar gþndÿrirdi. Hÿtta iki ÷ama dan kiøi 

÷iyinbaüûsûndan belÿ imtina edÿ bilmÿmiødi. O, hipnoz lan-

mûø kimi qarÿt edirdi.

Amma  Nibelunqlarûn  bu  xÿzinÿsi  Abakumova  asudÿ 

var-dþvlÿt gÿtirmÿdi, ÿksinÿ, daim iføa olunmaq qorxusunun 

mÿnbÿyinÿ ÷evrildi. Onu tanûyanlardan he÷ kÿs bu qödrÿtli 

naziri  øeytanlamaüa  cörÿt  etmÿzdi,  ÿvÿzindÿ  isÿ  istÿnilÿn  



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

195


bir tÿsadöf hÿr øeyin östönö a÷a vÿ onun baøûnû yeyÿ bilÿrdi. 

O  vaxt  mÿnasûz  yerÿ  gþtörmöødö  –  indi  dÿ  daha  gedib 

maliyyÿ nazirliyinÿ mÿlumat vermÿyÿcÿkdi ki?!

...O, gecÿ saat ö÷ön yarûsûnda gÿlmiødi, amma dþrdÿ on 

dÿqiqÿ iølÿmiø hÿlÿ dÿ ÿlindÿ iri dÿftÿr÷ÿ qÿbul otaüûnda gÿzi-

øir vÿ qorxudan daxili zÿiflik hiss edÿrÿk özölördö, qulaqlarû 

da xaincÿsinÿ qûzarmaüa baølamûødû. Bu anda onun ÿn ÷ox 

sevinÿcÿyi øey o olardû ki, Stalinin baøû iøÿ qarûøsûn vÿ onu 

bu gön, ömumiyyÿtlÿ, qÿbul etmÿsin: Abakumov mÿxfi tele-

foniyaya  gþrÿ,  tÿlÿb  oluna  bilÿcÿk  cavaba  gþrÿ  qorxurdu. 

Èndi o, yalandan nÿ deyÿcÿyini bilmirdi. 

Aüûr qapû yarûyacan a÷ûldû. A÷ûlmûø hissÿdÿn sakitcÿ, bar-

maqlarû östÿ Poskryobûøev ÷ûxdû vÿ ÿli ilÿ onu i÷ÿri dÿvÿt etdi. 

Abakumov kobud vÿ enli pÿncÿsini yerÿ bötþv bas ma ma üa 

÷alûøaraq irÿli getdi. Nþvbÿti qapûnûn, yenÿ dÿ yarûa÷ûq oldu-

üundan  ÷ox  a÷ûlmasûn  deyÿ  sörtölmöø  börönc  dÿs tÿ yin dÿn 

tutaraq bÿdÿnini bir tÿhÿr i÷ÿri saldû vÿ kan dar daca dedi:

– Axøamûnûz xeyir, yoldaø Stalin! Ècazÿ verÿrsiniz?

O sÿhv etmiødi, vaxtûnda þskörmÿmiødi, buna gþrÿ dÿ 

sÿsi kal, yetÿrincÿ sÿdaqÿtli ÷ûxmadû.

Stalin  ÿynindÿ  yaxasûndan  bir  ne÷ÿ  cÿrgÿ  orden  dÿsti 

asûlmûø,  lakin  poqonsuz,  döymÿlÿri  qûzûl  suyuna  ÷ÿkilmiø 

kitel  yazû  masasûnûn  arxasûnda  oturmuødu.  Cömlÿni  yazûb 

qur ta randan sonra baøûnû qaldûrdû, qorxunc bayquø nÿzÿrlÿri 

ilÿ i÷ÿri girÿn adama baxdû.

Vÿ he÷ nÿ demÿdi.

×ox pis ÿlamÿtdir – o he÷ nÿ demÿdi...

Yenÿ yazmaüa baøladû.

Abakumov arxasûnca qapûnû þrtdö, amma dÿvÿt iøarÿsi 

olmadan irÿli ke÷mÿyÿ cörÿt etmÿdi. ßllÿrini yanlarûnda sax-

layaraq bir az da qabaüa ÿyildi, ÿtli dodaqlarûnda ehtiram vÿ 

mehribanlûq bildirÿn tÿbÿssöm aralûda durdu, qulaqlarû isÿ 

hÿlÿ dÿ alûøûb-yanûrdû.

Dþvlÿt tÿhlökÿsizliyi naziri olasan, gÿlÿni qÿrÿzli sökutla 

qarøûlamaq  kimi  sadÿ  bir  ösulu  bilmÿyÿsÿn?!  Amma  nÿ 


196

qÿdÿr bilmiø olsa da, Stalin onu bu cör qarøûlayanda qorxu-

dan i÷indÿ nÿsÿ qûrûlûrdû.

Bu balaca, yerÿ sûxûlmûø gecÿ kabinetindÿ nÿ øÿkil, nÿ  

dÿ pÿncÿrÿ vardû. Bir o qÿdÿr dÿ höndör olmayan divarlarû 

oyma naxûølû palûd panellÿrlÿ, divarlarûn biri isÿ balaca kitab 

rÿf lÿri ilÿ þrtölmöødö. Azca aralûda yazû masasû qoyulmuødu. 

Bir dÿ köncdÿ radiola dururdu, etajerkanûn östöndÿ isÿ val-

lar  yûüûlmûødû:  gecÿlÿr  Stalin  kþhnÿ  nitqlÿrinin  yazûlarûna 

qulaq asmaüû xoølayûrdû.

Abakumov xahiø edirmiø kimi ÿyildi vÿ gþzlÿmÿyÿ baøladû.

Bÿli,  o,  tamamilÿ  Rÿhbÿrin  ÿlindÿ,  qismÿn  isÿ  Rÿhbÿr 

onun ÿlindÿ idi. Cÿbhÿdÿ sörÿtlÿ irÿlilÿmÿ nÿticÿsindÿ lay-

lan ma vÿ qarøûlûqlû ÿhatÿlÿmÿ yaranan vÿ kimin kimi möha-

si rÿyÿ aldûüû bilinmÿyÿn kimi, burada da belÿ idi: Stalin þzö 

þzönö  (vÿ  bötön  MK-nû)  DTN  sisteminÿ  daxil  etmiødi  – 

onun geyindiyi, yediyi, i÷diyi, oturduüu, östöndÿ uzandûüû 

nÿ vardûsa, hamûsû DTN ÿmÿkdaølarû tÿrÿfindÿn tapûlûb gÿti-

ri lirdi, möhafizÿsini ancaq DTN hÿyata ke÷irirdi. Bir nþv, 

tÿh rifi-ironik  mÿnada  Stalinin  þzö  dÿ  Abakumovun  tabe li-

yin dÿ  idi.  Amma  ÷ÿtin  ki  Abakumov  bu  hakimiyyÿtini  ilk 

ola raq nömayiø etdirÿ bilÿrdi. 

Yekÿpÿr  nazir  ÿyilmiø  vÿziyyÿtdÿ  gþzlÿyirdi.  Stalin  isÿ 

yazûrdû. Abakumov i÷ÿri girÿndÿ Stalin hÿmiøÿ belÿcÿ otu-

rub yazûrdû. Döøönmÿk olardû ki, o, he÷ vaxt yatmûr vÿ bu 

yeri tÿrk etmir, daim burada oturaraq ciddiyyÿtlÿ vÿ mÿsu-

liyyÿtlÿ  yazûr,  qÿlÿminin  ucundan  ÷ûxan  hÿr  bir  sþz  isÿ 

dÿrhal tarixÿ döøör. Masaöstö lampa kaüûzlarûn östönÿ iøûq 

salûrdû, tavanda gizlÿdilmiø ÷il÷ûraqlardan axan iøûq isÿ zÿif 

idi. Stalin fasilÿsiz yazmûrdû, hÿrdÿnbir yayûnûrdû, gah yana, 

dþøÿmÿyÿ tÿrÿf þskörör, gah da hirsli baxûølarla, sanki, nÿyÿ 

isÿ qulaq verirmiø kimi Abakumova baxûrdû, otaqda isÿ he÷ 

bir sÿs eøidilmirdi.

Belÿ hþkm etmÿk vÿrdiøi, hÿr bir hÿrÿkÿtin bu cör ÿhÿ-

miy yÿt liliyi nÿdÿn, nÿ ö÷ön yaranûr? Bÿyÿm gÿnc Koba da 

bar maq larûnû  eyni  cör  oynatmûrdû,  ÿllÿrini  eyni  cör  tÿr pÿt-



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

197


mirdi? Amma o vaxt bu he÷ kÿsi qorxutmurdu, he÷ kÿs bu 

hÿrÿkÿtlÿrdÿn onlarûn dÿhøÿtli mÿnasûnû ÷ûxarmûrdû. Yalnûz 

sayca ne÷ÿncisÿ deøilmiø peysÿrdÿn sonra insanlar Rÿhbÿrin 

bu  ki÷icik  hÿrÿkÿtlÿrindÿ  iøarÿ,  xÿbÿrdarlûq,  tÿhlökÿ,  ÿmr 

gþrmÿyÿ  baøladûlar.  Bunu  baøqalarûnda  gþrÿndÿn  sonra 

isÿ  Stalinin  þzö  dÿ  þzönÿ  diqqÿt  etmÿyÿ  baøladû,  o  da  þz 

jestlÿrindÿ  vÿ  baxûølarûnda  tÿhlökÿli  daxili  mÿna  gþrdö  – 

vÿ onlarû øöurlu surÿtdÿ etmÿyÿ baøladû ki, nÿticÿdÿ hÿmin 

hÿrÿkÿtlÿr  daha  yaxøû  alûnmaüa  vÿ  ÿtrafda  olanlara  daha 

gцclö­tÿsir­gþstÿrmÿyÿ­baøladû.­

Nÿhayÿt, Stalin Abakumova olduqca sÿrt nÿzÿrlÿ baxdû 

vÿ ÷ubuüunun ucu ilÿ havanû dÿlÿrÿk, ona bu gön harada 

oturmalû olduüunu gþstÿrdi.

Abakumov  sevincÿk  hÿrÿkÿtÿ  gÿldi,  yöngölcÿ  ke÷ib 

otur du – lakin bötþv oturacaüa yox, ancaq onun þn his sÿ-

si nÿ. Belÿ onun ö÷ön ÷ox narahat idi, amma lazûm gÿlÿndÿ 

aya üa durmaq asanlaøûrdû.

– Hÿ? – Stalin burunaltû, kaüûzlarûna baxa-baxa dedi.

Mÿqam yetiømiødi! Èndi tÿøÿbbösö ÿldÿn vermÿk olmazdû!

Abakumov þskördö vÿ arûtlanmûø boüazû ilÿ tÿlÿsÿ-tÿlÿsÿ, 

demÿk olar ki, fÿrÿhlÿ danûømaüa baøladû. (Sonradan o, Sta-

li nin kabinetindÿ bu cör boøboüaz yaltaqlûüûna, hÿdsiz vÿd lÿ-

rinÿ gþrÿ þzönö lÿnÿtlÿyirdi, – amma hÿr dÿfÿ þz-þzönÿ belÿ 

alû nûrdû ki, Xozeyin onu nÿ qÿdÿr sÿrt qarøûlasa, Abakumov 

ÿmin vÿ vÿd vermÿlÿrindÿ bir o qÿdÿr þzönö idarÿ edÿ bil-

mirdi, bu isÿ daha baøqa vÿ yeni vÿdlÿrÿ gÿtirib ÷ûxarûrdû.)

Abakumovun gecÿ mÿruzÿlÿrinin daimi naxûøû, bu mÿru-

zÿlÿrdÿ Stalini cÿlb edÿn ÿsas mÿqam olduqca ÿhÿmiyyÿtli, 

olduqca  øaxÿlÿnmiø  döømÿn  qruplaømasûnûn  iføa  edilmÿsi 

idi.  Bu  cör  zÿrÿrsizlÿødirilmiø  qrup  olmadan  (hÿr  dÿfÿ  dÿ 

yenisi) Abakumov mÿruzÿlÿrÿ gÿlmirdi. Bu gön dÿ Frunze 

adûna Akademiya özrÿ bu cör balaca bir qrup hazûrlamûødû 

vÿ iøin tÿfÿrröatlarû haqqûnda xeyli danûøa bilÿrdi.

Ancaq  þncÿ  Titoya  qarøû  hazûrlanan  sui-qÿsdin  uüur-

la rûn dan  (þzö  dÿ  he÷  bilmirdi  –  ger÷ÿk,  yoxsa  uydurma) 


198

danûø maüa baøladû. Dedi ki, Brioni adasûna yola döømÿzdÿn 

qabaq Titonun yaxtasûna gec partlayan bomba qoyulacaq.

Stalin baøûnû qaldûrdû, sþnmöø ÷ubuüunu aüzûna saldû vÿ 

iki dÿfÿ fûsûldatdû. O, baøqa he÷ bir hÿrÿkÿt etmÿdi, he÷ bir 

maraq nömayiø etdirmÿdi, amma þz øefini yaxøû baøa döøÿn 

Abakumov hiss etdi ki, lazûmi nþqtÿyÿ toxunub. 

– Bÿs Rankovi÷? – Stalin soruødu.

Bÿli! Bÿli! Elÿ mÿqam tapmaq ki, hÿm Rankovi÷, hÿm 

Kardel, hÿm dÿ Moøe Pyade – bötön bu dÿstÿ bir yerdÿ gþyÿ 

u÷sun! Hesabla bu iø gÿrÿk yazdan gec olmayaraq alûnsûn! 

(Partlayûø­zamanû­yaxtanûn­komandasû­dа­hÿlak­ola­bilÿrdi,­

lakin  nazir  belÿ  xûrdalûqlara  toxunmurdu,  hÿmsþhbÿti  dÿ  

bu haqda soruømurdu.)

Gþrÿsÿn,  sþnmöø  ÷ubuüunu  fûsûldadaraq  tûxac  kimi 

sallanmûø burnu östöndÿn nazirÿ baxa-baxa o nÿ döøönördö? 

ßlbÿttÿ, o haqda yox ki, rÿhbÿrlik etdiyi partiya fÿrdi ter-

ro run inkarûndan yaranmûødû. O haqda da yox ki, bötön þmrö 

boyu þzö yalnûz terrorla irÿli getmiødi. ×ubuüunu fûsûldada-

fûsûldada bu qûrmûzûyanaq, qulaqlarû qûzarmûø dol üun adama 

nÿzÿr salan Stalin bu dÿfÿ dÿ zirÿk, hÿr øeyÿ hazûr olan yal taq 

iø÷ilÿrini gþrÿndÿ hÿmiøÿ döøöndöklÿrini döøö nör dö. Buna 

döøönmÿk dÿ demÿk olmazdû, bu, hiss lÿrin hÿrÿkÿti idi: indiki 

halda bu adama nÿ dÿrÿcÿdÿ inan maq olar? Vÿ ikinci hÿrÿ kÿt: 

bu adamû qurban vermÿk mÿqamû artûq yetiømÿyib ki?

Stalin ÷ox yaxøû bilirdi ki, qûrx beøinci ildÿ Abakumov 

varlanûb. Amma onu cÿzalandûrmaüa tÿlÿsmirdi. Abaku mo-

vun  mÿhz  belÿ  olmasû  Stalinin  xoøuna  gÿlirdi.  Belÿlÿrini 

idarÿ etmÿk daha asandûr. Hÿyatû boyu Stalin Buxarin kimi 

“ideyalû”lardan daha ÷ox ehtiyatlanmûødû. Belÿlÿri ÿn ÷evik 

riyakarlardûr, onlarû tanûmaq ÷ÿtindir.

Yer özöndÿ he÷ kÿsÿ inanmaüûn mömkön olmadûüû kimi, 

asanlûqla baøa döødöyön Abakumova da inanmaq olmazdû.

O, anasûna da inanmûrdû. Allaha da. Kÿndlilÿrÿ dÿ (inan-

mûrdû ki, onlar, ÿgÿr mÿcbur etmÿsÿn, taxûl ÿkÿcÿk vÿ mÿh-

sul yûüacaqlar). Fÿhlÿlÿrÿ dÿ (inanmûrdû ki, ÿgÿr nor ma qoy-



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

199


masan, iølÿyÿrlÿr). Vÿ xösusilÿ dÿ möhÿndislÿrÿ inan mûrdû. 

ßsgÿrlÿrÿ vÿ generallara da inanmûrdû ki, cÿrimÿ bþlök lÿri 

vÿ möbarizÿ dÿstÿlÿri olmadan vuruøarlar. Yaxûn adam la rûna 

da inanmûrdû. Arvadlarûna vÿ mÿøuqÿlÿrinÿ dÿ inan mûrdû. Þz 

uøaq larûna da inanmûrdû. Vÿ hÿmiøÿ dÿ haqlû olurdu!

Yeganÿ  bir  insana  inanmûødû  –  þz  sÿhvsiz  vÿ  inamsûz 

þmrö  boyu.  Bötön  dönya  qarøûsûnda  bu  insan  hÿm  dost-

luüunda  vÿ  hÿm  dÿ  döømÿn÷iliyindÿ  son  dÿrÿcÿ  qÿtiyyÿtli 

idi, döømÿn÷ilikdÿn kÿskin dþnöø edÿrÿk ona dostluq ÿlini 

uzatmûødû. Bu adam boøboüaz geyildi, o – iø adamû idi.

Vÿ Stalin dÿ ona inanmûødû!

Hÿmin adam Adolf Hitler idi.

Stalin Hitlerin Poløanû, Fransanû, Bel÷ikanû didmÿyini, onun 

tÿyyarÿlÿrinin Èngiltÿrÿ sÿmasûnû þrtmÿyini mÿm nun luq vÿ bir 

nþv,  qisaskar  sevinci  ilÿ  izlÿyirdi.  Molotov  Ber lin dÿn  qorx-

muø halda qayûtdû. Kÿøfiyyat÷ûlar mÿlumat verir di lÿr ki, Hit ler 

qoøunlarûnû øÿrqÿ tÿrÿf ÷ÿkir. Hess Èngil tÿrÿyÿ qa÷dû. ×þr ÷ill 

Stalinÿ  höcumla  baülû  xÿbÿrdarlûq  etdi.  Belo ru siya  aüca qo-

vaq la rû nûn  vÿ  Qalisiya  ÷inarlarûnûn  östön dÿki  dola øalar  da 

möha ribÿ deyib qûøqûrûøûrdûlar. Onun þz þlkÿ sin dÿ dÿ bazar 

arvad la rû nûn  hamûsû  bugön-sabah  baø la na caq  möharibÿ  ilÿ 

baülû peyüÿmbÿrlik edirdilÿr. Tÿkcÿ Sta lin halûnû pozmurdu. 

O, Alma ni ya ya xammal eøelonlarû gþn dÿrirdi, sÿrhÿdlÿri mþh-

kÿmlÿtmirdi, hÿmkarûnûn xÿtrinÿ dÿy mÿk dÿn qorxurdu.

O, Hitlerÿ inanûrdû!..

Bu inam ona, az qala, baøû bahasûna oturacaqdû.

Èndi isÿ o he÷ kÿsÿ inanmûrdû!

Bu cör inamsûzlûq tÿzyiqinÿ Abakumov acû sþzlÿrlÿ cavab 

verÿ bilÿrdi, amma onlarû demÿyÿ cörÿt etmirdi. Uøaq kimi 

taxta  at oyunu  oynamaq  –  bu sÿfeh  Popivodanû  ÷aüûr maq 

vÿ  onunla  Titoya  qarøû  felyetonlarû  mözakirÿ  etmÿk  lazûm 

deyildi. Vÿ Abakumovun ayûnû þldörmÿyÿ gþn dÿr mÿk istÿ-

diyi, dili, adÿtlÿri bilÿn, hÿtta Titonun þzönö dÿ özdÿn tanû yan 

oülanlarû anketlÿrinÿ gþrÿ qaytarmaq (ÿgÿr xaricdÿ yaøayûbsa, 

demÿli, bizim adam deyil) yox, iøi onlara tapøûr maq, onlara 


200

inan maq lazûm idi. Èndi isÿ, Allah bilir, bu sui-qÿsd alûna caq dû-

mû? Bu cör astagÿllik Abakumovun þzönö dÿ ÿsÿbi lÿø di rirdi. 

Ancaq o, Xozeyini yaxøû tanûyûrdû! Ona imkanlarûnûn bir 

hissÿsi  qÿdÿrindÿ  xidmÿt  etmÿk  lazûm  idi  –  yarûdan  ÷oxu 

qÿdÿrindÿ,  amma  he÷  bir  halda  var  qövvÿnlÿ  yox.  Stalin 

aøkar  icrasûzlûüû  xoølamûrdû.  Ancaq  hÿddÿn  artûq  uüurlu 

icra dan da zÿhlÿsi gedirdi: bunda þz yeganÿliyinin altûna atû-

lan laüûm gþrördö. Onun þzöndÿn baøqa he÷ kÿs he÷ nÿyi 

qösursuz bilmÿli, bacarmalû vÿ etmÿli deyildi!

Abakumov da – bötön qûrx beø nazir kimi! – nazir boyun-

du ru üuna zahirÿn göc verirdi, lakin onu yarûqövvÿ ilÿ ÷ÿkirdi.

×ar Midasûn bircÿ toxunmaüû ilÿ hÿr øeyi qûzûla ÷evirdiyi 

kimi, Stalin dÿ þz rÿftarû ilÿ hamûnû qabiliyyÿtsiz edirdi. 

Bu gön isÿ Abakumov mÿruzÿ etdikcÿ Stalinin eyni a÷û-

lûrdû. Nÿzÿrdÿ tutulan partlayûøla baülû tÿfÿrröatlarû danû øan-

dan  sonra  nazir  Ruhani  Akademiyasûndakû  hÿbslÿr,  sonra 

isÿ  daha  ÿtraflû  Frunze  Akademiyasûnda,  Cÿnubi  Koreya 

liman larûnda kÿøfiyyat barÿdÿ mÿruzÿ etdi...

Birbaøa vÿzifÿ borcuna vÿ saülam mÿntiqÿ gþrÿ o, Ame-

rika sÿfirliyinÿ edilmiø bugönkö telefon zÿngi barÿ sindÿ dÿ 

mÿruzÿ  etmÿli  idi.  Amma  bunu  demÿyÿ  dÿ  bilÿrdi:  hesab 

edÿ bilÿrdi ki, bu haqda artûq Beriya vÿ ya Vûøinski mÿruzÿ 

ediblÿr,  ÿn  yaxøûsû  isÿ  –  onun  þzönÿ  dÿ  bu  gecÿ  mÿruzÿ 

etmÿyÿ bilÿrdilÿr. Mÿhz Stalinin he÷ kÿsÿ inanmadûüû ö÷ön 

bu cör paralellik yaratmasû sÿbÿbindÿn boyunduruqda olan 

hÿr kÿs ancaq yarû göcö ilÿ darta bilirdi. Hÿlÿlik cinayÿtkarû 

xösusi texnikanûn kþmÿyindÿn istifadÿ etmÿklÿ tapmaq vÿdi 

ilÿ ortaya atûlmamaq daha sÿrfÿli idi. Telefon sþzöndÿn bu 

gön ikiqat qorxurdu, ÷önki Xozeyinin yadûna mÿxfi tele fo-

ni yanû sala bilÿrdi. Abakumov masaöstö telefona belÿ bax-

ma maüa ÷alûøûrdû ki, Rÿhbÿrin diqqÿtini ona cÿlb etmÿsin.

Stalin isÿ xatûrlayûrdû! Mÿhz nÿyisÿ yadûna salûrdû! – tÿki 

mÿxfi telefoniya olmayaydû! Alnûnûn aüûr qûrûølarûnû yûümûødû, 

iri burnunun qûüûrdaqlarû gÿrginlik i÷rÿ idi, inadlû baxûøûnû 

Abakumova zillÿmiødi (nazir özönÿ bacardûüû qÿdÿr a÷ûqlûq 



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

201


ifadÿsi verdi) – ancaq yadûna döømördö! Göclÿ yerini tut-

muø fikir yaddaøûn u÷urumuna yuvarlanmûødû.

Kþmÿksizcÿsinÿ alnûnûn boz qûrûølarûnû a÷dû.

Stalin kþks þtörÿrÿk, ÷ubuüunu doldurdu vÿ yandûrdû.

– Hÿ! – o, ilk qullabdaca xatûrladû, lakin yadûna salmaq 

istÿdiyi vacib mÿsÿlÿni yox. – Gomulka hÿbs olunub?

Gomulka  bu  yaxûnlarda  Poløada  bötön  vÿzifÿlÿrdÿn 

gþtöröl möødö vÿ sörÿtlÿ u÷uruma yuvarlanûrdû.

– Hÿbs olunub! – rahat nÿfÿs alan Abakumov stuldan 

dura raq tÿsdiqlÿdi. (Bu haqda Stalinÿ artûq mÿruzÿ etmiø dilÿr.)

Masanûn i÷indÿki döymÿ ilÿ Stalin yuxarûnûn iøûüûnû göc-

lÿndirdi – divarlardakû bir ne÷ÿ lampanû yandûrdû. Yerindÿn 

durdu vÿ ÷ubuüunu töstölÿdÿ-töstölÿdÿ gÿziømÿyÿ baøladû. 

Abakumov anladû ki, mÿruzÿsi baøa ÷atûb vÿ indi ona tÿli-

matlar diktÿ edilÿcÿk. Èri dÿftÿr÷ÿsini dizlÿri östÿ a÷dû, avto-

qÿlÿmini ÷ûxardû vÿ yazmaüa hazûrlaødû. (Xozeyin xoølayûrdû 

ki, onun dediklÿrini dÿrhal yazsûnlar.)

Lakin Stalin radiolanûn yanûna kimi gedib-qayûdûr, Aba-

kumovun burada olduüunu tamam unudubmuø kimi, bircÿ 

sþz dÿ demirdi. Onun boz, ÷opurtÿhÿr sifÿti yaddaøûnûn gÿr-

ginlÿømÿsi sÿbÿbindÿn tutqunlaømûødû. Yanûndan ke÷ÿrkÿn 

nazir  fikir  verdi  ki,  artûq  Rÿhbÿrin  ÷iyinlÿri  sallanûr,  beli 

azca bökölöb. Buna gþrÿ dÿ o, boyca daha ki÷ik, lap balaca 

gþrönördö. Abakumov örÿyindÿ tutdu ki (adÿtÿn, bu otaq da 

o, belÿ fikirlÿri þzönÿ qadaüan edirdi, qorxurdu ki, hansûsa 

bir yolla Ali Baø komandan onlardan xÿbÿr tutar) – Stalin 

daha  on  il  yaøaya  bilmÿz,  þlÿcÿk.  Bÿlkÿ  dÿ,  aüûlsûzlûqdûr, 

amma yaxøû olardû ki, bu iø tez baø versin: ona elÿ gÿlirdi ki, 

onun þlömöndÿn sonra hamû ö÷ön, Rÿhbÿrin yaxûn adam-

larû ö÷ön yöngöl vÿ azad hÿyat baølanacaq.

Stalin yaddaøûnda yaranan tÿzÿ boøluqdan mÿyus olmuø-

du – baøû ona xidmÿt etmÿk istÿmirdi! Yataq otaüûn dan bura 

gÿlÿrkÿn xösusi olaraq Abakumovdan nÿyi soruø malû olduüu 

barÿdÿ fikirlÿøirdi – indi isÿ yadûndan ÷ûxmûødû. Göc söz lök-

dÿn bilmirdi ki, xatûrlamaq ö÷ön harasûnûn dÿri sini qûrûødûrsûn.


202

Vÿ birdÿn baøûnû geri atdû, qarøû tÿrÿfdÿki divarûn yuxa-

rûsûna baxdû vÿ xatûrladû!! – amma lazûm olanû yox, – iki gecÿ 

bundan  ÿvvÿl  inqilab  muzeyindÿ  yadûna  sala  bilmÿdiyi  vÿ  

o vaxt xoøagÿlmÿz kimi gþrönmöø bir øeyi xatûrladû. 

...Bu, otuz yeddinci ildÿ olmuødu. Ènqilabûn iyirmi illiyi 

ÿrÿfÿsindÿ, izahlarda ÷ox øeyin dÿyiødiyi bir vaxtda, muze-

yin ekspozisiyasûna baxmaq istÿdi ki, orada he÷ nÿyi qarû øûq 

salmasûnlar. Zallarûn birindÿ – bu gön nÿhÿng tele vi zorun 

qoyulduüu zalda, kandardanca qarøû divardan asûl mûø Jelya-

bo vun vÿ Perovskayanûn bþyök portretlÿrini gþrdö. Onla rûn 

simalarû  a÷ûq,  qorxusuz,  baxûølarû  iti  idi,  sanki,  i÷ÿri  girÿn 

hÿr kÿsi ÷aüûrûrdûlar: “Tiranû þldör!”

“Narodnaya  volya”nûn  bu  iki  özvönön  baxûølarû  iki  ox 

kimi onun boüazûnû dÿldi. Stalin diksindi, xûrûldadû, þskördö 

vÿ þskörÿ-þskörÿ dÿ barmaüû ilÿ portretlÿri gþstÿrdi.

Onlarû dÿrhal ÷ûxartdûlar.

Leninqrad  muzeyindÿn  dÿ  inqilabûn  ilk  yadigarûnû  –  

II Aleksandrûn karetinin qalûqlarûnû gþtördölÿr. 

Hÿmin  göndÿn  Stalin  þzönÿ  möxtÿlif  yerlÿrdÿ  sûüûna-

caq lar vÿ mÿnzillÿr tikmÿk, bÿzÿn hÿtta Xolodnaya Re÷ ka da 

olduüu kimi, tunellÿrlÿ bötþv daülarû dÿlmÿk ÿmrini verdi. 

Sûx øÿhÿr ÿhatÿsindÿ yaøamaq istÿmÿyÿrÿk, øÿhÿr kÿnarû iqa-

mÿtgaha,  leyb-möhafizÿnin  yaxûnlûüûndakû  bu  al÷aq tavanlû 

gecÿ kabinetinÿ qÿdÿr gÿlib ÷ûxdû. 

Nÿ  qÿdÿr  ÷ox  insanû  hÿyatdan  mÿhrum  edÿ  bilirdisÿ, 

onda  þz  hÿyatû  ö÷ön  qorxu  hissi  bir  o  qÿdÿr  artûrdû,  bir  

o  qÿdÿr  ona  ÿzab  verirdi,  beyni  isÿ  möhafizÿ  sistemindÿ 

÷oxsaylû  dÿyÿrli  tÿkmillÿødirmÿlÿr  icad  etmÿyÿ  baølayûrdû: 

qarovulun  tÿrkibi  möhafizÿyÿ  baølamazdan  cÿmi  bir  saat 

ÿvvÿl elan olunurdu vÿ hÿr naryad bir-birindÿn xeyli aralûda 

yerlÿømiø kazarmalarda qalan dþyöø÷ölÿrdÿn tÿrtib edilirdi: 

onlar ilk dÿfÿ vÿ cÿmi bir sutkalûüa bir-biri ilÿ gþröøördölÿr 

vÿ buna gþrÿ dÿ sþzlÿrini bir yerÿ qoya bilmÿzdilÿr. Þzö ö÷ön  

baü  evini  dÿ  darvazalarû  özbÿöz  olmayan  ö÷hasarlû  si÷an 

tÿlÿsinÿ  oxøayan  labirint  øÿklindÿ  tikdirmiødi.  Þzönÿ  bir 



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

203


ne÷ÿ  yataq  otaüû  dözÿltdirmiødi  vÿ  bu  gön  hansû  otaqda 

yata ca üûnû yatmazdan ÿvvÿl möÿyyÿn etmÿyÿ baølamûødû.

Bötön bunlar qorxaqlûq yox, sadÿcÿ, ehtiyat tÿdbirlÿri idi.

×önki onun øÿxsiyyÿti bÿøÿr tarixi ö÷ön ÷ox dÿyÿrli idi. 

Amma  baøqalarû  bunu  anlamaya  da  bilÿrdilÿr.  Hamûdan 

se÷il mÿ mÿk ö÷ön o, paytaxtda vÿ vilayÿtlÿrdÿki ki÷ik rÿh-

bÿr lÿrÿ dÿ eyni tÿdbirlÿri gþrmÿyi tapøûrmûødû: onlara ayaq-

yoluna belÿ möhafizÿsiz getmÿyi qadaüan etmiødi, bir-biri-

nin  arxasûnca  dözölÿn  vÿ  bir-birindÿn  fÿrqlÿnmÿyÿn  ö÷ 

avto mo bildÿ hÿrÿkÿt etmÿyi tapøûrmûødû.

...Èndi dÿ belÿ, portretlÿrlÿ baülû acû xatirÿnin tÿsiri altûn-

da o, otaüûn ortasûnda dayandû, Abakumova tÿrÿf dþndö vÿ 

÷ubuüunu astaca ÿlindÿ fûrlaya-fûrlaya dedi:

–  Bÿs  partiya  kadrlarûnûn  tÿhlökÿsizliyi  xÿtti  ilÿ  hansû 

tÿdbirlÿri gþrörsÿn?

Vÿ  dÿrhal  da  boynunu  yana  ÿyÿrÿk,  mÿøum  baxûøû  ilÿ 

ona baxmaüa baøladû.

Abakumov  ÿlindÿ  a÷ûq  tÿmiz  dÿftÿr÷ÿ  stuldan  qalxdû 

(bilÿrÿk  ki,  Stalin  hÿmsþhbÿtlÿrinin  hÿrÿkÿtsiz  olmalarûnû 

xoø layûr, ayaüa durmadû), qûsaca (uzun-uzadû izahatlarû Xoze-

yin qeyri-sÿmimi hesab edirdi), hazûrlûqla, tam hazûr lûqla indi 

adlarûnû belÿ ÷ÿkmÿk istÿmÿdiyi øeylÿr haqqûnda danûø maüa 

baøladû (belÿ daimi hazûrlûq burada ÿsas keyfiy yÿt sayûlûrdû, 

hÿr cör ÷aøûb-qalmanû Stalin bÿd niyyÿtin tÿs diq lÿnmÿsi kimi 

yoza bilÿrdi). 

– Yoldaø Stalin! – Abakumov sÿsindÿki incikliyi giz lÿt-

mÿdi. O, örÿkdÿn “Èosif Vissarionovi÷” deyÿrdi, amma belÿ 

möraciÿt etmÿk olmazdû, bu, Rÿhbÿrÿ yaxûn olmaq, onunla 

eyni dÿrÿcÿdÿ olmaq iddiasû kimi baøa döøölÿ bilÿrdi. 

– Biz, Orqanlar, bötönlökdÿ bizim nazirliyimiz ona gþrÿ 

varûq ki, siz, yoldaø Stalin, sakit iølÿyÿ, döøönÿ, þlkÿni irÿli 

apara bilÿsiniz!..

(Stalin “partiya kadrlarûnûn tÿhlökÿsizliyi” deyirdi, lakin 

yal nûz  þzö  ilÿ  baülû  cavab  gþzlÿyirdi,  Abakumov  da  bunu 

bilirdi!)


204

– Bircÿ gön dÿ olmur ki, yoxlamayûm, hÿbs etmÿyim, 

iølÿri araødûrmayûm!..

Stalin  ÿvvÿlkitÿk,  boynu  burulmuø  qarüa  kimi  durub 

diq qÿtlÿ ona baxûrdû.

– Qulaq as, – o, fikrÿ dalaraq soruødu, – necÿdir? Ter-

rorla baülû iø gedir? Dayanmûr ki?

Abakumov acû ah ÷ÿkdi.

– Mÿn terror özrÿ iølÿrin daha olmadûüûnû deyÿ bilsÿy-

dim, yoldaø Stalin, øad olardûm. Amma var. Biz onlarû hÿtta... 

ÿn gþzlÿnilmÿz yerlÿrdÿ zÿrÿrsizlÿødiririk.

Stalin bir gþzönö yumdu, o birisindÿ isÿ razûlûq oxu nurdu.

– Bu, yaxøûdûr! – o, baøûnû tÿrpÿtdi. – Demÿli, iølÿyirsiniz.

–  Þzö  dÿ,  yoldaø  Stalin!  –  Abakumov  ö÷ön  ÿsl  rÿh bÿ rin 

qar øû sûn da otur maq dþzölmÿz idi, o, dizlÿrini tam dözÿlt mÿ yÿ-

rÿk azca yerin dÿn durdu (höndördaban ayaqqabû ilÿ isÿ o he÷ 

vaxt bura gÿl mÿzdi). – Bötön bu iølÿrÿ biz bilavasitÿ hazûrlûüa 

qÿdÿr yetiø mÿ yÿ imkan vermirik. Biz onlarû niy yÿt sÿviyyÿsin-

dÿcÿ  tutu ruq!  Bu  fikrÿ  döøÿn  kimi!  On  doq qu zuncu  bÿndlÿ!

– Yaxøû, yaxøû, – Stalin sakitlÿødirici jestlÿ Abakumovu 

yerinÿ oturtdu (bircÿ o ÷atmûrdû ki, bu boyda cÿmdÿk baøûnûn 

östöndÿ dursun). – Demÿli, hesab edirsÿn ki, narazûlar xalq 

arasûnda hÿlÿ dÿ var?

Abakumov yenÿ ah ÷ÿkdi.

– Bÿli, yoldaø Stalin. Hÿlÿ dÿ möÿyyÿn bir faiz... (ßgÿr 

desÿydi ki, yoxdur, lap gölmÿli gþrönÿrdi! Elÿ olsaydû, bÿs 

onun firmasû kimÿ lazûm idi?..) 

– Döz deyirsÿn, – Stalin razûlûqla dillÿndi. Onun sÿsindÿ 

xûrûltû vÿ köylÿr cingiltili sÿslÿrdÿn ÷ox idi. – Demÿli, sÿn dþv-

lÿt  tÿhlökÿsizliyindÿ  iølÿyÿ  bilÿrsÿn.  Amma  mÿnÿ  deyir lÿr  

daha narazû olanlar yoxdur, se÷kilÿrdÿ lehinÿ sÿs verÿn lÿ rin 

hamûsû razûdûr. Hÿ? – Stalin gölömsöndö. – Siyasi kor luq! 

Döø mÿn gizlÿnmiødir, lehimizÿ sÿs verir, þzö isÿ – nara zû-

dûr! Ne÷ÿ faiz, hÿ? Bÿlkÿ dÿ, sÿkkiz?..

(Þzöndÿki bu bÿsirÿti, bu þzönötÿnqidi, bu tÿrifÿ uyma-

maüû Stalin xösusilÿ qiymÿtlÿndirirdi!)



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

205


– Bÿli, yoldaø Stalin, – Abakumov ÿminliklÿ tÿsdiqlÿdi. 

– Mÿhz belÿdir, beø faizÿ yaxûn. Ya da yeddi.

Stalin kabinetindÿ gÿziømÿyinÿ davam etdi, yazû masa-

sûnûn ÿtrafûna fûrlandû.

– Bu artûq mÿnim qösurumdur, yoldaø Stalin, – qulaq-

larû tamam soyumuø Abakumov cörÿtlÿndi. – Mÿn arxayûn-

laøa bilmirÿm.

Stalin ÷ubuüunu ehmalca kölqabûna vurdu:

– Bÿs gÿnclÿrin ÿhvali-ruhiyyÿsi?

Sual sual dalûnca bû÷aq kimi gÿlirdi vÿ birindÿcÿ kÿsil-

mÿk kifayÿt edirdi. 

“Yaxøû” deyÿcÿksÿn – siyasi korluq olar. “Pis” deyÿcÿk-

sÿn – deyÿcÿk ki, gÿlÿcÿyimizÿ inanmûrsan.

Abakumov barmaqlarûnû araladû, amma þzönö sþz demÿk-

dÿn saxladû.

Stalin, ÷ubuüunu dþyÿclÿyÿ-dþyÿclÿyÿ, cavab gþzlÿmÿ-

dÿn ciddiyyÿtlÿ dedi:

– Gÿnclÿrÿ daha ÷ox qayüû gþstÿrmÿk lazûmdûr. Gÿnc-

lÿr  ara sûnda  nþqsanlara  qarøû  xösusilÿ  dþzömsöz  olmaq 

lazûmdûr!

Abakumov þzönÿ gÿldi vÿ yazmaüa baøladû.

Fikir  Stalini  cÿlb  etdi,  gþzlÿri  pÿlÿng  gþzlÿri  kimi  iøûl-

damaüa baøladû. Tÿzÿdÿn ÷ubuüunu doldurdu, alûødûrdû vÿ 

daha øax halda tÿkrar otaqda gÿziømÿyÿ baøladû:

– Tÿlÿbÿlÿrin ÿhvalûna nÿzarÿti göclÿndirmÿk lazûm dûr! 

Tÿk-tÿk  yox,  bötþv  qruplarla  qoparûb  atmaq  lazûmdûr!  Vÿ 

qanu nun sizÿ verdiyi tam þl÷öyÿ ke÷mÿk lazûmdûr – iyirmi 

beø il, on il yox! On il mÿktÿbdir, hÿbsxana deyil! Mÿk tÿb-

li lÿrÿ on il vermÿk olar. Kimin ki bûülarû ÷ûxûr – iyirmi beø! 

Cavan dûr lar! Þlmÿzlÿr, azad olana kimi yaøayarlar!

Abakumov yazûrdû. Uzun zÿncirin ilk halqalarû hÿrÿkÿtÿ 

gÿlmiødi.

– Siyasi hÿbsxanalarda sanatoriya øÿraitinÿ dÿ son qoy-

maq lazûmdûr! Mÿn Beriyadan eøitmiøÿm: siyasi hÿbs xa na-

larda indiyÿ kimi ÿrzaq baülamalarû qalûr?


206

–  Yûüûødûrarûq!  Qadaüan  edÿrik!  –  Abakumov  yazma-

üûna davam edÿrÿk aürûlû sÿslÿ dedi. – Bu, bizim sÿhvimiz 

idi, yoldaø Stalin, baüûølayûn!

(Bu, doürudan da, sÿhv idi! Þzö dÿ bu barÿdÿ fikirlÿøÿ 

bilÿrdi!)

Stalin ayaqlarûnû aralû qoyaraq Abakumovun qarøûsûnda 

dayandû:


– Sizÿ ne÷ÿ dÿfÿ izah etmÿk olar?! Nÿhayÿt, baøa döømÿ-

lisiniz...

O,  hikkÿsiz  danûøûrdû.  Hÿlimlÿømiø  gþzlÿrindÿ  Abaku-

mo vun  hÿr  øeyi  mÿnimsÿyÿcÿyinÿ,  baøa  döøÿcÿyinÿ  inam 

vardû. Stalinin onunla belÿ sadÿ vÿ mehriban danûødûüû Aba-

ku mo vun  yadûna  gÿlmirdi.  Qorxu  hissi  onu  tamam  tÿrk 

etmiødi,  beyni  adi  øÿraitdÿ  adi  adamûn  beyni  iølÿyÿn  kimi 

iølÿ mÿyÿ baø la mûødû. Sömök olub boüazûnda qalmûø vÿ ona 

mane  olan  vÿziy yÿt  dÿ  artûq  ÷ûxûøûnû  tapmûødû.  Abakumov 

can landû vÿ dedi:

– Biz anlayûrûq, yoldaø Stalin, biz (o, bötön nazirliyin 

adûn dan danûøûrdû) baøa döøörök: sinfi möbarizÿ kÿskinlÿ-

øÿ cÿk! Þzö dÿ xösusilÿ o zaman ki, yoldaø Stalin... bizim 

vÿziy yÿ ti mizi  baøa  döøön,  þlöm  cÿzasûnûn  lÿüvi  necÿ  dÿ 

ÿl-qolumuzu baü la yûr! Biz iki il yarûmdûr ÿllÿøirik: göllÿ lÿn-

mÿ lÿri kaüûz özÿ rin dÿ ke÷irmÿk olmaz. Demÿli, hþkmlÿri 

iki redak siyada yaz maq lazûm gÿlir. Sonra icra÷ûlara ÿmÿk-

haq qûnû da möha sibat dan birbaøa ke÷irmÿk olmur, hesabat 

qarû øûr. Hÿm dÿ döøÿr gÿ lÿr dÿ qorxutmaüa da bir øey yox-

dur. Bizÿ þlöm hþk mö elÿ lazûm dûr ki! Yoldaø Stalin, qay-

tarûn bizÿ þlöm hþk mönö!! – Aba ku mov örÿkdÿn, nÿvaziølÿ, 

ÿlini dþøönÿ qoya raq vÿ ömidlÿ qaraøûn Rÿhbÿrÿ baxaraq 

xahiø etdi.

Vÿ Stalin – sanki, bir azca gölömsöndö. Onun cod bûü-

larû tÿrpÿndi, lakin bu dÿfÿ yumøaq tÿrzdÿ.

–  Bilirÿm,  –  sakitcÿ  dedi,  o,  nazirini  baøa  döøördö.  

– Fikir lÿøirdi. Heyrÿtamiz adamdûr! Onun hÿr øeydÿn xÿbÿri 

vardû!  O,  hÿr  øey  barÿdÿ  fikirlÿøirdi!  –  hÿlÿ  ondan  xahiø 



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

207


etmÿz dÿn dÿ ÿvvÿl. Sÿmada sözÿn Tanrû kimi o da insanlarûn 

fikir lÿrini qabaqlayûrdû. 

– Yaxûn gönlÿrdÿ þlöm hþkmönözö qaytaracaüam, – Sta-

lin irÿli, illÿr vÿ illÿr boyu gÿlÿcÿyÿ baxûrmûø kimi danû øûrdû. 

– Bu, yaxøû tÿrbiyÿvi tÿdbir olacaq. 

Ola bilmÿzdi ki, bu tÿdbir haqqûnda döøönmÿsin! Artûq 

ö÷ il idi ki, Qÿrb qarøûsûnda þzönö gþstÿrmÿk istÿyini cilov-

la ya  bilmÿdiyinÿ,  þzönÿ  xainlik  edÿrÿk  insanlarûn  tamam 

xarab  olmadûqlarûna  inandûüûna  gþrÿ  hamûdan  ÷ox  ÿzab 

÷ÿkirdi.


Bötön hÿyatû boyu dþvlÿt xadimi kimi Stalinin fÿrq lÿn-

di rici xösusiyyÿti onda olmuødu ki, nÿ rötbÿdÿn mÿh rum-

edil mÿni, nÿ tÿqib vÿ øÿrlÿmÿni, nÿ dÿlixananû, nÿ þmörlök 

hÿbsi, nÿ dÿ sörgönö tÿhlökÿli hesab olunmuø adam ö÷ön 

cÿza tÿdbiri saymûrdû. Yalnûz þlöm etibarlû hesablaøma nþvö 

idi. Yal nûz qaydanû pozmuø insanûn þlömö sÿnin tam vÿ real 

haki miy yÿtÿ malik olduüunu tÿsdiqlÿyirdi.

ßgÿr hirsdÿn bûüûnûn ucu ÿsirdisÿ, onda ancaq bir hþkm 

olurdu: þlöm.

Onun økalasûnda bundan ki÷ik cÿza, sadÿcÿ, yox idi.

Èndicÿ seyr etdiyi uzaq vÿ iøûqlû gÿlÿcÿkdÿn Stalin nÿzÿr-

lÿrini Abakumova ke÷irdi. Gþzlÿrini qûyaraq soruødu:

– Bÿs sÿn – qorxmursan ki, biz birinci elÿ sÿnin þzönö 

göllÿlÿyÿrik?

Bu “göllÿlÿyÿrik”i o he÷ axûra kimi demÿdi, sÿsi aøaüû 

döøÿrkÿn, xûrûltû ilÿ, yumøaq sonluqla, asan baøa döøölÿcÿk 

bir sþz kimi tÿlÿfföz etdi.

Abakumovun canûna isÿ öøötmÿ, øaxta döødö. ßn Doü-

ma  vÿ  Sevimli  Ènsan  onun  lap  qabaüûnda,  Abakumovun 

yum ru üu nun ÷ata bilÿcÿyi mÿsafÿdÿn azca aralû durmuødu 

vÿ  nazi rin  sifÿtinin  hÿr  bir  cizgisini  izlÿyirdi  ki,  onun  bu 

zara fatû necÿ baøa döøÿcÿyini gþrsön.

Nÿ ayaüa qalxa, nÿ dÿ oturmaüa cörÿt etmÿyÿn Aba ku-

mov gÿrginlikdÿ olan ayaqlarû östöndÿ durdu, hÿyÿ candan 

onun dizlÿri ÿsirdi.


208

– Yoldaø Stalin!.. ßgÿr buna layiqÿmsÿ... ßgÿr lazûm dûrsa...

Stalin mödrik, daxilÿ nöfuz edÿn baxûøla onu sözördö. 

O, indi gþrdöklÿrini yaxûn adam barÿdÿ ikinci vacib fikri ilÿ 

tutuødururdu. ßfsus, o, insanlarla baülû bu zÿruriyyÿtdÿn dÿ 

xÿbÿrdar idi: ÿn ÷alûøqan kþmÿk÷ilÿrindÿn dÿ bir vaxt möt-

lÿq imtina etmÿk, uzaqlaødûrmaq lazûm gÿlir, onlar þzlÿ rini 

etibardan salûrlar.

–  Doürudur!  –  Stalin  rÿübÿtlÿ  gölömsöndö,  anlaqlû 

oldu üu ö÷ön tÿriflÿyirmiø kimi dedi. – Nÿ vaxt layiq olarsan 

– onda da göllÿlÿyÿrik.

Abakumova  otura  bilÿcÿyini  gþstÿrÿrÿk  ÿli  ilÿ  havanû 

cûzdû. Abakumov tÿzÿdÿn oturdu. 

Stalin fikrÿ getdi vÿ dþvlÿt tÿhlökÿsizliyi nazirinin he÷ 

vaxt øahidi olmadûüû bir tÿrzdÿ, sÿmimi danûømaüa baø ladû:

– Tezliklÿ iøiniz ÷ox olacaq, Abakumov. Daha bir dÿfÿ 

otuz yeddinci ildÿ ke÷irdiyimiz kimi bir tÿdbir ke÷irÿcÿyik. 

Bötön dönya bizÿ qarøûdûr. Möharibÿ ÷oxdan qa÷ûlmaz olub. 

Qûrx dþrdöncö ildÿn bÿri qa÷ûlmazdûr. Bþyök möharibÿdÿn 

ÿvvÿl isÿ bþyök tÿmizlÿmÿ lazûmdûr.

– Axû, yoldaø Stalin! – Abakumov sþz demÿyÿ cörÿt etdi. 

– Bÿs indi tutmuruq?

– Bÿyÿm bu tutmaqdûr!.. – Stalin mehriban gölöølÿ ÿlini 

yel lÿdi.  –  Bax  tutmaüa  baølayarûq  –  gþrÿrsÿn!..  Möha ribÿ 

vaxtû isÿ irÿli gedÿcÿyik – Avropanû tutub i÷ÿri salma üa baø-

la ya ca üûq,  gþrÿrsÿn!  Orqanlarû  mþhkÿmlÿndir.  Mþh kÿm-

lÿn dir Orqan larû! Øtatlar, maaølar – mÿn sÿnÿ he÷ vaxt yox 

demÿ yÿ cÿyÿm.

Vÿ sakitliklÿ Abakumovu buraxdû:

– Hÿ, get – hÿlÿlik.

Abakumov bilmÿdi – qÿbul otaüû ilÿ portfelini gþtör mÿk 

ö÷ön Poskryobûøevÿ tÿrÿf gedirdi, ya u÷urdu. Èndi nÿinki bir 

ay yaøamaq olardû – bÿlkÿ dÿ, Xozeyinlÿ mönasibÿtlÿrinin 

yeni bir dþvrö baølayûrdû.

Doürudur,  göllÿlÿnmÿklÿ  hÿdÿlÿnmiødi.  Lakin  bu,  bir 

zara fat idi.



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

209


Yüklə 6,61 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   62




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin