Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin



Yüklə 6,61 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə12/62
tarix17.04.2017
ölçüsü6,61 Mb.
#14244
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   62

20  

ßsrin ö÷dÿikisi – baølanüûcûnda ÿn cÿsarÿtli xÿyal kimi 

belÿ  tÿsÿvvörÿ  gÿtirilÿ  bilinmÿyÿn,  sonunda  isÿ  baø lan üû-

cû nûn  yaddaølarda  canlandûrûlmasû  vÿ  inanûlmasû  mömkön 

olma yan gþyömtöl ÿnginlik. 

Bu hÿyat ömidsiz yaranmûødû. Kasûb vÿ ÿyyaø ÷ÿkmÿ ÷i-

nin adûna yazûlmûø qeyri-qanuni oüul. Savadsûz ana. Pinti vÿ 

sÿli qÿ siz Soso, ×ari÷a Tamara daüûnûn yanûndakû gþl mÿ ÷ÿ-

lÿr dÿn ÷ûxmûrdû. 

Mÿsÿlÿ bu uøaüûn dönyanûn gÿlÿcÿk hþkmdarû olma üûn-

da deyildi, mÿsÿlÿ onun bu rÿzil, sÿfalÿtli vÿziyyÿtdÿn necÿ 

÷ûxa bilÿcÿyindÿ idi.

Dönyaya  gÿlmÿsinin  sÿbÿbkarû,  hÿr  halda,  onun  ö÷ön 

nÿsÿ etmÿyÿ ÷alûøûrdû. Bötön kilsÿ qanunlarûna zidd olaraq, 



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

163


ruhani  ailÿsindÿn  olmayan  uøaüû  ÿvvÿl  ruhani  mÿktÿbinÿ, 

sonra isÿ hÿtta seminariyaya gþtördölÿr. 

Rÿngi  qaralmûø  ikonostasdan  tanrû  Savaof  soyuq  daø 

lþv hÿ lÿrin östönÿ özöqoylu döøöb qalmûø yeni xidmÿt÷isini 

ami ranÿ tÿrzdÿ qulluüuna ÷aüûrdû. Bu oülan Allaha necÿ dÿ 

sÿylÿ ibadÿt etmÿyÿ baølamûødû! necÿ dÿ ona inanmûødû! Oxu-

duüu altû il ÿrzindÿ göcö ÷atan qÿdÿr ßhdi-ßqiqi vÿ ßhdi-

Cÿdidi, Möqÿddÿslÿrin hÿyatûnû vÿ kilsÿ tarixini ÿzbÿrlÿmiø, 

liturgiyalarda sÿylÿ xidmÿt etmiødi.

Burada,  “Bioqrafiya”da,  bir  øÿkil  var:  hÿmin  øÿkildÿ 

ruhani mÿktÿbinin mÿzunu Cuqaøvili sona qÿdÿr döy mÿ lÿn-

miø  dairÿvi yaxalûqlû  boz  keøiø  paltarûnda  tÿsvir edilmiødi, 

onun  ibadÿt  etmÿkdÿn  özölmöø  yeniyetmÿ  sifÿtinin  ovalû 

donuqlaømûødû, ruhani fÿaliyyÿti ö÷ön hazûrlanan uzun sa÷-

larû ciddiliklÿ iki tÿrÿfÿ daranmûø, itaÿtlÿ qÿndil yaüû ilÿ yaü-

lan mûø vÿ qulaqlarûnûn östönÿ kimi sallanmûødû. Bircÿ gþz-

lÿri  vÿ  gÿrginlik  i÷indÿ  olan  qaølarû  bu  cavanûn,  bÿlkÿ  dÿ, 

mit ro po lit liyÿ qÿdÿr gedib ÷ûxacaüûndan xÿbÿr verirdi.

Allah isÿ – onu aldatdû... Dairÿvi yaøûl tÿpÿciklÿr ara sûn-

da, Mecuda vÿ Liaxvinin dÿrÿ-tÿpÿlÿri arasûnda qÿrar tutan 

bu yuxulu, bezdirici øÿhÿrcik ÷ox geri qalmûødû: hay-köylö 

Tiflisdÿ aüûllû adamlar artûq ÷oxdan Allaha gölördölÿr. Soso-

nun  ÿzmlÿ  dûrmaødûüû  nÿrdivan  da,  sÿn  demÿ,  gþyÿ  yox, 

÷ardaüa aparûrmûø.

Lakin onun coøub-daøan möbariz tÿbiÿti hÿrÿkÿt tÿlÿb 

edirdi! Vaxt gedirdi – hÿlÿ he÷ nÿyÿ nail olmamûødû! Univer-

sitetÿ, dþvlÿt qulluüuna, ticarÿtÿ baølamaüa pulu yox idi – 

ÿvÿ zindÿ sosializm vardû, hamûnû qÿbul edÿn, seminaristlÿrÿ 

þyrÿømiø sosializm. Elmlÿrÿ vÿ ya sÿnÿtlÿrÿ meyli yox idi, 

peøÿ vÿ ya oüurluq ö÷ön dÿ qabiliyyÿti bÿs elÿmirdi, varlû 

xanûmûn mÿøuqu olmaqda da bÿxti gÿtirmirdi – tÿkcÿ Ènqi-

lab qoynunu geniø a÷araq hamûnû sÿslÿyirdi, hamûnû qÿbul 

edirdi, hamûya yer vÿd edirdi.

Bura, “Bioqrafiya”ya, hÿmin dþvrÿ aid daha bir øÿklini, 

þz sevimli øÿklini dÿ salmaüû mÿslÿhÿt gþrmöødö. Budur,  


164

o, demÿk olar ki, profildÿn ÷ÿkilib. Nÿ saqqalû, nÿ bûüû, nÿ dÿ 

bakenbardlarû var (kim olacaüûnû þzö ö÷ön hÿlÿ möÿy yÿn-

lÿødirmÿyib), sadÿcÿ, ÷oxdan özönö qûrxdûrmayûb, özönön 

hÿr yerini eyni sÿviyyÿdÿ qalûn tök basûb. O, irÿli atûlmaüa 

hazûrdûr, amma hara – bilmir. Necÿ dÿ suyuøirin cavandûr! 

A÷ûq, aüûllû, enerjili sima. Qÿddar vÿ mþvhumat÷û din xid-

mÿt ÷isindÿn  he÷  bir  iz  belÿ  qalmayûb.  Yaüdan  qurtulub 

dikÿl miø sa÷larû sûx dalüalarla baøûnû bÿzÿyir vÿ lÿpÿlÿnÿrÿk 

zahiri gþrönöøöndÿki azca qösurlu yerini – dar vÿ arxaya 

tÿrÿf  maili  alnûnû  þrtör.  Cavan  oülan  kasûbdûr,  pencÿyi  alû-

nanda  artûq  geyilmiødi,  ucuz  dama-dama  øÿrfi  rÿssam 

sÿr bÿst liyi  ilÿ  boynuna  dolanûb  vÿ  arûq,  xÿstÿhal  sinÿsini 

þrtör dö, kþynÿyi dÿ ki he÷, ömumiyyÿtlÿ, yoxdur. Bu Tiflis 

ple beyi artûq vÿrÿmÿ mÿhkum olunmayûb ki?

Hÿr  dÿfÿ  Stalin  bu  øÿklÿ  baxanda  onun  örÿyi  rÿhmlÿ 

dolurdu (÷önki ömumiyyÿtlÿ, rÿhm nÿ olduüunu bilmÿyÿn 

örÿk  olmur).  Hÿr  øey  necÿ  dÿ  ÷ÿtindir,  hÿr  øey  necÿ  dÿ 

observatoriyanûn  soyuq  anbarûnda  pulsuz  gecÿlÿyÿn  vÿ 

artûq seminariyadan ÷ûxarûlmûø bu gþzÿl oülana qarøû ÷ev ri-

lib! (Þzönö sûüortalamaq ö÷ön hÿr ikisini birlÿødirmÿk istÿ-

miødi – dþrd il sosial-demokratlarûn dÿrnÿklÿrinÿ gedir vÿ 

hÿmin dþrd ildÿ ibadÿtÿ vÿ katexizisi þyrÿnmÿyinÿ davam 

edirdi – axûrda da onu xaric etmiødilÿr.)

O,  on  bir  il  tÿzim  vÿ  dua  etmiødi  –  boø  yerÿ,  itirilmiø 

vaxt pu÷ olub getdi... Èndi isÿ gÿncliyini artûq qÿtiyyÿtlÿ bir 

hÿdÿfÿ yþnÿltdi – Ènqilaba!

Ènqilab da – aldatdû... Þzö dÿ bu nÿ inqilab idi belÿ – 

Tif lis  inqilabû,  zirzÿmilÿrdÿ,  ÷axûr  mÿclislÿrindÿ  tÿkÿbbör 

vÿ lovüalûq oyunlarû? Burada, miskin insanlarûn bu qarûøqa 

yuva sûnda, adam batûb gedÿr: nÿ pillÿlÿr özrÿ dözgön irÿli lÿ-

yiø var, nÿ uzunillik xidmÿtlÿrini qiymÿtlÿndirÿn; olan bircÿ 

øeydir – kim kimdÿn ÷ox naqqallûq edÿ bilÿr. Ke÷miø semi-

narist bu boøboüazlara qubernatorlara vÿ polislÿrÿ etdiyin-

dÿn dÿ ÷ox nifrÿt edirdi. (Onlardan nÿ ö÷ön zÿhlÿsi getmÿli 

idi ki? – vicdanla mÿvacibÿ iølÿyirdilÿr vÿ tÿbii ki, mödafiÿ 



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

165


olunmalû idilÿr, lakin bu bambûlûlara bÿraÿt yox idi!) Ènqilab? 

Görcö  alver÷ilÿri  arasûnda?  –  he÷  vaxt  olmayacaq!  O  isÿ 

seminariyanû itirdi, dözgön hÿyat yolunu itirdi.

Onun bu inqilabla, bu lötlÿrlÿ, mÿvaciblÿrini i÷kiyÿ verÿn 

fÿhlÿlÿrlÿ, hansûsa xÿstÿ qarûlarla, kiminsÿ þdÿnilmÿmiø qÿpik-

quruøuyla nÿ iøi vardû? – axû o, niyÿ cavan, aüûllû, qÿøÿng vÿ 

yad dan ÷ûxarûlmûø þzönö yox, bu adamlarû sev mÿlidir?

Yalnûz Batumda, yerli avaralarla bir yerdÿ, ilk dÿfÿ ola-

raq  iki  yözÿ  qÿdÿr  adamû  arxasûnca  aparanda  Koba  (indi 

onun tÿxÿl lösö belÿ idi) sÿpilÿn toxumlarûn cöcÿrmÿ qabiliy-

yÿ tini vÿ hakimiyyÿtin göcönö hiss etdi. Ènsanlar onun arxa-

sûnca gedirdilÿr! – Koba bir dÿfÿ bunu daddû vÿ hÿmin dad 

he÷ vaxt dama üûndan getmÿyÿcÿkdi. Hÿyatda bircÿ bu xoøu-

na gÿlirdi, bircÿ belÿ hÿyatû baøa döøÿ bilÿrdi: sÿn deyir sÿn 

– insanlar gÿrÿk ÿmÿl elÿsinlÿr, sÿn gþstÿrirsÿn – insan lar 

gÿrÿk getsinlÿr. Bundan yaxøû, bundan ali he÷ nÿ yox dur. 

Bu var-dþvlÿtdÿn dÿ ucadûr. 

Bir aydan sonra polis hÿrÿkÿtÿ gÿldi, onu hÿbs etdilÿr. 

O vaxt he÷ kÿs hÿbslÿrdÿn qorxmurdu: boø øey idi! Èki ay 

saxlayûb buraxacaqdûlar, ÿzabkeø olacaqdûn. Ömumi kame-

rada Koba þzönö lÿyaqÿtlÿ aparûr vÿ baøqalarûnû da zindan-

banlara hÿqarÿtlÿ baxmaüa þyrÿdirdi. 

Lakin ona iliødilÿr. Kamera yoldaølarûnûn hamûsû dÿyiødi, 

o isÿ hÿlÿ dÿ yatûrdû. Nÿ etmiødi axû? Mÿnasûz nömayiølÿrÿ 

gþrÿ he÷ kÿsÿ belÿ cÿza vermirdilÿr.

Bir il þtdö! – onu Kutaisi hÿbsxanasûna, qaranlûq, birnÿ-

fÿr lik  kameraya  kþ÷ördölÿr.  Burada  o,  hÿvÿsdÿn  döødö: 

hÿyat  ke÷irdi,  o  isÿ  nÿinki  yuxarû  getmir,  ÿksinÿ,  daha  da 

aøaüû  döøördö.  Hÿbsxana  rötubÿtindÿn  bÿrk  þskörördö. 

Bu peøÿ kar qara-qûøqûrûq÷ûlara, hÿyatûn ÿrkþyön þvladlarûna 

haqlû olaraq nifrÿt edirdi: niyÿ onlara inqilabû belÿ asanlûqla 

baüûø la yûr lar, niyÿ onlarû uzun möddÿt saxlamûrlar? 

Bu vaxt Kutaisi hÿbsxanasûna hÿlÿ Batumdan ona tanûø 

olan jandarm zabiti gÿldi. Hÿ, Cuqaøvili, yetÿrincÿ fikir lÿø di-

nizmi? Bu yalnûz baølanüûcdûr, Cuqaøvili. Biz sizi vÿrÿmdÿn 


166

÷öröyÿnÿ qÿdÿr, ya da ki fÿaliyyÿt xÿttinizi dözÿldÿnÿ qÿdÿr 

saxlayacaüûq.  Biz  sizi  vÿ  sizin  ruhunuzu  xilas  etmÿk  istÿ-

yirik. Siz hazûr ruhani idiniz, Cuqaøvili, Èosif ata! Niyÿ bu it 

sörösönÿ qoøuldunuz? Siz onlarûn arasûnda tÿsadöfi adam-

sûnûz. Deyin ki, peømansûnûz.

O, doürudan da, peøman idi, þzö dÿ necÿ! Hÿbsxanada 

ke÷irdiyi  ikinci  bahar  baøa  ÷atûrdû,  ikinci  hÿbsxana  yayû 

baølayûrdû. Heyif, o niyÿ dinc ruhanilik peøÿsini atdû? Yaman 

tÿlÿsmiødi!..  ßn  azüûn  tÿxÿyyöl  belÿ  Rusiyada  inqilabû  ÿlli 

ildÿn tez tÿsÿvvör edÿ bilmÿzdi, o vaxt Èosifin artûq yetmiø 

ö÷ yaøû olacaqdû... Bu yaøda inqilab onun nÿyinÿ lazûm idi?

Hÿm  dÿ  tÿkcÿ  buna  gþrÿ  yox.  Èosif  artûq  þzönö  dÿ 

þyrÿnmiø vÿ tanûmûødû – þzönön tÿmkinli, ciddi vÿ sanballû 

xasiyyÿtini,  mþhkÿmliyÿ  vÿ  qayda-qanuna  olan  sevgisini. 

Rusiya imperiyasû da bu cör ciddi ÿsas, sÿbirlilik, davamlûlûq, 

mþhkÿmlik vÿ qayda-qanun özÿrindÿ bÿrqÿrar olmuødu vÿ 

onu laxlatmaq nÿyÿ lazûm idi?

Sönbölbûü zabit isÿ elÿ hey gÿlir, gÿlirdi. (Onun qÿøÿng 

poqonlarû, sÿliqÿli döymÿlÿri, baftalarû, toqqalarû olan tÿmiz 

jandarm paltarû Èosifin ÷ox xoøuna gÿlirdi.) 

–  Son  nÿticÿdÿ  mÿnim  sizÿ  tÿklif  etdiyim  –  dþvlÿt 

qulluüudur. (Èosif birdÿfÿlik dþvlÿt qulluüuna ke÷mÿyÿ hazûr 

idi, lakin baøqa bir kimsÿ deyil, þzö Tiflisdÿ vÿ Batumda þz 

iøini  ÷ÿtinÿ  salmûødû.)  Bizdÿn  siz  mÿvacib  alacaqsûnûz.  Èlk 

vaxtlar  inqilab÷ûlar  arasûnda  bizÿ  kþmÿk  edÿcÿksiniz.  ßn 

ifrat istiqamÿti se÷in. Onlarûn arasûnda – qabaüa gedin. Biz 

hÿr  yerdÿ  sizinlÿ  qayüû  ilÿ  davranacaüûq.  Mÿlumatlarûnûzû 

bizÿ elÿ þtörÿcÿksiniz ki, özÿrinizÿ kþlgÿ döømÿsin. Hansû 

tÿxÿllös  se÷ÿcÿyik?..  Èndi  isÿ  konspirasiyanûzû  pozmamaq 

ö÷ön sizi uzaüa sörgönÿ gþndÿrÿcÿyik, siz isÿ dÿrhal oradan 

÷ûxûb gedin, hamû belÿ edir. 

Vÿ  Cuqaøvili  qÿrar  verdi!  Gÿncliyinin  ö÷öncö  cÿhdini 

mÿxfi polisdÿ etdi!

Noyabrda  onu  Èrkutsk  quberniyasûna  sörgön  etdilÿr. 

Orada sörgöndÿ olanlardan “Èskra”ya gþrÿ tanûdûüû Leninin 



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

167


mÿktubunu oxudu. Lenin lap ifrat mþvqedÿ dururdu, indi 

dÿ þzönÿ tÿrÿfdar axtarûr, mÿktublar gþndÿrirdi. Gþrönör, 

ona qoøulmaq lazûm idi. 

Dÿhøÿtli  Èrkutsk  soyuüundan  Èosif  Milad  bayramûnda 

canûnû qurtara bildi vÿ yapon möharibÿsi baølayarkÿn o artûq 

gönÿøli Qafqazda idi.

Èndi  onun  ö÷ön  uzunsörÿn  cÿzasûzlûq  möddÿti  baøla-

mûødû: o, gizli siyasi iø aparan øÿxslÿrlÿ gþröøör, vÿrÿqÿlÿr 

tÿrtib  edir,  mitinqlÿrÿ  ÷aüûrûrdû  –  baøqalarûnû  hÿbs  edirdi-

lÿr (xösusilÿ dÿ onun xoøu gÿlmÿyÿnlÿri), onu isÿ – tanûya 

bilmirdilÿr, tutmurdular. Möharibÿyÿ dÿ aparmûrdûlar.

Vÿ birdÿn! – he÷ kÿs belÿ tezliklÿ bunu gþzlÿmirdi, he÷ 

kÿs bunu hazûrlamamûødû, tÿøkil etmÿmiødi – bu isÿ baø verdi! 

Peterburqda kötlÿ siyasi tÿlÿblÿrlÿ kö÷ÿlÿrÿ ÷ûxmûødû, bþyök 

knyazlarû  vÿ  ÿyanlarû  þldörördölÿr,  Èvanovo-Voznesensk 

tÿtil edirdi, Lodz, “Potyomkin” ösyan qaldûrmûødû – vÿ ÷arûn 

boüazûndan tÿlÿsik dartûb manifest ÷ûxartdûlar, amma yenÿ 

dÿ  Presnyada  pulemyotlar  øaqqûldayûrdû,  dÿmir  yollarû  da 

don muødu. 

Koba mat qalmûødû, tÿmiz þzönö itirmiødi. Gþrÿsÿn, yenÿ 

sÿhv etdi? Axû o, niyÿ he÷ nÿyi qabaqcadan gþrÿ bilmir? 

Gizli  polis  onu  aldatmûødû!..  Ö÷öncö  dÿfÿsini  dÿ  uduz-

muødu! Ah, onun azad inqilabi ruhunu geri qaytarsaydûlar! 

Necÿ dÿ ÷ûxûøû olmayan bir ÷evrÿ? – Rusiyada inqilabû tÿø viq 

etmÿlisÿn ki, ertÿsi gön sÿnin barÿndÿ gizli polis arxiv lÿ rin-

dÿki mÿlumatlarû yaysûnlar?

Onun  iradÿsi  nÿinki  poladdan  deyildi,  ömumiyyÿtlÿ, 

ha÷a la nûrdû, þzönö itirmiødi vÿ ÷ûxûø yolu gþrmördö.

Bununla belÿ, atûødûlar, hay-köy saldûlar, asûb-kÿsdilÿr, 

dþnöb geri baxdûlar – bÿs hanû inqilab? Yoxdur!

Bu  arada  boløeviklÿr  yaxøû  bir  inqilabi  ösul  –  ekslÿr, 

yÿni ekspropriasiyalar ösulunu mÿnimsÿdilÿr. Èstÿnilÿn pullu 

ermÿniyÿ  mÿktub  atûb  onun  on,  on  beø,  iyirmi  mini  hara 

gÿtir mÿli olduüunu deyirdilÿr. O da gÿtirirdi, tÿki dökan la rûnû 

part lat ma sûnlar,  uøaqlarûnû  þldörmÿsinlÿr.  Bu,  ÿsl  möbarizÿ 


168

ösulu idi – þzö dÿ necÿ bir ösul! – daha sxolas ti ka, vÿrÿqÿ 

vÿ nömayiø yox, ÿsl inqilabi hÿrÿkat.

Vasvasû menøeviklÿr donquldanûrdûlar ki, bÿs qarÿt÷ilik 

vÿ  terror  marksizmÿ  ziddir.  Eh,  Koba  onlarû  necÿ  dÿ  ÿlÿ 

salûrdû, necÿ dÿ onlarû tarakanlarû qovan kimi qovurdu, ÿvÿ-

zindÿ  isÿ  Lenin  onu  “ecazkar  görcö”  adlandûrdû!  –  ekslÿr 

qarÿt dir, bÿs inqilab qarÿt deyil? Ah, laklanmûø vasvasûlar! 

Partiya  ö÷ön  pulu  bÿs  haradan  ÿldÿ  etmÿli,  inqilab÷ûlarûn 

þzlÿri ö÷ön pulu haradan gþtörmÿli? Naüd hÿmiøÿ nisyÿdÿn 

yaxøû olub.

Bötön  inqilabdan  Koba  tÿkcÿ  ekslÿri  xösusi  olaraq 

sevdi. Bu iødÿ Kobadan baøqa he÷ kÿs Kamo kimi sadiq, 

onun hÿr sþzönÿ ÿmÿl edÿcÿk, tapan÷asûnû adamûn gþzönÿ 

soxa bilÿcÿk, qûzûl dolu torbanû alandan sonra he÷ bir mÿc bu-

riyyÿt olmadan tamamilÿ baøqa bir kö÷ÿdÿ gÿtirib Kobaya 

tÿhvil  verÿcÿk  adamlar  tapa  bilmÿzdi.  Vÿ  Tiflis  ban kû nûn 

ekspe ditorlarûndan  340  min  qûzûl  pul  gþtörölÿndÿ  baøa 

döø dö ki, bax ÿsl, hÿlÿlik ki÷ik miqyaslû da olsa, proletar 

inqilabû  budur,  baøqa,  bþyök  inqilabû  isÿ  yalnûz  aüûlsûz lar 

gþz lÿyirlÿr.

Koba  ilÿ  baülû  bötön  bunlarû  polis  bilmirdi,  hÿlÿ  ki 

inqilab vÿ polis arasûnda xoø tarazlûq gþzlÿnilirdi. Kobanûn 

hÿmiøÿ pulu olurdu.

Ènqilab onu Avropa qatarlarû, dÿniz gÿmilÿri ilÿ gÿzdirir, 

ona adalarû, kanallarû, orta ÿsrlÿrdÿn qalma malikanÿlÿri gþs-

tÿrirdi. Bu artûq öfunÿtli Kutaisi kamerasû deyildi! Tam mer-

fors da,  Stokholmda,  Londonda  Koba  boløeviklÿrÿ,  inqi lab 

diva nÿsi Leninÿ gþz qoyurdu. Sonra Bakûda yeraltû maye nin, 

qaynayûb-daøan qara hikkÿnin buxarlarû ilÿ nÿfÿs aldû.

Onu qoruyurdular. Nÿ qÿdÿr partiyada daha bþyök vÿzi-

fÿyÿ ÷ÿkilir vÿ tanûnûrdûsa, bir o qÿdÿr dÿ yaxûna sörgön edir-

dilÿr, artûq Baykala yox, Solvû÷eqodska, þzö dÿ ö÷illiyÿ yox, 

ikiilliyÿ. Sörgönlÿrarasû inqilabla da mÿøüul olmaüa mane 

olmurdular.  Nÿhayÿt,  ö÷  dÿfÿ  Sibir  vÿ  Ural  sörgönlÿrin-

dÿn ÷ûxdûqdan sonra onu barûømaz, yorulmaz qiyam÷û kimi 



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

169


Voloqda  øÿhÿrinÿ  sördölÿr...  Burada  o,  polis  ÿmÿkdaøû nûn 

mÿnzilindÿ  qalûrdû  vÿ  birgecÿyÿ  qatarla  Peterburqa  gÿlÿ 

bilÿrdi.

Lakin doqquz yöz on ikinci ilin fevral axøamûnda Praqa-

dan  Voloqdaya  Bakûda  tanûø  olduüu  yoldaøû  Orconikidze 

gÿldi, onun ÷iyinlÿrindÿn tutaraq silkÿlÿyÿ-silkÿlÿyÿ qûøqûrdû: 

“Soso! Soso! Sÿni MK

1

-ya salûblar!”



Øaxtalû  dumana  börönmöø  hÿmin  aylû  gecÿdÿ  otuz  iki 

yaølû Koba ikiözlö körkönÿ börönÿrÿk uzun möddÿt hÿyÿt-

dÿ gÿziødi. O, yenÿ tÿrÿddöd edirdi. MK özvö! Axû boløevik 

MK-sûnûn  özvö  Malinovski  dÿ  Dþvlÿt  Dumasûnûn  deputatû 

idi.  Yaxøû,  Lenin  Malinovskini  xösusi  olaraq  sevir.  Amma 

o,  ÷arûn  yanûndadûr!  Ènqilabdan  sonra  isÿ  bugönkö  MK 

özvö  –  dÿqiq  nazir  olacaq.  Doürudur,  saülûüûmûzda  baø 

verÿ  bilÿcÿk  hansûsa  bir  inqilabdan  danûømaq  yersizdir. 

Lakin inqilabsûz da MK-nûn özvö olmaq olar – nÿ qÿdÿr dÿ 

olsa, haki miyyÿtdir. Gizli polis xidmÿtindÿ o, nÿyÿ nail ola 

bilÿrdi?  MK-nûn  özvö  yox,  xûrdaca  casus,  xÿfiyyÿ.  Azefin 

taleyi azman bir kabus kimi onun hÿr gönönön, gecÿsinin 

özÿ rin dÿn asûlûrdû.

Sÿhÿr onlar stansiyaya,  sonra da Peterburqa yollandû-

lar. Orada da tutuldular. Gÿnc vÿ tÿcröbÿsiz Orconikidzeyÿ 

ö÷ il Ølisselburq qalasû kÿsdilÿr vÿ sonradan sörgön dÿ ÿlavÿ 

etdilÿr.  Stalinÿ  isÿ,  hÿmiøÿki  kimi,  ancaq  ö÷illik  sörgön 

tÿyin olundu. Doürudur, bu dÿfÿ bir qÿdÿr uzaüa – Narûm 

diyarûna,  ona,  bir  nþv,  xÿbÿrdarlûq  etdilÿr.  Lakin  Rusiya 

imperiyasûnda nÿq liyyat yollarû pis qurulmamûødû vÿ yayûn 

sonunda Stalin saü-salamat Peterburqa qayûtdû.

Èndi  ÿsas  göcönö  partiya  iøinÿ  verirdi.  Leninin  yanûna 

Krakova  gedirdi  (bunu  etmÿk  sörgöndÿ  olan  adam  ö÷ön 

dÿ ÷ÿtin deyildi). Bir yerdÿ mÿtbÿÿ, o birisindÿ may nöma-

yiølÿri, vÿrÿqÿlÿr – nÿhayÿt, Kalaønikovo birjasûnda, axøam 

toplantûsûnda onu tutdular (Malinovskinin iøi idi, amma bu, 

xeyli sonradan mÿlum oldu). Gizli polis qeyzlÿndi – indi onu  

1

 MK – Mÿrkÿzi Komitÿ (boløeviklÿr partiyasûnûn mÿrkÿzi idarÿedici orqanû)



170

doüru÷u sörgönÿ gþndÿrdilÿr – Qötb dairÿsinÿ yaxûn, Kurey-

ka kÿndinÿ. Vÿ möddÿt dÿ kÿsdilÿr – ÷ar hakimiyyÿti insaf-

sûz  möddÿtlÿr  qoymaüû  bacarûrdû!  –  Dþrd  il,  adam  demÿ yÿ 

dÿ qorxur. 

Vÿ  Stalin  yenÿ  tÿrÿddödÿ  döødö:  nÿyin,  kimin  xatirinÿ 

sakit vÿ firavan hÿyatdan, hakimiyyÿtin himayÿsindÿn imtina 

etdi, þzönö bu øeytan deøiyinÿ sörgön etmÿyÿ imkan verdi? 

“MK özvö” – aüûlsûzlar ö÷ön deyilmiø bir sþz. Bötön parti-

ya lar dan burada yözlÿrcÿ adam sörgöndÿ idi, Stalin onla ra 

baxûb  dÿhøÿtÿ  gÿlirdi:  bu  peøÿkar  inqilab÷ûlar  nÿ  mur dar 

tay fa imiø – yalandan od pöskörÿnlÿr, qûøqûrmaqdan sÿs lÿri 

xûrûl da yan lar,  qeyri-möstÿqil,  möflis  olmuø  insanlar.  Qaf-

qazlû  Stalin  ö÷ön  qorxulusu  hÿtta  Qötb  dairÿsi  deyildi,  bu 

yön göl, sÿbat sûz, mÿsuliyyÿtsiz, mÿnfi adamlarûn dÿstÿsindÿ 

olmaq onun ö÷ön daha ÷ÿtin idi. Vÿ onlardan dÿrhal aralan-

maq, uzaq olmaq – ayûlarûn arasûnda yaøamaq daha yaxøû idi!  

–  o,  bÿdÿ nin dÿn  mamonta  oxøayan,  sÿsi  civildÿyÿn  ÷eldon 

qadûnlar dan birinÿ evlÿndi, – hÿr halda, onun hûrûltûsû vÿ ucuz 

yaü  öfu nÿti  verÿn  mÿtbÿxi  toplantûlara,  disputlara,  cÿn cÿlli 

möbahisÿ lÿrÿ,  yoldaølûq  mÿhkÿmÿlÿrinÿ  getmÿkdÿn  yaxøû 

idi. Stalin bu adam lara anlatdû ki, hamûsû onun ö÷ön yad dûr-

lar, þzönö onla rûn hamûsûndan, hÿm dÿ inqilabdan bir dÿfÿ lik 

kÿsib ayûrdû. Yetÿr! Otuz beø yaøûnda da vicdanlû hÿyata qayût-

maq gec deyil, nÿ vaxtsa ciblÿrini yelkÿn kimi a÷ûb kölÿ yin 

sÿmtini  tut maüû  qurtarmaq  lazûmdûr.  (Ne÷ÿ  illÿr  bu  cûzma-

qara÷ûlarla ÿllÿø diyi ö÷ön onun þzöndÿn zÿhlÿsi gedirdi.)

O, belÿcÿ yaøayûrdû, tamamilÿ ayrû: nÿ boløeviklÿrÿ, nÿ 

dÿ  anarxistlÿrÿ  aid  olmadan...  cÿhÿnnÿm  olsunlar  hamûsû! 

Daha  qa÷maüa  da  hazûrlaømûrdû,  sörgönönö  axûra  kimi 

vicdanla  ÷ÿkmÿk  istÿyirdi.  Hÿm  dÿ  möharibÿ  baølamûødû, 

hÿyatûnû yalnûz burada, sörgöndÿ qoruya bilÿrdi. Þz ÷eldon 

arvadû  ilÿ  sakitcÿ  oturmuødu;  bir  oülanlarû  da  doüuldu. 

Möharibÿ isÿ he÷ cör qurtarmaq bilmirdi. Èndi dÿ diøinlÿ, 

dûrnaüûnla þzönÿ bir il sörgön ÿlavÿ etdir – bu þlövay ÷ar 

he÷ ÿmÿlli möddÿt dÿ kÿsÿ bilmir! 



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

171


Yox, möharibÿ qurtarmûrdû! Onun ÿmÿlli-baølû þyrÿødiyi 

polis  idarÿsindÿn  øÿxsi  vÿrÿqÿsini  vÿ  ruhunu  hÿrbi  rÿisÿ 

tÿhvil  verdilÿr,  o  da  ki  nÿ  sosial-demokratlardan,  nÿ  MK 

özvlÿrindÿn baøû ÷ûxmayan adam kimi, 1879-cu il tÿvÿllödlö, 

ÿvvÿllÿr  hÿrbi  mökÿllÿfiyyÿtini  yerinÿ  yetirmÿmiø  Èosif 

Cuqa øvilini  rus  imperator  ordusuna  ÷aüûrdû.  Belÿliklÿ  dÿ, 

gÿlÿ cÿyin bþyök marøalû þz hÿrbi karyerasûna baøladû. Artûq 

ö÷ xidmÿti o yoxlamûødû, dþrdöncösö baølanmalû idi.

Söst xizÿk yolu ilÿ onu Yenisey boyu Krasnoyarska kimi, 

oradan­da­A÷inskÿ,­kazarmalara­apardûlar.­Otuz­sÿkkiz­yaøын­

i÷indÿ idi, þzö isÿ – he÷ kim, Sibir øaxtalarûndan bözö øÿ rÿk 

øinelÿ bökölmöø, cÿbhÿyÿ qûrüûna gþndÿrilÿn görcö ÿsgÿr 

idi. Vÿ onun bþyök hÿyatûna hansûsa bir belarus xutoru vÿ 

ya yÿhudi qÿsÿbÿsi yaxûnlûüûnda son qoyulmalû idi.

O he÷ øineli lölÿ kimi bökmÿyi vÿ töfÿngi doldurmaüû 

þyrÿnmÿmiødi  ki  (sonradan,  komissar  vÿ  marøal  olanda 

da  bacarmûrdû,  soruømaüa  isÿ  utanûrdû),  Petroqraddan 

tele qraf  lentlÿri  gÿldi,  bunlarû  oxuyandan  sonra  bir-birini 

tanû ma yan adamlar qucaqlaøûb þpöøör, øaxtalû nÿfÿslÿri ilÿ 

qûøqû rûr dû lar: “Mÿsih zöhur etdi!” ×ar imtina etdi! Èmperiya 

daha yoxdur!

Necÿ?  Nÿdÿn?  Hÿtta  ömid  etmÿyi  dÿ  yadûrüamûødûlar, 

he÷  göman  da  etmirdilÿr.  Uøaq  vaxtû  Èosifÿ  döz  þyrÿtmiø-

dilÿr:  “Yollarûn  bilinmÿz  sÿnin,  Èlahi!”  Rus  ictimaiyyÿtinin, 

bötön  partiya  ÷alarlarûnûn  belÿ  yekdilliklÿ  sevinmÿsi  he÷ 

kÿsin yadûna gÿlmirdi. Stalinin sevinmÿsi ö÷önsÿ daha bir 

tele qram lazûm idi, onsuz Azefin kabusu boüazûndan asûlmûø 

kimi daim baøûnûn östöndÿ yellÿnirdi.

Bir gön sonra bu xÿbÿr dÿ gÿldi: Möhafizÿ øþbÿsi, gizli 

polis yandûrûlûb vÿ darmadaüûn olunub, bötön sÿnÿdlÿr mÿhv 

edilib!

Ènqilab÷ûlar  nÿyin  tÿcili  yandûrûlmalû  olduüunu  yaxøû 



bilir dilÿr. Stalinin baøa döødöyö kimi, yÿqin, onun kimilÿri 

az  deyildi...  (Möhafizÿ  øþbÿsi  yanmûødû,  amma  yenÿ  dÿ 

hÿyatû  boyu  Stalin  ehtiyatlanûr  vÿ  ÿtrafûna  boylanûrdû.)  O, 


172

þz ÿllÿri ilÿ on minlÿrlÿ arxiv vÿrÿqini vÿ bötþv qovluqlarû 

he÷ bax ma dan odun i÷inÿ atmûødû. Bununla belÿ, nÿzÿrdÿn 

qa÷ûrtdû, otuz yeddinci ildÿ az qaldû östö a÷ûlsûn. Sonra dan 

mÿh kÿ mÿ yÿ  verilÿn  partiya  özvlÿrinin  hamûsûnû  da  Stalin 

xÿbÿr ÷i likdÿ gönahlandûrûrdû: o, al÷almaüûn necÿ asan oldu-

üunu  bilirdi,  amma  tÿsÿvvör  edÿ  bilmirdi  ki,  baøqalarû  da 

þzlÿrini sûüortalamamûø olsunlar.)

Stalin  Fevral  inqilabûnû  bþyök  adlandûrmaqdan  imtina 

etdi,  amma  þzönön  dÿ  sevindiyini,  mahnû  oxuduüunu, 

A÷insk dÿn  qanad  a÷ûbmûø  kimi  u÷ub  gÿldiyini  (indi  daha 

fÿra rilik dÿ edÿ bilÿrdi), aüûlsûz hÿrÿkÿtlÿr etdiyini, hansûsa 

bir lap ucqar pÿncÿrÿdÿn Leninÿ Èsve÷rÿyÿ teleqram vur du-

üunu unutmuødu.

O, Petroqrada gÿldi vÿ dÿrhal da Kamenevlÿ razûlaødû: 

bu, elÿ gizli fÿaliyyÿt zamanû arzuladûqlarûnûn þzödör. Ènqilab 

baø verdi, indi isÿ hakimiyyÿti mþhkÿmlÿndirmÿli. Mösbÿt 

insanlarûn vaxtû gÿlib ÷atmûødû (xösusilÿ dÿ ÿgÿr sÿn artûq 

MK-nûn özvösÿnsÿ). Bötön qövvÿlÿri mövÿqqÿti hþkumÿti 

dÿstÿklÿmÿyÿ!

Rusiyanû tanûmayan, hÿr hansû bir pozitiv vÿ möntÿzÿm 

tÿcröbÿsi olmayan, tÿlÿffözö baøa döøölmÿyÿn bu avantö rist 

gÿlib ÿl-qol ata-ata, boüula-boüula þz aprel tezislÿri ilÿ alÿmi 

tamamilÿ  qatûb-qarûødûrana  kimi  hÿr  øey  aydûn  idi.  Axûr  ki, 

partiyanû  dilÿ  tutdu,  onu  iyul  ÷evriliøinÿ  söröklÿdi!  Stali nin 

haqlû olaraq þncÿdÿn dediyi kimi, bu avantöra baø tutmadû, az 

qala, bötön partiya mÿhv olacaqdû. Bÿs bu qÿhrÿmanûn xoruz 

cÿsarÿti indi nÿ oldu? Baøûnû gþtöröb Razlivÿ qa÷dû, burada isÿ 

boløeviklÿri ÿn pis sþyöølÿrlÿ sþyördölÿr. Doü ru danmû, onun 

azadlûüû partiyanûn nöfuzundan östön idi? Altûncû qurultayda 

Stalin bunu onlara a÷ûq dedi, amma ÷ox luq yûüa bilmÿdi.

Ömumiyyÿtlÿ, on yeddinci il xoøagÿlmÿz il idi: mitinq-

lÿr hÿddÿn ÷ox idi, kim daha ÷ox yalan deyirdisÿ, onu da ÿl 

östÿ gÿz di rirdilÿr, Trotski sirkdÿn ÷ûxmûrdû. Arû bala gÿlÿn 

kimi, bu qÿdÿr boøboüaz, gþrÿsÿn, haradan gÿlib ÷ûx mûødû? 

Sörgönlÿrdÿ onlarû gþrÿn olmamûødû, ekslÿrdÿ dÿ he÷ biri 



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

173


gþzÿ  dÿymirdi,  xaricdÿ  sölÿnirdilÿr,  indi  dÿ  gÿliblÿr  ki, 

boüazlarûnû  yûrtûb  qabaq  yerlÿri  tutsunlar.  Hÿr  øeydÿn  dÿ 

danûøûrlar,  birÿ  kimi  ÷evikdirlÿr.  Hÿlÿ  sual  hÿyatda  yaran-

mayûb,  qoyulmayûb,  bunlar  artûq  cavabûnû  bilirlÿr!  Onlar 

Stalinÿ ÷ox pis gölör, hÿtta bunu gizlÿtmirdilÿr dÿ. Eybi yox, 

Stalin onlarûn möbahisÿlÿrinÿ qarûømûrdû, þzönö tribunalara 

soxmurdu,  hÿlÿ  susurdu.  Sþz  gölÿødirmÿk,  yarûøa  girmÿk 

ki, kim ÷ox vÿ daha bÿrkdÿn deyÿ bilÿr – Stalin bunu xoø-

lamûrdû, bunu bacarmûrdû. O þzö ö÷ön inqilabû belÿ tÿsÿvvör 

etmirdi.  Ènqilabû  o,  belÿ  tÿsÿvvör  edirdi:  rÿhbÿr  vÿzifÿ  tut-

maq vÿ iø gþrmÿk.

Bu ke÷isaqqallar ona  gölördölÿr,  axû  niyÿ  bötön  ÷ÿtin 

iølÿri, bötön namönasib iølÿri mÿhz Stalinin östönÿ atma üa 

vÿrdiø etmiødilÿr? Ona gölördölÿr, onda bÿs nÿ ö÷ön Køe-

sin skayanûn sarayûnda hamû qarûn aürûsûna döødö vÿ Petro-

pav lovkaya baøqa birisini deyil, mÿhz Stalini gþndÿrdi lÿr ki, 

mat ros larû qalanû Kerenskiyÿ dþyöøsöz tÿslim etmÿyÿ razû 

salsûn, þzlÿri isÿ yenidÿn Kronøtadta qayûtsûnlar? Ona gþrÿ 

ki, Qriøka Zinovyevi matroslar daøa basdûlar. Ona gþrÿ ki, 

rus xalqû ilÿ danûømaüû bacarmaq lazûmdûr. 

Oktyabr ÷evriliøi dÿ avantöra idi, amma alûndû, eybi yox. 

Alûndû. Lap yaxøû. Buna gþrÿ Leninÿ beø yazmaq olar. Bun dan 

sonra nÿ olacaq – bilinmir, hÿlÿ ki yaxøûdûr. Millÿtlÿr komis-

sarû? Eybi yox, qoy olsun. Konstitusiya tÿrtib etmÿk? Yaxøû. 

Stalin hÿr øeyi diqqÿtlÿ izlÿyir, hÿr øeyi saf-÷örök edirdi.

Tÿÿccöblödör,  amma  oxøayûrdû  ki,  inqilab  bircÿ  ilÿ 

tama milÿ alûnmûødû.

Belÿ  øeyi  he÷  gþzlÿmÿk  dÿ  olmazdû  –  amma  alûndû! 

Bu tÿlxÿk Trotski hÿlÿ dÿ dönya inqilabûna inanûrdû, Brest 

sölhönö istÿmirdi, Leninin þzö dÿ inanûrdû, eh, kitab xÿyal-

pÿrÿstlÿri! Eøøÿk olmaq lazûmdûr ki, Avropa inqilabûna ina-

nasan,  þzlÿri  orada  nÿ  qÿdÿr  yaøadûlar,  he÷  nÿ  baøa  döø-

mÿ dilÿr. Stalin isÿ bircÿ dÿfÿ getdi – hÿr øeyi baøa döødö. 

Hÿlÿ øökör etmÿk gÿrÿkdir ki, þzömözönkö alûndû. Sakitcÿ 

oturmaq. Döøönmÿk.


174

Stalin  ÿtrafûna  ayûq,  qÿrÿzsiz  gþzlÿ  baxûrdû.  Vÿ  fikirlÿ-

øirdi. Aydûn baøa döøördö ki, bu ibarÿbazlar belÿ möhöm 

inqilabû mÿhv edÿcÿklÿr. Yalnûz o, Stalin, iøÿ dözgön isti qa-

mÿt verÿ bilÿr. Ènsafla, vicdanla deyilsÿ, bu insanlarûn ara-

sûnda hÿqiqi rÿhbÿr tÿkcÿ o idi.

O,  þzönön  bu  ÿzilib-bözölÿn,  tullanûb-döøÿn  adamlarla 

möqa yisÿsindÿ qÿrÿzsiz olmaüa ÷alûøûr, þz hÿyati östönlök lÿ-

rini, onlarûn sÿbatsûzlûüûnû vÿ þz dayanûqlûlûüûnû aydûn gþrör dö. 

O, insanlarû baøa döømÿyi ilÿ hamûdan fÿrqlÿnirdi. O, insan-

la rûn  torpaqla  birlÿødiklÿri  yerlÿrinÿ,  bazislÿrinÿ  bÿlÿd  idi, 

elÿ yerlÿrinÿ bÿlÿd idi ki, onsuz ayaq östÿ dayana, he÷ nÿyÿ 

davam gÿtirÿ bilmÿzlÿr, bundan yuxarûda olan isÿ, o øey ki 

onun kþmÿyi ilÿ riyakarlûq, ikiözlölök edirlÿr, þzlÿ rini gþs-

tÿrmÿyÿ ÷alûøûrlar – bu östqurumdur, he÷ nÿyi hÿll etmir.

Doürudur, Lenindÿ øahin u÷uøu vardû, adamû, sadÿcÿ, 

mÿÿt tÿl qoya bilÿrdi: bir gecÿnin i÷indÿ hÿll etdi: “torpaq – 

kÿnd li lÿrÿ” (sonrasûna isÿ baxarûq), bir gönön i÷indÿ Brest 

söl hönö  fikirlÿøib  tapdû  (axû  nÿinki  rus,  hÿtta  görcö  ö÷ön 

dÿ Rusi ya nûn yarûsûnû almanlara vermÿk olduqca aürûlû idi, 

onu isÿ aürût madû!). NEP

1

-dÿn dÿ ki he÷ danûøma, ÿn bþyök 



bic liyi dÿ elÿ budur, belÿ manevr etmÿyi þyrÿnmÿk dÿ ayûb 

deyil.


Lenindÿ hÿr øeydÿn östön, hÿr øeydÿn yaxøû olan nÿ idi:  

o,  real  hakimiyyÿti  ancaq  þz  ÿlindÿ  mþhkÿm  sax la yûrdû. 

Øöarlar dÿyiøirdi, diskussiyalarûn mþvzularû dÿyi øirdi, möt-

tÿ fiqlÿr vÿ rÿqiblÿr dÿyiøirdi, he÷ nÿ ilÿ mÿh dud laø dû rûlma-

mûø hakimiyyÿt isÿ yalnûz onun ÿlindÿ qalûrdû!

Bu insanda olmayan øey – hÿqiqi etibarlûlûq idi, þz tÿsÿr-

röfatû ilÿ birgÿ baøû hÿlÿ ÷ox bÿlalar ÷ÿkÿcÿkdi, bu tÿsÿr rö-

fa tûnda dolaøûb qalacaqdû. Stalin Leninin qeyri-ardû cûl lûüûnû, 

bir  mþvqedÿn  digÿrinÿ  atûldûüûnû,  nÿhayÿt,  insan larû  pis 

baøa  döødöyönö,  belÿ  baøa  döømÿnin,  ömu miy yÿtlÿ,  he÷ 

olma dû üûnû doüru hiss etmiødi. (Bunu þz timsa lûnda sûnaq-

1

 NEP (Íîâàÿ ýêîíîìè÷åñêàÿ ïîëèòèêà) – Yeni Èqtisadi Siyasÿt – bol øevik 



hakimiyyÿtinin 1920-ci illÿrdÿ tÿtbiq etdiyi siyasÿt. Mahiyyÿti fÿrdi tÿøÿb bцsÿ, 

iøgцzarlûьa daha geniø yer vermÿkdÿn ibarÿt olmuødur.



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

175


dan  ke÷irmiødi: hansû tÿrÿfini ÷evirirdisÿ, Lenin onu mÿhz 

hÿmin  tÿrÿfdÿn  dÿ  gþrördö.)  Ger÷ÿk  siyasÿt  isÿ  ÿlbÿyaxa 

dþyöø  idi  vÿ  bu  adam  belÿ  dþyöø  ö÷ön  yaramûrdû.  Stalin 

þzönö Lenindÿn Turuxan en dairÿsindÿki mÿnfi alt mûø altû 

dÿrÿcÿ øaxtanûn Øuøenskoye en dairÿsindÿki mÿnfi ÿlli dþrd 

dÿrÿcÿ  øaxtadan  mþhkÿm  olduüu  qÿdÿr  mþh kÿm  sayûrdû. 

Bu  kitab  nÿzÿriyyÿ÷isini  hÿyat  hansû  sûnaq lara  ÷ÿkmiødi?  

O,  aøaüû  zömrÿyÿ  mÿnsub  olmayûb,  al÷al dûl ma larla,  kasûb-

lûqla, birbaøa aclûqla rastlaømayûb: pis dÿ olsa, hÿr halda, möl-

kÿ dar olub. Bircÿ dÿfÿ dÿ olsun sörgöndÿn qa÷ ma yûb, nömu-

nÿvi olub! O, doüru÷u hÿbsxana da gþr mÿ yib, he÷ Rusi ya nûn  

þzönö  belÿ  gþrmÿyib,  on  dþrd  il  möha cirÿt lÿr dÿ  ava ra la-

nûb. Onun yazdûqlarûnûn yarûdan ÷oxunu Sta lin oxuma mûødû,  

bu yazûlarda aüûllû bir øey tapa bilÿcÿyini göman etmirdi.

(Doürudur, onun ÿla ifadÿlÿri dÿ vardû; mÿsÿlÿn: “Dik-

ta tura nÿdir? Qeyri-mÿhdud, qanunlarla mÿhdudlaødûrûl ma-

yan hþkumÿt”. Stalin vÿrÿqin kÿnarûna yazmûødû: “Yaxøûdûr!”) 

Bÿli,  Leninin,  hÿqiqÿtÿn,  ayûq  aülû  olsaydû,  o,  ilk  göndÿn 

Stalini  þzönÿ  hamûdan  yaxûn  edÿrdi,  deyÿrdi:  “Kþmÿk  et! 

Mÿn siyasÿti baøa döøörÿm, siniflÿri baøa döøörÿm – canlû 

insanlarû isÿ baøa döømörÿm!” O isÿ Stalini hansûsa bir taxûl 

özrÿ  mövÿkkil  kimi  Rusiyanûn  uzaq  bir  köncönÿ  yolladû. 

Moskvada  ona  ÿn  lazûmlû  adam  Stalin  idi,  o  isÿ  bu  adamû 

Saritsûna gþndÿrdi...

Bötön  vÿtÿndaø  möharibÿsini  Lenin  Kremldÿ  oturdu: 

þzönö qoruyurdu... Stalinin payûna isÿ ö÷ il kþ÷ÿrilik etmÿk, 

gah at belindÿ, gah da ta÷ankada bötön þlkÿ boyu qovmaq, 

soyuqdan donmaq vÿ tonqal baøûnda qûzûnmaq döødö. Doü-

rudur,  bu  illÿrdÿ  Stalin  þzönö  ÷ox  sevirdi:  bir  nþv,  röt bÿ-

siz  cavan  general  idi,  sÿliqÿli,  boy-buxunlu,  baøûnda  östö 

ulduzlu  meøin  papaq,  ÿynindÿ  ikiyanlû  zabit  øineli  –  þzö 

dÿ  döymÿlÿnmÿmiø;  ayaüûnda  dÿqiq  þl÷ödÿ  tikilmiø  xrom 

÷ÿkmÿlÿr;  tÿmiz  qûrxûlmûø  aüûllû,  cavan  sifÿti,  bûülarû  da 

ki  tþkmÿ  idi,  he÷  bir  qadûn  davam  gÿtirÿ  bilmÿzdi  (onun 

ö÷öncö arvadû da gþzÿl qadûn idi).


176

ßlbÿttÿ, o, ÿlinÿ qûlûnc gþtörmördö, þzönö göllÿ altûna 

vermirdi, inqilab ö÷ön o daha dÿyÿrli idi, o, mujik Budyonnû 

deyildi. Tÿzÿ yerÿ gÿlirsÿn – Saritsûna, Permÿ, Petroqrada, 

–  susursan,  suallar  verirsÿn,  bûülarûnû  sûüallayûrsan.  Bir 

siya hûda “göllÿlÿnsin” yazûrsan, ikinci siyahûda “göllÿlÿnsin” 

yazûr san – onda insanlar sÿnÿ lap ÷ox hþrmÿt etmÿyÿ baø-

layûrlar.

Dözönÿ  qalsa,  þzönö  bþyök  hÿrb÷i  kimi,  qÿlÿbÿnin 

yara dûcûsû kimi gþstÿrmiødi. 

Bötön bu þzlÿrini yuxarû dörtÿn quldurlar dÿstÿsi Lenini 

ÿhatÿyÿ  almûødû,  hakimiyyÿt  davasû  aparûrdû,  hamû  þzönö 

aüûllû,  olduqca  incÿ  vÿ  mörÿkkÿb  øÿxsiyyÿt  kimi  tÿsÿv vör 

edirdi. Mÿhz mörÿkkÿb olmalarû ilÿ dÿ þyönördölÿr. Èki dÿfÿ 

ikinin dþrd olduüu yerdÿ onlar xorla ÷ûüûr-baüûr salûrdûlar ki, 

hÿlÿ  yenÿ  ondabir  vÿ  yözdÿiki  dÿ  qalûr.  ßn  pisi,  ÿn  iyrÿnci 

isÿ  Trotski  idi.  Stalin  belÿ  iyrÿnc  adama  þmrö  boyu  rast 

gÿlmÿmiødi.  Þzö  haqqûnda  ÷ox  yöksÿk  fikirdÿ  idi,  natiq lik 

mÿharÿtinÿ  iddialû  idi,  amma  he÷  vaxt  vicdanla  möba hisÿ 

etmirdi, he÷ vaxt onun nÿ “hÿ”si “hÿ” olurdu, nÿ dÿ “yox”u 

“yox”, mötlÿq: elÿ dÿ olar, belÿ dÿ, elÿ dÿ yox, belÿ dÿ yox!  

Sölh baülamamalû, möharibÿ aparmamalû – hansû aülû baøûnda 

olan  adam  bunu  baøa  döøÿ  bilÿrdi?  Bÿs  dikbaølûüû?  Salon-

vaqonda lap ÷ar kimi gÿzirdi. ßgÿr sÿndÿ strateq qabiliyyÿti 

yoxdursa, niyÿ baø komandan vÿzifÿsinÿ can atûrsan axû? 

Trotski  onu  o  qÿdÿr  yandûrmûødû,  o  qÿdÿr  ÿsÿbilÿødir-

miødi  ki,  onunla  möbarizÿdÿ  Stalin  ilk  vaxtlar  þzönö  sax-

laya bilmÿdi, siyasÿtin döømÿn olduüunu, ömumiyyÿtlÿ, bil-

dirmÿmÿyi, ÿsÿbilÿødiyini özÿ ÷ûxarmamaüû tÿlÿb edÿn ÿsas 

qaydasûnû pozdu. Stalin a÷ûq øÿkildÿ ona tabe olmurdu, mÿk-

tublarûnda  onu  pislÿyirdi,  øifahi  øÿkildÿ  Leninÿ  ondan  øika-

yÿt edirdi, ÿlinÿ döøÿn imkanû buraxmûrdû. Èstÿnilÿn sualla 

baülû Trotskinin rÿyini, qÿrarûnû bilÿn kimi dÿrhal ona zidd 

tÿk lif  irÿli  sörör,  hÿr  øeyin  ÿksinÿ  olduüunu  söbuta  yetir-

mÿyÿ  ÷alûøûrdû.  Amma  belÿ  qalib  gÿlmÿk  olmazdû.  Trotski 

dÿ imkan döøÿn kimi ona zÿrbÿ endirirdi: onu Saritsûndan 



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

177


qovmuødu, Ukraynadan qovmuødu. Bir dÿfÿ isÿ Stalin aüûr 

dÿrs aldû vÿ baøa döødö ki, möbarizÿdÿ he÷ dÿ bötön ösullar 

yaxøû  olmur,  qadaüan  olunmuø  fÿndlÿr  dÿ  mþvcuddur: 

Zinov yevlÿ  birgÿ  onlar  Siyasi  Böroya  Trotskinin  þzbaøûna 

göllÿ lÿ mÿ lÿ rin dÿn øikayÿt etdilÿr. Onda Lenin bir ne÷ÿ aü 

vÿrÿq gþtördö, hÿr birinin altûndan “Bundan sonra da bÿyÿ-

ni rÿm”  yaza raq  qol  ÷ÿkdi  vÿ  hamûnûn  yanûnda  Trotskiyÿ 

verdi ki, doldursun.

Yaxøû dÿrs oldu! Xÿcalÿt ÷ÿkmÿk lazûmdûr! Nÿdÿn øika-

yÿt  edirdi?!  Olduqca  gÿrgin  möbarizÿdÿ  örÿyiyumøaqlûüa 

÷aüûr maq  olmazdû  axû.  Lenin  haqlû  idi,  möstÿsna  olaraq 

Trot skinin þzö dÿ haqlû idi: ÿgÿr mÿhkÿmÿsiz göllÿlÿmÿsÿn, 

tarixdÿ he÷ nÿyÿ nail ola bilmÿzsÿn. 

Hamûmûz  insanûq,  hisslÿrimiz  bizi  aülûmûzdan  qabaüa 

dar tûr. Hÿr adamdan bir iy gÿlir, hÿmin iyÿ gþrÿ dÿ döøön-

mÿzdÿn ÿvvÿl hÿrÿkÿt edirsÿn. ßlbÿttÿ, Trotskiyÿ qarøû mþv-

qeyini  vaxtûndan  ÿvvÿl  a÷maqla  Stalin  sÿhvÿ  yol  vermiødi 

(bir dÿ he÷ vaxt belÿ sÿhv etmÿyÿcÿkdi). Elÿ hÿmin hisslÿr 

dÿ  onu  ÿn  doüru  yolla  Leninÿ  tÿrÿf  aparûb  ÷ûxardû.  ßgÿr 

baøûnla fikirlÿøsÿn – Leninÿ yarûnmaq lazûm idi – “ah, necÿ 

dÿ  doürudur!  Mÿn  dÿ  buna  tÿrÿfdaram!”  Lakin  he÷  vaxt 

sÿhv  etmÿyÿn  örÿyi  Stalinÿ  baøqa  yol  gþstÿrdi:  onunla 

möm kön qÿdÿr kobud davranmaq, eøøÿk kimi dirÿnmÿk – 

mÿn belÿyÿm, tÿhsilsiz, yonulmamûø, vÿhøisayaq adamam, 

istÿyirsiniz  qÿbul  edin,  istÿmirsiniz  –  etmÿyin.  O,  nÿinki 

Leni nÿ  qarøû  kobudluq  edirdi,  bÿzÿn  hÿtta  qanmazlûüa  da 

ke÷irdi  (“daha  iki  hÿftÿ  cÿbhÿdÿ  ola  bilÿrÿm,  sonra  mÿnÿ 

istirahÿt verin” – bunu Lenin kimÿ baüûølayardû?), mÿhz bu 

øÿkildÿ – sûnmaz, ÿyilmÿz bir insan kimi Leninin hþrmÿtini 

qazandû. Lenin hiss etdi ki, bu qÿribÿ görcö – göclö fiqurdur, 

belÿ adamlar ÷ox lazûmdûrlar, gÿlÿcÿkdÿ isÿ bundan da ÷ox 

lazûm  olacaqlar.  Lenin  Trotskiyÿ  ÷ox  qulaq  asûrdû,  amma 

Stalinÿ dÿ qulaq verirdi. Stalini sûxanda Trotskini dÿ sûxûrdû. 

Biri  Saritsûna  gþrÿ  gönahkardûr,  o  birisi  isÿ  Hÿøtÿrxana 

gþrÿ.  “Siz  ÿmÿkdaølûq  etmÿyi  þyrÿnin”  –  hÿr  ikisini  dilÿ 


178

tuturdu, amma onlarû yola getmÿyÿn kimi dÿ qÿbul edirdi. 

Trotski øikayÿtlÿnirdi ki, bötön respublikada i÷ki qadaüan 

olunub, Stalin isÿ Kremldÿ ÷ardanqalma ÷axûr anbarûnû i÷ib 

qurtarûr,  ÿgÿr  cÿbhÿdÿ  xÿbÿr  tutsalar...  –  Stalin  zarafata 

saldû, Lenin göldö, Trotski saqqallû sifÿtini ÷evirÿrÿk ÿliboø 

÷ûxûb getdi. Stalini Ukraynadan ÷ûxartdûlar – ÿvÿzindÿ ikinci 

xalq komissarlûüû verdilÿr, FKM

1

.

1919-cu  ilin  martû  idi.  Stalinin  qûrx  iki  yaøû  olacaqdû. 



Baøqasûnûn ÿlindÿ FKM cûndûr bir möfÿttiøliyÿ ÷evrilÿ cÿkdi, 

amma Stalinin ÿlindÿ o ÿn vacib komissarlûüa ÷evrildi! (Lenin 

dÿ bunu istÿyirdi. O, Stalinin sÿrtliyindÿn, dþnmÿzliyin dÿn, 

ÿyilmÿzliyindÿn  xÿbÿrdar  idi.)  Respublikada  ÿdalÿtÿ,  ÿn 

yök sÿk vÿzifÿli  øÿxslÿr  dÿ  daxil  olmaqla  partiya  sûralarûnûn 

tÿmiz liyinÿ nÿzarÿti mÿhz Stalinÿ tapøûrdû. Èøinin xösusiyyÿti 

ilÿ  ÿla qÿ dar,  ÿgÿr  bu  xösusiyyÿt  dözgön  baøa  döøölÿrsÿ 

vÿ  þz  saü lam lûüûnû  ÿsirgÿmÿzsÿ,  Stalin  indi  gizlicÿ  (amma 

tamamilÿ  qanuni  øÿkildÿ)  bötön  mÿsul  ÿmÿkdaølar  haq-

qûnda iføaedici materiallar yûümalû, nÿzarÿt÷ilÿr gþndÿrmÿli 

vÿ  mÿlumatlar  toplamalû,  sonra  isÿ  tÿmizlÿmÿyÿ  rÿhbÿr-

lik etmÿli idi. Bunun ö÷önsÿ þz aparatûnû yaratmalû, bötön 

þlkÿdÿn þzö kimi fÿdakar, gizli, mökafat istÿmÿdÿn iølÿ mÿyÿ 

hazûr­olan­adamlarû­ÿtrafûnda­birlÿødirmÿli­иdi.­Bu,­aüûr,­sÿbir­

tÿlÿb edÿn, uzun÷ÿkÿn iø idi vÿ Stalin ona hazûr idi.

Doüru  deyirlÿr  ki,  qûrx  yaø  kamillik  dþvrödör.  Ancaq 

bu yaøda necÿ yaøamalû vÿ þzönö necÿ aparmalû oldu üunu 

baøa döøörsÿn. Vÿ Stalin dÿ ÿsas göcönö – hÿlÿ sÿs lÿn mÿ-

miø  qÿrarûnûn  göcönö  yalnûz  indi  baøa  döødö.  Daxi lin dÿ 

qÿrar qÿbul etmisÿn, amma bu qÿrar kimin baøû ilÿ baü lû-

dûr sa,  hÿmin  adamûn  bunu  vaxtûndan  ÿvvÿl  bilmÿsi  lazûm-

sûz dûr.  (Qoy  baøû  diyirlÿnib  yerÿ  döøÿndÿ  xÿbÿr  tut sun.) 

Èkinci  qövvÿ:  baøqalarûnûn  sþzlÿrinÿ  he÷  vaxt  inan ma malû, 

þz  sþzlÿrinÿ  –  ÿhÿmiyyÿt  vermÿmÿli.  Edÿcÿyin  haq da  yox 

(ola bilÿr ki, hÿlÿ þzön dÿ bunu bilmirsÿn, bu, sonra mÿlum 

olacaq),  hÿmin  anda  mösahibini  sakitlÿødirÿ  bilÿ cÿk  øey 

1

 FKM – Fÿhlÿ-Kÿndli Mцfÿttiøliyi – inqilabi Rusiyada ali nÿzarÿt-tÿftiø orqanû



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

179


haqda  danûø malû.  Ö÷öncö  qövvÿ:  ÿgÿr  kimsÿ  sÿnÿ  xain lik 

edibsÿ  –  baüûø lamamalû,  kimisÿ  diølÿrinlÿ  tut mu sansa  – 

buraxmamalû, lap gönÿø geri getsÿ, möxtÿlif sÿmavi gþrön-

tölÿr  olsa  belÿ,  hÿmin  adamû  he÷  bir  halda  ÿldÿn  burax-

ma malû.  Nÿhayÿt,  dþr döncö  qövvÿ:  baølarû  nÿzÿ riy yÿ yÿ 

yþnÿlt mÿmÿli, bu hÿlÿ he÷ kÿsÿ kþmÿk etmÿ yib (sonra dan 

han sûsa bir nÿzÿriyyÿ deyÿ bilÿr sÿn), hÿr addûm da döøön-

mÿli: indi kiminlÿ vÿ hansû dirÿyÿ kimi yoldaø ola bilÿrsÿn.

Trotski ilÿ vÿziyyÿt dÿ belÿcÿ, tÿdricÿn dözÿldi – ÿvvÿl 

Zinovyevin, sonra da Kamenevin kþmÿyi ilÿ. (Hÿr ikisi ilÿ 

sÿmimi  mönasibÿtlÿr  yaranmûødû.)  Stalin  þzö  ö÷ön  aydûn-

laødûrdû  ki,  Trotski  ilÿ  baülû  ÿbÿs  yerÿ  narahat  olurdu, 

Trotski kimi adamû he÷ vaxt quyuya itÿlÿmÿk lazûm deyildi, 

þzönö ora-bura vuracaq, quyuya da yumbalanûb þzö döøÿ-

cÿkdi. Stalin iøini bilirdi, sakitcÿ iøini gþrördö: tÿlÿs mÿdÿn 

kadrlarûnû se÷ir, insanlarû yoxlayûr, hÿr kÿsi yadda saxlayûr, 

kim  etibarlû  ÷ûxarsa,  onu  yuxarû  qaldûrmaq,  irÿli  ÷ÿkmÿk 

ö÷ön  ÿlveriøli  mÿqam  gþzlÿyirdi.  Vaxt  yetiødi  –  belÿ  dÿ 

oldu!  –  hÿmkarlar  ittifaqûnûn  diskussiyasûnda  Trotskinin 

þzö  yûxûldû  –  aüzûna  gÿlÿni  danûødû,  oyun  ÷ûxardû,  Lenini 

hirs lÿn dirdi – partiyaya hþrmÿt etmir! – Stalindÿ isÿ Trot-

ski nin adamlarûnû ÿvÿz edÿcÿk kadrlar artûq hazûrdûr: Kres-

tin skini – Zinovyevlÿ, Preobrajenskini – Molotovla, Sereb-

rya ko vu  –  Yaroslavski  ilÿ.  Voroøilov  da,  Orconikidze  dÿ 

MK-ya gÿtirildilÿr, hamûsû þz adamlarû idi. Vÿ mÿøhur baø 

komandanûn  durna  ayaqlarû  ÿsdi.  Lenin  baøa  döødö  ki, 

tÿkcÿ Stalin  sal qaya  kimi  partiyanûn  tÿrÿfindÿ  durub,  þzö 

ö÷önsÿ he÷ nÿ istÿmir, he÷ nÿ xahiø etmir.

Sadÿlþvh vÿ suyuøirin görcö bötön aparat÷ûlarû bununla 

cÿzb edirdi, hamû kimi þzönö körsöyÿ dört mör dö, mÿø hur-

laø maüa  can  atmûrdû,  Marksû  bilmÿyi  ilÿ  þyön mördö,  cin-

gil tili  iqtibaslar  gÿtirmirdi,  ÿvÿzindÿ  tÿvazþ kar lûqla  iølÿyir, 

aparat yaradûrdû – tÿnha yoldaødûr, olduqca mþh kÿm, olduq-

ca vicdanlû, fÿdakar, ÷alûøqan, doürudur, bir az tÿr biyÿ siz dir, 

kobuddur,  dayazdûr.  Vÿ  Èli÷  xÿstÿlÿnmÿyÿ  baø la yan da,  bir 


180

vaxt Miøa Romanov ÷arlûüa se÷ilÿn kimi, Sta lini dÿ baø katib 

se÷dilÿr, ÷önki he÷ kÿs ondan qorx mur du.

Bu, 1922-ci ilin mayû idi. Baøqasû olsaydû, kifayÿtlÿnÿrdi, 

sakitcÿ yerindÿ oturar vÿ sevinÿrdi. Amma Stalin – yox! Baø-

qasû  “Kapital”û  oxuyardû,  qeydlÿr  edÿrdi.  Stalin  isÿ  burun 

deøiklÿri ilÿ havanû ÷ÿkdi vÿ baøa döødö: sonuncu imkandûr, 

inqilabûn  nailiyyÿtlÿri  tÿhlökÿdÿdir,  bircÿ  dÿqiqÿ  dÿ  itirmÿk 

olmaz:  Lenin  hakimiyyÿti  saxlaya  bilmÿyÿcÿk  vÿ  þzö  onu 

etibarlû ÿllÿrÿ vermÿyÿcÿk. Leninin sÿhhÿti laxlamûødûr, bÿl-

kÿ dÿ, belÿ olmaüû yaxøûdûr. ßgÿr o, rÿhbÿrlikdÿ lÿngi yÿrsÿ 

– he÷ nÿyÿ zÿmanÿt vermÿk olmaz, dayanûqlû he÷ nÿ yoxdur: 

dartûlûb  didilmiø,  tez  þzöndÿn  ÷ûxan,  indi  isÿ  hÿm  dÿ  xÿstÿ 

Lenin getdikcÿ daha ÷ox qûcûqlandûrûr, sadÿcÿ, iølÿmÿyÿ qoy-

murdu. Hamûya iølÿmÿyÿ mane olurdu! He÷ nÿyin östön dÿ 

adamû danlaya, yerinÿ oturda, se÷kili vÿzifÿdÿn ÷ûxara bilÿrdi.

Èlk  ideya  Lenini  möalicÿyÿ,  mÿsÿlÿn,  Qafqaza  gþndÿr-

mÿk  oldu:  orada  hava  tÿmizdir,  ucqar  yerdir,  Moskva  ilÿ 

tele fon ÿlaqÿsi yoxdur, teleqramlar gec ÷atûr, orada dþvlÿt 

iøin dÿn  aralanar  vÿ  ÿsÿblÿri  sakitlÿøÿr.  Sÿhhÿtinÿ  nÿzarÿt 

etmÿk  ö÷önsÿ  yanûna  sûnanmûø  yoldaølardan  birini,  sabiq 

eks pro pria tor,  sabiq  qarÿt÷i  Kamonu  qoymaq  olar.  Lenin 

dÿ razû la øûrdû, artûq Tiflislÿ danûøûqlar gedirdi, amma iø nÿ 

ö÷ön sÿ uzandû. Elÿ bu vaxt Kamonu da maøûn vurdu (ekslÿr 

haq da ÷ox ÷ÿrÿnlÿyirdi).

Onda  rÿhbÿrin  hÿyatû  ö÷ön  narahatlûq  ke÷irÿn  Stalin 

Xalq Sÿhiyyÿ Komissarlûüû vÿ cÿrrah-professorlar vasitÿsilÿ 

mÿsÿlÿ qaldûrdû: göllÿ ÷ûxarûlmayûb – o, orqanizmi zÿhÿrlÿ-

yir, daha bir ÿmÿliyyat ke÷irmÿk, göllÿni ÷ûxarmaq lazûmdûr. 

Vÿ  hÿkimlÿri  inandûrdû.  Hamûsû  tÿkrar  edirdi  –  lazûmdûr, 

Lenin dÿ razûlaødû – amma yenÿ uzandû. Nÿticÿdÿ isÿ Qor-

ka lara getdi.

“Leninÿ mönasibÿtdÿ mþhkÿm olmaq lazûmdûr!” – Stalin 

Kamenevÿ belÿ yazdû. Kamenev vÿ Zinovyev dÿ, o zaman ÿn 

yaxûn dostlarû, tamamilÿ razûlaøûrdûlar. Möalicÿdÿ mþhkÿm 

olmalû, rejimdÿ mþhkÿm olmalû, iølÿrdÿn kÿnarlaødûrmaqda 



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

181


mþhkÿm olmalû – onun qiymÿtli hÿyatû naminÿ. Vÿ Trotski-

dÿn aralandûrûlmasûnda. Krupskayanûn da ipini ÷ÿkmÿk lazûm-

dûr, o, sûravi partiyalû yoldaødûr. “Yoldaø Leninin sÿhhÿtinÿ 

mÿsul øÿxs” Stalin tÿyin olundu vÿ o da bunu þzö ö÷ön qara 

iø saymûrdû: birbaøa möalicÿ edÿn hÿkimlÿrlÿ vÿ hÿtta tibb 

bacûlarû ilÿ mÿøüul olmaüû, onlara Lenin ö÷ön hansû rejimin 

ÿn faydalû olduüu ilÿ baülû gþstÿriølÿr vermÿyi þzönÿ borc 

bilirdi. Onun ö÷ön ÿn faydalûsû, hÿtta hÿyÿcanlanarsa belÿ, 

qadaüan vÿ qadaüan etmÿkdir. Siyasi mÿsÿlÿlÿrlÿ dÿ baülû 

elÿcÿ. Qûzûl Ordu ilÿ baülû qanun layihÿsi xoøuna gÿlmir – 

ke÷irmÿli, ÖMÈK

1

-lÿ baülû xoøuna gÿlmir – ke÷irmÿli, he÷ 



bir  vÿchlÿ  gözÿøtÿ  getmÿmÿli,  axû  o,  xÿstÿdir,  nÿyin  yaxøû 

olduüunu  bilÿ  bilmÿz.  Nÿyinsÿ  tÿcili  ke÷irilmÿsindÿ  tÿkid 

edirsÿ – ÿksinÿ, bunu daha lÿng etmÿli, geri gþtörmÿli. Ona 

kobud, bÿlkÿ dÿ, ÷ox kobud cavab vermÿli – bu, baø katibin 

dözlöyöndÿndir, þz xasiyyÿtini sûndûrûb dÿyiøÿ bilmÿzsÿn.

Stalinin bötön sÿylÿrinÿ baxmayaraq, Lenin pis saüa lûrdû, 

onun xÿstÿliyi payûza kimi ÷ÿkdi, o zaman da ki MÈK-ÖMÈK-lÿ  

baülû  möbahisÿ  gÿrginlÿødi  vÿ  ÿziz  Èli÷  qûsa  bir  möddÿtÿ 

ayaüa qalxa bildi. Ancaq ona gþrÿ qalxdû ki, 22-ci ilin dekab-

rûnda Trotski ilÿ sÿmimi ittifaqlarûnû bÿrpa etsin – ÿlbÿttÿ ki, 

Stalinÿ qarøû. Buna gþrÿ qalxmaüa he÷ ehtiyac yox idi, tÿk-

rar yatsa, daha yaxøûdûr. Èndi hÿkim nÿzarÿti daha göclö ola-

caq – yazmaq olmaz, iølÿrdÿn xÿbÿrdar olmaq olmaz, manna 

sûyûüûndan baøqa yemÿk – olmaz. ßziz Èli÷ baø katibdÿn gizli 

vÿsiyyÿtnamÿ yazmaq fikrinÿ döødö – yenÿ dÿ Stalinÿ qarøû. 

Göndÿ  beø  dÿqiqÿ  diktÿ  edirdi,  bundan  artûq  icazÿ  vermir-

dilÿr (Stalin icazÿ vermirdi). Lakin baø katib bûüaltû gölördö: 

stenoqraf÷û qûz dabanlarûnû taq-taq taqqûldadaraq yazdûüûnûn 

bir surÿtini dÿrhal ona gÿtirirdi. Östÿlik, hÿlÿ Krupskayanûn 

da aüzûndan vurmaq lazûm gÿldi, o, buna layiq idi, – ÿziz Èli÷ 

ÿsÿbilÿødi – vÿ ö÷öncö dÿfÿ iflic! Onun hÿyatûnû xilas etmÿk 

ö÷ön gþstÿrilÿn bötön sÿylÿr hÿdÿr getdi.

1

  ÖMÈK  –  Ömumittifaq  Mÿrkÿzi  Ècraiyyÿ  Komitÿsi  (MÈK  –  Mÿrkÿzi 



Ècraiyyÿ Komitÿsi)

182

O, yaxøû vaxtda þldö: Trotski Qafqazda idi, Stalin dÿ ona 

dÿfn  gönönö  sÿhv  bildirdi,  ÷önki  burada  onluq  bir  iø  yox 

idi: sÿdaqÿt andûnû baø katibin sÿslÿndirmÿsi daha sanballû, 

daha vacib idi.

Amma Leninin vÿsiyyÿti qalmûødû. Ona gþrÿ yoldaølar 

arasûnda  anlaøûlmazlûq,  ziddiyyÿt  yarana  bilÿrdi,  hÿtta  Sta-

lini  baø  katiblikdÿn  gþtörmÿk  dÿ  istÿyirdilÿr.  Onda  Stalin 

Zinovyevlÿ daha da sûx dostlaødû, ona söbut etdi ki, yÿqin, 

partiyanûn  rÿhbÿri  o  olacaq,  qoy  XIII  qurultayda  MK-nûn 

hesabatû ilÿ gÿlÿcÿk rÿhbÿr kimi o ÷ûxûø etsin, Stalin isÿ tÿva-

zþkar baø katib olacaq, ona he÷ nÿ lazûm deyil. Vÿ Zinov-

yev dÿ körsödÿ þzönö nömayiø etdirdi, mÿruzÿ etdi (tÿkcÿ 

mÿruzÿ, onu hara vÿ hansû vÿzifÿyÿ se÷mÿk isÿ bÿlli olmadû, 

belÿ  vÿzifÿ  yox  idi  –  “partiya  rÿhbÿri”),  hÿmin  mÿru zÿyÿ 

gþrÿ dÿ MK-nû dilÿ tutdu – vÿsiyyÿti qurultayda oxu ma maq, 

Stalini ÷ûxartmamaq: o artûq dözÿlib.

O vaxtlar Siyasi Böroda hamû ÷ox mehriban vÿ hamû da 

Trotskiyÿ  qarøû  idi.  Onun  tÿkliflÿrini  rÿdd  edir,  tÿrÿfdarla-

rûnû vÿzifÿlÿrdÿn ÷ûxarûrdûlar. Baøqa baø katib bununla sakit-

lÿøÿrdi. Ancaq yorulmaz vÿ ayûq-sayûq Stalin bilirdi ki, rahat-

lûüa ÷ûxmaüûna hÿlÿ ÷ox var.

Leninin  yerinÿ  Kamenevin  Xalq  Komissarlarû  Soveti-

nin sÿdri qalmasû yaxøû idimi? (Hÿlÿ Kamenevlÿ birgÿ xÿstÿ 

Leninÿ baø ÷ÿkdiklÿri vaxtlarda Stalin “Pravda”ya hesabat 

verÿrkÿn  Kamenevsiz,  tÿk  getdiyini  deyirdi.  Hÿr  ehtimala 

qarøû.  O,  þncÿdÿn  gþrördö  ki,  Kamenev  dÿ  ÿbÿdi  deyil.) 

Rûkov tÿyin olunsa, daha yaxøû deyilmi? Kamenevin þzö dÿ 

razûlaødû, Zinovyev dÿ, bax bu cör mehriban dolanûrdûlar!

Tezliklÿ onlarûn dostluüuna bþyök zÿrbÿ dÿydi: mÿlum 

oldu ki, Zinovyev vÿ Kamenev riyakar, ikiözlödörlÿr, ancaq 

hakimiyyÿtÿ  can  atûrlar,  Lenin  ideyalarûnû  isÿ  qiymÿt lÿn-

dir mirlÿr.  Onlarû  bir  az  sûxmaq  lazûm  gÿldi.  Onlar  “yeni 

möxa lifÿt”ÿ  ÷evrildilÿr  (boøboüaz  Krupskaya  da  onlara 

qoøul du), Trotskini isÿ ÷ox vurmuødular, hÿlÿlik sakit idi. 

Olduq ca  ÿlveriøli  vÿziyyÿt  yaranmûødû.  Elÿ  bu  arada  da 



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

183


Stalinin  partiyanûn  birinci  nÿzÿriyyÿ÷isi  ÿziz  Buxar÷iklÿ 

örÿk dostluüu baølandû. Elÿ Buxar÷ik dÿ ÷ûxûø edirdi, þzöl 

vÿ ÿsas hazûrlayûrdû (onlar “qol÷omaqlarûn özÿrinÿ höcum!” 

deyirlÿr,  biz  isÿ  Buxar÷iklÿ  “øÿhÿrin  kÿndlÿ  birlÿømÿsi!” 

deyirik.) Stalinin þzö nÿ øþhrÿtÿ, nÿ rÿhbÿrliyÿ zÿrrÿ qÿdÿr 

dÿ iddialû deyildi, o ancaq sÿsvermÿni vÿ kimin hansû vÿzifÿ-

dÿ olduüunu izlÿyirdi. Artûq lazûmi vÿzifÿlÿrin ÷oxunu döz-

gön  yoldaølar  tuturdu  vÿ  dözgön  dÿ  sÿs  verirdilÿr.  Zinov-

yevi Kominterndÿn ÷ûxartdûlar, Leninqradû onlardan aldûlar.

Onlar gÿrÿk sakitlÿøÿydilÿr, amma yox: indi dÿ Trotski 

ilÿ birlÿødilÿr, bu ÿdabaz da sonuncu dÿfÿ ortaya øöar atdû: 

“sÿnayelÿødirmÿ”.  Biz  isÿ  Buxar÷iklÿ  deyirik  –  partiyanûn 

bötþvlöyö! Bötþvlök naminÿ hamû tabe olmalûdûr! Trot skini 

sörgön etdik, Zinovyevlÿ Kamenevin aüzûnû yumduq.

Burada Lenin ÷aüûrûøû da xeyli kþmÿk etdi: indi partiya-

nûn ÿksÿriyyÿtini ziyalûlûq xÿstÿliyinÿ, þtöb-ke÷miø vaxtla rûn 

gizli fÿaliyyÿt vÿ möhacirÿt didiømÿsinÿ tutulmamûø insan lar 

tÿøkil edirdilÿr, elÿ insanlar ki, onlar ö÷ön partiya liderlÿri-

nin ÿvvÿlki ucalûüû ÿhÿmiyyÿt kÿsb etmirdi, onlar ö÷ön bu 

gön  daha  vacib  idi.  Partiyanûn  aøaüû  qatlarûndan  saülam, 

sadiq adamlar yöksÿlir, möhöm vÿzifÿlÿri tuturdular, onlar 

da inqilabûn nailiyyÿtlÿrini xilas edÿcÿkdilÿr.

Amma  necÿ  dÿ  mÿøum  bir  gþzlÿnilmÿzlik:  Buxarin, 

Tom ski vÿ Rûkov da riyakar ÷ûxdûlar, onlar partiyanûn bötþv-

lö yö  tÿrÿfdarû  deyilmiølÿr!  Buxarin  dÿ  birinci  nÿzÿriyyÿ÷i 

yox, hamûnû ÷aødûranlardan biri imiø. Onun hiylÿgÿr “øÿhÿrlÿ 

kÿndin birlÿømÿsi” øöarû da þzöndÿ bÿrpaedici mÿna daøû-

yûr mûø,  qol÷omaqlarûn  qabaüûnda  tÿslim  olmaq  vÿ  sÿna ye-

lÿø dir mÿni  pozmaq  demÿk  imiø!..  Dözgön  øöarlar  axûrda 

gþr hara dan tapûldû, tÿkcÿ Stalin onlarû ifadÿ edÿ bildi: qol-

÷o ma üa höcum vÿ sÿnayelÿødirmÿnin sörÿtlÿndirilmÿsi! Vÿ 

ÿlbÿttÿ – partiyanûn bötþvlöyö! Bu iyrÿnc “saü÷ûlar” dÿs tÿ-

sini dÿ rÿhbÿrlikdÿn söpöröb atdûlar.

Buxarin bir ara qörrÿlÿnirdi ki, guya, hansûsa mödrik 

“idarÿetmÿdÿ miskin aüûl daha qabiliyyÿtli olur” deyibmiø. 


184

Sÿhv etdin, Nikolay Èvanovi÷, þz mödrikinlÿ birgÿ: miskin 

yox – saülam. Saülam aüûllar.

Þzönözön necÿ aüûl sahibi olduüunuzu prosesdÿ nöma-

yiø  etdirdiniz.  Stalin  qalereyada,  qapalû  otaqda  otura raq 

torun dalûndan onlara baxûb gölördö: necÿ dÿ naqqal idi lÿr 

ha÷ansa! Nÿ vaxtsa necÿ dÿ göclö gþrönördölÿr! Nÿ gönÿ 

döø dö lÿr? Necÿ dÿ islanûb cöcÿyÿ dþndölÿr. 

Ènsan  tÿbiÿtinÿ  bÿlÿd  olmasû,  ayûqlûüû  Stalinÿ  hÿmiøÿ 

kþmÿk etmiødi. O, gþzlÿri ilÿ gþrdöyö insanlarû baøa döøör-

dö.  Amma  gþzlÿri  ilÿ  gþrmÿdiklÿri  insanlarû  da  tanûyûrdû. 

31–32-ci  illÿrdÿ  ÷ÿtinlik  olanda,  þlkÿdÿ  nÿ  yemÿyÿ,  nÿ  dÿ 

geymÿyÿ he÷ nÿ tapûlmayanda, ilk baxûødan elÿ gþrö nör dö 

ki, kimsÿ gÿlib itÿlÿyÿrsÿ – yûxûlarûq. Partiya koman da verdi 

–­hÿyÿcan­тябили­÷alûnsûn,­mödaxilÿ­tÿhlö­kÿsi!­Amma­Stalinin­

þzö buna he÷ vaxt iynÿ ucu qÿdÿr dÿ olsa inanmayûb, ÷önki 

onlarû, Qÿrbdÿki boøboüazlarû da qabaq cadan tÿsÿvvör edirdi.

Lakin partiyanû, þlkÿni döømÿnlÿrdÿn tÿmizlÿmÿk, leni-

nizmi  –  Stalinin  he÷  vaxt  xilaf  ÷ûxmadûüû,  sÿhvsiz  tÿlimi 

tÿmiz lÿ mÿk ö÷ön nÿ qÿdÿr göc, saülamlûq, nÿ qÿdÿr dþzöm 

tÿlÿb olun muødu. Stalin Leninin nÿzÿrdÿ tutduqlarûnû dÿqiq 

yeri nÿ yeti rirdi, amma bunu bir az yumøaq vÿ tÿlÿskÿnliyÿ 

yol ver mÿ dÿn edirdi.

Bu  qÿdÿr  sÿy!  –  Lakin  yenÿ  dÿ  rahatlûq  yox  idi,  he÷ 

vaxt elÿ olmamûødû ki, kimsÿ mane olmasûn. Gah ÿyridodaq 

gÿdÿ Tuxa÷evski þzönö ortaya atûrdû ki, guya, Stalinÿ gþrÿ 

Varøavanû ala bilmÿyib. Gah Frunze ilÿ baülû bir o qÿdÿr dÿ 

yaxøû alûnmûrdû, senzor gþzdÿn qa÷ûrmûødû, gah da zay bir 

povestcikdÿ  Stalini  daüûn  baøûnda  duran  þlö  kimi  tÿqdim 

edirdilÿr  vÿ  bu  da  gþzdÿn  qa÷ûrdû,  gicbÿsÿrlÿr!  Gah  da 

Ukray na  buüdanû  ÷örödör,  Kuban  kÿsiklölÿ  töfÿnglÿrdÿn 

atÿø a÷ûr, hÿtta Èvanovo da tÿtil edirdi.

Lakin Trotski ilÿ baülû sÿhvindÿn sonra Stalin bir dÿfÿ 

dÿ  þzöndÿn  ÷ûxmadû  –  bundan  sonra  bircÿ  dÿfÿ  dÿ  olsa. 

O bilirdi ki, tarixin dÿyirmanû lÿng öyödör, amma fûrlanûr. 

He÷ bir hay-köy olmadan bötön bÿdxahlar, bötön paxûllûq 



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

185


edÿnlÿr  gedÿcÿklÿr,  þlÿcÿklÿr,  sörtölöb  peyin  olacaqlar. 

(Hÿmin yazû÷ûlar Stalinin xÿtrinÿ dÿydilÿr – o, qisas almadû, 

bu,  ibrÿ tamiz  olmazdû.  O,  baøqa  øÿraiti  gþzlÿyirdi,  imkan 

hÿmiøÿ yaranacaq.)

Bu  da  doüru  idi:  kim  ki  vÿtÿndaø  möharibÿsi  vaxtû 

Sta linÿ  sÿdaqÿtli  hissÿlÿrdÿ,  he÷  olmasa,  batalyon,  bþlök 

koman diri olmuødu – hamûsû harasa yoxa ÷ûxmûødû, itmiødi. 

On ikinci, On ö÷öncö, On dþrdöncö, On beøinci, On altûncû, 

On yeddinci qurultaylarûn nömayÿndÿlÿri dÿ, sanki, siyahû 

özrÿ elÿ yerÿ gedirdilÿr ki, oradan nÿ sÿs verÿ bilirdilÿr, nÿ 

dÿ  ÷ûxûø  edÿ.  Èütiøaø÷û  Leninqradû,  bu  tÿhlökÿli  yeri  dÿ  iki 

dÿfÿ tÿmizlÿmiødilÿr. Hÿtta Serqo kimi dostlarûnû da qur ban 

vermÿli  oldu.  Hÿtta  Yaqoda,  Yejov  kimi  ÷alûøqan  kþmÿk-

÷ilÿrini dÿ sonradan gþtörmÿli olmuødu. Axûr ki, ÿllÿri Trot-

skiyÿ dÿ ÷atdû – onun baøûnû ikiyÿ bþldölÿr.

Yer  özöndÿki  ÿsas  döømÿni  dÿ  qalmamûødû,  deyÿsÿn, 

dincÿlmÿyÿ  dÿ  haqqû  vardû?  Lakin  Finlandiya  bu  dincliyi 

zÿhÿrlÿdi. Bÿrzÿxdÿ biabûr÷û øÿkildÿ yerindÿ saydûüûna gþrÿ 

Hitlerin qabaüûnda lap utanûrdû – o artûq ÿlindÿ ÷ÿlik Fran-

sada gÿziøirdi! Eh, sÿrkÿrdÿnin döhasûna döømöø silinmÿz 

bir  lÿkÿ!  Bu  finlÿri,  bu  baødan-ayaüa  kimi  burjua-döømÿn 

mil lÿti  kþrpÿ  uøaqlarûna  kimi  eøelonlara  basûb  Qaraqu ma 

gþn dÿrÿrdi,  þzö  telefonun  yanûnda  oturub  mÿlumatlarû 

yazardû: nÿ qÿdÿrini artûq göllÿlÿyib östönö torpaqlayûblar, 

nÿ qÿdÿri hÿlÿ qalûr.

Fÿlakÿtlÿr dÿ ki sel kimi gÿlirdi. Hitler aldatdû, höcum 

etdi, aüûlsûzlûqdan belÿ yaxøû bir ittifaqû daüûtdûlar! Dodaqlarû 

da mikrofonun qabaüûnda ÿsdi, aüzûndan qa÷dû – “qardaølar 

vÿ bacûlar”, indi daha tarixdÿn silÿ bilmÿzsÿn. Hÿmin qardaø 

vÿ  bacûlar  isÿ  qoyun  kimi  qa÷ûrdûlar,  he÷  kÿs  son  nÿfÿsÿ 

qÿdÿr dayanmaq istÿmirdi, baxmayaraq ki son nÿfÿsÿ qÿdÿr 

dayanmaq­ÿmri­verilmiødi.­Niyÿ­dayanmadûlar?­Нiyÿ­dÿrhal­

dayanmadûlar?! Tÿÿssöf.

Sonra  da  bu  Kuybûøevÿ,  boø  bomba  sûüûnacaqlarûna 

kþ÷mÿ... Necÿ vÿziyyÿtlÿrin þhdÿsindÿn gÿlmiødi, he÷ vaxt 


186

ÿyilmÿmiødi, bircÿ dÿfÿ tÿlaøa döømöødö – o da boø yerÿ. 

Otaqlarû gÿzirdi – bötön hÿftÿni zÿng edirdi: Moskvanû artûq 

veriblÿr? Veriblÿr? – Yox, vermÿyiblÿr!! Ènanmaq olmurdu 

ki, saxlayarlar – amma saxladûlar! ßhsÿn, ÿlbÿttÿ ki. Lakin 

÷oxlarûnû  gþtörmÿk  lazûm  gÿldi:  bu  daha  qÿlÿbÿ  olmaya-

caqdû – ÿgÿr sÿs yayûlsa ki, Baø komandan mövÿqqÿti tÿrk 

etmiødi. (Bu sÿbÿbdÿn noyabrûn yeddisindÿ balaca bir para-

dûn øÿk lini ÷ÿkmÿk dÿ lazûm gÿldi.) 

Berlin  radiosu  isÿ  Leninin,  Frunzenin,  Dzerjinskinin, 

Kuy bûøevin, Qorkinin þldörölmÿsi haqda dedi-qodu ilÿ mÿø-

üul olur, dil boüaza qoymurdu. Kþhnÿ döømÿn, piyli ÷oxoxbil 

donuzu  ×þr÷ill  bÿdxahlûq  etmÿk,  Kremldÿ  bir  ne÷ÿ  siqar 

÷ÿkmÿk  ö÷ön  gÿldi.  Ukraynalûlar  xainlik  etdilÿr  (44-cö  ildÿ 

belÿ bir arzusu vardû ki, bötön Ukraynanû Sibirÿ kþ÷örsön, 

amma ÿvÿz etmÿyÿ adam yox idi, lap ÷ox idilÿr); litvalûlar, 

estonlar,  tatarlar,  qazaxlar,  kalmûklar,  ÷e÷enlÿr,  inquø lar, 

latûø lar – hÿtta inqilabûn dayaüû olmuø latûølar da! – xÿyanÿt 

etdilÿr. Hÿtta doüma, sÿfÿrbÿrlikdÿn qoruduüu gör cölÿr dÿ 

Hitleri gþzlÿmirdilÿrsÿ yaxøû idi! Þz Atalarûna sadiq qalan lar 

isÿ tÿkcÿ ruslar vÿ yÿhudilÿr oldu.

O aüûr illÿrdÿ hÿtta milli mÿsÿlÿ belÿ ona göldö...

Amma  øökör  Allaha,  bu  bÿdbÿxtliklÿr  dÿ  þtöb-ke÷di. 

Stalin ×þr÷illÿ vÿ mþmin Ruzveltÿ kÿlÿk gÿlmÿyi ilÿ ÷ox øeyi 

йолуна­ qoydu.­ 20-ci­ illÿrdÿn­ bu­ yana­ Stalinin­ bu­ iki­ ÿfÿllÿ­

olduüu  qÿdÿr  uüurlarû  olmamûødû.  Mÿktublarûna  cavab 

verÿn dÿ, ya da Yaltada þz otaüûna qayûdanda – bu adam lara, 

sadÿcÿ, gölördö. Dþvlÿt adamlarû idilÿr, þzlÿrini aüûllû sayûr-

dûlar,  ÿslindÿ  isÿ  kþrpÿ  uøaqdan  da  aüûlsûz  idilÿr.  Hÿmiøÿ 

soru øurdular: bÿs möharibÿdÿn sonra necÿ olacaüûq, necÿ? 

Siz tÿyyarÿ gþndÿrmÿyinizdÿ olun, konserv gþndÿrin, son-

ra sûna baxarûq – necÿ? Onlara sþz deyirsÿn, lap ilk aülûna 

gÿlÿni, dÿrhal sevinirlÿr, dÿrhal kaüûza yazûrlar. Þzönö elÿ 

gþs tÿrirsÿn  ki,  guya,  onlara  olan  sevgidÿn  yumøalmûsan, 

þzlÿri ikiqat yumøalûrlar. Onlardan he÷ ne÷ÿyÿ, möft-mösÿl-

lÿm  Poløanû,  Saksoniyanû,  Töringiyanû,  vlasov÷ularû,  kras-



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

187


nov ÷u larû, Kuril adalarûnû, Saxalini, Port-Arturu, Kore ya nûn 

yarû sûnû  aldû,  Dunayda  vÿ  Balkanlarda  onlarû  dolaø dûrdû. 

“Kÿnd  sahibkarlarû”nûn  liderlÿri  se÷kilÿrdÿ  qalib  gÿl di lÿr 

vÿ dÿr hal da hÿbsxanaya döødölÿr. Mikolay÷iki tezcÿ yûüûø-

dûrdû lar, Beneøin, Masarikin örÿyi dayandû, kardinal Mind-

senti  cina yÿtlÿrini  etiraf  etdi,  Kremlin  örÿk  klinikasûnda 

Dimit rov mÿna sûz Balkan Federasiyasûndan imtina etdi. 

Avropa  hÿyatûndan  ÷ûxûb  gÿlmiø  bötön  sovet  insanlarû 

döøÿrgÿlÿrÿ salûndû.

Bir dÿfÿ oturanlarûn hamûsû ikinci on ili dÿ döøÿrgÿ lÿr dÿ 

ke÷irmÿli olacaqdûlar.

Deyÿsÿn, hÿr øey qaydasûna döømÿyÿ baølamûødû!

Mÿhz  hÿmin,  hÿtta  tayqada  belÿ  sosializmin  hansûsa 

ikinci bir variantûnûn eøidilmÿdiyi bir vaxtda, – qara ÿjdaha 

Tito özÿ ÷ûxdû vÿ bötön perspektivi tutdu.

Naüûl  qÿhrÿmanû  kimi,  Stalin  bu  ÿjdahanûn  yeni-yeni 

baølarûnû kÿsmÿkdÿn yorulmuødu!..

Bu ÿqrÿb ruhunu tanûmaqda necÿ sÿhv etmÿk olardû?! 

– þzö dÿ o! Ènsan qÿlblÿrinin bilicisi! 36-cû ildÿ xirtdÿyindÿn 

yapûømûødûlar – buraxdûlar!.. Eh-eh-eh! 

Stalin inilti ilÿ ayaüûnû taxtdan aøaüû saldû vÿ artûq daz 

yerlÿri gþrönÿn baøûnû tutdu. He÷ nÿ ilÿ dözÿlmÿz peø man-

÷ûlûq onu yandûrûrdû. Daülar aøûrdû – murdar bir tÿpÿ cikdÿ 

bödrÿdi. 

Èosifin ayaüû Èosifÿ iliødi...

Haralardasa þmrönö baøa vuran Kerenski Stalinÿ, ömu-

miyyÿtlÿ,  mane  olmurdu.  Hÿtta  II  Nikolay,  ya  da  Kol÷ak 

qÿbirlÿrindÿn  dursaydûlar  belÿ,  Stalinin  onlara  qarøû  hik-

kÿsi yox idi: a÷ûq döømÿn idilÿr, þzlÿrinin hansûsa bir yeni 

sosializmini tÿklif etmÿk ö÷ön yöz oyundan ÷ûxmûrdûlar.

Daha yaxøû sosializm! Stalin sosializmindÿn fÿrqli! Nadan! 

Stalinsiz sosializm – bu ki hazûr faøizmdir!

Mÿsÿlÿ onda deyil ki, Tito nÿyÿsÿ nail ola bilÿcÿk – onda 

he÷  nÿ  alûna  bilmÿz.  Stalin  Titoya  qapû-bacasûz  daxmalar-

da,  yol  kÿnarlarûnda  ÷oxlu  qarûn  yarmûø,  saysûz-hesabsûz 


188

ÿtraflar kÿsib atmûø qoca baytarûn tibb mÿktÿbinin aüappaq 

tÿc rö bÿ÷i tÿlÿbÿsinÿ baxan kimi baxûrdû. 

Lakin Tito ÷oxdan yaddan ÷ûxmûø sÿfehlÿr ö÷ön ÷ax ÷ax-

larû – “fÿhlÿ nÿzarÿti”, “torpaq – kÿndlilÿrÿ” kimi inqilabûn 

ilk illÿrinin bötön bu sabun kþpöklÿrini hÿrÿkÿtÿ gÿtirmiødi.

Leninin ÿsÿrlÿri kölliyyatû artûq ö÷ dÿfÿ dÿyiødirilmiødi, 

iki dÿfÿ dÿ – Banilÿrin kölliyyatlarû. Möbahisÿ edÿnlÿr, kþh-

nÿ qeydlÿrdÿ adlarû ÷ÿkilÿnlÿr – sosializmi baøqa cör qur-

maq  istÿyÿnlÿrin  hamûsû  ÷oxdan  uyumuødu.  Èndi,  aydûn 

olandan  sonra  ki  baøqa  yol  yoxdur,  ÿgÿr  þzlÿrin dÿn  ÷ûxûb 

qudurmuø yöksÿk mÿnsÿb sahiblÿri, yalan÷û raport lar, vic-

dan sûz  börokratlar  olmasaydû,  ictimai  iølÿ rÿ  laqeyd  insan-

lar,  kötlÿlÿr  arasûnda  tÿøkilati-izahat  iøinin  zÿif liyi,  par tiya 

maa ri findÿ qeyri-mötÿøÿkkillik, tikinti temp lÿ ri nin lÿngliyi, 

isteh sa latda  boødayanmalar,  yarût maz  plan laø dûr ma,  yeni 

texni ka nûn tÿtbiqinÿ laqeyd mönasi bÿt, elmi-tÿd qi qat insti-

tut larû nûn fÿaliyyÿtsizliyi, gÿnc mötÿ xÿs sis lÿ rin pis hazûr lan-

masû, gÿnclÿrin ucqarlara gþn dÿ ril mÿ dÿn yayûnmasû, mÿh-

bus la rûn  sabotajû,  tarlada  taxûl  itkisi,  tÿsÿr röfat  vÿ  maüaza 

mödirlÿrinin ÿliÿyriliyi, söröcölÿrin pulgirliyi, yerli haki miy-

yÿtlÿrin­arxayûn÷ûlûüû!­Мilisdÿ­liberalizm­vÿ­röøvÿt!­Mÿnzil­

fon­dun­dan­ sui-istifadÿ!­ Щÿyasûz­ mþhtÿkirlÿr­ olmasaydû!­

Аcgþz­evdar­qadûnlar!­Яxlaqû­pozulmuø­uøaqlar!­Тramvay­

boø­boüazlarû!­ Яdÿbiyyatda­ tÿnqidbazlûq!­ Кinematoqrafi­ya-

da qösurlar olmasaydû, kommunizm ÷oxdan qurulmuødu – 

indi, hamûya mÿlum olan bir vaxtda ki, kommunizm doüru 

yol da dûr vÿ tamam lan ma dan bir o qÿdÿr dÿ uzaq deyil – bu 

gic bÿ sÿr Tito tal mud ÷u su Kardellÿ birgÿ þzönö ortaya atûr, 

deyir ki, kom mu nizmi belÿ qurmaq olmaz!!!

Stalin þzönön ucadan danûødûüûnû, ÿl-qol atdûüûnû, örÿyinin 

øiddÿtlÿ vurduüunu, gþzlÿrinÿ duman ÷þkdöyönö, bötön ÿza-

la rûn da xoøagÿlmÿz dartûnmaq istÿyinin yaran dû üûnû hiss etdi. 

O, nÿfÿsini dÿrdi. ßli ilÿ özönö, bûülarûnû sûüalladû. Bir dÿ 

dÿrindÿn nÿfÿs aldû. Zÿifliyÿ uymaq olmazdû.

Hÿ, Abakumovu qÿbul etmÿk lazûmdûr.



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

189


Yerindÿn  durmaq  istÿyirdi  ki,  gþzönÿ  telefon  altlûüûn-

dakû  qara-qûrmûzû  rÿngli  kötlÿvi  tirajla  nÿør  olunmuø  ucuz 

kitab ÷a  sataødû.  Mÿmnuniyyÿtlÿ  ÿlini  ona  uzatdû,  yastûqlarû 

rahat ladû, bir ne÷ÿ dÿqiqÿliyÿ yenidÿn yarûuzanmûø vÿziyyÿt 

aldû. Bu, on Avropa dilindÿ hazûrlanmûø Reno de-Jövenelin 

“Tito satqûnlarûn baø÷ûsûdûr” adlû ÷oxmilyonlu nÿørin siqnal 

nös xÿsi idi (möÿllifin möbahisÿdÿ kÿnar øÿxs, þzö dÿ adûnda 

zadÿ gan lûüûna dÿlalÿt edÿn “de” ÿlavÿsi olan obyektiv fran-

sûz olmasû lap uüurlu idi). Stalin bir ne÷ÿ gön ÿvvÿl bu kitabû 

oxu muødu (yazûlanda da mÿslÿhÿtlÿrini vermiødi), lakin hÿr 

bir xoø kitabdan olduüu kimi, ondan da ayrûlmaq istÿmirdi. 

Kitab  ne÷ÿ  milyon  insana  bu  øþhrÿtpÿrÿst,  þzöndÿnrazû, 

qÿd dar, qorxaq, iyrÿnc, ikiözlö, rÿzil tiranûn! mÿnfur satqû-

nûn! ÿlacsûz kötbeyinin ÿsl simasûnû a÷ûb gþstÿrÿcÿkdi. Axû 

Qÿrb dÿ  hÿtta  kommunistlÿr  belÿ  ÷aøûb-qalûr,  þzlÿrini  ora-

bura vurur, kimÿ inanmaq lazûm olduüunu bilmirdilÿr. Qoca 

sarsaüû  –  Andre  Martinin  þzönö  dÿ  Titonu  mödafiÿ  etdiyi 

ö÷ön kommunist partiyasûndan qovmaq lazûm gÿlÿcÿkdi.

O, kitabû vÿrÿqlÿdi. Budur! Qoy Titonu qÿhrÿman elan 

etmÿsinlÿr: qorxaqlûüûndan iki dÿfÿ almanlara tÿslim olmaq 

istÿmiødi,  ancaq  qÿrargah  rÿisi  Arso  Èvanovi÷  onu  baø 

koman dan  qalmaüa  mÿcbur  etdi!  Alicÿnab  Arso!  Þldö rö-

löb. Bÿs Petriyevi÷? “Yalnûz Stalini sevdiyi ö÷ön þldörölöb”. 

Alicÿnab Petriyevi÷! ßn yaxøû insanlarû hÿmiøÿ kimsÿ þldö-

rör, pislÿrini þldörmÿk isÿ Stalinin payûna döøör.

Bax, burada hamûsû var, hÿr øey – Titonun, yÿqin, ingi lis 

casusu olmasû, özÿrinÿ kral tacû ÷ÿkilmiø alt tumanû ilÿ þyön-

mÿsi,  fiziki  baxûmdan  eybÿcÿr  olmasû,  Geringÿ  oxøa masû 

gþs tÿrilir,  barmaqlarû  brilyant  özöklÿrlÿ,  sinÿsi  isÿ  orden-

medal larla  doludur  (sÿrkÿrdÿlik  döhasûndan  mÿh rum  bir 

insan da bu nÿ tÿkÿbbördör!).

Obyektiv, prinsipial kitabdûr. Gþrÿsÿn, cinsi naqisliyi dÿ 

yoxdur ki? Bunu da gÿrÿk yazaydûlar.

“Yuqoslaviya  kommunist  partiyasû  qatillÿrin  vÿ  casus-

larûn  hakimiyyÿti  altûnda.”  “Tito  ancaq  ona  gþrÿ  rÿhbÿrlik 


190

edÿ bildi ki, ona Bela Kun vÿ Tray÷o Kostov zÿmanÿt ver-

miødilÿr.”

– Kostov!! – Stalinin örÿyi sancdû. Hirs beyninÿ vurdu, 

÷ÿkmÿsi ilÿ göclö zÿrbÿ endirdi – Tray÷onun sifÿtinÿ, al-qan 

i÷indÿ  olan  sifÿtinÿ!  –  vÿ  Stalinin  bozarmûø  gþz  qapaqlarû 

zÿfÿr ÷almûø ÿdalÿt hissindÿn razûlûqla dartûndû.

Lÿnÿtÿ-gÿlmiø Kostov! Murdar ÿclaf!

Bu  yaramazlarûn  fitnÿlÿrinin  sonradan  necÿ  özÿ  ÷ûx-

masû  da  maraqlû  idi!  Hamûsû  trotski÷i  idilÿr  –  amma  necÿ 

dÿ maskalanmûødûlar! Kunun payûnû otuz yeddidÿ ver di lÿr, 

amma Kostov cÿmi on gön bundan ÿvvÿl sosialist mÿh kÿ mÿ-

sini pislÿyirdi. Gþr Stalin nÿ qÿdÿr uüurlu proseslÿr ke÷ir-

miødi,  döømÿnlÿri  necÿ  mÿcbur  etmiødi  ki,  þzlÿri  þzlÿrini 

tapdalasûnlar – vÿ Kostovun prosesindÿ bu cör uüursuzluq! 

Bötön dönyada rösvay oldular! Necÿ dÿ mÿnfur vÿziyyÿtdÿn 

÷ûxmaq bacarûüû! Tÿcröbÿli möstÿntiqlÿri aldadasan, ayaqlar 

altda  sörönÿsÿn  –  a÷ûq  iclasda  isÿ  hamûsûndan  imtina 

edÿsÿn! Þzö dÿ xarici möxbirlÿrin gþzlÿri qabaüûnda! Bÿs 

hanû  dözlök?  Bÿs  partiya  vicdanû  hanû?  –  imperialistlÿrÿ 

øikayÿtlÿnmÿk? Yaxøû, sÿn gönahkar deyilsÿn, – amma elÿ 

þl ki, kommunizmÿ faydasû olsun!

Stalin kitabû bir qûraüa tulladû. Yox, uzanmaq olmazdû! 

Möbarizÿ onu sÿslÿyirdi.

Yerindÿn  durdu.  Dikÿldi,  amma  tam  yox.  Qapûnû  a÷dû 

(vÿ dalûnca da baüladû) – Poskryobûøevin dþydöyönö yox, 

o biri qapûnû. Yumøaq ÷ÿkmÿ geymiø ayaqlarûnû ÷ÿkÿ-÷ÿkÿ 

dar, al÷aq, yenÿ dÿ pÿncÿrÿsiz dÿhlizlÿ irÿlilÿdi, yeraltû avto-

mobil  yoluna  aparan  gizli  qapaüûn  yanûndan  ke÷di,  möøa-

hidÿ  gözgölÿrinin  qarøûsûnda  dayandû.  Buradan  qÿbul  ota-

üûnû gþrmÿk olurdu. Baxdû.

Abakumov  artûq  orada  idi.  ßlindÿ  bþyök  bir  dÿftÿr÷ÿ 

gÿrginlik i÷indÿ oturmuødu, ÷aüûrûlmaüûnû gþzlÿyirdi.

Getdikcÿ  daha  qÿtiyyÿtlÿ,  ayaqlarûnû  yerÿ  sörtmÿdÿn, 

Stalin yataq otaüûna ke÷di. Bu otaq da o birilÿri kimi al÷aq, 

o  qÿdÿr  dÿ  geniø  olmayan,  pÿncÿrÿsiz,  i÷inÿ  hava  vurulan 



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

191


bir yer idi. Otaüûn divarlarûnû boyaboy þrtÿn palûd taxtalarûn 

altûnda zirehli lþvhÿlÿr vÿ yalnûz bundan sonra daø gÿlirdi. 

Bel  kÿmÿrindÿ  gÿzdirdiyi  balaca  a÷arla  qrafinin  metal 

qapa üûn dakû qûfûlû a÷dû, stÿkana sevimli gömrahlaødûrûcû cþv-

hÿrdÿn sözdö vÿ i÷di, qrafinin qapaüûnû isÿ yenidÿn a÷arladû.

Gözgöyÿ yaxûnlaødû. Qÿrbin baø nazirlÿrinin tab gÿtirÿ 

bilmÿdiklÿri gþzlÿri aydûn, sarsûlmaz vÿ ciddi baxûøla baxûrdû. 

Gþrönöøö sÿrt, sadÿ ÿsgÿr gþrönöøö idi.

Görcö qulluq÷usunu ÷aüûrdû ki, paltarûnû geyindirsin.

Yaxûn adamlarûnûn qarøûsûna da tarixin qarøûsûna ÷ûxan 

kimi ÷ûxûrdû.

Onun dÿmir iradÿsi... Onun sarsûlmaz iradÿsi...

Hÿmiøÿ, hÿr yerdÿ – daü qartalû olmalû.


Yüklə 6,61 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   62




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin