Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin



Yüklə 6,61 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə8/62
tarix17.04.2017
ölçüsü6,61 Mb.
#14244
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   62

11

Uzun  illÿr  idi  ki,  –  möharibÿ  vÿ  möharibÿdÿn  sonrakû 

– Yakonov DTN Xösusi Texnika Øþbÿsinin baø möhÿndisi 

vÿzifÿsini tuturdu. O, biliyi sayÿsindÿ qazandûüû mavi haøiyÿli 

vÿ ö÷ iri möhÿndis-polkovnik ulduzlu gömöøö poqonlarûnû 

lÿyaqÿtlÿ  daøûyûrdû.  Onun  vÿzifÿsi  elÿ  idi  ki,  uzaqdan  vÿ 

ömumi øÿkildÿ rÿhbÿrlik etmÿyÿ, hÿrdÿn yöksÿkrötbÿli din lÿ-

yici-mÿmurlar qarøûsûnda savadlû mÿruzÿlÿr oxumaüa, bÿzÿn 

dÿ möhÿndislÿ hazûr model yanûnda aüûllû vÿ ibarÿli sþhbÿtlÿr 

aparmaüa, ömumilikdÿ hÿr øeyi bilÿn adam kimi tanûnmaüa, 

he÷ bir øeyÿ gþrÿ mÿsuliyyÿt daøûmamaüa vÿ ayda rahatca 

min  manat  mÿvacib  almaüa  imkan  verirdi.  Vÿzifÿsi  elÿ  idi 

ki, þz natiqlik istedadû sayÿsindÿ Yakonovun kþlgÿsi øþbÿ-

nin bötön texniki tÿøÿbbös beøiklÿrinÿ hima yÿdarlûq edirdi; 

mörÿkkÿb yetkinlÿømÿ vÿ aürûlû inkiøaf dþvr lÿrindÿ onlar-

dan  uzaq  qa÷ûrdû;  sonradan  isÿ  onlarûn  qara  tabutlarûnûn 

oyma tabaqlarûnû, ya da ki qÿhrÿmanlarûn baø larûna qûzûlû tac-

qoy ma mÿrasimlÿrini þz iøtirakû ilÿ rþv nÿq lÿndirirdi.

Anton Nikolayevi÷ o dÿrÿcÿdÿ gÿnc vÿ o dÿrÿcÿdÿ þzön-

dÿnrazû  deyildi  ki,  Qûzûl  Ulduzun  vÿ  yaxud  Stalin  laureatû 

niøanûnûn aldadûcû parûltûsûnûn dalûnca döøsön, nazirliyin vÿ 

hÿtta  Xozeyinin  þzönön  hÿr  bir  tapøûrûüûndan  þz  ÿllÿri  ilÿ 

yapûøsûn.  Anton  Nikolayevi÷  artûq  yetÿrincÿ  tÿcröbÿli  vÿ 

yaølû idi ki, bir-biri ilÿ sûx baülû olan hÿyÿcanlardan, yöksÿliø 

vÿ u÷urumlardan qoruna bilsin.

Bu cör mönasibÿt tÿrÿfdarû  olaraq  o, min  doqquz  yöz 

qûrx sÿkkizinci ilin yanvarûna qÿdÿr rahat yaøadû. Mÿhz bu 

yanvarda  kimsÿ  Øÿrq  vÿ  Qÿrb  xalqlarûnûn  atasûna  xösusi 

mÿxfi telefon rabitÿsi yaratmaq ideyasûnû verdi – elÿ rabitÿ 

yaratmaq ki, telefon danûøûqlarûnû he÷ vaxt vÿ he÷ kÿs baøa 

döøÿ,  hÿtta  onlarû  tuta  belÿ  bilmÿsin.  Elÿ  rabitÿ  ki,  Kun-

sevodakû baüûndan Nyu-Yorkdakû Molotovla danûøa bil sin. 

Dûrnaüûnûn lap yanûnda sarû nikotin lÿkÿsi olan ali bar maüû 

ilÿ  generalissimus  xÿritÿdÿ  bu  vaxta  qÿdÿr  porta tiv  milis 



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

97

radioþtöröcölÿrinin  hazûrlanmasû  ilÿ  mÿøüul  olan  Marfino 



obyektini se÷di. Hÿmin an bu tarixi sþzlÿr deyilmiødi:

– Bu þtöröcölÿr mÿnim nÿyimÿ lazûmdûr? Mÿnzil oüru-

larûnû tutmaq ö÷ön? 

Vÿ vaxt da qoydu – qûrx doqquzuncu il yanvarûn birinÿ 

kimi. Sonra fikirlÿødi vÿ ÿlavÿ etdi:

– Yaxøû, mayûn birinÿ kimi.

Tapøûrûq  hÿddÿn  artûq  mÿsuliyyÿtli,  vaxt  isÿ  olduqca 

az  idi.  Nazirlikdÿ  fikirlÿødilÿr  vÿ  Marfinonu  ÷ÿkmÿk  ö÷ön 

Yakonovun þzönö ora tÿyin etdilÿr.

Yakonov  ÿbÿs  yerÿ  iøinin  ÷ox  olduüunu,  ÿvÿz÷iliyin 

möm könsözlöyönö söbut etmÿyÿ ÷alûødû. Øþbÿ rÿisi Foma 

Qur yanovi÷ Oskolupov piøik gþzlÿri kimi yaøûl gþzlÿrini qal-

dûrûb ona baxdû – Yakonov anketinin lÿkÿli olduüunu xatûr-

ladû (o, altû il hÿbsxanada yatmûødû) vÿ sÿsini kÿsdi.

Hÿmin vaxtdan sonra artûq iki ilÿ yaxûn idi ki, nazirliyin 

apartamentlÿrindÿ øþbÿnin baø möhÿndisinin kabineti boø 

qalmûødû. Baø möhÿndis gecÿ-göndöz ke÷miø seminariyanûn 

lÿüv edilmiø mehrabûnûn gönbÿzi östöndÿ altûkönclö qöllÿ 

ucalan øÿhÿrkÿnarû binasûnda olurdu.

ßvvÿllÿr  rÿhbÿrlik  etmÿk,  fÿrdi  “Pobeda”nûn  qapûsûnû 

yor üun-yorüun  baülamaq,  mörgölÿyÿ-mörgölÿyÿ  Marfino-

ya øötömÿk, mÿftillÿ toxunmuø qapûdan onu hÿrbi qaydada 

salamlayan ÿsgÿrin yanûndan ke÷mÿk, Marfino meøÿciyin-

dÿ yözillik cþkÿ aüaclarûnûn kþlgÿsindÿ mayor vÿ kapitan-

lar dan ibarÿt svitanûn möøayiÿti ilÿ gÿzmÿk onun þzönÿ dÿ 

xoø idi. Mödiriyyÿt Yakonovdan hÿlÿ he÷ nÿ tÿlÿb etmirdi 

–  ancaq  planlar,  planlar  vÿ  sosialist  þhdÿliklÿri.  ßvÿzindÿ 

Mar fino  institutunun  gþrmÿdiyi  bir  bolluq:  satûn  alûnmûø 

ingi lis  vÿ  amerikan  aparatlarû,  almanlardan  qÿnimÿt  kimi 

gþtöröl möø avadanlûq, döøÿrgÿlÿrdÿn ÷aüûrûlmûø mÿhbuslar, 

iyirmi min yeni kitabdan ibarÿt texniki kitabxana, ÿn yaxøû 

ÿmÿliyyat  mövÿkkillÿri  vÿ  arxivariuslar,  mÿxfi  øþbÿnin 

qurd larû, nÿhayÿt, ÿn ali Lubyanka tÿlimi ke÷miø möhafizÿ. 

Semi nariyanûn  kþhnÿ  binasûnû  tÿmir  etmÿk,  yeni  binalar 



98

tikmÿk – xösusi hÿbsxananûn qÿrargahû ö÷ön, sûnaq emalat-

xanalarû ö÷ön – lazûm gÿldi vÿ cþkÿnin sarûmtûl ÷i÷ÿklÿrini 

a÷dûüû, ÿtrafa ÿtir yaydûüû vaxtdan nÿhÿng aüaclarûn altûnda 

ÿyinlÿrindÿ kÿrtÿnkÿlÿ rÿngindÿ kitellÿr olan, hÿr øeyÿ laqeyd 

alman hÿrbi ÿsirlÿrinin söst danûøûqlarû eøidilmÿyÿ baøladû. 

Bu  tÿnbÿl  faøistlÿr  möharibÿdÿn  sonrakû  ÿsirliklÿrinin 

dþr döncö  ilindÿ  he÷  iølÿmÿk  istÿmirdilÿr.  Rus  gþzö  ö÷ön 

onla rûn kÿrpic dolu maøûnlarû boøaltmalarûna baxmaq belÿ 

dþzöl mÿz idi: lÿng, ehtiyatla, sanki, böllurdan dözÿldilibmiø 

kimi hÿr kÿrpici sûraya qoyulana kimi ÿldÿn-ÿlÿ þtörördölÿr. 

Pÿncÿrÿlÿrin altûna radiator qoyarkÿn, ÷örömöø dþøÿmÿlÿri 

dÿyiøÿrkÿn boø-boøuna tam mÿxfi otaqlarû gÿzir vÿ gþzaltû 

aparatlarûn özÿrindÿki almanca vÿ ingiliscÿ yazûlarû oxuyur-

dular – adi alman mÿktÿblisi dÿ bu laboratoriyalarûn hansû 

profilli  olduüunu  baøa  döøÿ  bilÿrdi!  Bötön  bunlar  dustaq 

Rubinin möhÿndis-polkovnikÿ önvanladûüû raportda gþstÿ-

ril miødi vÿ tamamilÿ doüru idi, amma hÿmin raport ÿmÿliy-

yat mövÿk killÿri Øiøkin vÿ Mûøin (dustaq deyimindÿ Øiøkin-

Mûøkin)  ö÷ön  ÷ox  narahatlûq  tþrÿdirdi:  indi  bÿs  onlar  nÿ 

etmÿli  idilÿr?  Þz  sÿhvlÿri  haqda  yuxarûlara  raport  yazasû 

deyildilÿr ki? Mÿqam isÿ bötön hallarda ÿldÿn buraxûlmûødû, 

÷önki  hÿrbi  ÿsirlÿri  artûq  vÿtÿnlÿrinÿ  yola  salûrdûlar,  Qÿrbi 

Almaniyaya  gedÿnlÿr  isÿ,  ÿgÿr  kimÿsÿ  bu  maraqlû  olarsa, 

bötön  institut  vÿ  ayrû-ayrû  laboratoriyalar  haqqûnda  mÿlu-

mat  verÿ  bilÿrdilÿr.  DTN-in  baøqa  zabitlÿrinin  xidmÿti 

iølÿrlÿ  ÿlaqÿdar  möhÿndis-polkovniki  axtardûqlarû  hallarda 

onun obyektinin önvanûnû belÿ vermÿk höququ yox idi vÿ 

mÿxfiliyÿ xÿlÿl gÿtirmÿmÿk naminÿ ÿmÿkdaølarû ilÿ gþröø-

mÿk ö÷ön þzö Lubyankaya gedirdi.

Almanlarû buraxûrdûlar, tÿmir vÿ tikintiyÿ isÿ onlarûn ÿvÿ-

zinÿ øaraøkada olanlar kimi, lakin daha kirli vÿ cûrûq pal tarlû, 

aü ÷þrÿk gþrmÿyÿn mÿhbuslarû gÿtirirdilÿr. Cþkÿlÿrin altûn-

da indi øaraøka mÿhbuslarûnûn yadûna sarsûlmaz vÿtÿnlÿrini 

vÿ qa÷ûlmaz talelÿrini salan tönd döøÿrgÿ sþyöølÿri eøidilirdi; 

yök maøûnûndakû kÿrpiclÿr yellÿ sovrulmuø kimi yoxa ÷ûxûrdû,  



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

99

salamat  qalanlarû,  demÿk  olar  ki,  olmurdu,  ancaq  sûnûq 



tikÿ lÿr;  mÿhbuslar  “bir-iki  –  getdik!”  qûøqûra-qûøqûra  yök 

maøûnûnûn kuzovuna faner qapaq atûrdûlar ki, onlarû möha-

fizÿ  etmÿk  asan  olsun,  ana  sþyöølÿri  yaüdûran  qûzlarla 

qucaq laøa-qucaqlaøa þzlÿri dÿ bu qapaüûn altûna girirdilÿr. 

Sonra hamûnû qapaq altûnda a÷arlayûr vÿ Moskva kö÷ÿlÿri ilÿ 

döøÿr gÿyÿ, gecÿlÿmÿyÿ aparûrdûlar.

Belÿcÿ, paytaxtdan vÿ onun bixÿbÿr sakinlÿrindÿn atÿø 

zonasû  ilÿ  aralanmûø  bu  mþcözÿli  qÿsrdÿ  qara  gþdÿk÷ÿli 

lemur lar ÿsrarÿngiz dÿyiøikliklÿr edirdilÿr: su xÿtti, kana li za-

siya, mÿrkÿzi isitmÿ sistemi qurur, göl-÷i÷ÿk lÿklÿri salûrdûlar. 

Eyni  zamanda  möÿssisÿ  dÿ  bþyöyör  vÿ  geniølÿnirdi. 

Artûq oxøar iølÿ mÿøüul olan daha bir elmi-tÿdqiqat institu-

tunu bötþv øtatû ilÿ birgÿ Marfino institutuna birlÿødirdilÿr. 

Bu institut þz masalarû, stullarû, dolablarû, qovluqlarû, ildÿn-ilÿ 

yox, aydan-aya kþhnÿlÿn aparatlarû vÿ Yakonovun möavini 

tÿyin olunmuø rÿisi möhÿndis-mayor Roytmanla birgÿ gÿlib 

÷ûxdû.  Tÿÿssöf  ki,  yeni  gÿlmiø  institutun  yaradûcûsû,  onun 

ilham÷ûsû  vÿ  himayÿdarû,  DÈN  ßlahiddÿ  vÿ  Xösusi  Rabi tÿ 

Øþbÿsinin  rÿisi,  gþrkÿmli  dþvlÿt  adamlarûndan  biri  –  pol-

kov nik Yakov Èvanovi÷ Mamurin bundan bir az ÿvvÿl faciÿli 

surÿt dÿ hÿlak olmuødu. 

Bir dÿfÿ Bötön Tÿrÿqqipÿrvÿr Bÿøÿriyyÿtin Rÿhbÿri ×inin 

Yan-Nan ÿyalÿti ilÿ danûøarkÿn dÿstÿkdÿki xûrûltû vÿ maneÿ-

lÿrdÿn narazû qaldû. O, Beriyaya zÿng edÿrÿk görcöcÿ dedi:

– Lavrenti! Sÿndÿ rabitÿ rÿisi haranûn gicidir? Rÿdd elÿ 

onu.


...vÿ Mamurini rÿdd etdilÿr – yÿni Lubyankaya saldûlar, 

amma onunla nÿ etmÿk lazûm olduüunu bilmirdilÿr. Adÿti 

gþstÿriø  yox  idi:  nÿyÿ  gþrÿ  möhakimÿ  etmÿli,  nÿ  qÿdÿr  iø 

kÿsmÿli. ßgÿr kÿnar adam olsaydû, ona iyirmi beø il verib 

Norilskÿ sörÿrdilÿr. Lakin “bu gön sÿn, sabah mÿn” hÿqi qÿ-

tini unutmayan DÈN hakimlÿri Mamurini bir az lÿngitdilÿr; 

ÿmin olandan sonra ki Stalin onu unudub – istintaqsûz vÿ 

möddÿtsiz øÿhÿrkÿnarû baü evinÿ yolladûlar.



100

Bir dÿfÿ, qûrx sÿkkizinci ilin yay axøamlarûndan birindÿ, 

Marfino  øaraøkasûna  yeni  mÿhbus  gÿtirdilÿr.  Bu  gÿliødÿ 

hÿr øey qeyri-adi idi: onun dustaq maøûnûnda deyil, minik 

maøû nûnda gÿtirilmÿsi dÿ, adi möhafizÿnin deyil, DTN Hÿbs-

xanalar Øþbÿsi rÿisinin möøayiÿt etmÿsi dÿ vÿ nÿhayÿt, onun 

ö÷ön  ilk  øam  yemÿyinin  tÿnzif  þrtök  altûnda  xösusi  hÿbs-

xana rÿisinin kabinetinÿ aparûlmasû da.

Eøitmiødilÿr ki (mÿhbuslara he÷ nÿ eøitmÿk olmaz, ancaq 

onlar hÿmiøÿ hÿr øeyi eøidirlÿr), – tÿzÿ gÿlÿn adam kol basa 

istÿ mÿdiyini (!?) deyib, øþbÿ rÿisi isÿ onu dilÿ tutur muø ki, 

“bir az yesin”. Bunu hÿkimin yanûna dÿrman gÿtirmÿyÿ get-

miø dustaq arakÿsmÿnin arxasûndan eøit miødi. Belÿ qeyri-

adi  yeniliklÿri  mözakirÿ  etdikdÿn  sonra  øaraø ka nûn  yerli 

sakin lÿri bu qÿnaÿtÿ gÿldilÿr ki, tÿzÿ adam hÿr hal da, dus-

taq dûr vÿ bununla razûlaøaraq yatdûlar.

Gÿlÿn adamûn hÿmin gön harada gecÿlÿdiyini øaraøka 

tarix÷ilÿri hÿlÿ möÿyyÿnlÿødirmÿyiblÿr. Ancaq sÿhÿrin erkÿn 

saatûnda geniø mÿrmÿr artûrmanûn yanûnda (mÿhbuslarû bura 

buraxmûrdûlar)  bir  sadÿlþvh  mÿhbus,  yþndÿmsiz  bir  ÷ilin-

gÿr tÿzÿ gÿlÿnlÿ öz-özÿ rastlaødû. 

– Hÿ, qardaøûm, – o, tÿzÿ mÿhbusu sinÿsindÿn itÿlÿdi,  

– haralardansan? Nÿdÿ iliømisÿn? Otur, papiros ÷ÿkÿk.

Lakin  tÿzÿ  gÿlÿn  ÷ilingÿrdÿn  iyrÿnirmiø  kimi  aralandû. 

Onun limon rÿngli solüun sifÿti tanûnmaz hala döødö. ×ilin-

gÿr tÿzÿ gÿlÿnin aü gþzlÿrinÿ, tökö getmiø kÿllÿsindÿn yan-

lara döøÿn a÷ûq sa÷larûna baxaraq hirslÿ dedi:

– Oho, øöøÿ bankadakû ilan! Eybi yox, axøam yatanda 

bizimlÿ bir yerdÿ baülayarlar – onda dilin a÷ûlar!

Lakin “øöøÿ bankadakû ilan”û axûra kimi dÿ ömumi hÿbs-

xanaya salmadûlar. Laboratoriyalarûn dÿhlizindÿ, ö÷öncö mÿr-

tÿbÿdÿ onun ö÷ön ÿvvÿllÿr fotoqraflarûn otaüû olmuø balaca 

bir otaq tapdûlar, birtÿhÿr ora ÷arpayû, masa, dolab, göl dib-

÷ÿyi, elektrik pe÷i dörtdölÿr, hÿtta Allahûn iøûüûna tÿrÿf deyil, 

arxa pillÿkÿnin meydan÷asûna a÷ûlan barmaqlûqlû pÿn cÿ rÿ nin 

qabaüûnû tutmuø kartonu da qoparûb atdûlar. Pillÿ kÿ nin þzö dÿ 



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

101


øimala baxûrdû vÿ imtiyazlû mÿhbusun kamerasûna göndöz dÿ 

göclÿ iøûq döøördö. ßlbÿttÿ, pÿncÿrÿnin barmaqlûüûnû sþk mÿk 

olardû, ancaq hÿbsxana mödiriyyÿti uzun tÿrÿddöd dÿn sonra 

barmaqlûüû saxlamaüû qÿrara aldû. Hÿtta onlar da bu möÿm-

malû tarix÷ÿni baøa döøÿ bilmirdilÿr, dözgön hÿrÿkÿt yolu nu 

tapmaqda ÷ÿtinlik ÷ÿkirdilÿr. Mÿhz hÿmin gönlÿrdÿ tÿzÿ gÿlÿ-

nÿ “Dÿmir maska” lÿqÿbi verildi. Uzun möddÿt he÷ kÿs onun 

adûnû  bilmÿdi.  He÷  kÿsin  onunla  danûømaq  imkanû  olmadû: 

yal nûz pÿncÿrÿdÿn onun tÿklikdÿ necÿ baøû aøaüû, mÿyus hal-

da  oturduüunu,  solüun  kþlgÿ  kimi  adi  mÿhbuslara  gÿzin-

tiyÿ  icazÿ  verilmÿdiyi  vaxtlarda  cþkÿlÿrin  kþlgÿsindÿ  gÿziø-

di yini  gþrördölÿr.  Dÿmir  Maska  ikiillik  istintaqdan  ÷ûx mûø 

yarûmcan dustaqlar kimi sarû vÿ arûq idi, lakin onun aüûl sûz-

casûna kolbasadan imtina etmÿsi bu versiya ilÿ döz gÿlmirdi. 

Bir xeyli ke÷miø, Dÿmir Maska Yeddinciyÿ iøÿ ÷ûxma üa 

baølayandan sonra, mÿhbuslar azad ÿmÿkdaølardan þyrÿn-

di lÿr ki, bu, polkovnik Mamurinin þzödör. Hÿmin o pol kov-

nik Mamurindir ki, DÈN Xösusi Rabitÿ Øþbÿsindÿ dÿh liz lÿr-

dÿ yalnûz pÿncÿ östÿ gÿzmÿyi tÿlÿb edirdi, ÿks halda o, dÿli 

kimi katibÿlÿrin otaüûndan ÷ûxûr vÿ baüûrûrdû:

– Sÿn kimin kabinetinin yanûndan ke÷irsÿn, qanacaqsûz? 

Soyadûn necÿdir? 

Xeyli  sonra  o  da  mÿlum  oldu  ki,  Mamurinin  ÿzablarû 

mÿnÿvi  sÿbÿbdÿndir.  Azad  insanlarûn  cÿmiyyÿti  onu  rÿdd 

etmiødi, mÿhbuslar dönyasûna isÿ þzö qarûømaq istÿmirdi. 

ßvvÿl lÿr tÿk olanda hÿmiøÿ kitab oxuyardû – “Sölh uürun-

da möbarizÿ”, “Qûzûl Ulduz kavaleri”, “Rusiyanûn øanlû oüul-

larû”, sonra Prokofyevin, Qriba÷ovun øeirlÿri – vÿ! – onda 

mþcözÿli  bir  dþnöø  baø  verdi:  þzö  dÿ  øeir  yazmaüa  baø-

ladû! Mÿlumdur ki, øairlik bÿdbÿxtlikdÿn vÿ mÿnÿvi izti rab-

lar dan  doüur,  Mamurinin  ÿzablarû  isÿ  istÿnilÿn  baøqa  bir 

dus ta üûn ÿzablarûndan daha kÿskin idi. Èki il istintaqsûz vÿ 

mÿh kÿ mÿ siz yataraq o, ÿvvÿlki kimi yenÿ dÿ sonuncu par-

tiya  direk tiv lÿri  ilÿ  yaøayûr,  ÿvvÿlki  kimi  Mödrik  rÿhbÿri 

Allah  say maqda  davam  edirdi.  Mamurin  Rubinÿ  dÿrdini 


102

a÷araq  demiødi  ki,  onu  qorxudan  hÿbsxana  horrasû  (yeri 

gÿl miøkÿn, ona ayrûca yemÿk biøirirdilÿr) vÿ ya ailÿsindÿn 

ayrû döø mÿsi (onu ayda bir dÿfÿ gizlicÿ gecÿlÿmÿyÿ þz mÿn-

zi linÿ  gÿtirirdilÿr),  ömumiyyÿtlÿ,  primitiv  heyvani  tÿlÿ bat-

lar deyildi – Èosif Vissarionovi÷in etibarûnû itirmÿk acû idi, 

þzönö polkovnik kimi yox, rötbÿsi alûnmûø vÿ rösvay edil-

miø  kimi  hiss  etmÿk  aüûr  idi.  Mÿhz  buna  gþrÿ  dÿ  onlara, 

kom mu nist lÿrÿ,  ÿtraflarûndakû  prinsipsiz  ÿclaflardan  fÿrqli 

ola raq, hÿbs xanaya dþzmÿk daha ÷ÿtindir.

Rubin kommunist idi. Lakin þz, guya ki, mÿslÿkdaøûnûn 

a÷ûq  etiraflarûnû  eøidÿndÿn  vÿ  onun  øeirlÿrini  oxuyandan 

sonra bu cör “tapûntû”dan uzaq olmaüa, Mamurindÿn hÿtta 

giz lÿnmÿyÿ ÷alûøûrdû – vaxtûnûn hamûsûnû haqsûz olaraq onun 

östönÿ döøÿn, amma onunla eyni bir taleni bþlöøÿn adam-

larûn arasûnda ke÷irirdi.

Mamurinÿ isÿ diø aürûsû kimi sakitlÿømÿk bilmÿyÿn bir 

istÿk  hakim  kÿsilmiødi  –  partiya  vÿ  hþkumÿt  qarøûsûnda 

bÿraÿt  almaq.  ßfsus  ki,  onun  –  rabitÿ  rÿisinin  –  rabitÿ  ilÿ 

tanûølûüû telefon dÿstÿyi tutmaq bacarûüû ilÿ bitirdi. Bu sÿbÿb-

dÿn  dÿ  iølÿyÿ  bilmirdi,  yalnûz  rÿhbÿrlik  edÿ  bilirdi.  Amma 

rÿhbÿrlik bacarûüû da, ÿgÿr bu aøkar perspektivsiz iøÿ rÿh-

bÿr lik olardûsa, ona Rabitÿ÷ilÿrin ßn Yaxøû Dostunun rÿü bÿ-

tini qaytara bilmÿzdi. Ancaq etibarlûlûüû qabaqcadan mÿlum 

olan iøÿ rÿhbÿrlik etmÿk lazûm idi. 

Hÿmin vaxtû Marfino institutunda iki belÿ iø baølanûrdû: 

Vokoder vÿ Yeddinci.

Mÿntiqi dÿlillÿrin bötön baülarûnû qûrûb-daüûdan dÿrin bir 

daxili impuls ÿsasûnda insanlar ilk baxûødan bir-birini cÿzb 

vÿ  ya  rÿdd  etmÿyÿ  baølayûrlar.  Yakonov  vÿ  onun  möavini 

Royt man  uyuøa  bilmÿdilÿr.  Onlarûn  qarøûlûqlû  dþzömsözlöyö 

aydan-aya artûrdû, amma daha aüûr bir ÿl tÿrÿfindÿn eyni dþyöø 

arabasûna qoøulduqlarû ö÷ön bir-birindÿn qûrûla bil mir dilÿr 

vÿ hÿrÿsi bir yana dartmaqlarûnda davam edirdi. Mÿxfi tele fo-

ni yanûn paralel sûnaq iølÿmÿlÿri øÿklindÿ hÿya ta ke÷i ril mÿ yÿ 

baø lan dûüû vaxtdan bÿri Roytman kimi bacarûrdûsa Akus tika 



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

103


laboratoriyasûna,  ingiliscÿ dÿn 

voice  coder  (kod laø dû rûl mûø 

sÿs)  adlandûrûlmûø  “Vokoder”  siste mi nin  iølÿ nib  hazûr lan-

masû na ÷ÿkib gÿtirmiødi. Rusca bu sis tem “söni nitq aparatû” 

adla nûrdû, lakin bu ad þzönö tÿs diq lÿyÿ bil mÿdi. Buna cavab 

olaraq Yakonov da o biri qruplarû didib-daüûtdû: ÿn beyinli 

möhÿndislÿri  vÿ  ÿn  bahalû  xarici  apa rat larû  Yeddinciyÿ,  

7 saylû laboratoriyaya gÿtirdi. Digÿr tÿdqiqat la rûn cûlûz zoü-

larû qeyri-bÿrabÿr möbarizÿdÿ mÿhv olub getdi.

Mamurin  Yeddincini  ona  gþrÿ  se÷miødi  ki,  ÿvvÿllÿr 

onun  ÿmÿkdaøû  olmuø  Roytmanûn  tabeliyinÿ  döømÿsin  vÿ 

bir dÿ, nazirlikdÿ mÿslÿhÿt bilmiødilÿr ki, zayû ÷ûxmûø bitÿrÿf 

Yakonovun özÿrindÿ daim ayûq vÿ atÿøin bir gþz olsun.

Bu  göndÿn  sonra  Yakonov  gecÿ  institutda  ola  da 

bilÿrdi,  olmaya  da  –  rötbÿsi  alûnmûø,  øerÿ  olan  ehtirasûnû 

vÿtÿ ninin  texniki  tÿrÿqqisi  naminÿ  örÿyindÿ  boümuø  DÈN 

polkovniki,  qûzdûrmalû  aü  gþzlÿri  olan,  batmûø  ovurdlarû 

sifÿtinÿ  eybÿcÿr  dÿrÿcÿdÿ  arûqlûq  verÿn  bu  tÿnha  mÿhbus 

Yeddincini  on  beø  saatlûq  iø  gönönÿ  ke÷irÿrÿk  gecÿ  saat 

ikiyÿ kimi ona rÿhbÿrlik etmÿkdÿn ÿriyib gedirdi. Belÿ rahat 

iø  gönö  yalnûz  Yeddincidÿ  ola  bilÿrdi,  belÿ  ki,  Mamurinin 

azad  ÿmÿkdaølardan  nÿzarÿt÷i  qoymaüa,  xösusi  gecÿ 

nþvbÿlÿrinin tÿøkilinÿ ehtiyac yox idi. 

Verenyovla Nerjini þz otaüûnda qoyan Yakonov da Yed-

dinciyÿ yollanmûødû.

12  

He÷ kÿsin onlara generallarûn dispozisiyasûnû a÷ûqlama-

dû üû na baxmayaraq, sadÿ ÿsgÿrlÿrin hansû istiqamÿtÿ – ÿsas 

zÿr bÿ  istiqamÿtinÿ  vÿ  ya  baøqa  istiqamÿtÿ  döødöklÿrini 

aydûn dÿrk etdiklÿri kimi, Marfino øaraøkasûnûn ö÷ yöz mÿh-

busu  arasûnda  da  belÿ  bir  doüru  tÿsÿvvör  yaranmûødû  ki, 

hÿll edici istiqamÿtdÿ Yeddinci irÿli ÷ÿkilib.

Ènstitutda hamû onun ÿsl adûnû bilirdi – “Kliplÿødirilmiø 

nitq  laboratoriyasû”,  amma  nÿzÿrdÿ  tutulurdu  ki,  bundan 


104

he÷ kÿsin xÿbÿri yoxdur. Kliplÿødirmÿ sþzö ingilis dilindÿn 

gþtörölmöødö  vÿ  “qûrxûlmûø”  nitq  kimi  tÿrcömÿ  olunurdu. 

Ènstitutun nÿinki bötön möhÿndis vÿ tÿrcömÿ÷ilÿri, hÿm dÿ 

quraødûrûcûlarû, torna÷ûlarû vÿ frezer÷ilÿri, hÿtta az qala, kar 

vÿ gicbÿsÿr xarratû belÿ bu qurüunun amerikan nömunÿlÿri 

ÿsasûnda yaradûldûüûnû bilirdi, lakin qÿbul olunmuødu ki, iø 

yal nûz yerli avadanlûqla gþrölör. Buna gþrÿ dÿ kliplÿødirmÿ 

ilÿ baülû sxemlÿrin, nÿzÿri mÿqalÿlÿrin dÿrc olunduüu, Nyu-

York da  kþøklÿrdÿ  a÷ûq  satûlan  amerikan  radiojurnallarûnû 

bura da  nþmrÿlÿmiø,  qaytanlamûø,  mÿxfilÿødirmiødilÿr  vÿ 

ame ri kan casuslarûndan mþhörlÿnmiø odadavamlû økaflarda 

gizlÿdirdilÿr.

Kliplÿødirmÿ,  dempferlÿmÿ,  amplituda  sûxûlmasû,  sÿr-

bÿst insan nitqinin elektron diferensiasiyasû vÿ inteqrasi yasû 

kimin sÿ Yeni Afonu vÿ ya da Qurzufu xûrda kÿrpiclÿrÿ bþlöb 

mil yard larla kibrit qutusuna doldurmasû, qarûødûrmasû, tÿy-

yarÿ ilÿ Ner÷inskÿ gÿtirmÿsi, tÿzÿdÿn ayûrd etmÿsi vÿ yeni 

yerdÿ sub tro pik lÿri, dalüalarûn sÿsini, cÿnub havasûnû vÿ ay 

iøûüûnû bÿrpa etmÿyÿ ÷alûømasû kimi möhÿndis ÿllamÿliyin-

dÿn baøqa bir øey deyildi.

Paket-impulslarda  da  eyni  oyunu  insan  nitqinin  baøûna 

a÷maq  vÿ  ÿn  ÿsasû,  sonradan  onu  elÿ  bÿrpa  etmÿk  lazûm 

gÿlirdi ki, hÿr øey nÿinki baøa döøölÿn olsun, hÿm dÿ Xoze yin 

kiminlÿ danûødûüûnû hÿmin adamûn sÿsindÿn tanûya bilsin.

Øaraøkalarda  –  hÿyat  uürunda  döøÿrgÿ  möbarizÿsinin 

diø qûcûrtûsûnûn gÿlib ÷atmadûüû bu sakit möÿssisÿlÿrdÿ mödi-

riyyÿt tÿrÿfindÿn ÷oxdan belÿ bir qayda qoyulmuødu: iølÿrin 

uüurla  baøa  ÷atdûrûlacaüû  halda  hÿmin  iøÿ  ÿn  yaxûn  olmuø 

mÿhbuslara  hÿr  øey  –  azadlûq,  tÿmiz  pasport,  Moskvada 

mÿn zil – verilirdi, qalanlar isÿ he÷ nÿ qazanmûrdûlar – möd-

dÿt lÿri bircÿ gön dÿ olsa azaldûlmûrdû, qaliblÿrin øÿrÿfinÿ yöz 

qram araq da olsa verilmirdi.

Burada orta vÿziyyÿt olmurdu.

Ona gþrÿ dÿ mÿhbusa dûrnaqlarû ilÿ vertikal gözgödÿn 

asûlûb qalmaüa imkan verÿn döøÿrgÿ zirÿkliyini ÿn yaxøû ÿxz 



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

105


etmiø dustaqlar Yeddinciyÿ döømÿyÿ ÷alûøûrdûlar ki, oradan 

siviøib azadlûüa ÷ûxa bilsinlÿr.

Sûzanaqlû  sifÿtindÿ  möhÿndis-polkovnik  Yakonovun 

ide ya larû  uürunda  þlömÿ  hazûrlûq  ifadÿ  olunmuø  qÿddar 

möhÿn dis Markuøev dÿ bura belÿ gÿlib ÷ûxmûødû. Ona oxøar 

baøqa adam lar da bu laboratoriyaya belÿcÿ döømöødölÿr.

Lakin  gþzöa÷ûq  adam  olan  Yakonov  Yeddinci  ö÷ön 

bura  gÿlmÿk  istÿmÿyÿnlÿri  dÿ  se÷irdi.  Gþzönÿ  iri  sömök 

saüa naqlû  eynÿk  taxmûø  Kazan  tatarû  möhÿndis  Amantay 

Bulatov mÿhz bu sûradan idi. Sadÿlþvh, øaqraq gölöølö bu 

adam  ÿsir  döødöyönÿ  vÿ  xalq  döømÿni  Musa  Cÿlillÿ  ÿla-

qÿ sinÿ gþrÿ on il almûødû (Amantaya zarafatla firmanûn ÿn 

kþhnÿ  iø÷isi  deyirdilÿr,  ÷önki  qûrx  birinci  ildÿ  radio  insti-

tu tunu bitirdikdÿn vÿ Smolensk qazanûna atûldûqdan sonra  

o, tatar olduüu ö÷ön almanlar tÿrÿfindÿn hÿrbi ÿsirlÿr döøÿr-

gÿ sin dÿn ÷ûxarûlmûø vÿ istehsalat tÿcröbÿsinÿ “Lorens” fir-

ma sû nûn  sexlÿrindÿ,  firma  rÿhbÿrlÿrinin  þz  mÿktublarûnû 

hÿlÿ  “mit  Heil  Hitler!”  kimi  imzaladûqlarû  vaxtlarda  baøla-

mûødû.  Zÿif  enerjilÿr  özrÿ  deyil,  ifrat  yöksÿk  gÿrginlik  vÿ 

elektrik  stansiyalarûnûn  tikintisi  özrÿ  mötÿxÿssis  olan 

Andrey  Andreyevi÷  Potapov  da  belÿlÿrindÿn  idi.  Mar fino 

øaraø ka sûna  o,  QULaqûn  karto÷kalarûnû  araødûran  mÿsu-

liy yÿt siz  mÿmurun  sÿhvi  özöndÿn  döømöødö.  Lakin  ÿsl 

möhÿn dis vÿ zÿhmÿtkeø olaraq Potapov Marfinoda tez a÷û-

lûødû, ÿn dÿqiq vÿ ÿn mörÿkkÿb radioþl÷mÿ cihazlarû ilÿ iølÿ-

yÿn ÿvÿzsiz mötÿxÿssisÿ ÷evrildi.

Radionun  bþyök  bilicisi  olan  möhÿndis  Xorobrov  da 

burada idi. O, 7 saylû qrupa lap ÷oxdan, Yeddincinin hÿlÿ adi 

bir qrup olduüu zamanlarda tÿyin olunmuødu. Son vaxt lar 

isÿ Xorobrov Yeddincidÿn bezmiødi, he÷ cör onun sÿrsÿm 

tempinÿ  uyüunlaøa  bilmirdi  –  Mamurin  isÿ  Xorobrovun 

þzön dÿn bezmiødi. 

Nÿhayÿt, ÿli hÿr yerÿ ÷atan ildûrûm kimi xösusi naryad 

Salexard yaxûnlûüûndakû göclÿndirilmiø rejimli katorqa döøÿr-

gÿsindÿn  qaraqabaq  dustaq  vÿ  dahi  möhÿndis  Aleksandr 


106

Bobûnini  dÿ  bura  gÿtirib  ÷ûxarmûø  vÿ  dÿrhal  da  hamûnûn 

östöndÿ qoymuødu. Bobûnin þlömön aüzûndan ÷ûxarûlmûødû. 

Uüur qazanûlacaüû halda azad olunmaüa birinci namizÿd idi. 

Bu sÿbÿbdÿn dÿ gecÿyarûdan ke÷ÿnÿ kimi iølÿyir, lakin bunu 

elÿ hÿqarÿtli lÿyaqÿtlÿ edirdi ki, Mamurinin þzö dÿ ondan 

qorxurdu vÿ yalnûz ona irad tutmaüa cörÿt etmirdi.

Yeddinci laboratoriya Akustika laboratoriyasûnûn otaüû 

kimi bir otaqda, ondan bir mÿrtÿbÿ yuxarû yerlÿøirdi.

Burada  da  möxtÿlif  aparatlar  vÿ  qarûøûq  mebel  qoyul-

muødu,  lakin  Yeddincinin  köncöndÿ  dolabøÿkilli  akustik 

budka yox idi.

Yakonov göndÿ bir ne÷ÿ dÿfÿ Yeddincidÿ olurdu, buna 

gþrÿ  dÿ  onun  gÿliøi  bþyök  rÿisin  tÿørif  buyurmasû  kimi 

qar øû lan mûrdû.  Yalnûz  Markuøev  vÿ  baøqa  yaltaqlar  söni 

sevinc vÿ tÿlÿskÿnliklÿ þzlÿrini irÿli verib vurnuxmaüa baø-

la yûrdûlar,  bir  dÿ  ki  iø  yerini  gþrönmÿz  etmÿk  ö÷ön  onu 

laboratoriyanûn  qalan  hissÿsindÿn  ÷oxmÿrtÿbÿli  avadanlûq 

rÿfi  ilÿ  ayûrmûø  Potapov  arada  qalan  boø  yerÿ  tezlikþl÷ÿn 

cihaz  qoyurdu.  Potapov  iøini  tÿlÿsmÿdÿn  gþrördö,  xösusi 

olaraq  can  yandûrmûrdû,  he÷  kÿsÿ  borcu  da  yox  idi,  indi 

isÿ  sakitcÿ  oturub  qûrmûzû  plastik  kötlÿdÿn  sabah  sÿhÿrÿ 

hÿdiyyÿ ö÷ön nÿzÿrdÿ tutulmuø papirosqabû dözÿldirdi.

Yakonov i÷ÿri girÿndÿ Mamurin þzönÿ bÿrabÿr adamû 

qarøûlayûrmûø kimi ayaüa durdu. O, adi mÿhbuslarûn geyin-

diyi mavi kombinezonda deyildi. ßynindÿ bahalû yun kost-

yum vardû, ancaq bu paltar da onun özgön sifÿtinÿ vÿ arûq 

bÿdÿninÿ yaraøûq vermirdi.

Mamurinin limon rÿngli alnûnda vÿ qansûz dodaqla rûnda 

þlgön ifadÿ øÿrti olaraq sevinc bildirirdi vÿ Yakonov bunu 

belÿ dÿ baøa döøördö:

– Anton Nikolai÷! Hÿr on altûncû impulsu dÿyiødirdik – 

ÿvvÿl kindÿn ÷ox yaxøû alûndû. Bir qulaq asûn, mÿn sizin ö÷ön 

oxuyaram. 

“Oxumaq” vÿ “dinlÿmÿk” telefon traktûnûn keyfiyyÿtinin 

yoxlanûlmasû ö÷ön adi sûnaq idi. Trakt göndÿ bir ne÷ÿ dÿfÿ 



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

107


dÿyiødirilirdi  –  hansûsa  bir  halqanû  ÿlavÿ  edir,  gþtörör,  ya 

da dÿyiøirdilÿr, amma artikulyasiyanûn hÿr dÿfÿ tÿnzimlÿn-

mÿsi aüûr iø olduüu ö÷ön möhÿndislÿrin konstruktiv fikri ilÿ 

ayaqlaøa bilmirdilÿr, bir dÿ ki Roytmanûn bÿslÿyib qudurt-

duüu  Nerjinin  zÿbt  etdiyi  bu  xoøagÿlmÿz  elmdÿn  qaba 

rÿqÿm lÿr almaq da faydasûz idi.

Eyni bir fikrÿ tabe olmaüa þyrÿømiø Mamurin vÿ Yako-

nov  he÷  nÿ  soruømadan  vÿ  izah  etmÿdÿn  hÿrÿsi  þz  yerini 

tutdu  –  Mamurin  otaüûn  uzaq  köncönÿ  ÷ÿkildi  vÿ  özönö 

÷evirdi,  dÿstÿyi  qulaüûna  sûxaraq  telefona  qÿzet  oxu maüa, 

östö  panellÿ  dolu  masanûn  yanûnda  dayanan  Yakonov  isÿ 

trak tûn o biri baøûna qoøulmuø qulaqlûqlarû taxdû vÿ onu din-

lÿ mÿyÿ  baøladû.  Qulaqlûqlarda  nÿ  isÿ  dÿhøÿtli  bir  øey  baø 

verirdi: sÿslÿr øaqqûltû ilÿ partlayûr, guruldayûr vÿ ciyildÿyirdi. 

Lakin  ananûn  kþrpÿsinin  eybÿcÿrliklÿrinÿ  mÿhÿbbÿtlÿ 

bax dûüû kimi, Yakonov da nÿinki telefonlarû ÿzabkeø qulaq-

la rûn dan ayûrmûr, ÿksinÿ, daha ÷ox sûxûr, daha yaxøû eøit mÿ-

yÿ ÷alûøûr vÿ belÿ qÿnaÿtÿ gÿlirdi ki, bu dÿhøÿt, sanki, o biri, 

nahardan  qabaq eøitdiyi  dÿhøÿtdÿn daha yaxøûdûr.  Mamu-

ri nin nitqi canlû danûøûq nitqi yox, bilÿrÿkdÿn aydûn tÿlÿfföz 

edil mÿklÿ  oxunan  mÿtn  idi,  þzö  dÿ  Mamurin  Yuqoslaviya 

sÿr hÿd ÷i lÿ ri nin hÿyasûzlûüû vÿ bu xalqûn qanlû cÿlladû, azad lûq-

sevÿr þlkÿni baødan-baøa hÿbsxanaya ÷evirmiø Rankovi÷in 

þzbaøûnalûüû haqqûnda yazûlmûø mÿqalÿni oxuyurdu, – buna 

gþrÿ dÿ Yakonov eøitmÿdiyini asanlûqla tapûrdû, baøa döøör-

dö  ki,  bunlarû  eøitmÿyib,  sadÿcÿ,  tapûb,  lakin  baøa  döødö-

yönö dÿrhal da unudurdu. O, þzönö inandûrûrdû ki, nahardan 

ÿvvÿlki ilÿ möqayisÿdÿ eøidilmÿ daha yaxøûlaøûb. 

Yakonov sevincini Bobûninlÿ bþlöømÿk istÿdi. Aüûr cös-

sÿli, enlikörÿk, øaraøkada sa÷ vurdurmaüûn bötön nþvlÿrinÿ 

icazÿ verilmÿsinÿ baxmayaraq, baøûnû nömayiøkaranÿ øÿkil-

dÿ daz qûrxdûran Bobûnin yaxûnlûqda oturmuødu. Yakonov 

laboratoriyaya girÿrkÿn o he÷ vÿziyyÿtini dÿ dÿyiømÿdi. Foto-

ossiloqramûn  uzun  lentinin  özÿrinÿ  ÿyilÿrÿk  þl÷mÿlÿrinÿ 

davam etdi. 


108

Bobûnin Allahûn hÿøÿratû, he÷ kÿsÿ lazûm olmayan rÿzil 

dustaq,  kolxoz÷udan  da  höquqsuz,  ÿn  aøaüû,  ÿn  sonuncu 

zömrÿdÿn olan mÿxluq, Yakonov isÿ aüa, hakimi-mötlÿq idi.

Vÿ Yakonov nÿ qÿdÿr istÿmiø olsa da, Bobûnini iøindÿn 

ayûrmaüa cörÿt etmÿdi!

Empayr-steyt-bildinq  tikmÿk  olar.  Prussiya  ordusunu 

inti zama  þyrÿtmÿk  olar.  Totalitar  dþvlÿtin  iyerarxiyasûnû 

Tanrû dÿrgahûndan yöksÿyÿ qaldûrmaq da olar.

Bÿzi insanlarûn qÿribÿ mÿnÿvi östönlöyönö isÿ dÿf etmÿk 

olmaz.

Elÿ ÿsgÿrlÿr olur ki, bþlök komandirlÿri onlardan qor-



xur lar. Qarøûlarûnda iø icra÷ûlarûnûn þzlÿrini itirdiklÿri fÿh lÿ-

lÿr dÿ var. Möstÿntiqlÿri lÿrzÿyÿ salan möttÿhimlÿr dÿ.

Bobûnin  bötön  bunlarû  bilirdi  vÿ  bilÿrÿkdÿn  dÿ  þzönö 

mödi riyyÿtlÿ belÿ aparûrdû. Hÿr dÿfÿ onunla danûøanda Yako-

nov þzöndÿ bu mÿhbusa yaltaqlanmaq, ona yarûnmaq, onu 

qûcûqlandûrmamaq istÿyi duyurdu, – þzö dÿ bu hissinÿ nif rÿt 

edirdi, lakin baøqalarûnûn da Bobûninlÿ bu cör davrandû üûnû 

gþrÿrÿk, az da olsa, tÿskinlik tapûrdû.

Yakonov qulaqlûqlarû ÷ûxardû vÿ Mamurinin sþzönö kÿsdi:

– Yaxøûdûr, Yakov Èvanovi÷, birmÿnalû yaxøûdûr! Èstÿr dim 

Rubin dÿ qulaq assûn, onun qulaüû yaxøûdûr.

Kimsÿ, nÿ vaxtsa Rubinin rÿyindÿn xoølanaraq demiødi 

ki,  onun  qulaüû  yaxøûdûr.  Qeyri-ixtiyari  olaraq  hamû  bunu 

qÿbul etdi vÿ buna inandû. Rubin øaraøkaya tÿsa dö fÿn döø-

möødö, burada gönönö tÿrcömÿlÿr etmÿklÿ ke÷i rirdi. Onun 

sol qulaüû bötön insanlarda olduüu kimi idi, saü qulaüû isÿ 

cÿbhÿdÿ kontuziyadan sonra hÿtta bir az tutul muø du – lakin 

tÿriflÿrdÿn  sonra  bunu  gizlÿtmÿk  lazûm  gÿlirdi.  Þz  “yaxøû 

qulaü”ûndan  istifadÿ  edÿrÿk  yerini  mþh kÿm lÿtmiødi,  lakin 

“Rus­nitqi­eøitmÿ-sintetik­vÿ­elektrо-akustik­qavrayûøда”­adlû­

ÿsÿrini yazandan sonra tam arxayûnlûq hasil etmiødi. 

Rubin ö÷ön Akustika laboratoriyasûna zÿng etdilÿr, gÿlib 

÷ûxana kimi isÿ þzlÿri, azû, onuncu dÿfÿ tÿkrar qulaq asdûlar. 

Markuøev qaølarû ÷atûlmûø, gþzlÿri gÿrginlik i÷indÿ dÿstÿyi 



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

109


bir az da saxladû vÿ kÿskin øÿkildÿ elan etdi ki, yaxøûdûr, ÷ox 

yaxøûdûr (on altû impulsa dÿyiømÿk ideyasû ona mÿxsus idi 

vÿ  qabaqcadan  bilirdi  ki,  yaxøû  olacaq),  Bulatov  da  bötön 

laboratoriyaya  qûøqûrdû  ki,  øifrlÿyicilÿrlÿ  razûlaødûrmaq  vÿ 

otuz iki impulsa dÿyiømÿk lazûmdûr.

Èki­nÿfÿr­yaltaq­elektrik­quraødûrûcûsû­–­Lyubinмичеv­vÿ­

Siro maxa – qulaqlûqlarû dartûødûraraq, hÿrÿsi bir qulaüû ilÿ 

din lÿ mÿyÿ baøladû. Dÿrhal da sevinclÿ tÿsdiqlÿdilÿr ki, nitq 

daha anlaøûqlû olub.

Bobûnin baøûnû qaldûrmadan ossiloqramû þl÷mÿyindÿ idi.

Divardakû iri elektrik saatûnûn qara ÿqrÿbi on birin yarû-

sûna tullandû. Tezliklÿ Yeddincidÿn baøqa bötön labo ra to ri-

ya larda  iøi  qurtarmalû,  jurnallarû  odadavamlû  økaflara  tÿh-

vil vermÿli idilÿr. Dustaqlar yatmaüa, azad ÿmÿkdaølar isÿ 

gecÿ nin bu vaxtûnda seyrÿk gÿlÿn avtobuslarûn dayana ca üû-

na tÿlÿsÿcÿkdilÿr.

Èlya Terentyevi÷ Xorobrov laboratoriyanûn mödiriy yÿt-

dÿn  uzaq  tÿrÿfi  ilÿ  aüûr  yeriølÿ  Potapovun  rÿfinin  arxasûna 

ke÷di. Xorobrov Vyatkadan, ÿn ucqar bir yerdÿn, Kay yaxûn lû-

üûn dan idi. Ora elÿ bir yer idi ki, bataqlûq vÿ meøÿlÿr boyun-

ca  minlÿrlÿ  verst  ÿrazidÿ  bir  ne÷ÿ  Fransa  boyda  QULaq 

sÿl tÿ nÿti uzanûb gedirdi. Xorobrov baøqalarûndan daha ÷ox 

gþrmöødö  vÿ  ÷ox  øeyi  daha  yaxøû  baøa  döøördö.  Hÿrdÿn 

o qÿdÿr dþzömsöz olurdu ki, baøûnû kö÷ÿdÿki reprodukto-

run ÷uqun dirÿyinÿ vursaydû belÿ, sakitlÿøÿ bilmirdi. Daim 

fikirlÿrini gizlÿtmÿk, þzöndÿ ÿdalÿt hissini boümaq zÿru rÿti 

onun qÿddini ÿymiø, baxûøûnû xoøagÿlmÿz etmiø, dodaq la rû-

nûn kÿnarûnda aüûr øûrûmlar a÷mûødû. Nÿhayÿt, möha ribÿdÿn 

sonrakû  ilk  se÷kilÿrdÿ  ona  döøöndöyönö  demÿk  ehtirasû 

göc gÿldi vÿ se÷ki bölletenindÿ adûnû qaraladûüû namizÿdin 

qaba üûnda yaülû kÿndli sþyöøö yazdû. Bu elÿ dþvr idi ki, iø÷i 

ÿllÿrin  ÷atûømamasû  sÿbÿbindÿn  yaøayûø  evlÿri  bÿrpa  edil-

mirdi, tarlalara dÿn sÿpilmirdi. Amma belÿ bir vaxtda bir ne÷ÿ 

kötbeyin  xÿfiyyÿ  mÿntÿqÿdÿ  sÿs  vermiø  bötön  se÷ici lÿrin 

xÿtlÿrini bötþv bir ay tÿhqiq etdi. Xorobrov hÿbs olundu.


110

Döøÿrgÿyÿ  sadÿlþvh  sevinclÿ  gedirdi.  Döøönördö  ki, 

he÷ olmasa, orada istÿdiyini deyÿ bilÿr. Lakin döøÿrgÿ azad 

res pub lika deyildi! – ÷uüullarûn donoslarû qarøûsûnda Xorob-

rov döøÿrgÿdÿ dÿ susmalû oldu. 

Èndi ehtiyat tÿlÿb edirdi ki, o, Yeddincinin ömumi iøindÿ 

ÿriyib gþzdÿn itsin vÿ azad edilmÿsini dÿ olmasa, hÿr halda, 

sakit mþvcudluüunu tÿmin edÿ bilsin. Lakin birbaøa þzönÿ 

aid  olmayan  ÿdalÿtsizliyin  yaratdûüû  örÿkbulanmasû  onda 

hÿyat dan bezmÿ dÿrÿcÿsinÿ ÷atmûødû. 

Potapovun  rÿflÿrinin  arxasûna  ke÷ÿrÿk  onun  masasûna 

tÿrÿf ÿyildi vÿ sakitcÿ tÿklif etdi:

– Andreyi÷! Aradan ÷ûxmaq vaxtûdûr. Bu gön øÿnbÿdir. 

Potapov  øÿffaf  papirosqabûna  solüun-÷ÿhrayû  rÿzÿ  baü-

la yûrdû. O, baøûnû qaldûrdû, papirosqabûnû gþzdÿn ke÷irÿrÿk 

soruødu:


– Necÿdir, Terenti÷, uyüun gÿlir? Rÿnginÿ gþrÿ?

Nÿ tÿqdir, nÿ dÿ irad eøitmÿyÿn Potapov, nÿnÿ nÿvÿsinÿ 

baxan kimi, metal saüanaqlû eynÿyinin östöndÿn Xorobrova 

baxdû vÿ dedi:

–  Niyÿ  ÿjdahanû  qûcûqlandûrûrsan?  “Pravda”nûn  baø 

mÿqa lÿ lÿrini oxu: vaxt bizÿ iølÿyir. Anton ÷ûxûb gedÿcÿk – vÿ 

biz dÿ hÿmin dÿ-qi-qÿ buxarlanarûq.

Onun cömlÿdÿ vacib saydûüû sþzö mimikasû ilÿ göclÿn-

dirmÿk vÿrdiøi vardû.

Rubin  artûq  laboratoriyada  idi.  Mÿhz  indi,  saat  on  birÿ 

yaxûn,  onsuz  da,  bötön  axøamû  iølÿmÿyÿ  hÿvÿsi  olmayan 

Rubin  tezliklÿ  hÿbsxanaya  qayûtmaq  vÿ  Heminqueyi  oxu ma-

üû na davam etmÿk istÿyirdi. Ancaq özönÿ Yeddincinin trak tû-

nûn yeni key fiy yÿ tinÿ bþyök maraq gþstÿrirmiø kimi bir ifadÿ 

verÿ rÿk xahiø etdi ki, mÿtni mötlÿq Markuøev oxu sun, ÷önki 

onun ÿsas tonu 160 hers olan yöksÿk sÿsi daha pis ke÷ mÿ li-

dir  (iøÿ  bu  cör  möna si bÿt dÿ  onun  mötÿxÿssis  olmasû  þzönö 

gþs tÿ rirdi). Qulaq lûq larû taxaraq, Rubin Mar ku øe vÿ gah daha 

uca dan, gah da daha yavaødan ayrû-ayrû sÿs bir lÿø mÿ lÿ rini yox-

la maq  ö÷ön  þzönön  fikirlÿødiyi  vÿ  bötön  øaraø ka da  hamûya 



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

111


mÿlum olan “Æèðíûå ñàçàíû óøëè ïîä ïàëóáó” (“Yaülû ÷ÿki 

balûqlarû gþyÿrtÿnin altûna ÷ÿkildilÿr”) vÿ “Âñïîìíèë, ñïðûãíóë, 

ïîáåäèë

” (“Xatûrladûm, tullandûm, qalib gÿldim”) sþzlÿrini tÿk-



rar  etmÿk  komandalarûnû  ver mÿyÿ  baøladû.  Nÿhayÿt,  qÿrara 

gÿldi ki, yaxøûlaømaüa doüru ömumi meyil var, sait sÿslÿr lap 

ÿla ke÷ir, diø samitlÿri ilÿ isÿ vÿziyyÿt bir az pisdir, “j” formatû 

onu hÿlÿ dÿ narahat edir, slavyan dillÿri ö÷ön ÷ox sÿciyyÿvi olan 

“vsp” birlÿømÿsi ke÷ mir vÿ bunun özÿrindÿ dÿ iølÿmÿk lazûmdûr. 

Dÿrhal traktûn daha da yaxøûlaømasû ilÿ baülû sevinc sÿda-

larû ucaldû.

Bobûnin ossiloqramdan ayrûldû vÿ yoüun basû ilÿ isteh-

zalû tÿrzdÿ dedi:

– Aüûlsûzlûqdûr! ×arûqlarûn yerini dÿyiøirsiniz. Korafÿhm 

yoxlamaq olmaz, ÷ÿmini axtarûb tapmaq lazûmdûr.

Onun  mþhkÿm  vÿ  rÿddedilmÿz  baxûølarû  altûnda  hamû 

÷aø qûnlûq i÷indÿ susdu.

Stellajûn  arxasûnda  isÿ  Potapov  armud  essensiyasû  ilÿ 

papirosqabûna ÷ÿhrayû rÿzÿ baülayûrdû. Alman ÿsirliyinin ö÷ 

ilini Potapov döøÿrgÿlÿrdÿ ke÷irmiødi, ÿsasÿn dÿ tullan tû lar-

dan,  þzö  dÿ  he÷  bir  alÿtdÿn  istifadÿ  etmÿdÿn,  gþzÿgÿlimli 

alûøqanlar, papirosqablarû vÿ möøtöklÿr dözÿltmÿk bacarûüû 

sayÿsindÿ saü qalmûødû.

He÷ kÿs iødÿn getmÿyÿ tÿlÿsmirdi! Þzö dÿ bötön bun lar 

oüurlanmûø bazar gönö ÿrÿfÿsindÿ baø verirdi!

Xorobrov  dikÿldi.  Mÿxfi  iølÿrini  økafa  tÿhvil  vermÿlÿri 

ö÷ön Potapovun masasûnûn östönÿ qoydu, rÿflÿrin arxasûn-

dan  ÷ûxdû  vÿ  klipperin  ÿtrafûna  yûüûømûø  adamlardan  yan 

ke÷ÿ rÿk tÿlÿsmÿdÿn qapûya tÿrÿf yollandû.

Solüun Mamurin onun arxasûnca ah ÷ÿkdi:

– Èlya Terenti÷! Siz niyÿ qulaq asmûrsûnûz? Ömumiyyÿtlÿ, 

hara gedirsiniz belÿ?

Xorobrov  tÿlÿsmÿdÿn  ona  tÿrÿf  dþndö  vÿ  istehza  ilÿ 

gölöm sönÿrÿk, sþzlÿri bir-birindÿn ayûraraq cavab verdi:

– Mÿn bunu ucadan demÿkdÿn ÷ÿkinÿrdim. Amma ÿgÿr 

tÿkid  edir sinizsÿ,  buyurun:  hazûrkû  mÿqamda  mÿn  mÿhz 



112

ayaq yoluna, daha doürusu, sortirÿ gedirÿm. ßgÿr orada hÿr 

øey  yaxøû  olarsa  –  hÿbsxanaya  istiqamÿt  gþtörÿcÿyÿm  vÿ 

uzanûb yatacaüam.

Ortaya ÷þkmöø qorxaq sökutda he÷ kÿsin gölmÿdiyini 

gþrÿn Bobûnin boüuq sÿslÿ qÿhqÿhÿ ÷ÿkdi. 

Bu, hÿrbi gÿmidÿ ösyan demÿk idi! Xorobrovu vurma-

üa hazûrlaøûrmûø kimi, Mamurin ona tÿrÿf addûm atdû vÿ cûr 

sÿslÿ soruødu:

– Necÿ yÿni, yatmaüa? Hamû iølÿyir, siz isÿ – yatmaüa? 

Artûq qapûnûn dÿstÿyindÿn tutmuø Xorobrov þzönö göclÿ 

ÿlÿ alaraq dedi:

– Belÿcÿ – sadÿcÿ, yatmaüa! Mÿn, konstitusiyaya gþrÿ, 

on iki saatûmû iølÿmiøÿm – bÿsdir! 

Artûq  þzöndÿn  ÷ûxmaüa  baølamûø  Xorobrov  sonradan 

dözÿldilmÿsi mömkön olmayan bir øey demÿk istÿdi, lakin 

qapû a÷ûldû vÿ institut özrÿ nþvbÿt÷i elan etdi:

– Anton Nikolai÷! Sizi tÿcili øÿhÿr telefonuna ÷aüûrûrlar.

Yakonov tÿlÿsik durdu vÿ Xorobrovdan qabaq ÷þlÿ ÷ûxdû.

Tezliklÿ Potapov da masaöstö lampasûnû sþndördö, þzö-

nön vÿ Xorobrovun mÿxfi sÿnÿdlÿrini Bulatovun masasûnûn 

östönÿ qoyub, orta addûmlarla, qayüûsûz yeriølÿ ÷ûxûøa tÿrÿf 

axsamaüa  baøladû.  O,  hÿlÿ  möharibÿdÿn  ÿvvÿl  baø  vermiø 

motosikl qÿzasûndan sonra sol ayaüûnû ÷ÿkirdi.

Yakonova  nazir  möavini  Selivanov  zÿng  etmiødi.  Onu 

gecÿ saat on ikiyÿ nazirliyÿ, Lubyankaya ÷aüûrûrdûlar.

Bu da bir hÿyat idi!..

Yakonov  kabinetinÿ,  Verenyovun  vÿ  Nerjinin  yanûna 

qayûtdû, ikincini yola saldû, birinciyÿ þz maøûnûnda getmÿyi 

tÿklif etdi, geyindi, artûq ÿllÿrindÿ ÿlcÿk masaya yaxûnlaødû 

vÿ yazdûüû “Nerjini ÷ûxdaø etmÿli” sþzlÿrinÿ ÿlavÿ etdi:

“vÿ Xorobrovu”.



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

113


Yüklə 6,61 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   62




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin