Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin
Yüklə 6,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
5 Akustika laboratoriyasû höndör, geniø, bir ne÷ÿ pÿn cÿ- rÿsi olan otaqda yerlÿøirdi. Burada aüappaq alömin dayaq- larûn özÿrindÿ quraødûrûlmûø vÿ östönÿ fizika cihazlarûnûn dözöldöyö nazik taxtadan stellajlar, montaj dÿzgahû, tÿzÿ masalar, Moskvada dözÿldilmiø faner økaflar, “Lorens” fir masûnûn Berlin binasûnda þmörlÿrini sörmöø rahat yazû масаларыvardû.Donuqkörÿlÿrini÷indÿkiirilampalaryuxa- rû dan xoøagÿlÿn, sarû olmayan rahat iøûq sa÷ûrdû. Otaüûn uzaq köncöndÿ höndörlöyö tavana qÿdÿr ÷at- ma yan, sÿs ke÷irmÿyÿn materiallardan qurulmuø akus tik budka dururdu. O, axûradÿk tikilmÿmiø kimi gþrö nördö: ÷þl tÿrÿfinÿ ÷ÿkilmiø giø par÷anûn altûnû samanla dol dur muø- dular. Budkanûn bir arøûn qalûnlûqda, lakin sirk tÿlxÿklÿrinin Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 55 idman daølarûna bÿnzÿr i÷ÿrisi boø qapûsû indi a÷ûq idi, qapû- nûn östöndÿn atûlmûø yun þrtöyö havasûnû dÿyiømÿk ö÷ön qaldûrmûødûlar. Budkanûn yaxûnlûüûnda mÿrkÿzi kommutatorun qara lak ÷ÿkilmiø lþvhÿsinin özÿrindÿki øtepsel yuvacûqlarûnûn misi parûldayûrdû. Budkanûn lap yanûnda, arxasû ona tÿrÿf, yazû masasûnûn arxasûnda arûq ÷iyinlÿrini ke÷i tököndÿn toxunmuø yaylûüa börömöø ciddi, balacaboy, aübÿniz bir qûz oturmuødu. Otaqda daha on nÿfÿrÿ yaxûn adam vardû vÿ onlarûn hamûsû ÿyinlÿrinÿ gþy kombinezon geymiø kiøilÿr idi. Onlar tavandan döøÿn vÿ ÿlavÿ olaraq Almaniyadan gÿtirilmiø elas tik masaöstö lampalarûn sa÷dûüû iøûqda ÿllÿøir, ora-bura gedir, nÿyisÿ dþyÿclÿyir, lehimlÿyir, montaj vÿ yazû masa- larûnûn arxasûnda otururdular. Otaüûn möxtÿlif yerlÿrindÿ alömin panellÿrin östöndÿ tÿlÿm-tÿlÿsik quraødûrûlmûø ö÷ ÿdÿd futlyarsûz ÿldÿqayûrma radioqÿbuledicidÿn daüûnûq øÿkildÿ caz vÿ fortepiano musi- qisi, Øÿrq demokratiyasû þlkÿlÿrinin mahnûlarû sÿslÿnirdi. Rubin yanûna saldûüû ÿlindÿ monqolca-fincÿ löüÿt vÿ Heminqueyin kitabû laboratoriya ilÿ tÿlÿsmÿdÿn þz masa- sûna tÿrÿf gedirdi. Onun qara qûvrûm saqqalûnda pe÷enye овунтуlarûqalmûødû. Bötön dustaqlara eyni cör tikilmiø kombinezonlar veril- sÿ dÿ, hÿr kÿs onu bir cör geyinirdi. Rubinin bir döy mÿsi qûrûlmûødû, kÿmÿri boø idi, qarnûnûn östöndÿn artûq par÷a zolaq- larû sallanmûødû. Onun yolu östöndÿki еyni kombinezonlu cavan dustaq isÿ ÿsl modabaz kimi geyin miødi: gþy par ÷a dan tikilmiø kÿmÿri toqqalarla incÿ beli nin ÿtrafûna tarûm ÷ÿkil- miødi, kombinezonun altûndan isÿ ÷oxsaylû yuyulmalardan sol üun laø sa da, parlaqlûüûnû itirmÿ miø, yaxalûüû qalstukla dar- tûlûb sûxûl mûø mavi ipÿk kþynÿk gþrönördö. Bu cavan oülan Rubinin yolu östöndÿki yan ke÷idi bötþv lökdÿ eninÿ tutmuødu. Saü ÿli ilÿ xÿttÿ qoøulmuø qay nar lehimlÿyicini yellÿyirdi, sol ayaüûnû stulun östönÿ 56 qoymuødu vÿ dirsÿyini dizinÿ sþykÿyÿrÿk masanûn östön- dÿki ingiliscÿ jurnalda verilmiø radiosxemÿ diqqÿt kÿsil- miødi. Eyni vaxtda da zömzömÿ edirdi: “Huqi-buqi, Huqi-buqi, Samba! Samba!” Rubin ke÷ÿ bilmirdi, sifÿtinÿ yalandan da olsa hÿlim ifadÿ verÿrÿk bir möddÿt gþzlÿdi. Cavan oülan, sanki, onu gþrmördö. – Valentulya, siz arxa ayaüûnûzû bir az ÷ÿkÿ bilmÿzsiniz? Valentulya baøûnû sxemdÿn qaldûrmadan, cömlÿlÿri cid- diy yÿtlÿ ayûraraq cavab verdi: – Lev Qriqoryi÷! ßl ÷ÿkin! Axøamlar niyÿ gÿzirsiniz? Nÿ iøiniz var burada? – vÿ tÿÿccöb dolu øÿffaf uøaq gþzlÿrini qaldûrûb Rubinÿ baxa-baxa dedi. – Burada axû filoloqlar nÿyi- mizÿ lazûmdûr! Ha-ha-ha! – hÿr sþzö ayrûlûqda tÿlÿfföz etdi. – Siz axû möhÿndis deyilsiniz!! Rösvay÷ûlûqdûr! Rubin ÿtli dodaqlarûnû uøaq øeypuru kimi uzatdû vÿ gþz- lÿrinibÿrÿldÿrÿkfûсûldadû: – Mÿnim balam! Bÿzi möhÿndislÿr qazlû su satûrlar. – Bax bu, mÿnim öslubum deyil! Mÿn birincidÿrÿcÿli möhÿn disÿm, bunu yadda saxla, oülan! – Valentulya sÿrt øÿkildÿ, kÿlmÿlÿri ayûraraq dedi, lehimlÿyicini mÿftil daya- üûn östönÿ qoyaraq dikÿldi, masasûnûn östöndÿki kanifol rÿngindÿ yumøaq sa÷larûnû geri atdû. Onda hÿlÿ gÿnclik saflûüû qalmûødû, hÿyat hÿlÿ sifÿtinin dÿri- sindÿ øûrûmlar a÷mamûødû, hÿrÿkÿtlÿri dÿ cavan uøaq hÿrÿ kÿt- lÿri idi – bu adamûn möharibÿdÿn ÿvvÿl institut bitir di yinÿ, alman ÿsirliyindÿn ke÷diyinÿ, Avropada oldu üuna vÿ artûq beø il dÿ þz vÿtÿnindÿ hÿbsxanada yatdûüûna inanmaq olmurdu. Rubin ah ÷ÿkdi: – Bizim mödiriyyÿt bel÷ikalû bossunuzun verdiyi tÿsdiq- lÿnmiø xasiyyÿtnamÿlÿrsiz ke÷inÿ bilmir... – Yenÿ nÿ xasiyyÿtnamÿlÿr?! – Valentin, doürudan da, hiddÿtlÿnirmiø kimi dedi. – Siz lap kötlÿømisiniz! Bir þzönöz fikirlÿøin – mÿn axû qadûnlarû dÿlicÿsinÿ sevirÿm!!
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 57 Ciddi, balacaboy qûz gölmÿyini saxlaya bilmÿdi. Rubinin getmÿk istÿdiyi pÿncÿrÿ tÿrÿfdÿki dustaqlardan biri dÿ iøini ataraq tÿqdirlÿ Valentinÿ qulaq asûrdû. – Gþrönör, ancaq nÿzÿri olaraq, – Rubin darûxûrmûø kimi ÷eynÿmÿ hÿrÿkÿti ilÿ cavab verdi. – Vÿ pul xÿrclÿmÿyi ÷ox sevirÿm! – Amma o da sizdÿ... – Axû mÿn necÿ pis möhÿndis ola bilÿrÿm?! Bir fikir lÿ- øin: qadûnlarû sevmÿk ö÷ön – þzö dÿ hÿmiøÿ baøqa-baøqa qadûn larû! – gÿrÿk ÷oxlu pulun olsun! ×oxlu pulun olmasû ö÷ön sÿ – ÷oxlu qazanmaq lazûmdûr! ×oxlu qazanmaq ö÷ön- sÿ, ÿgÿr möhÿndissÿnsÿ, þz peøÿni ÿla bilmÿlisÿn! Ha-ha! Rÿnginiz qa÷ûr! Valentulyanûn azca uzunsov sifÿti dþyöøkÿnliklÿ Rubinÿ sarû ÷evrilmiødi. – Aha! – pÿncÿrÿ tÿrÿfdÿ oturmuø vÿ masasû balaca qûzûn masasûna alûn-alûna sþykÿnmiø dustaq bÿrkdÿn dedi: – Bax, Lyovka, indicÿ Valentulyanûn sÿsini tutdum! Zÿng sÿsi kimi- dir sÿsi! Belÿcÿ dÿ yazûm, hÿ? Elÿ sÿsdir ki, istÿnilÿn tele- fonda tanûmaq olur. Necÿ maneÿlÿr olursa olsun! O, özÿrindÿ sötunlarla adlar yazûlmûø, damalara bþlön möø vÿ aüacøÿkilli tÿsnifat cÿdvÿli cûzûlmûø bþyök bir vÿrÿqi a÷dû. – Eh, bu nÿ cÿfÿngiyatdûr?! – Valentulya özönö ÷evirdi, lehimlÿyicisini gþtörÿrÿk kanifolu töstölÿtdi. Ke÷id boøaldû. Þz kreslosuna tÿrÿf ke÷ÿn Rubin dÿ baøûnû ÿyÿrÿk sÿslÿrin tÿsnifatûna nÿzÿr saldû. Hÿr ikisi sökutla kaüûza baxmaüa baøladû. – Yaxøû irÿlilÿmiøik, Qlebka, – Rubin dillÿndi. – Gþrö- nÿn nitqlÿ birgÿ bu, ÿlimizdÿ yaxøû silahdûr. Lap tez liklÿ sÿninlÿ telefonda sÿsin nÿdÿn asûlû olduüunu baøa döøÿ cÿ- yik... Bu nÿdir belÿ ÷alûrlar? Otaqda cazûn sÿsi daha bÿrkdÿn eøidilirdi, bu yanda isÿ pÿncÿrÿnin rÿfinÿ qoyulmuø radionun sÿsi getdikcÿ artûrdû; qÿbuledicidÿn sözölÿn fortepiano melodiyasû gah göclÿnir, gah da, sanki, yenidÿn uzaqlara ÷ÿkilirdi. 58 – Bethovenin on yeddinci sonatasûdûr. Mÿn onun haq- qûnda nÿ ö÷önsÿ he÷ vaxt... Sÿn bir qulaq as. Hÿr ikisi qÿbulediciyÿ tÿrÿf ÿyildi, amma caz onlara mane olurdu. – Valentayn! – Qleb dedi. – Alicÿnablûq edin! Gözÿøtÿ gedin. – Mÿn alicÿnablûüûmû artûq gþstÿrmiøÿm, – sÿrt cavab verdi, – sizÿ qÿbuledici dözÿltmiøÿm. Èndi makaranûn lehi- mini a÷aram, he÷ vaxt tapa bilmÿzsiniz. Balaca qûz zabitÿli qaølarûnû ÷ÿkÿrÿk sþhbÿtÿ qarûødû: – Valentin Martûnû÷! Belÿ, doürudan da, mömkön deyil – eyni vaxtda ö÷ radionu dinlÿmÿk... Þzönözönkönö sþn dö- rön, sizdÿn axû xahiø edirlÿr. (Valentinin qÿbuledicisindÿ hÿmin an slou-foks ÷alûnûrdû ki, bu da qûzûn ÷ox xoøuna gÿlirdi...) – Serafima Vitalyevna! Bu dÿhøÿtdir! – Valentin boø stula iliødi, onun arxasûnû qabaüa ÷evirdi vÿ körsödÿn danû- øûr mûø kimi ÿl-qol atmaüa baøladû. – Normal, saülam insa- na oynaq, adamûn ÿhvalûnû qaldûran caz xoø olmaya bilÿr? Sizÿ isÿ burada hÿr cör kþhnÿ-köröøö sûrûyûrlar! Yÿni siz he÷ vaxt “Mavi Tanqo” oynamamûsûnûz? Yÿni he÷ vaxt Arkadi Raykinin icmallarûnû gþrmÿmisiniz? Siz he÷ Avropada olma- mûsûnûz! Haradan bilÿsiniz ki, yaøamaq necÿ olur?.. Mÿn dþnÿ-dþnÿ mÿslÿhÿt gþrörÿm: siz gÿrÿk kimisÿ sevÿsiniz! – o, qûzûn dodaqlarûndakû acû qûrûølarû gþrmÿdÿn stulun sþy- kÿnÿcÿyi arxasûnda durub natiqlik edirdi. – Kimisÿ! Gecÿ iøûqlarûnûn sayrûømasû! Qÿøÿng paltarlarûn xûøûltûsû! – Bÿli, bu kiøinin fazalarû yenÿ qarûøûq döøöb! – Rubin hÿyÿcanla dedi. – Burada gÿrÿk hþkmönö gþstÿrÿsÿn! Vÿ Valentulyanûn arxasûndan ÿlini uzadaraq cazû sþn- dördö. Valentulya ilan vurmuø kimi geriyÿ dþndö: – Lev Qriqoryi÷! Sizÿ kim ixtiyar verib?.. O,özönöturøutdu,qorxuncnÿzÿrlярлÿbaxmaqistÿdi. On yeddinci sonatanûn azadlûüa ÷ûxarûlmûø yöyrÿk melo- diyasû uzaq köncdÿn eøidilÿn qaba mahnû ilÿ rÿqabÿtdÿ qalib gÿlÿrÿk tÿmiz eøidilmÿyÿ baøladû. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 59 Rubinin bÿdÿni, sanki, boøalmûødû, özöndÿ isÿ gözÿøtÿ getmÿyÿhazûrgþzlÿrivÿözÿrindÿpe÷enyeовунтуlarûolan saq qalû diqqÿti cÿlb edirdi. – Möhÿndis Pryan÷ikov! Siz hÿlÿ dÿ Atlantika xartiya- sûnû yadûnûzdan ÷ûxarmamûsûnûz? Bÿs vÿsiyyÿtnamÿnizi necÿ, yaz mûsûnûz? Gecÿ øapøaplarûnûz kimÿ qalacaq? Pryan÷ikovun özö ciddi gþrkÿm aldû. O, iøûqlû nÿzÿrlÿ Rubinin gþzlÿrinin i÷inÿ baxdû vÿ sakitcÿ soruødu: – Qulaq asûn, bu nÿ demÿkdir? Yÿni insana hÿbsxanada da azadlûq yoxdur? Bÿs onda harada var bu azadlûq? Quraødûrûcûlardan kimsÿ onu ÷aüûrdû vÿ Pryan÷ikov ÿzgin halda Rubindÿn uzaqlaødû. Rubin sÿssizcÿ þz kreslosuna, Qleblÿ dal-dala oturdu vÿ dinlÿmÿyÿ hazûrlaødû, lakin sakitlÿødirici melodiya yarûm ÷ûq kÿsilmiø nitq kimi gþzlÿnilmÿdÿn qûrûldû ki, bu da on yed- dinci sonatanûn dÿbdÿbÿsiz vÿ sadÿ sonluüu idi. Rubin tÿkcÿ Qlebin eøidÿ bilÿcÿyi tÿrzdÿ sþydö. O isÿ arxasû Rubinÿ qalaraq dedi: – Hÿrf-hÿrf sþylÿ, eøitmirÿm. – Deyirÿm, he÷ bÿxtim gÿtirmir, – Rubin xûrûltûlû sÿslÿ dillÿndi. – Bu dÿfÿ dÿ sonatanû dinlÿyÿ bilmÿdim... – Ona gþrÿ ki, mötÿøÿkkil deyilsÿn, nÿ qÿdÿr sÿnÿ demÿk olar! – dostu donquldandû. – Amma sonata ÷oox yaxøû idi. Sonuna fikir verdin? Nÿ bir gurultu, nÿ dÿ bir pû÷ûltû var. Kÿsildi – vÿssalam. Hÿyatda olduüu kimi... Bÿs sÿn harada idin? – Almanlarla idim, – Rubin gölömsöndö. – Milad bay- ra mûnû qarøûlayûrdûm. Onlar belÿcÿ, bir-birini gþrmÿyÿrÿk, peysÿrlÿrini, demÿk olar ki, bir-birinin ÷iyinlÿrinÿ qoyaraq sþhbÿt edirdilÿr. – ßhsÿn. – Qleb fikirlÿødi. – Sÿnin onlara qarøû möna si- bÿtin xoøuma gÿlir. Sÿn saatlarla Maksa rus dili þyrÿdirsÿn. Amma onlara nifrÿt etmÿyÿ dÿ ÿsasûn vardû. – Nifrÿt etmÿyÿ? Xeyr. ßlbÿttÿ, onlara olan ÿvvÿlki mÿhÿb bÿtimÿ xÿlÿl gÿlib. Hÿtta bu bitÿrÿf vÿ hÿlim Maks – 60 mÿgÿr cÿlladlarla birgÿ o da mÿsuliyyÿti bþlöømör? Axû o da qatillÿrÿ mane olmadû, elÿ deyilmi? – Èndi bizim nÿ Abakumova, nÿ dÿ Øiøkin-Mûøkinÿ mane olmadûüûmûz kimi... – Qulaq as, Qleb, son nÿticÿdÿ mÿn he÷ dÿ rus olma üûm- dan ÷ox yÿhudi deyilÿm? Vÿ dönya vÿtÿndaøû olmaüûmdan ÷ox da rus deyilÿm? – Yaxøû dedin. Dönya vÿtÿndaølarû! – bu, qansûz, tÿmiz sÿslÿnir. – Yÿni kosmopolitlÿrik. Bizi döz elÿyib tutublar. – ßlbÿttÿ, döz elÿyiblÿr. Baxmayaraq ki, sÿn hÿmiøÿ Ali Mÿhkÿmÿyÿ bunun ÿksini söbut etmÿyÿ ÷alûøûrsan. Pÿncÿrÿnin rÿfi östöndÿn diktor yarûm dÿqiqÿdÿn sonra “Sosializm yarûøûnûn göndÿliyi”ni oxuyacaüûnû vÿd etdi. Bu yarûm dÿqiqÿ ÿrzindÿ Qleb qabaqcadan dÿqiq hesab- lanmûø lÿng hÿrÿkÿtlÿ ÿlini qÿbulediciyÿ uzatdû, diktora xûrûl- damaüa imkan vermÿdÿn boynunu bururmuø kimi a÷arûn dÿstÿyini burdu. Onun azca bundan ÿvvÿlki canlû sifÿti yorüun, bozumtul rÿng almûødû. Pryan÷ikovun baøû isÿ baøqa problemÿ qarûømûødû. Hansû göclÿndirici kaskadû qoymaq lazûm olduüu haqda fikir lÿøÿ-fikirlÿøÿ o, qayüûsûz zömzömÿ edirdi: “Huqi-buqi, Huqi-buqi, Samba! Samba!” 6 Qleb Nerjin Pryan÷ikovla hÿmyaø olsa da, daha yaølû gþrönördö. Onun yanlara daranmûø xurmayû sa÷larûnûn hÿlÿ sûx olmasûna baxmayaraq, gþzlÿrinin, dodaqlarûnûn kÿnar la- rûnda qûrûø taülarû, alnûnda isÿ øûrûmlar aydûn sezilirdi. Özö- nön tÿmiz hava ÷atûømazlûüûna hÿssas dÿrisi solüun gþrö- nör dö. Hÿrÿkÿtlÿrindÿki qÿnaÿtcillik isÿ onu ÿmÿlli-baølû qoca gþstÿrirdi. Bu, hÿbs döøÿrgÿsindÿ mÿhbusun tökÿn- Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 61 mÿkdÿ olan göcönö qoruyan tÿbii qÿnaÿtcillik idi. Doüru- dur, øaraøkada, ÿt yemÿklÿrinin verildiyi vÿ özöcö ÿzÿlÿ qöv vÿ sinin tÿlÿb olunmadûüû øÿraitdÿ hÿrÿkÿtlÿrdÿ bu dÿrÿ- cÿ qÿnaÿtÿ ehtiyac yox idi, amma Nerjin ÷alûøûrdû ki, ona ayrûlmûø hÿbs möddÿtindÿ hÿrÿkÿtlÿrinin bu cör nizamûnû mÿnimsÿsin vÿ hÿmiøÿlik vÿrdiø halûna salsûn. Hazûrda Nerjinin masasû östönÿ barrikada kimi kitab vÿ qovluqlar qalanmûødû, ortada qalan bir az yeri dÿ yenÿ qovluqlar, makinada yûüûlmûø mÿtnlÿr, kitablar, xarici vÿ rusca jurnallar tutmuødu ki, onlarûn hamûsû da a÷ûlmûø vÿziy- yÿtdÿ idi. He÷ nÿdÿn xÿbÿri olmayan kÿnar adam burada tÿdqiqat÷û tÿxÿyyölönön donuqlaømûø tufanûnû gþrÿ bilÿrdi. Lakin bunlarûn hamûsû yalandan idi, Nerjin bu maska- radû axøamlar otaüa gÿlÿcÿklÿri halda rÿislÿrin baølarûnû tov- la maq ö÷ön edirdi. ßslindÿ isÿ onun gþzlÿri döz qabaüûnda olanlarû belÿ gþr mördö. O, bÿyaz ipÿk pÿrdÿni ÷ÿkdi vÿ qaranlûq pÿncÿrÿnin øöøÿ- lÿrinÿ baxmaüa baøladû. Gecÿ mÿkanûnûn sonsuzluüunda Moskvanûn seyrÿk gur iøûqlarû gþrönördö, tÿpÿnin arxasûn- dakû øÿhÿrin þzö isÿ hödudsuz daüûnûq iøûq sötunu ilÿ gþyö iøûqlandûrûrdû vÿ ona tönd-qonur rÿng verirdi. Nerjinin xösusi tÿrzdÿ qurulmuø yaylû, körÿyin hÿr bir hÿrÿkÿtinÿ uyüunlaøa bilÿn sþykÿnÿcÿyi olan stulu, qûrûøûqlû pÿrdÿli xösusi masasû (buralarda belÿ øey dözÿltmirlÿr), cÿnuba a÷ûlan pÿncÿrÿnin qabaüûnda rahat yeri vardû vÿ bötön bunlar Marfino øaraøkasûnûn tarixindÿn xÿbÿrdar olan kÿsÿ hÿmin adamûn lap ÿvvÿldÿn burada olduüunu deyirdi. Øaraøka nÿ vaxtsa bu yerdÿ olmuø, lakin ÷oxdan øÿhÿ- rÿ bitiømiø Marfino kÿndinin adû ilÿ adlandûrûlmûødû. Onun ÿsasûtÿxminÿnö÷ilÿvvÿl,iyulaxøamlarûnûнbirindÿqoyul- muødu. ßvvÿlcÿ Moskvaÿtrafû seminariyalardan birinin tikanlû mÿftilÿ alûnmûø kþhnÿ binasûna döøÿrgÿlÿrdÿn ÷aüû rûl mûø on beø nÿfÿrÿ qÿdÿr mÿhbus gÿtirdilÿr. Øaraøka sakin lÿ ri nin Krûlov dþvrö adlandûrdûqlarû hÿmin dþvrdÿn indi yalnûz xoø 62 xatirÿlÿr qalmûødû. O dþvrdÿ hÿbsxana yataq xa na sûn da “Bi- Bi-Si”ni ucadan qoømaq (hÿlÿ bu radio stan si ya nûn sÿsini boüa bilmirdilÿr), axøamlar zonada sÿrbÿst gÿz mÿk, nizam- namÿyÿ zidd olaraq bi÷ilmÿmiø øehli otun östö nÿ uzanmaq (qaydaya gþrÿ, ot tÿmiz bi÷ilmÿli idi ki, mÿh bus lar tikanlû mÿftilÿ doüru sörönÿ bilmÿsinlÿr), istÿsÿn ÿbÿdi ulduzlarû, istÿsÿn dÿ tÿr basmûø DÈN starøinasû Jvakunun tÿmir edilÿn binadan gecÿ nþvbÿsi vaxtû tirlÿri necÿ oüur la dûüûnû vÿ onlarû mÿftilin altûndan diyirlÿdÿrÿk pe÷dÿ yan dûr maq ö÷ön necÿ evinÿ apardûüûnû seyr edÿ bilÿrdin. O vaxt øaraøka elmi cÿhÿtdÿn nÿyi tÿdqiq etmÿli oldu- üunu hÿlÿ bilmirdi vÿ ö÷ dÿmiryol qatarûnûn Almaniyadan ÷ÿkib gÿtirdiyi ÷oxsaylû yeøiklÿri a÷maqla mÿøüul idi; rahat alman stul vÿ masalarûnû tutur, kþhnÿlmiø vÿ sûnûq-salxaq hal da gÿlib ÷ûxmûø telefoniya, ultraqûsa radio dalüalarû vÿ akus tika özrÿ aparatlarû saf-÷örök edir, aydûnlaøûrdû ki, “Lorens” fir ma sûnû kþ÷örmÿk ö÷ön gþndÿrilmiø, radiodan vÿ alman dilin dÿn yox, mÿhz mebeldÿn yaxøû baøû ÷ûxan DÈN kapitanû Berlin ÿtrafûnda rÿislÿrinin vÿ þzönön Moskvadakû mÿn zil lÿri ö÷ön qarnitur axtarana kimi almanlar ÿn yaxøû apa rat larû vÿ ÿn yeni sÿnÿdlÿri macal tapûb oüurlaya, ya da yan dûra bilmiødilÿr. O vaxtdan ot ÷oxdan bi÷ilmiødi, qapûlarû ancaq zÿnglÿ a÷ûrdûlar, øaraøkanû da Beriyanûn idarÿsindÿn alûb Aba ku mo- vun idarÿsinÿ vermiø vÿ mÿxfi telefoniya ilÿ mÿøüul olma- üa mÿcbur etmiødilÿr. Mþvzunu bir ilÿ hÿll etmÿyi nÿzÿr dÿ tutmuødular, amma o artûq iki il idi uzanûrdû, hÿr dÿfÿ geniø- lÿn di rilir, dolaøûüa döøör, yeni-yeni sahÿlÿri ÿhatÿ etmÿ yÿ baø layûrdû vÿ burada, Rubinin vÿ Nerjinin masalarû östön dÿ, telefonda sÿslÿrin tanûnmasûna, insan sÿsinin tÿkrar olun maz- lûüû nûn sÿbÿblÿrini möÿyyÿn etmÿyÿ qÿdÿr gÿlib ÷atmûødû. Gþrönör, ÿvvÿllÿr he÷ kÿs bu iølÿ mÿøüul olmamûødû. Hÿr halda, onlar bir kimsÿnin ÿsÿrlÿri ilÿ rastlaømamûødûlar. Bu iø ö÷ön onlara yarûm il vaxt vermiødilÿr, sonra yenÿ yarûm il, daha sonra yenÿ yarûm il ÿlavÿ etdilÿr, amma yenÿ Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 63 dÿ, az da olsa, irÿlilÿyÿ bilmÿdilÿr, indi isÿ vaxt gÿlib ÷atûr, onlarû mþhkÿm sûxûrdû. Èøin belÿ xoøagÿlmÿz tÿzyiqini hiss edÿn Rubin ÷iyni östön dÿn øikayÿtlÿnmÿyindÿ davam edirdi: – Bu gön nÿsÿ iølÿmÿyÿ he÷ hÿvÿsim yoxdur... – Tÿÿccöblödör, – Nerjin mûzûldandû. – Deyÿsÿn, cÿmi dþrd il dþyöømösÿn, he÷ beø ili dÿ tam oturmamûsan, elÿ dir- mi? Artûq yorulmusan? ×alûø, Krûma istirahÿtÿ gþndÿriø al. Susdular. – Sÿn mÿøüulsan? – Rubin sakitcÿ soruødu. – Aha.
– Bÿs sÿslÿrlÿ kim mÿøüul olacaq? – Dözö, sÿnÿ ömid edirdim. – Tÿsadöfÿ bir bax! Mÿn dÿ sÿnÿ ömid edirdim. – Sÿnin he÷ vicdanûn yoxdur. Bu marka altûnda sÿn Lenin kadan 1 nÿ qÿdÿr ÿdÿbiyyat almûsan? Mÿøhur vÿkillÿrin nitq lÿrini. Koninin xatirÿlÿrini. “Aktyorun þz özÿrindÿ iøi”ni. Nÿha yÿt, lap abrûnû itirÿrÿk, øahzadÿ Turandot haqqûnda tÿd qi qatlarû? QULaqda 2 hansû dustaq belÿ kitab se÷imi ilÿ qör rÿ lÿnÿ bilÿr? Rubin iri dodaqlarûnû boru kimi qabaüa uzatdû. Hÿr dÿfÿ belÿ edÿndÿ onun sifÿti gölmÿli – sÿfehsayaüû gþrkÿm alûrdû: – Qÿribÿdir. Bötön bu kitablarû, hÿtta øahzadÿ Turandot haqqûnda olanû da, mÿn iø vaxtû kiminlÿsÿ birgÿ oxuyurdum? Sÿninlÿ deyildi ki? – Dözö, mÿn iølÿyÿrdim. Bu gön fÿdakarcasûna iølÿyÿr- dim. Amma iki hal mÿni iøimdÿn yayûndûrûr. Birincisi, mÿnÿ parket dþøÿmÿlÿrlÿ baülû sual ÿzab verir. – Hansû dþøÿmÿlÿrlÿ baülû? – Kaluqa zastavasûndakû DÈN-in evi yarûmdairÿ øÿk lin dÿ, qöllÿlidir. Qûrx beøinci ildÿ onun tikintisindÿ bizim döøÿrgÿ- miz olub, mÿn dÿ orada parket÷i øagirdi iølÿmiøÿm. Bu gön eøi dirÿm ki, sÿn demÿ, Roytman hÿmin evdÿ yaøayûr. Vÿ mÿnÿ 1 Leninka – V.È.Lenin adina SSRÈ Dþvlÿt Kitabxanasû 2 QULaq – rusca Baø Dцøÿrgÿlÿr Èdarÿsi (Qlavnoye Upravleniye Lagerey) 64 sÿnÿtkar vicdanû, lap istÿsÿn, nöfuz mÿsÿlÿsi rahatlûq ver- mir: gþrÿsÿn, o evin dþøÿmÿlÿri cûrûldamûr ki? Axû ÿgÿr cûrûl- dayûrsa, demÿli, dþøÿmÿ baødansovdu vurulmuødur? Mÿn dÿ ki bunu dözÿltmÿkdÿ acizÿm! – Qulaq as, bu, dramatik bir söjetdir. – Sosialist realizmi ö÷ön. Èkincisi, bilÿ-bilÿ ki bazar gönö ancaq azad ÿmÿkdaølar istirahÿt edÿcÿklÿr, øÿnbÿ gönönön axøamûnû iølÿmÿk bayaüûlûq deyil ki? Rubin ah ÷ÿkdi: – Azad ÿmÿkdaølar artûq ÿylÿncÿ möÿssisÿlÿrinÿ daüû lû- øûblar. ßlbÿttÿ, yetÿrincÿ aøkar iyrÿnclikdir. – Amma onlar lazûm olan ÿylÿncÿ möÿssisÿlÿrini se÷ir- lÿrmi? Hÿyatdan bizdÿn ÷ox hÿzz alûrlarmû? – bunun þzö dÿ bir sualdûr. Dustaq vÿrdiøi ilÿ elÿ sakit danûøûrdûlar ki, hÿtta Ner jinlÿ özbÿöz oturmuø Serafima Vitalyevna belÿ onlarûn dedik lÿ- rini eøidÿ bilmirdi. Onlar arxalarû otaüûn qalan hissÿsinÿ, gþzlÿri isÿ pÿn- cÿ rÿyÿ, zonanûn fÿnÿrlÿrinÿ, qaranlûqda sezilÿn qarovul qöl- lÿ sinÿ, uzaq oranjereyalarûn iøûqlarûna, sÿmada iz qoymuø Mos kva iøûqlarûnûn aüûmtûl sötununa tÿrÿf oturmuødular. Riyaziyyat÷û olsa da, Nerjin dil÷iliyÿ biganÿ deyildi vÿ rusdilininsÿslÿnmÿsiMarfinoЕlmi-ТÿdqiqatИnstitutunun iø materialûna ÷evrilÿndÿn sonra onu hÿmiøÿ burada yeganÿ filoloq olan Rubinlÿ bir cötlöyÿ salûrdûlar. Artûq iki il idi ki, bu iki nÿfÿr göndÿ on iki saat bir yerdÿ, körÿk-körÿyÿ otururdu. Èlk dÿqiqÿdÿn mÿlum olurdu ki, hÿr ikisi cÿbhÿ÷idir; ikisi dÿ Øimal-Qÿrb vÿ Belarus cÿbhÿlÿrindÿ olub, hÿr ikisinin dÿ ordenlÿrdÿn ibarÿt “ki÷ik centlmen dÿsti” var; onlarûn hÿr ikisi cÿbhÿdÿ eyni ayda vÿ eyni SMERØ 1 tÿrÿfindÿn, hamû ö÷ön “yararlû” sayûlan eyni bir maddÿ ilÿ (10-cu maddÿ ilÿ) hÿbs olunmuødu, hÿr ikisi eyni möddÿt (on il) almûødû (bötön baøqalarû da elÿ bu möddÿti alûrdû). Aralarûndakû yaø 1 SMERШ – 1941–1945-ci illÿr mцharibÿsi vaxtû sovet hÿrbi ÿks-kÿøfiy- yatû (ruscа “Smert øpionam” – casuslara þlцm) Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 65 fÿrqi dÿ tÿxminÿn cÿmi altû il idi, hÿrbi rötbÿlÿri arasûnda da bircÿ pillÿ fÿrq vardû – Nerjin kapitan idi. Rubini bir dÿ o cÿlb edirdi ki, Nerjin ÿsirlikdÿ olduüuna gþrÿ hÿbsxanaya döømÿmiødi vÿ demÿli, xarici þlkÿlÿrin anti sovet ruhu ona sirayÿt etmÿmiødi: Nerjin sovet insanû idi, amma bötön gÿncliyi boyu aülû ÷aøana kimi kitablarû tþköb-tþköødörmöø vÿ nÿhayÿtdÿ qÿrara gÿlmiødi ki, Stalin leni nizmi tÿhrif edib. Bu qÿrarûnû kaüûz par÷asûna yazan kimi dÿ onu hÿbs etmiødilÿr. Hÿbsxana vÿ döøÿrgÿnin kontu zi ya- la dûüû Nerjin yenÿ dÿ Rubin ö÷ön “þz adamû” olaraq qalûrdû, hÿmin sÿbÿbdÿn dÿ onun cÿfÿng vÿ þtÿri fikirlÿrini din lÿ- mÿyÿ onun sÿbri ÷atûrdû. Bir az da qaranlûüa baxdûlar. Rubin aüzûnû mar÷ûldatdû: – Amma yenÿ dÿ sÿn ÿqli cÿhÿtdÿn miskinsÿn. Bu, mÿni narahat edir. – Mÿnÿ lazûm da deyil: dönyada aüûllû øey ÷oxdur, yax- øûsû azdûr. – Elÿ isÿ al, sÿnÿ bir yaxøû kitab verim, oxu. – Yenÿ yazûq, aldanmûø buüalar haqdadûr? – Yox.
– Onda taqÿtdÿn salûnmûø øirlÿr haqqûnda? – Dedim ki, yox! – Bura bax, mÿn insanlardan baø a÷a bilmirÿm, buüa nÿyi mÿ gÿrÿkdir? – Sÿn bu kitabû oxumalûsan! – Mÿn he÷ kÿs ö÷ön he÷ nÿ etmÿli deyilÿm, yadûnda saxla! Spiridon demiøkÿn, bötön borclarûmû vermiøÿm. – Miskin øÿxsiyyÿt! Bu, iyirminci ÿsrin ÿn yaxøû kitab- larûndan biridir! – O, doürudanmû, baøa döømÿli olduüum hÿr øeyi mÿnÿ a÷acaq? Ènsanlar nÿdÿ sÿhv ediblÿrsÿ, deyÿcÿk? – Aüûllû, xeyirxah, son dÿrÿcÿ vicdanlû yazû÷û, ÿsgÿr, ov÷u, balûq÷û, ÿyyaø, arvadbaz, hÿr cör yalana nifrÿt edÿn, sadÿ lik axtaran, olduqca insanpÿrvÿr, dahiyanÿ dÿrÿcÿdÿ sadÿlþvh... 66 – Eh, sÿn dÿ ki... – Nerjin gölömsöndö. – Þz jarqonunla bötön qulaqlarûmû doldurursan. Heminqueysiz otuz il yaøa- dûm, bir möddÿt dÿ ke÷inÿrÿm. Onsuz da, hÿyatûmû par÷a- tikÿ ediblÿr. Èmkan ver, baøa vurum! Èmkan ver, he÷ olma- sa, harasa yþnÿlim... Vÿ þz masasûna tÿrÿf dþndö. Rubin kþks þtördö. O, ÿvvÿlki kimi þzöndÿ yenÿ iø ÿhvalû tapa bilmirdi. Qabaüûndakû masanûn östöndÿ rÿfÿ sþykÿdilmiø ×in xÿri tÿsinÿ baxmaüa baøladû. Bu xÿritÿni nÿ vaxtsa qÿzetlÿrin birin dÿn kÿsib kartona yapûødûrmûødû; bötön þtÿn il boyu qûr mûzû qÿlÿmlÿ özÿrindÿ kommunist qoøunlarûnûn ke÷diyi yolu qeyd etmiødi, indi, tam qÿlÿbÿdÿn sonra isÿ xÿritÿni qaba üûna qoymuødu ki, ruh döøkönlöyö vÿ yorüunluq anla- rûnda ona baxûb ÿhvalûnû qaldûrsûn. Ancaq bu gön Rubini özöcö qössÿ börömöødö vÿ hÿtta qalib gÿlmiø bþyök vÿ qûrmûzû ×in ÿrazisi belÿ bu qössÿni östÿlÿyÿ bilmirdi. Nerjin isÿ hÿrdÿn plastik qÿlÿmin iti ucunu sora-sora, sanki, qÿlÿmlÿ deyil, iynÿ ilÿ yazûrmûø kimi xûrda xÿtlÿ xid- mÿti kamuflyajûn i÷indÿ itib getmiø bir barmaq kaüûz par ÷a sû- na yazûrdû: “Riyaziyyat÷û ö÷ön 17-ci ilin tarixindÿ gþz lÿ nil mÿz he÷ nÿ yoxdur. Axû doxsan dÿrÿcÿdÿ tangens son suz luüa doüru sörÿt gþtörör vÿ dÿrhal da sonsuzluq minu su u÷uru- muna döøör. Elÿcÿ dÿ Rusiya, ilk dÿfÿ olaraq gþrön mÿ miø azad lûüa sarû yöksÿlÿrÿk, dÿrhal da tiraniyalarûn ÿn pisinÿ qÿrq oldu. Bu, he÷ kÿsÿ birinci dÿfÿdÿn möyÿssÿr olmamûødû”. Akustika laboratoriyasûnûn iri otaüû þz göndÿlik dinc mÿi- øÿti ilÿ yaøayûrdû. Elektrik ÷ilingÿrinin balaca möhÿr riki uüul- dayûrdû. Komandalar eøidilirdi: “Yandûr!”, “Sþndör!” Radio da nþvbÿti dÿfÿ qondarma, sentimental bir veriliø gedirdi. Kimsÿ bÿrkdÿn “altû-Ka-yeddi” radio lampasûnû tÿlÿb etdi. He÷ kÿsin ona fikir vermÿdiyi dÿqiqÿlÿrdÿ Serafima Vital- yevna kaüûz par÷asûnû yazmaüûnda davam edÿn Nerjinÿ diq- qÿtlÿ baxûrdû. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 67 ßmÿliyyat mövÿkkili mayor Øikin qûza bu mÿhbusa gþz qoymaüû tapøûrmûødû. Yüklə 6,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|