Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin
Yüklə 6,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2 Elÿ möÿssisÿlÿr var ki, onlarûn qapûsû aüzûnda östönÿ “Xidmÿti” yazûlmûø tönd-qûrmûzû fÿnÿrlÿ qarøûlaøûrsan. Ya da gözgö kimi lþvhÿ ilÿ: “Kÿnar øÿxslÿrÿ giriø qÿti qadaüandûr”. Ya da ki masanûn arxasûnda zÿhmli qapû÷û oturur, buraxûlûø vÿrÿqÿlÿrini yoxlayûr. Vÿ ÿl÷atmaz qapûlarûn arxasûnda, qada- üan olunmuø bötön yerlÿrdÿ olan kimi, Allah bilir, nÿlÿrin baø verdiyini döøönörsÿn. Orada isÿ adicÿ dÿhlizdir, ola bilÿr ki, hÿmiøÿ gþrdök- lÿrindÿn bir az tÿmiz. Dÿhlizin ortasû ilÿ isÿ qûrmûzû rÿngli rÿsmi giø payÿndaz dþøÿnmiø olur. Parket dÿ qaydasûnda silinib. Lazûmi mÿsafÿlÿrdÿ töpörcÿk qablarû da qoyulub. Lakin insanlar seyrÿkdir. Qapû-qapû gÿzmirlÿr. Qapûlarûn hamûsû qara meøinlÿ þrtölmöødör, aü pÿr÷im- lÿri olan qara meøinin östöndÿ isÿ nþmrÿ ovallarû gözgö kimi parûldayûr. Belÿ otaqlarûn birindÿ iølÿyÿnlÿr qonøu otaqda nÿlÿrin baø verdiyi barÿdÿ Madaqaskar adasûnûn bazar yeniliklÿri haqda bildiklÿrindÿn dÿ az bilirlÿr. Hÿmin o øaxtasûz vÿ tutqun dekabr axøamû Moskva Mÿrkÿzi Avtomat Telefon Stansiyasûnda, bu cör qadaüan olunmuø dÿhlizlÿrin birindÿ, bu cör ÿl÷atmaz, komendan- tûn siyahûlarûnda 194 saylû, DTN 1 6-cû idarÿsinin XI øþbÿsindÿ isÿ “A-1 saylû post” kimi gþstÿrilmiø otaqda iki leytenant nþv bÿ ÷ÿkirdi. Doürudur, onlar formada deyildilÿr, mölki geyim dÿ idilÿr: telefon stansiyasûnûn binasûna bu paltarda girib-÷ûxmaq onlara daha mönasib idi. Divarûn birini lþvhÿlÿr, siqnal stendi tuturdu, elÿ bura- daca telefon-akustika avadanlûüûnûn plastiki qaralûr, metalû bÿrq vururdu. O biri divardan isÿ saralmûø kaüûzda ÷oxlu bÿndlÿri olan tÿlimat asûlmûødû. Bu mömkön ola bilÿcÿk bötön qayda pozuntularûnû vÿ sapmalarû nÿzÿrdÿ tutan, onla- rûn qarøûsûnû alan tÿlimata gþrÿ, Amerika sÿfirliyinin danû- 1 DTN – Dþvlÿt Tÿhlцkÿsizliyi Nazirliyi Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 41 øûq larûna qulaq asûlarkÿn vÿ onlar lentÿ yazûlarkÿn iki nÿfÿr nþvbÿ ÷ÿkmÿli idi: bir nÿfÿr qulaqlûqlarû ÷ûxarmadan, fasi lÿ- siz øÿkildÿ dinlÿmÿli, o birisi isÿ, ayaqyolu istisna olmaqla, otaq dan he÷ yerÿ ÷ûxmamalû, hÿr yarûm saatdan bir yolda- øûnû ÿvÿz etmÿli idi. Bu cör tÿlimat özrÿ iølÿyÿrkÿn sÿhv etmÿk mömkön deyildi. Lakin dþvlÿt qurumlarûnûn ideal mökÿmmÿlliyi ilÿ insa nûn cûlûz qeyri-mökÿmmÿlliyi arasûndakû faciÿvi ziddiyyÿtÿ uyüun olaraq bu dÿfÿ tÿlimat pozulmuødu. He÷ dÿ ona gþrÿ yox ki, nþvbÿdÿ olanlar tÿzÿ vÿ tÿcröbÿsiz idilÿr, mÿhz ona gþrÿ ki, onlar tÿcröbÿli idilÿr vÿ bilirdilÿr ki, he÷ vaxt qeyri-adi he÷ nÿ baø vermir. Þzö dÿ Qÿrbdÿ, Milad bayramû ÿrÿfÿsindÿ. Onlardan birindÿn, enliburun leytenant Tyukindÿn bazar ertÿsi siyasi dÿrsdÿ mötlÿq soruømalûydûlar ki, “xal qûn dost- larû kimdir vÿ onlar sosial-demokratlara qarøû necÿ möba- rizÿ apa rûrlar”, niyÿ ikinci qurultayda ayrûlmaq, – bu, döz gön addûm idi, – beøinci qurultayda isÿ birlÿømÿk lazûm gÿlmiødi vÿ bu da doüru addûm idi, altûncû qurultaydan sonra isÿ hÿr kÿs möstÿqil hÿrÿkÿt etmÿli idi ki, bu da daha bir dözgön addûm idi. Tyukin øÿnbÿ gönö bunlarû oxumayacaqdû, yadda sax la yacaüûna ömid etmirdi, bazar gönö, onun nþvbÿsi baøa ÷atan dan sonra, bacûsûnûn ÿri ilÿ yöklÿrini yaxøûca tutmaüû plan laødûrûrdûlar, bazar ertÿsi sÿhÿri isÿ baøû aürûyacaqdû vÿ bu cÿfÿngiyat onsuz da, baøûna girmÿyÿcÿkdi. Partiya tÿø ki- latû katibi isÿ Tyukinÿ irad tutur vÿ böroya ÷aüûrmaqla hÿdÿ- lÿyirdi. ßsas cavab vermÿk yox, konspekti tÿqdim etmÿk idi. Bötön hÿftÿ boyu Tyukin vaxt tapa bilmÿmiødi, elÿ bu gön dÿ sonraya saxlamaüa ÷alûømûødû, indi isÿ o, yoldaøûndan þz ÿvÿzinÿ dÿ iølÿmÿyi xahiø etmiø vÿ bir köncdÿ, masaöstö lam- panûn yanûnda yerini rahatlayaraq “Qûsa kurs”dan gah bir, gah da baøqa yeri dÿftÿrinÿ kþ÷örördö. Yuxarû iøûqlarû hÿlÿ yandûrmamûødûlar. Tÿkcÿ maqnito- fonun yanûndakû nþvbÿt÷i lampa yanûrdû. Qûvrûmsa÷, yumru ÷ÿnÿli leytenant Kuleøov qulaqlûqlarû taxûb oturmuødu vÿ darûxûrdû. Alûnasû øeylÿri sÿhÿr tezdÿn sifariø etmiødilÿr, 42 nahardansonraisÿsÿfirlik,elÿbil,yatmûødû,bircÿдяфяdÿ olsa zÿng gÿlmirdi. Bir xeyli oturduqdan sonra Kuleøov sol ayaüûndakû ÷iban- lara baxmaq istÿdi. Ayaüûna mÿlum olmayan sÿbÿb dÿn yeni- yeni ÷ibanlar ÷ûxûrdû. Onlara yaøûl mÿlhÿm, sink vÿ strep to sid mÿlhÿmi ÷ÿkirdisÿ dÿ, ÷ibanlar saüalmaq bil mir, damar la rûn altûnda geniølÿnirdi. Aürû artûq gÿzmÿyÿ dÿ mane olurdu. DTN-in klinikasûnda onu professorun qÿbu luna yazmûødûlar. Bir az ÿvvÿl Kuleøov yeni mÿnzil almûødû, arvadû da uøaq gþz- lÿ yirdi – ÷ibanlar isÿ onun bu cör xoø gözÿ ranûnû pozurdu. Kuleøov dar qulaqlûqlarû ÷ûxartdû, øalvarûnûn vÿ alt tuma- nûnûn sol balaüûnû ÷ûrmaladû, ehtiyatla yaralarûnû ÿllÿmÿyÿ vÿ qas naqlarûn kÿnarlarûnû qoparmaüa baøladû. ×ibanlarû sûxar- kÿn onla rûn i÷indÿn qonur rÿngli irin ÷ûxûrdû. Aürû elÿ göclö idi ki, ada mûn döz beyninÿ vururdu. Onu fikir gþtördö. Èlk dÿfÿ ona elÿ gÿldi ki, bunlar he÷ ÷iban yox... Yadûna hara da sa eøit- diyi dÿhøÿtli sþz döødö: qanqrena?.. ya da baøqa bir øey idi... Bir dÿ gþrdö, avtomatik iøÿ döøÿn maqnitofonun ÷arx larû artûq sÿssizcÿ fûrlanûr. ×ûrmalanmûø ayaüûnû dayaq dan gþtör- mÿ dÿn ÿlini qulaqlûqlara atdû, bir qulaüûna tutdu vÿ eøitdi: – Mÿn haradan bilim ki, siz döz deyir? – Atom bombasû? Bÿs siz kimdir? Þz soyadûnû deyin? ATOM BOMBASI !!! Yûxûlan adam dayaq axtaran kimi, tÿlaø- lan mûø Kuleøov qeyri-øöuri halda kommutatorun milini dartdû vÿ bununla da telefonlarû ayûrdû – yalnûz bundan sonra ona ÷atdû ki, tÿlimata zidd olaraq abonentin nþmrÿsini tÿyin etmÿmiødir. Èlk hÿrÿkÿti geriyÿ ÷evrilmÿk oldu. Tyukin konspektini yazûrdû vÿ he÷ nÿ gþrmÿmiødi. Tyukin dost idi. Lakin Kule- øova tapøûrûlmûødû ki, Tyukinÿ nÿzarÿt etsin, demÿli, ona da eyni tapøûrûq verilmiødi. O, titrÿyÿn barmaqlarû ilÿ lenti geri fûrladû, sÿfirliyin dþv- rÿ sinÿ isÿ ehtiyat maqnitofonu qoødu. ßvvÿl istÿdi ki, lent- dÿki yazûnû silsin vÿ sÿhvini gizlÿtsin. Amma dÿr hal rÿisi nin dÿfÿlÿrlÿ dediyi sþzlÿri xatûrladû: onlarûn pos tu nun iøi hara- dasa baøqa bir yerdÿ dÿ avtomatik lent yazûsû ilÿ tÿkrar lanûr.
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 43 Vÿ bu xoø xölyanû baøûndan atdû. ßlbÿttÿ, tÿk rar lanûr. Belÿ danûøûüû gizlÿtdiyinÿ gþrÿ isÿ – göl lÿ lÿ yÿ cÿkdilÿr! Lent geri fûrlanûb qurtardû. Dinlÿmÿni qoødu. Cinayÿtkar ÷ox tÿlÿsirdi, hÿyÿcan ke÷irirdi. O, haradan danûøa bilÿrdi? ßlbÿttÿ, fÿrdi mÿnzilindÿn yox. ×ÿtin ki iø yerindÿn danûøsûn. Sÿfirliklÿrÿ hÿmiøÿ avtomatlardan zÿng etmÿyÿ ÷alûøûrlar. Avtomatlarûn siyahûsûnû a÷an Kuleøov tÿlÿsik “Sokol- niki” metrosunun giriø pillÿkÿnindÿki telefonu se÷di. – Genka! Genka! – o, øalvarûnûn balaüûnû aøaüû sala- sala boüuq sÿslÿ ÷aüûrdû. – Avral. ßmÿliyyat÷ûlara zÿng vur! Bÿlkÿ, tuta bildilÿr!.. 3 – Tÿzÿlÿr! – Tÿzÿ dustaq gÿtiriblÿr! – Haradansûnûz, yoldaølar? – Haradan gÿlmisiniz, dostlar? – Bÿs yaxanûzdakû nÿdir, papaüûn östöndÿ – bir cör lÿkÿ- lÿr var? – Orada nþmrÿlÿrimiz olub. Baxûn, bir dÿ körÿyimizdÿ, dizimizin östöndÿ. Döøÿrgÿdÿn yola salarkÿn sþkdölÿr. – Necÿ yÿni – nþmrÿlÿr?! – Cÿnablar, izin verin, biz hansû ÿsrdÿ yaøayûrûq? Ènsan- lara nþmrÿ yapûødûrmaq? Lev Qriqoryi÷, deyin, bu nÿdir? Olmaya, bu da mötÿrÿqqi haldûr?! – Valentulya, generasiya etmÿyin, gedin øam yemÿyinÿ. – Nÿ danûøûrsûnûz, ÿgÿr haradasa insanlar alûnlarûnda nþm rÿylÿ gÿzirlÿrsÿ, mÿn øam edÿ bilmÿrÿm! – Dostlar! “Belamor” verirlÿr, dekabrûn ikinci yarûsû ö÷ön adama doqquz qutu. Øansûnûz var! – “Belamor”–“Yava”, yoxsa “Belamor”–“Dukat”? – Yarûbayarû. – Eh, yaramazlar, “Dukat”la boüurlar bizi. Nazirÿ øika- yÿt edÿcÿyÿm, and olsun. 44 – Bÿs ÿyninizdÿki nÿ kombinezondur? Niyÿ hamûnûz paraøöt÷ö kimi geyinmisiniz? – Forma qÿbul ediblÿr. ßvvÿllÿr yun kostyum verirdi lÿr, drap palto, indi isÿ simiclik edirlÿr, ÿclaflar. – Bax, tÿzÿ gÿlÿnlÿrdir! – Tÿzÿlÿrini gÿtiriblÿr. – Ey, øahinlÿr! Nÿdir, diri dustaq gþrmÿmisiniz? Bötön dÿhlizi tutmusunuz! – Oho! Kimi gþrörÿm! Dof-Donskoy!? Siz haralar day- dûnûz, Dof? Mÿn sizi qûrx beøinci ildÿ bötön Vyanada, bötön Vyanada axtarmûøam! – Gþr ÿyin-baølarû nÿ göndÿdir, özlÿri dÿ qûrxûlmayûb! Hansû döøÿrgÿdÿnsiniz, dostlar? – Möxtÿlif döøÿrgÿlÿrdÿn. Re÷laqdan... – Dubrovlaqdan... – Mÿn doqquz ildir yatûram – belÿlÿrini eøitmÿmiøÿm. – Bunlar yeni döøÿrgÿlÿrdir. Xösusi. Qûrx sÿkkizdÿ tÿsis ediblÿr. – Vyana Praterinÿ lap giriødÿ mÿni qamarladûlar – vÿ dÿrhal da... – Sÿbirli ol, Mityok, gÿl tÿzÿ gÿlÿnlÿri dinlÿyÿk... – Gÿzintiyÿ, gÿzintiyÿ! Tÿmiz havaya! Narahat olma, tÿzÿlÿri Lev sorüu-sual edÿr. – Èkinci nþvbÿ! Øam yemÿyinÿ! – Ozyorlaq, Luqlaq, Steplaq, Kamûølaq... – Döøönmÿk olar ki, DÈN-dÿ tanûnmamûø bir øair otu- rub. Poemaya göcö ÷atmûr, øerÿ dÿ vaxtû, ona gþrÿ dÿ döøÿr- gÿlÿrÿ poetik adlar qoymaqla mÿøüuldur. – Ha-ha-ha! Gölmÿlidir, cÿnablar, gölmÿli! Biz hansû ÿsrdÿ yaøayûrûq? – Yaxøû, sakit ol, Valentulya! – Baüûølayûn, adûnûz nÿdir? – Lev Qriqoryi÷. – Siz dÿ möhÿndissiniz? – Xeyr, mÿn filoloqam. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 45 – Filoloq? Yÿni burada filoloq da saxlayûrlar? – Yaxøûsû budur, soruøun: burada kimlÿri saxlamûrlar? Riya ziyyat÷ûlar, fiziklÿr, kimya÷ûlar, möhÿndis-radistlÿr, tele- fon laø dûr ma möhÿndislÿri, konstruktorlar, rÿssamlar, tÿrcö- mÿ ÷ilÿr, cild ÷ilÿr, hÿtta sÿhvÿn bir nÿfÿr geoloq da gÿtiriblÿr. – Bÿs o nÿ ilÿ mÿøüul olur? – He÷ nÿ ilÿ. Fotolaboratoriyaya dözÿlib. Hÿtta bir nÿfÿr arxitektor da var. Þzö dÿ necÿ arxitektor! – Stalinin þzönön ev arxitektoru. Onun baü evlÿrini tikib. Èndi isÿ bizimlÿ yatûr. – Lev! Sÿn þzönö materialist kimi qÿlÿmÿ verirsÿn, amma insanlara mÿnÿvi qida vermÿklÿ mÿøüulsan. Diqqÿt, dostlar! Sizi yemÿkxanaya aparanda, – orada, pÿncÿrÿnin qabaüûndakû sonuncu masanûn östöndÿ, sizin ö÷ön otuza qÿdÿr nim÷ÿ qoymuøuq. Nÿ qÿdÿr yeyÿ bilÿrsiniz, yeyin, amma partlamaya döømÿyin! – ×ox saü olun, ancaq niyÿ þz aüzûnûzdan kÿsirsiniz? – Bir øey deyil. Èndiki zamanda Mezenskdÿ duzlanmûø siyÿnÿyi vÿ darû sûyûüûnû kim yeyir ki! Bayaüûlûqdûr. – Nÿ danûøûrsûnûz? Darû sûyûüû yemÿk bayaüûlûqdûr? Mÿn döz beø ildir darû sûyûüû gþrmÿmiøÿm! – Darû sûyûüû olmaz, yÿqin, maqaradûr, yox? – Nÿ danûøûrsûnûz? Nÿ maqara? Qoy bizÿ maqara yediz- dir mÿyÿ cörÿt elÿsinlÿr! Biz onlara... – Bÿs yatablarda indi nÿ yedizdirirlÿr? – ×elyabinsk yatabûnda... – ×elyabinskdÿ – tÿzÿsindÿ, yoxsa kþhnÿsindÿ? – Sualûnûzdan gþrönör ki, bu yerlÿrÿ bÿlÿdsiniz. Tÿzÿ- sindÿ... – Orada indi necÿdir? Yenÿ dÿ ÿvvÿlki kimi mÿrtÿbÿlÿr- dÿ vater-klozetlÿrÿ qÿnaÿt edirlÿr, yenÿ dÿ dustaqlar para øa- ya 1 oturur, sonra da ö÷öncö mÿrtÿbÿdÿn daøûyûb aparûrlar? – ßvvÿlki kimi. – Siz dediniz – øaraøka. Bu øaraøka nÿ olan øeydir? – Burada adama nÿ qÿdÿr ÷þrÿk verirlÿr? 1 Пaraøa – hÿbsxana kamerasûнda ÷иркаб lÿyÿnи, vedrÿси 46 – Kim hÿlÿ øam etmÿyib? Èkinci nþvbÿ! – Aü ÷þrÿk – adama dþrd yöz qram, qara ÷þrÿk isÿ masa larûn östöndÿ olur. – Baüûølayûn, necÿ yÿni masalarûn östöndÿ? – Belÿdir, masalarûn östöndÿ, doürayûb qoyurlar. Èstÿ- yir sÿn – gþtör, istÿmirsÿn – gþtörmÿ. – Baüûølayûn, bura nÿdir, Avropadûr? – Niyÿ Avropa olur ki? Avropada masalarûn östöndÿ aü ÷þrÿk olur, qara yox. – Bÿli, bu yaüa vÿ bu “Belamor”a gþrÿ biz göndÿ on iki saat hamballûq edirik. – Hamballûq edirsiniz? ßgÿr yazû masasûnûn arxasûn- da otu rursunuzsa, artûq hamballûq etmirsiniz! Hamballûüû kölöng vuranlar edirlÿr. – Lÿnÿtÿ gÿlsin onu, oturmusan bu øaraøkada, elÿ bil, bataqlûqdasan – bötön hÿyatdan tÿcrid olunursan. Siz eøit- misiniz, cÿnablar, deyirlÿr, bÿs blatnoylarû 1 sûxûødûrûr lar, hÿtta Krasnaya Presnyada belÿ daha xoruzlana bilmirlÿr. – Kÿrÿ yaüûnû professorlara adama qûrx qram, möhÿndislÿrÿ isÿ – adama iyirmi qram. Hÿr kÿsdÿn bacarûüûna gþrÿ, hÿr kÿsÿ imkana gþrÿ. – Demÿli, siz Dneprstroyda iølÿmisiniz? – Bÿli, mÿn Vinterin yanûnda iølÿmiøÿm. Elÿ Dnepro- hesÿ gþrÿ dÿ yatûram. – Necÿ yÿni? – Bilirsÿn, mÿn onu almanlara satmûøam. – Dneprohesi? Onu axû partlatdûlar! – Nÿ olsun ki partlatdûlar? Mÿn onlara elÿ partladûlmû- øûnû satmûøam. – Doüru sþzömdör, sanki, azad kölÿk ÿsdi! Yatablar! Döøÿrgÿlÿr! Hÿrÿkÿt! Eh, imkan ola, indi bir Sovet limanûna kimi gedÿsÿn! – Vÿ geriyÿ, Valentulya vÿ geriyÿ qayûdasan! – Bÿli! Mömkön qÿdÿr tez geriyÿ, ÿlbÿttÿ! 1 Blatnoy – nцfuzlu, sþzцke÷ÿn cinayÿtkar (rus. jarq.) Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 47 – Bilirsiniz, Lev Qriqoryi÷, bu tÿÿssöratlar axûnûndan, øÿrai tin dÿyiømÿsindÿn lap baøûm gicÿllÿnir. Mÿn ÿlli iki il yaøa mûøam, þlömcöl xÿstÿlikdÿn saüalmûøam, iki dÿfÿ gþzÿl qadûn larla evlÿnmiøÿm, oüullarûm dönyaya gÿlib, yeddi dil- dÿ ÷ap olunmuøam, akademik mökafatlar almûøam, – amma he÷ vaxt bugönkö kimi xoøbÿxt olmamûøam! Mÿn hara döø- möøÿm? Sabah mÿni buz kimi soyuq suyun i÷inÿ qovma- yacaqlar! Qûrx qram kÿrÿ yaüû! Masanûn östöndÿ qara ÷þrÿk! Kitablarû qadaüan etmirlÿr! Özönö dÿ þzön qûrxa bilÿrsÿn! Nÿzarÿt÷ilÿr dÿ dustaqlarû dþymörlÿr! Nÿ bþyök bir gön! Nÿ parlaq zirvÿ? Bÿlkÿ, mÿn þlmöøÿm? Bÿlkÿ, bunlarû yuxuda gþrörÿm? Bÿlkÿ, mÿni qara basûr, mÿn cÿnnÿtdÿyÿm!! – Xeyr, mþhtÿrÿm insan, siz ÿvvÿlki kimi cÿhÿnnÿm dÿ- siniz, amma onun daha yaxøû, ali ÷evrÿsinÿ yöksÿlmisiniz – birinci ÷evrÿyÿ. Soruøursunuz ki, øaraøka nÿdir? Bilmÿk istÿsÿniz, øaraøkanû Dante döøönöb tapûb. O, þzönÿ ÿl qat- mûødû, bilmirdi ki, antik mödriklÿri harada yerlÿødirsin. Xristianlûq borcu bötpÿrÿstlÿri cÿhÿnnÿm oduna atmaüû tÿlÿb edirdi. Ancaq intibah adamûnûn vicdanû aydûn zÿkalû insanlarûn baøqa gönahkarlarla qarûødûrûlmasû vÿ cismani iøgÿncÿlÿrÿ mÿruz qoyulmasû ilÿ barûøa bilmirdi. Vÿ Dante onlar ö÷ön cÿhÿnnÿmdÿ ÿlahiddÿ bir yer fikirlÿøib tapdû. Èzninizlÿ... bu, tÿxminÿn belÿ sÿslÿnir: “...gþrdцm qarøûmda yцksÿlir uca bir qÿsr ... buradakû taьlarûn qÿdimliyinÿ bir baxûn! Dþrd yanûm dþvrÿlÿnib yeddi qatlû hasarla... Yeddi qapûdan ke÷ib yol gedirdi i÷ÿri... ... siz i÷ÿri dustaq maøûnûnda girmisiniz,
buna gþrÿ dÿ qapûlarû gþrmÿdiniz... Oradakû insanlarûn vцqarlûydû цzlÿri, Sakitdi baxûølarû, tÿmkinliydi gþzlÿri... Nÿ sÿrt idi, nÿ dÿ øad onlarûn ÷þhrÿlÿri... Gþrÿ bildim hansûsa ÿn tÿmiz vicdanlûlar ßn ali bir izdiham toplaøûbdûr o yerÿ... Sÿn mÿnÿ sþylÿ, kimdir ayrûlûb kÿnarda tÿk Hþrmÿt-izzÿtlÿ durmuø o øÿrÿfli insanlar...” 1 1 Tÿrcцmÿ ß.Kцr÷aylûnûndûr. 48 – E-he-eh, Lev Qriqoryevi÷, mÿn herr professora øaraø- kanûn nÿ olduüunu daha anlaøûqlû øÿkildÿ izah edÿ rÿm. “Prav- da”nûn baø mÿqalÿlÿrini oxumaq lazûmdûr: “Söbut olun muø- dur ki, qoyunlarûn yun vermÿsi onlarûn bÿslÿnmÿsin dÿn vÿ yem lÿn mÿ sindÿn asûlûdûr”. 4 Yolka – kÿtilin ÷atûna salûnmûø ki÷ik øam budaüû var idi. Rÿngbÿrÿng ki÷ik vatlû lampalardan toxunmuø zolaq onun ÿtrafûna iki dÿfÿ dolandûqdan sonra söd rÿngli xlorvinil mÿf- tillÿrlÿ aøaüû, dþøÿmÿdÿki akkumulyatora tÿrÿf uzanûrdû. Kÿtil ikimÿrtÿbÿli ÷arpayûlarûn arasûnda, otaüûn bir kön- cöndÿ qoyulmuødu, yuxarû qatdakû dþøÿklÿrdÿn biri bu kön cö vÿ ki÷icik yolkanû tavandakû lampalarûn gur iøûüûndan qoru yurdu. ßyinlÿrindÿ qalûn paraøöt÷ö kombinezonu olan altû nÿfÿr adam baølarûnû aøaüû salaraq ciddi bir gþrkÿmlÿ onlardan biri nin – diribaø Maks Adamûn oxuduüu protestantlarûn milad duasûnû dinlÿyirdi. Èkimÿrtÿbÿli, ayaqlarû yerÿ qaynaqlanmûø ÷arpayûlarûn dözöl döyö bþyök otaqda ayrû bir kimsÿ yox idi: øam yemÿ yin- dÿn vÿ birsaatlûq gÿzintidÿn sonra hamû axøam iøinÿ ÷ûx mûødû. Maks duasûnû qurtardû vÿ altû nÿfÿrin hamûsû oturdu. Bu adamlardan beøini acûlû-øirinli vÿtÿn xatirÿlÿri, vÿtÿn hÿsrÿti – sakit, sabit hÿyatla yaøayan doüma Almaniya ö÷ön qössÿ aüuøuna almûødû. Onlarûn uzaq þlkÿlÿrindÿ kirÿmitli damlar altûnda ilin bu birinci bayramû nÿ qÿdÿr iøûqlû vÿ øÿn ke÷irdi? Altûncû nÿfÿr, iri cössÿli, enli qara saqqallû kiøi isÿ yÿhudi vÿ kommunist idi. Tale Lev Rubini hÿm sölh pþhrÿlÿri, hÿm dÿ möharibÿ dÿyÿ nÿklÿri ilÿ Almaniyaya baülamûødû. Azad hÿyatda o, german dillÿri özrÿ mötÿxÿssis-filoloq idi, möa sir hoch-Deutсch-dÿ qösursuz danûøûrdû, lazûm gÿlÿn- dÿ orta, qÿdim vÿ yuxarû alman øivÿlÿrinÿ dÿ möraciÿt edÿ
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 49 bilirdi. Nÿ vaxtsa mÿtbuatda þz adlarû ilÿ imza atmûø alman- larûn hamûsûnû he÷ bir ÷ÿtinlik ÷ÿkmÿdÿn, øÿxsi tanûølarûnû xatûr la yûr mûø kimi xatûrlayûrdû. Reyn sahillÿrindÿki ki÷ik øÿhÿr lÿr haqda elÿ danûøûrdû ki, elÿ bil, onlarûn tÿmiz yuyul- muø kþlgÿli kö÷ÿlÿrini birbÿbir gÿzmiødi. ßslindÿ isÿ o yalnûz Prussiyada olmuødu, o da ki, cÿbhÿ ilÿ. Rubin “döømÿn qoøunlarû arasûna nizamsûzlûq salûnmasû özrÿ øþbÿ”nin mayoru idi. Tikanlû mÿftil arxasûnda qalmaq istÿmÿyÿn vÿ ona kþmÿk etmÿyÿ razûlûq verÿn almanlarû hÿrbi ÿsir döøÿrgÿlÿrindÿn ÷ûxarûrdû. Belÿ almanlarû diq qÿtlÿ se÷ir vÿ onlarû xösusi mÿktÿbdÿ tox saxlayûrdû. Bÿzilÿ rini trinitrotoluolla, saxta reyxsmarkalarla, mÿzuniyyÿt vÿrÿ qÿ- lÿri vÿ ÿsgÿr kitab÷alarû ilÿ tÿchiz edÿrÿk cÿbhÿ xÿttindÿn o yana þtörördö. Bu adamlar kþrpölÿri partlada, tutulana kimi evlÿrindÿ ola, sÿrbÿst gÿzÿ bilÿrdilÿr. Baøqalarû ilÿ Gete vÿ Øillerdÿn danûøûr, dinamiklÿrlÿ sÿslÿndirilmÿk ö÷ön hazûrlanmûø vÿ cÿbhÿdÿ vuruøan alman ÿsgÿrlÿrini silahû Hitlerÿ qarøû ÷evirmÿyÿ ÷aüûran mÿtnlÿri mözakirÿ edirdi. Onun ideoloji iø sÿriøtÿsi olan, nasizmdÿn kommunizmÿ ke÷ mÿyÿ daha ÷ox meyilli kþmÿk÷ilÿri sonradan möxtÿlif “azad alman komitÿlÿri”nÿ gþndÿrilir, orada þzlÿrini gÿlÿ- cÿk sosia list Almaniyasû ö÷ön hazûrlayûrdûlar. Daha sadÿlÿri, daha ÿsgÿrxasiyyÿt olanlarû ilÿsÿ Rubi nin þzö möharibÿ qur- ta rana yaxûn bir-iki dÿfÿ yarûlmûø cÿbhÿ xÿttini ke÷ miø, inan- dûr ma yolu ilÿ istehkamlarû ÿlÿ ke÷irÿrÿk sovet batal yon la rû- nûn itkilÿrini azaltmûødû. Lakin alman cildinÿ girmÿdÿn, almanlarû sevmÿdÿn, Alma- niya söqut edÿndÿn sonra isÿ onlara rÿhm etmÿdÿn bu insan larûn inamûnû qazanmaq olmazdû. Rubini buna gþrÿ dÿ hÿbs xanaya salmûødûlar. Èdarÿdÿki döømÿnlÿri onu 1945-ci ilin yanvar höcumundan sonra “qana – qan, þlömÿ – þlöm” øöa rûna qarøû tÿbliüat aparmaqda gönahlandûrmûødûlar. Bu da vardû ki, Rubin peøman÷ûlûq bildirmÿmiødi, lakin hÿr øey qÿzetdÿ ÷ap oluna vÿ ya onun ittihamnamÿsindÿ yazûla bilÿcÿyindÿn möqayisÿolunmaz dÿrÿcÿdÿ mörÿkkÿb idi. 50 Östönÿ köknar budaüû bÿrkidilmiø kÿtilin yanûnda iki dolabûn yanaøû qoyulmasû yolu ilÿ alûnmûø masa kimi bir øey vardû. Yemÿyi dÿ bu masanûn östönÿ yûümûødûlar: balûq konservlÿrinÿ (øaraøka dustaqlarû ö÷ön onlarûn øÿxsi hesab- la rûn dan gþtörölÿn pula paytaxt maüazalarûndan mal lar alû- nûrdû), artûq soyumaqda olan qÿhvÿyÿ vÿ þzlÿrinin biøir dik- lÿri torta qonaq olmaüa baøladûlar. Tÿmkinli sþhbÿt baølandû. Maks sþhbÿti dinc mþvzulara – qÿdim xalq adÿtlÿrinÿ, milad axøamû ilÿ baülû xoø rÿvayÿtlÿrÿ yþnÿldirdi. Yarûm÷ûq oxu muø fizik – vyanalû tÿlÿbÿ eynÿkli Alfred gölmÿli øÿkildÿ Avs triya lÿhcÿsindÿ danûøûrdû. Yumrusifÿt, qûrmûzû qulaqlarû ÷oøqa qulaqlarû kimi iøûldayan, Hitler-jugendin özvö olmuø (o, möharibÿdÿn bir hÿftÿ sonra ÿsir gþtörölmöødö) Qustav bþyök lÿrin sþhbÿtinÿ qarûømaüa cörÿt etmir, gþzlÿrini bÿrÿl dib milad lampalarûna baxûrdû. Amma sþhbÿt yenÿ dÿ axarûndan ÷ûxdû. Kimsÿ qûrx dþr- döncö ilin, beø il ÿvvÿlki vaxtûn miladûnû, o zaman almanla- rûn antik dþvr qÿlÿbÿlÿri ilÿ fÿxr edÿn kimi qörurlandûqlarû Ardenn höcumunu xatûrlatdû: hÿmin vaxt qalib almanlar dþyöøö uduzan rÿqiblÿrini qabaqlarûna qatûb qovurdular. Xatûr la dû lar ki, hÿmin o xa÷a÷uran axøamûnda bötön Alma- niya Gþbbelsi dinlÿyirdi. Rubin bir ÿli ilÿ zolaq kimi uzanan cod qara saqqalûnû didiødirÿ-didiødirÿ deyilÿnlÿri tÿsdiqlÿdi. Gþbbelsin nitqi onun yadûnda idi. Yaxøû nitq idi. Gþbbels Almaniyanû sûxûb mÿhv edÿn bötön mÿnÿvi zillÿtlÿri ÷iyinlÿrindÿ daøûyûrmûø kimi danûøûrdû. Yÿqin, sonunun yetiødiyini artûq hiss edirdi. Uzun gþvdÿsini iki dolab÷a vÿ ikimÿrtÿbÿli ÷arpayûnûn arasûna zorla yerlÿødirÿn SS ober-øturmbanföreri Rayn hold Zimmel Rubinin bu nÿzakÿtliliyini qiymÿtlÿndirmÿk istÿ- mÿdi. Yÿhudinin Gþbbels haqqûnda fikir yörödÿ bilmÿsi faktû onun ö÷ön dþzölmÿz idi. ßgÿr milad axøamûnû hÿmvÿtÿnlÿri ilÿ birgÿ ke÷irmÿkdÿn imtina edÿ bilsÿydi, yÿhudi ilÿ bir masa arxasûnda oturmaq dÿrÿcÿsinÿ qÿdÿr al÷almasûna he÷ vaxt razû olmazdû. Ancaq o biri almanlarûn hamûsû Rubinin Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 51 axøamda iøtirak etmÿsindÿ tÿkidli idi. Vÿhøi vÿ nizamsûz Moskoviyanûn döz ortasûnda qûzûl suyuna ÷ÿkilmiø qÿfÿsÿ salûnmûø almanlarûn ki÷icik hÿmvÿtÿnlÿr qrupu ö÷ön onlarû baøa döøÿn vÿ onlara yaxûn olan yeganÿ adam döømÿn ordu- sunun bu mayoru, bötön möharibÿ boyu onlarûn arasûna nifaq salmaqla mÿøüul olmuø bu yÿhudi idi. Yalnûz Rubin bu yerin adamlarûnûn adÿtlÿrini vÿ davranûø tÿrzlÿrini onlara baøa sala bilirdi, yalnûz Rubin onlara necÿ hÿrÿkÿt etmÿlÿri ilÿ baülû mÿslÿhÿtlÿr verÿ, tÿzÿ beynÿlxalq xÿbÿrlÿri onlar ö÷ön tÿrcömÿ edÿ bilirdi. Rubin ö÷ön ÿn acû variant axtaran Zimmel dedi ki, Reyx- dÿ yözlÿrcÿ parlaq natiq olub; maraqlûdûr, niyÿ bÿs boløe- viklÿrdÿ ÷ûxûølarû qabaqcadan yazmaq vÿ razûlaødûrmaq, sonra isÿ onlarû kaüûzdan oxumaq qÿbul olunub? Èrad haqlû olduüu qÿdÿr dÿ aürûlû idi. O, döømÿnÿ vÿ qatilÿ deyÿ bilmÿzdi ki, bizdÿ dÿ natiqlik istedadû olub, lakin partiya komitÿlÿri onu birdÿfÿlik yox edib. Rubindÿ Zimmelÿ qarøû nifrÿtdÿn baøqa he÷ bir hiss yox idi. Onun yadûnda idi ki, bu adam uzun illÿr Butûrkada hÿbsdÿ saxlanûldûq- dan sonra Marfinoya gÿtirilmiødi vÿ onun xûøûldayan meøin gþdÿk ÷ÿsinin qolunda bötön eses÷ilÿr arasûnda ÿn qÿddar sayûlan dÿstÿnin – mölki eses÷i niøanûnûn izlÿri gþrönördö. Zim melin özöndÿki qÿddarlûq ifadÿsini hÿtta hÿbsxana da yum øalda bilmÿmiødi. Mÿhz Zimmelÿ gþrÿ Rubin bugönkö øam yemÿyinÿ gÿlmÿk istÿmirdi. Lakin o birilÿri ÷ox xahiø edir dilÿr vÿ Rubinin bu tÿnha, he÷ cör þzlÿrinÿ yer tapa bil- mÿ yÿn adamlara yazûüû gÿlirdi; imtina etmÿklÿ onlarûn bay- ram larûnû pozmaq olmazdû. Þzönö partlamaqdan göclÿ saxlayaraq o, adamlar haq- qûnda boüazdan yuxarû möhakimÿ yörötmÿmÿyi tþvsiyÿ edÿn Puøkinin bir mÿslÿhÿtini tÿrcömÿ etdi. Qûlûqlû adam olan Maks qûzûøan mönaqiøÿnin qarøûsûnû almaüa tÿlÿsdi: o, yÿni Maks, Levin rÿhbÿrliyi altûnda artûq Puøkini heca-heca oxu- ya bilirdi. Bÿs niyÿ Raynhold tortu kremsiz gþtördö? Bÿs hÿmin o milad axøamû Lev þzö harada idi? 52 Raynhold kremdÿn bir az gþtördö. Lev xatûrlatdû ki, hÿmin vaxt o, Narva dþyöø meydanûnda, Rojan yaxûnlûüûnda, þz blin da jûnda idi. Beø nÿfÿr almanûn tapdalanmûø vÿ par÷alanmûø vÿtÿn lÿ- rini qÿlblÿrinin ÿn xoø ÷alarlarû ilÿ bÿzÿyÿrÿk yada saldûqlarû kimi, Rubinin dÿ daxilindÿ gþzlÿnilmÿdÿn ÿvvÿl Narva mey- danû, sonra isÿ Èlmen yaxûnlûüûndakû rötubÿtli meøÿlÿrlÿ baülû xatirÿlÿr canlandû. Rÿngbÿrÿng lampalar hÿrarÿtlÿnmiø insan gþzlÿrindÿ ÿks olunurdu. Tÿzÿ xÿbÿrlÿr haqda Rubindÿn bu gön dÿ soruødular. Amma dekabr ayûnûn icmalûnû vermÿk onun ö÷ön ÷ÿtin idi. Axû o, þzönÿ partiyasûz mÿlumat÷û olmaüû, bu insanlarû yeni dÿn tÿrbiyÿlÿndirmÿk ömidindÿn ÿl ÷ÿkmÿyi rÿva gþrÿ bil mÿzdi. Vÿ hÿm dÿ onlarû inandûra bilmirdi ki, bizim mörÿk kÿb ÿsrimizdÿ sosializm hÿqiqÿti bÿzÿn dolama, tÿhrif olunmuø yollardan ke÷mÿli olur. Hÿmin sÿbÿbdÿn dÿ onlar ö÷ön, tarix ö÷ön (qeyri-øöuri olaraq isÿ hÿm dÿ þzö ö÷ön) olduüu kimi, baø verÿn hadisÿlÿrdÿn yalnûz elÿlÿrini se÷mÿk lazûmdûr ki, bunlar qabaqcadan gþstÿrilmiø ana xÿt- tin dözgönlöyönö tÿsdiqlÿsin, o biri, bataqlûüa aparan hadi- sÿlÿri isÿ hesaba almamaq, buraxmaq da olardû. Lakin mÿhz dekabrda Sovet–×in danûøûqlarûndan, þzö dÿ uzun sörÿn danûøûqlardan, bir dÿ Xozeyinin yet miø illiyindÿn baøqa mösbÿt bir øey baø vermÿmiødi. Alman lara daha Tray÷o Kostovun mÿhkÿmÿ prosesindÿn danûø mayacaqdû ki? Þzö dÿ möxbirlÿrÿ, gec dÿ olsa, Kostovun, guya, þlömÿ mÿh kum edi lÿnlÿr kamerasûnda yazdûüû saxta peøman÷ûlûüûnûn tÿq dim edil miø olduüu bu mÿhkÿmÿ tama øasû olduqca kobud hazûr- lan mûødû vÿ ÷ox fÿrasÿtsiz oyna nûlûrdû. Adam hÿm utanûrdû, hÿm dÿ ki bötön bunlar tÿrbiyÿvi mÿqsÿdlÿrÿ xidmÿt etmirdi. Belÿ olan halda bu gön Rubin daha ÷ox ×in kom mu- nistlÿrinin ömumdönya-tarixi qÿlÿbÿsi özÿrindÿ dayandû. Xeyirxah Maks Rubini diqqÿtlÿ dinlÿyir vÿ baøûnû tÿr pÿt- mÿklÿ dÿstÿklÿyirdi. Onun gþzlÿrindÿ mÿsum ifadÿ vardû. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 53 Maks Rubinÿ baülû idi, ancaq Berlinin blokadasûndan sonra nÿsÿ bu adama o qÿdÿr dÿ inanmûrdû vÿ baøû ilÿ risk edÿ rÿk (Rubin bunu bilmirdi) þz desimetrlik dalüalar labo ra to ri ya- sûnda radioya bÿnzÿmÿyÿn miniatör radioqÿbuledicini yûüûr, qulaq asûr vÿ yenidÿn sþkördö. O artûq Kþlndÿn vÿ alman ca “Bi-Bi-Si”dÿn tÿkcÿ Kostov haqqûnda, onun istin ta qûn zor-bÿla quraødûrdûüû ittihamû necÿ rÿdd etmÿsi, Atlan tika þlkÿ lÿri nin sûx birlÿømÿsi haqqûnda deyil, hÿm dÿ Qÿrbi Almaniya nûn ÷i÷ÿklÿnmÿsi haqqûnda eøitmiødi. Bötön bunlarû o, ÿlbÿttÿ ki, o biri almanlara da danûømûødû vÿ onlarûn hamûsû yega nÿ bir ömidlÿ yaøayûrdû: Adenauer onlarû buradan ÷ûxaracaq. Rubinÿ isÿ baølarûnû yûrüalamaqla cavab verirdilÿr. Lakin Rubin getmÿli idi – axû onu axøam iøindÿn burax- maq istÿmirdilÿr. Rubin tortu tÿriflÿdi (÷ilingÿr Hildemut mÿmnunluqla baø ÿydi), hamûdan özr istÿdi. Qonaüû bir qÿdÿr lÿngitdilÿr, axøamû onlarla ke÷irdiyi ö÷ön tÿøÿkkör etdi lÿr vÿ o da tÿøÿkkör etdi. Bundan sonra almanlar yavaø- dan milad gecÿsi nÿümÿlÿrini oxumaüa hazûrlaøûrdûlar. Rubin necÿ vardûsa, ÿlindÿ monqol-fin löüÿti vÿ Hemin- queyin ingiliscÿ cildi, dÿhlizÿ ÷ûxdû. Geniø, rÿnglÿnmÿmiø vÿ dþøÿmÿsi artûq liflÿnÿn, pÿn- cÿ rÿ siz, gecÿ-göndöz iøûq yanan bu dÿhliz Rubinin bir saat bun dan ÿvvÿl xeyli adamûn bir yerÿ yûüûødûüû vÿ øam fasi lÿsi vaxtû digÿr yenilik hÿvÿskarlarû ilÿ birgÿ döøÿrgÿlÿrdÿn tÿzÿ gÿl miø mÿhbuslarû sorüu-suala tutduqlarû hÿmin o dÿh liz idi. Dÿh lizÿ daxili hÿbsxana pillÿkÿninÿ ÷ûxan bir qapû vÿ bir ne÷ÿ otaq-kameranûn qapûlarû a÷ûlûrdû. Otaqlarûn, ona gþrÿ ki, qapû larûn rÿzÿsi yox idi, kameralarûn, ona gþrÿ ki, qapûlarûn lay la rûnda gþzlöklÿr – øöøÿ ilÿ þrtölmöø deøiklÿr a÷ûlmûødû. Yerli nÿza rÿt÷ilÿrÿ bu gþzlöklÿr he÷ vaxt lazûm olmurdu, lakin nizam namÿyÿ uyüun olaraq, ÿsl hÿbsxanalardakû kimi dözÿl dilmiødi, belÿ ki, kaüûzlarda øaraøka “DTN-in 1 saylû xösusi hÿbsxanasû” adlanûrdû. Bu cör gþzcökdÿn otaqlarûn birindÿ yenÿ dÿ iødÿn ica zÿ almûø latûølarûn tÿøkil etdiklÿri milad axøamûnû gþrmÿk olardû. 54 Qalan dustaqlar iødÿ idilÿr vÿ Rubin qorxurdu ki, onu ÷ûxûøda saxlayacaq vÿ izahat yazmaq ö÷ön ÿmÿliyyat÷ûnûn yanûna söröklÿyÿcÿklÿr. Hÿr iki tÿrÿfdÿn dÿhliz bötön eni boyu geniø, taybatay a÷ûlan qapûlarla bitirdi: yarûmdairÿvi taülû dþrdlaylû qapû ke÷miø seminariya kilsÿsinin mehraböstö hissÿsinÿ, indi isÿ otaq-kameralardan birinÿ a÷ûlûrdû, özÿrinÿ boyaboy dÿmir ÷ÿkilmiø ikitaylû baülû qapû isÿ iø yerinÿ aparûrdû (dustaqlar arasûnda ona “÷ar darvazasû” deyilirdi). Rubin dÿmir qapûya yaxûnlaødû vÿ onun östöndÿki ki÷ik pÿncÿrÿni dþydö. O biri tÿrÿfdÿn øöøÿyÿ nÿzarÿt÷inin sifÿti dirÿndi. A÷ar yavaøca fûrlandû. Bu gön hÿr øeyÿ laqeyd nÿzarÿt- ÷inin nþvbÿsi idi. Rubin qÿdimi tikilinin a÷ûlan marølarû olan ÿsas pillÿ- kÿ ninÿ ÷ûxdû, mÿrmÿr meydan÷a ilÿ iki qÿdimi, indi artûq iøûq vermÿyÿn naxûølû fÿnÿrin yanûndan ke÷di. Elÿ ikinci mÿrtÿbÿ ilÿ dÿ laboratoriyalarûn dÿhlizinÿ ÷ûxdû vÿ özÿrinÿ “ AKUSTÈKA LABORATORÈYASI ” yazûlmûø qapûnû itÿlÿdi. Yüklə 6,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|