Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin



Yüklə 6,61 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə17/62
tarix17.04.2017
ölçüsü6,61 Mb.
#14244
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   62

27 

Onlar ara vermÿdÿn kÿsirdilÿr, bÿdÿnlÿri qûzûømûødû, sifÿt-

lÿrindÿn od ÷ûxûrdû, sûrûqlûlarûnû da ÷oxdan soyunub tir lÿ rin 

östönÿ atmûødûlar, miøarlanmûø kþtöklÿr qozlanûn yanûn da iri  

tÿpÿcik kimi qalanmûødû, balta isÿ hÿlÿ dÿ yox idi. 

– Bÿs deyil? – Nerjin soruødu. – Doürayûb ÷atdûra bil-

mÿrik.

– Dincÿlÿk, – Soloqdin razûlaødû, miøarû ÿyÿrÿk cingilti 



ilÿ qûraüa qoydu. 

Hÿr  ikisi  papaqlarûnû  ÷ûxardû.  Nerjinin  sûx,  Soloqdinin 

isÿ artûq seyrÿlmÿkdÿ olan sa÷larûndan buü qalxûrdû. Havanû 

ciyÿr lÿrinin ÿn uzaq könclÿrinÿ ÷atdûrmaq istÿyirlÿrmiø kimi 

dÿrindÿn nÿfÿs alûrdûlar.

Soloqdin soruødu:

– ßgÿr sÿni indi döøÿrgÿyÿ gþndÿrsÿlÿr, bÿs Yeni Èüti-

øaø dþvrö (bu, inqilab dþvrö demÿk idi) haqqûnda iøin necÿ 

olacaq? 

– Necÿ yÿni necÿ olacaq? Burada da siz deyÿn rahat yaza 

bilmirÿm. Gizlÿdilmiø bircÿ sÿtir mÿnÿ orada da, bura da da 

qazamat  vÿd  edir.  Burada  da  kötlÿvi  kitabxanaya  ica zÿm 

yoxdur.  Arxivlÿrÿ  isÿ,  yÿqin,  þmrömön  sonuna  kimi  yaxûn 

burax ma ya caq lar. ßgÿr aü kaüûzdan danûøsaq, yÿqin, tay qada 

da toz aüacû, ya da köknar qabûüû tapa bilÿrÿm. Östönlöyömö 

isÿ he÷ bir ømonla

1

 ÿlimdÿn ala bilmÿzlÿr: ÷ÿk di yim þz ÿzab-



larûm, øahidi olduüum þzgÿlÿrinin ÿzablarû tarixlÿ baülû ÷ox 

øeyÿ gþzömö a÷a bilÿr, elÿ deyilmi? Necÿ döøönörsÿn? 

– ß-la!! – Soloqdin nÿfÿsini buraxaraq dedi. – Demÿli, 

bÿzi  øeylÿri  artûq  baøa  döømösÿn.  Demÿli,  sÿn  daha  ÿvvÿl 

on beø il mÿsÿlÿ ilÿ baülû bötön kitablarû oxumaq fikrindÿn 

imtina etmisÿn?

1

 Шmon – axtarûø (rus. jarq.)



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

253


– Qismÿn – bÿli, qismÿn – mÿn onlarû harada tapa bilÿ-

rÿm?


– “Qismÿn”siz! – Soloqdin xÿbÿrdarlûq edirmiø kimi dil-

lÿndi. – Sÿn fikri baøa döø! – o, ÿlini vÿ baøûnû qaldûrdû. – ßzÿli  

göclö fikir istÿnilÿn iøin mövÿffÿqiyyÿtliliyini möÿy yÿn edir! 

Vÿ bu fikir þzönönkö olmalûdûr! Fikir – canlû aüac kimi dir, 

yal nûz  tÿbii  øÿkildÿ  inkiøaf  etdikdÿ  bar  verir.  Kitab lar  vÿ 

þzgÿ lÿrin fikirlÿri isÿ qay÷ûdûr, sÿnin fikrinin þmrönö kÿsir! 

ßvvÿlcÿ  bötön  fikirlÿri  þzön  tapmalû  –  sonra  onlarû  kitab-

larla tutuødurmalûsan!

Soloqdin sûnayûcû nÿzÿrlÿ dostuna baxdû:

– Yenÿ otuz qûrmûzû cildi son sÿhifÿyÿdÿk oxumaq fik-

rin dÿsÿn?

–  Bÿli!  Lenini  baøa  döømÿk  –  inqilabûn  yarûsûnû  baøa 

döø  mÿk demÿkdir. Kitablarûndan savayû, o ÿn yaxøû ÿksini 

nÿdÿ tapûb? Hÿm dÿ bu kitablarû hÿr yerdÿ, istÿnilÿn qiraÿt 

koma sûnda tapa bilÿrÿm.

Soloqdin tutuldu, papaüûnû geydi, narahat tÿrzdÿ qozla-

nûn östöndÿ oturdu.

– Sÿnin aülûn yoxdur. Sÿn beynini boø gÿvÿzÿliklÿ doldu-

racaqsan. Sÿn he÷ nÿ edÿ bilmÿyÿcÿksÿn! Mÿnim borcum 

sÿni xÿbÿrdar etmÿkdir. 

Nerjin  qozlanûn  qolundan  papaüûnû  gþtördö  vÿ  kþtök-

lÿrin östöndÿ oturdu. 

– Þz... hesablama elminÿ layiq ol. Döyön nþqtÿlÿri ösu-

lunu  tÿtbiq  elÿ.  Èstÿnilÿn  qeyri-mÿlum  hal  necÿ  þyrÿnilir? 

×ÿkil mÿ miø  istÿnilÿn  ÿyri  xÿtt  necÿ  tapûlûr?  Bötþvlökdÿ? 

Yoxsa xösusi nþqtÿlÿrÿ gþrÿ?

– Artûq aydûndûr! – Nerjin tÿlÿsdirirdi, o, yayüûnlûüû xoø-

lamûrdû. – Biz sûnma nþqtÿlÿrini tapûrûq, qayûdûø nþqtÿlÿrini, 

ekstremal  vÿ  nÿhayÿt,  sûfûr  nþqtÿlÿrini.  Onda  ÿyri  xÿtt  – 

bötþv lökdÿ ovcumuzun i÷indÿ olur.

– Onda bÿs niyÿ bunu... insan øÿxsiyyÿtinÿ tÿtbiq etmÿ-

yÿsÿn? – (tarixi øÿxsiyyÿtÿ – Nerjin þzö ö÷ön Zahiri Aydûnlûq 

Dilinÿ tÿrcömÿ etdi.) – Leninin hÿyatûnû bir nÿzÿrlÿ ÿhatÿ et,  


254

bu  zaman  tÿdriciliyin  ÿsas  sûnma  mÿqamlarûnû,  istiqamÿtin 

sÿrt dÿyiømÿlÿrini gþrmÿyi bacar – vÿ yalnûz onlara aid olan-

larû oxu. Belÿ anlarda þzönö necÿ aparûrdû? Ènsan bötönlöklÿ 

bundadûr. Qalanû sÿnÿ, ömumiyyÿtlÿ, lazûm deyil.

– Demÿli, mÿn sÿndÿn soruøanda ki urkalarla necÿ olmalû, 

þzöm  dÿ  bilmÿdÿn  sÿnÿ  qarøû  döyön  nþqtÿlÿri  ösu lunu 

tÿtbiq etmiøÿm?

Rÿddedici tÿbÿssöm Soloqdinin aydûn gþzlÿri ÿtrafûnda 

kir piklÿri sûxlaødûrdû. O, qayüûlû tÿrzdÿ sûrûqlûsûnû ÷iyninÿ atdû, 

yerini dÿyiødi vÿ yenÿ dÿ ÿvvÿlki kimi narahat yerdÿ oturdu. 

– Sÿn mÿni hÿyÿcanlandûrdûn, Qleb÷ik. Èndi gþzlÿnil mÿ-

dÿn  ÷ûxûb  gedÿ  bilÿrsÿn.  Biz  ayrûlacaüûq.  Èkimizdÿn  biri miz 

hÿlak olacaq. Ya da ikimiz dÿ. Ènsanlarûn a÷ûq øÿkil dÿ gþrö øöb 

sþhbÿt edÿcÿklÿri vaxtlara kimi saü qala bilÿ cÿ yik mi? Sÿninlÿ 

he÷ olmasa... mÿqsÿd, icra÷û vÿ onun iøinin vÿh dÿti ilÿ baülû 

fikirlÿrimi bþlöømÿk istÿrdim... Bu fikirlÿr sÿnin ö÷ön faydalû 

ola bilÿrdi. ßlbÿttÿ, bÿlaüÿtsizliyim mÿnÿ ÷ox mane olacaq, 

amma mÿn bunlarû yenÿ dÿ birtÿhÿr izah edÿrdim... 

Bu, Soloqdindÿ bir vÿrdiø idi. Hÿr hansû parlaq bir fikir 

sþylÿmÿzdÿn ÿvvÿl qabiliyyÿtlÿrini lap ki÷iltmÿyi xoølayûrdû.

– Hÿ dÿ, sÿnin zÿif yaddaøûn, – Nerjin onu tÿlÿsdirir vÿ 

kþmÿk edirdi, – bir dÿ ki “sÿhvlÿr daüarcûüû” olmaüûn...

– Elÿdir, elÿdir, – Soloqdin þtÿri gölömsönÿrÿk tÿsdiq-

lÿdi. Bÿli, naqisliyimi baøa döøÿrÿk uzun illÿr hÿbsxanada 

þzöm ö÷ön iradÿni dÿmir halqa kimi bir yerÿ cÿmlÿødirÿn 

bu qaydalarû iølÿyib hazûrlamûøam. Hÿmin qaydalar, bir nþv, 

iøÿ yanaøma yoluna ömumi baxûødûr. 

– Metodikadûr, – Nerjin adÿti özrÿ Èfrat Aydûnlûq Dilin-

dÿn tÿrcömÿ etdi. Körÿyinÿ soyuq idi. O da sûrûqlûsûnû ÷iyin-

lÿrinÿ atdû. 

Getdikcÿ göclÿnÿn iøûqdan bilinirdi ki, tezliklÿ odunlarû 

bir  qûraüa  atmalû  vÿ  sÿhÿr  yoxlamasûna  getmÿli  olacaqlar. 

Ara lûda, xösusi hÿbsxananûn qÿrargahû qarøûsûnda, dumaü 

aüar dûl mûø Marfino cþkÿlÿrinin altûnda, sÿhÿr gÿzintisinÿ ÷ûx-

mûø dustaqlar gþzÿ dÿyirdi. 



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

255


Gÿziøÿnlÿrin arasûnda ÿlli yaølû rÿssam Kondraøov-Èva-

no vun arûq vÿ döz, bir dÿ ki Stalinin sabiq ev memarû, indi 

isÿ unudulmuø Merjanovun ÷iyinlÿri ÿyilmiø fiqurlarû xösu-

silÿ diqqÿt ÷ÿkirdi. Yatûb qalmûø Lev Rubinin dÿ þzönö odu-

na tÿrÿf vermÿyÿ ÷alûødûüû vÿ nÿzarÿt÷inin artûq gec olduüu 

ö÷ön onu buraxmadûüû da aydûn gþrönördö. 

Bir buna bax, saqqalû pûrtlaøûq Lyovkadûr. 

Gölöødölÿr.

– Èstÿyirsÿn hÿr gön sÿnÿ oradan bÿzi möddÿalarû danû-

øûm?


– Danûø. Bir cÿhd edÿk. 

– Mÿsÿlÿn, ÷ÿtinliklÿrÿ necÿ yanaømaq barÿdÿ? 

– Ruhdan döømÿmÿk?

– Bu azdûr.

Soloqdin Nerjinin yanûndan zonaya, qûrovla þrtölmöø vÿ 

öföqön qûzartûsûnû göclÿ hiss etmÿyÿ baølamûø xûrda vÿ sûx 

kolluüa tÿrÿf baxûrdû: gönÿø tÿrÿddöd edirdi: ÷ûxsûn, yoxsa 

yox.  Soloqdinin  arûq,  a÷ûqrÿngli  qûvrûm  saqqallû  vÿ  qûsa, 

a÷ûqbûülû özö Aleksandr Nevskini xatûrladûrdû. 

–  ×ÿtinliklÿrÿ  necÿ  yanaømalû?  –  o,  tÿntÿnÿli  tÿrzdÿ 

danûømaüa baøladû. – Möÿmmalû qalan sahÿlÿrdÿki ÷ÿtinlik-

lÿri gizlÿdilmiø dÿfinÿ saymalû. Adÿtÿn, daha ÷ox ÷ÿtin olan 

–  daha  ÷ox  faydalû  olandûr.  Þzönlÿ  möbarizÿndÿn  doüan 

÷ÿtinliklÿr  bir  o  qÿdÿr  dÿyÿrli  olmur.  Yox,  ÿgÿr  ÷ÿtinliklÿr 

pred metin  getdikcÿ  göclÿnÿn  möqavimÿtindÿn  doüursa  – 

bu, ÷ox yaxøûdûr!! – Aleksandr Nevskinin pþrtmöø özön dÿ, 

sanki, al bir øÿfÿq parûldadû vÿ bu øÿfÿq þzö ilÿ doü maqda 

olan  gönÿø  kimi  fösunkar  ÷ÿtinliklÿrin  iøûltûlarûnû  gÿti rirdi. 

– Tÿdqiqat ö÷ön ÿn yaxøû yol mömkön qÿdÿr ÷ox zahiri vÿ 

mömkön qÿdÿr az daxili möqavimÿtdÿn ke÷ir. Uüur suz luq-

lar  gÿlÿcÿkdÿ  sÿylÿrin  artûrûlmasû  vÿ  iradÿnin  göc lÿn di ril-

mÿsi zÿrurÿti kimi baøa döøölmÿlidir. ßgÿr artûq ÿhÿmiyyÿtli 

sÿy lÿr  sÿrf  edilibsÿ  –  uüursuzluq  bir  az  da  xoø  olur!  Bu,  

o demÿkdir ki, kölöngömöz dÿfinÿnin saxlandûüû dÿmir san-

dûüa  dÿyir!!  Artûb  bþyömöø  ÷ÿtinliklÿrin  dÿf  edilmÿsi  hÿm 


256

dÿ onunla dÿyÿrlidir ki, ÷ÿtinliyin dÿrÿcÿsinÿ mövafiq olaraq 

uüursuzluqlar i÷indÿ icra÷ûnûn þzö dÿ inkiøaf edir!

– ßla! Göclö deyilib! – Nerjin kþtöklÿrin östöndÿn sÿs-

lÿndi.

–  Bu,  o  demÿk  deyil  ki,  sonrakû  sÿylÿrdÿn  he÷  vaxt 



imtina  etmÿk  olmaz.  Kölöng  daøa  da  dÿyÿ  bilÿrdi.  Buna 

ÿmin olandan sonra, ya da imkan mÿhdud olanda vÿ ya da 

aøkar döømÿn möhitdÿ hÿtta mÿqsÿdin þzöndÿn dÿ imtina 

etmÿk olar. Lakin bu imtinanûn ÷ox ciddi ÿsasû olmalûdûr!

– Bununla isÿ mÿn... ra-zû-laø-maz-dûm, – Nerjin uzada-

uzada dedi. – Bizÿ döømÿn olan hÿbsxananûn hansû möhi-

tin dÿn  danûømaq  olar?  Èmkanlarûmûz  bundan  da  harada 

mÿh dud ola bilÿr? Biz axû þz xÿttimizi aparûrûq. Èndi imtina 

etmÿk – þmörlök imtina etmÿk demÿkdir.

Kolluüun  östö  ilÿ  sayrûøûb  ke÷ÿn  söbh  øÿfÿqlÿri  qalûn 

boz dumana döøÿrÿk sþndö.

Soloqdin,  gþzlÿrini  qÿdim  tarixi  salnamÿnin  sÿhifÿsin-

dÿn ÷ÿkirmiø kimi, daüûnûq nÿzÿrlÿ aøaüû, Nerjinÿ baxdû vÿ 

sþzlÿri bir az da uzadaraq danûømaüûna davam etdi: 

– Èndi isÿ dinlÿ: son verøoklar

1

 qanunu!  Sonuncu  ver-



øok lar sahÿsi. Èfrat Aydûnlûq Dilindÿ bunun nÿ olduüu dÿr-

hal  baøa  döøöldö  –  ilk  baxûødan  hÿr  øey  baøa  ÷atdûrûlûb, 

dÿf  olunub,  amma  alûnan  øeyin  keyfiyyÿti  istÿnilÿn  deyil! 

Tamam lama iølÿri, bÿlkÿ dÿ, yeni tÿdqiqatlar tÿlÿb olunur. 

Bu yorüunluq vÿ þzöndÿnrazûlûq anûnda iøi keyfiyyÿtin zir-

vÿ sinÿ  ÷atmadan  tÿrk  etmÿk  istÿyi  lap  göclÿnir.  Sonuncu 

ver øok lar sahÿsindÿ iø hÿm ÷ox, son dÿrÿcÿ mörÿkkÿb, hÿm 

dÿ olduq ca dÿyÿrlidir, ÷önki ÿn mökÿmmÿl vasitÿlÿrlÿ icra 

edilir! Son verøoklar qanunu da ondan ibarÿtdir ki, bu iødÿn 

imtina edil mÿsin! O, sonraya saxlanmasûn, ÷önki icra÷ûnûn 

fikir dözÿni son verøoklar sahÿsini tÿrk edÿcÿk! Bilÿrÿk ki 

mÿq sÿd  iøi  daha  tez  baøa  vurmaqda  deyil,  kamilliyÿ  nail 

olma da dûr, bu iø ö÷ön vaxtû da ÿsirgÿmÿk olmaz!!

– Yax-øû-dûr! – Nerjin pû÷ûldadû.

1

 Verøok – 4,4 sm-ÿ bÿrabÿr uzunluq þl÷цsц



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

257


Soloqdin tamam baøqa, daha qaba vÿ kinayÿli sÿslÿ dedi:

– Sizÿ nÿ olub, ki÷ik leytenant? Sizi tanûya bilmirÿm. Bal-

tanû niyÿ gecikdirmisiniz? Artûq doüramaüa vaxtûmûz qalmûr.

Ayözlö ki÷ik leytenant Nadelaøin lap son vaxtlara kimi 

starøina idi. Ona zabit rötbÿsi verilÿndÿn sonra da bu adama 

isti  mönasibÿt  bÿslÿyÿn  øaraøka  dustaqlarû  adûnû  “ki÷ikcÿ” 

÷aüûrmaüa baølamûødûlar.

Xûrda addûmlarla þzönö ÷atdûran vÿ gölmÿli tÿrzdÿ fûsûl-

dayan Nadelaøin baltanû uzadaraq gönahkarcasûna gölöm-

söndö vÿ dÿrhal da cavab verdi:

–  Yox,  ÷ox  xahiø  edirÿm  sizdÿn,  Soloqdin,  doürayûn 

odun larû! Mÿtbÿxdÿ bircÿ dÿnÿ dÿ yoxdur, nahar biøirÿ bil-

mÿz lÿr. Tÿsÿvvör etmirsiniz, sizsiz dÿ nÿ qÿdÿr iøim var! 

– Nÿ??? – Nerjin fûnxûrdû. – Èø? Ki÷ik leytenant, siz bÿyÿm 

iølÿyirsiniz?

Nþvbÿt÷i  zabit  ayabÿnzÿr  özönö  Nerjinÿ  tÿrÿf  ÷evirdi. 

Qaø qabaüûnû tþkÿrÿk ÿzbÿrdÿn dedi:

– “Èø – möqavimÿtin dÿf edilmÿsi demÿkdir”. Èti yeriyÿr-

kÿn mÿn havanûn möqavimÿtini dÿf edirÿm, demÿli, mÿn dÿ 

iølÿ yirÿm. – Halûnû pozmadan durmaq istÿdi, amma Soloq dinlÿ 

Ner jin yöngöl øaxtalû havada bir yerdÿ øaqqanaq ÷ÿkÿn dÿ gölöø 

onun da özönö iøûqlandûrdû. – Doürayûn, xahiø edirÿm sizdÿn!

Vÿ ÷evrilÿrÿk, xûrda addûmlarla qarøûsûnda rÿisi polkov-

nik-leytenant Klimentyevin øinelli fiqurunun peyda olduüu 

hÿbsxana qÿrargahûna tÿrÿf yollandû.

–  Qleb÷ik,  –  Soloqdin  tÿÿccöblÿndi.  –  Gþzlÿrim  mÿni 

aldatmûr  ki?  Klimentiadis?  –  (Bir  ilin  sþhbÿti  idi.  O  vaxt 

qÿzet lÿr kameralarda dö÷ar olduqlarû ÿzablar barÿdÿ bötön 

par la ment lÿrÿ vÿ BMT-yÿ teleqramlar gþndÿrÿn yunan mÿh-

bus la rûn dan  ÷ox  yazûrdûlar.  Dustaqlarûn  xarici  þlkÿ  par la-

ment lÿri bir yana, hÿtta þz arvadlarûna belÿ istÿdiklÿri vaxt 

bircÿ a÷ûqca da olsa gþndÿrÿ bilmÿdiklÿri øaraøkada hÿbs-

xa na  rÿislÿrinin  soyadlarûnû  yunanlarda  olduüu  kimi  dÿyiø-

mÿk qÿbul olunmuødu – Mûøinopulo, Klimentiadis, Øiki nidi). 

– Bazar gönö Klimentiadis niyÿ gÿlib?


258

– Xÿbÿrin yoxdur? Altû nÿfÿr gþröøÿ gedir. 

Nerjinÿ yenidÿn gþröøö xatûrlatdûlar vÿ odun doüra yar kÿn 

dözÿlmiø ÿhvalû tÿzÿdÿn dÿyiødi. Onun sonuncu gþrö øön dÿn 

bir  ilÿ  qÿdÿr  vaxt  ke÷miødi  –  axûrûncû  dÿfÿ  sÿkkiz  ay  ÿvvÿl 

ÿrizÿ vermiødi – ona nÿ rÿdd cavabû, nÿ dÿ icazÿ ver mir di lÿr. 

Baøqalarû ilÿ yanaøû, bunun bir sÿbÿbi dÿ vardû: arva dû nûn uni-

ver si tet aspiranturasûnda tÿhsilini davam etdir mÿ sinÿ mane 

olmaq istÿmÿyÿn Nerjin onun önvanûnû vermir, mÿktublarûnû 

“tÿlÿb özrÿ ÷atdûrûlmasû” ö÷ön gþndÿ rirdi – hÿbsxana isÿ bu 

cör önvanlanan mÿktublarû gþn dÿr mÿk istÿmirdi. Bir mÿq-

sÿd  ÿtrafûnda  mÿrkÿzlÿømiø  daxili  hÿyatû  sayÿsindÿ  Ner jin 

paxûllûq hissindÿn azad idi: baøqalarûnûn, daha layiqli dus taq-

larûn nÿ maaølarû, nÿ dÿ qidalanmalarû onu narahat etmirdi. 

Lakin gþröølÿrlÿ baülû ÿdalÿtsizlik, bÿzilÿrinin iki aydan bir 

gþröøÿ  getmÿsinÿ,  onun  zÿif  arvadûnûn  isÿ  qala  divar la rûnû 

xatûr ladan  hÿbsxana  divarlarû  qarøûsûnda  ÿzab  ÷ÿk mÿ sinÿ 

dþzÿ bil mirdi. Nerjini acûdan yeganÿ øey bu idi.

Bu gön hÿm dÿ onun ad gönö idi.

– Gedirlÿr? Hÿ... – Soloqdin dÿ eyni acûlûqla qibtÿ etdi. 

–  Xÿbÿr÷ilÿri  hÿr  ay  gþröøÿ  aparûrlar.  Mÿn  isÿ  þz  Ninamû 

bir  dÿ  he÷  vaxt  gþrmÿyÿcÿyÿm...  (Soloqdin  “möddÿtimin 

sonuna kimi” ifadÿsini iølÿtmirdi, ÷önki o, möddÿtin sonu-

nun olmaya da bilÿcÿyini artûq baøa döømöødö.)

O, Klimentyevin Nadelaøinlÿ nÿ barÿdÿsÿ danûødûq dan 

sonra qÿrargaha girdiyini gþrdö. Vÿ birdÿn tÿlÿsirmiø kimi 

dedi:

– Qleb, arvadûn ki mÿnim arvadûmû tanûyûr. ßgÿr gþröøÿ 



getsÿn,  ÷alûø  Nadyadan  xahiø  et,  qoy  Ninanû  tapsûn  vÿ 

mÿnim haqqûmda ona ö÷cÿ sþz desin (baøûnû qaldûrûb gþyÿ 

baxdû): Sevir! Sÿcdÿ edir! Èlahilÿødirir!

–  Mÿnÿ  gþröødÿn  imtina  ediblÿr,  sÿnÿ  nÿ  olub  belÿ?  

–  Nerjin  kþtöyö  ortadan  bþlmÿk  ö÷ön  yerini  rahatlaya-

rahat laya dilxorluqla soruødu.

– Buyur, bax!

Nerjin baøûnû ÷evirdi. 



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

259


Ki÷ikcÿ  onlara  tÿrÿf  gÿlir  vÿ  barmaüû  ilÿ  uzaqdan  onu 

÷aüû rûrdû. Qleb ÿlindÿki baltanû yerÿ atdû vÿ sûrûqlûsûna sþykÿ-

dil miø miøarû cingilti ilÿ aøûraraq uøaq kimi zabitÿ tÿrÿf qa÷dû. 

Soloqdin  ki÷iciyin  Nerjini  qÿrargaha  saldûüûnû  gþrdö  vÿ 

kþtöyö dikinÿ qoyaraq baltanû hirslÿ elÿ vurdu ki, nÿinki odu nu 

iki yerÿ bþldö, hÿm dÿ baltanû köpönÿ qÿdÿr torpaüa batûrdû.

Balta dþvlÿt ÿmlakû idi vÿ Soloqdinin ona heyfi gÿlÿ bil-

mÿzdi.


28 

Èøin orta mÿktÿbin fizika kitabûnda verilmiø tÿrifini sþy-

lÿ yÿrkÿn ki÷ik leytenant Nadelaøin yalan demÿmiødi. Èøinin 

iki göndÿn bir cÿmi on iki saat davam etmÿsinÿ baxmayaraq, 

bu  ÷ox  narahat,  mÿrtÿbÿlÿr  boyu  ora-bura  qa÷maüû  tÿlÿb 

edÿn vÿ olduqca mÿsuliyyÿtli bir iø idi.

Þtÿngecÿki  nþvbÿsi  xösusilÿ  narahat  olmuødu.  Axøam 

saat doqquzda nþvbÿni qÿbul edÿn kimi dustaqlarû saydû vÿ 

möÿyyÿn etdi ki, iki yöz sÿksÿn dustaüûn hamûsû bir nÿfÿr kimi 

yerindÿdir. Sonra onlarû axøam iøinÿ yola saldû, postlarû (pil lÿ-

kÿ nin östöndÿ, qÿrargahûn dÿhlizindÿ keøik÷i vÿ xösusi hÿbs-

xa na nûn pÿncÿrÿlÿri altûna patrul) qoydu, yeni gÿlmiø yata bûn 

yer lÿø di ril mÿsi vÿ yedizdirilmÿsi ilÿ mÿøüul ikÿn hÿlÿ dÿ evÿ 

get mÿ miø ÿmÿ liyyat mövÿkkili mayor Mûøinin yanûna ÷aüûrûldû.

Nadelaøin tÿkcÿ hÿbsxana iø÷ilÿri arasûnda deyil, ömu-

miyyÿtlÿ,  qohumlarû  arasûnda  da  möstÿsna  adam  idi.  Ara-

üûn  adûna  gþrÿ  dÿ  sudan  fÿrqlÿndirilmÿdiyi

1

  bir  þlkÿdÿ 



o hÿtta soyuqdÿymÿsi olanda belÿ araq i÷mirdi. Hÿr ikinci 

nÿfÿ rin  döøÿrgÿ  vÿ  ya  cÿbhÿ  sþyöø  akademiyasûnû  ke÷miø 

oldu üu, sÿrxoø insanlarûn ana sþyöølÿrindÿn tÿkcÿ uøaqlarûn 

yanûn da (uøaqlarûn þzlÿrinin isÿ oynadûqlarû zaman), ya da 

øÿhÿr ÿtrafû  avtobuslara  minÿrkÿn  deyil,  hÿm  dÿ  sÿmimi 

sþhbÿt vaxtû istifadÿ etdiklÿri bir þlkÿdÿ Nadelaøin nÿ sþyöø 

1

 Mцÿllif rus dilindÿ “araq – vodka” vÿ “su – voda” sþzlÿrinin oxøarlûьûnû 



nÿzÿrdÿ tutur

260

sþymÿyi, nÿ dÿ hÿtta “øeytan” vÿ “ÿclaf” kimi sþzlÿri iølÿt-

mÿyi bacarûrdû. Lap hirslÿnÿndÿ isÿ narazûlûüûnû sakit sÿslÿ 

“sÿni þköz vursun!” demÿklÿ bildirÿrdi.

Èndi  dÿ  þz-þzönÿ  “sÿni  þköz  vursun!”  deyib  mayorun 

yanûna tÿlÿsdi. 

Bobûninin  nazirlÿ  sþhbÿtindÿ  haqsûz  olaraq  möftÿxor 

adlan dûrdûüû,  fþvqÿladÿ  sÿbÿblÿrÿ  gþrÿ  øÿnbÿ  gönönön 

axøamû da iødÿ qalmaüa mÿcbur olmuø, xÿstÿ kimi piylÿn-

miø bÿnþvøÿyisifÿt ÿmÿliyyat mövÿkkili mayor Mûøin Nade-

laøinÿ tapøûrûqlar verdi:

– alman vÿ latûø Miladûnûn bayram edilmÿsinin baø la nûb-

baølanmadûüûnû yoxlamaq;

– Miladû qeyd edÿnlÿrin hamûsûnûn qruplar özrÿ siya hû sûnû 

tutmaq;

– øÿxsÿn, elÿcÿ dÿ hÿr beø dÿqiqÿdÿn bir gþn dÿ ri lÿn nÿza-



rÿt÷ilÿr vasitÿsilÿ dustaqlarûn i÷ki i÷ib-i÷mÿ dik lÿ rini, þz 

ara la rûnda  nÿdÿn  danûødûqlarûnû  vÿ  ÿn  ÿsasû,  anti so vet 

tÿb li üatû apa rûb-aparmadûqlarûnû möÿy yÿn lÿø dir mÿk;

– imkan daxilindÿ hÿbsxana rejiminin pozul masû hal la rûnû 

aøkar etmÿk vÿ bu yaramaz dini þzba øû na lûüa son qoymaq.

Ona  “son  qoymaq”  deyilmÿmiødi,  deyilmiødi  ki,  buna 

“imkan  daxilindÿ”  son  qoysun.  Miladû  dinc  øÿkildÿ  qeyd 

etmÿk birbaøa qadaüan edilmiø mÿsÿlÿ deyildi, amma yol-

daø Mûøinin partiya÷û örÿyi buna dþzÿ bilmirdi. 

Leytenant Nadelaøinin qûø gönÿøi kimi soyuq vÿ ifadÿ-

siz özö mayorun yadûna saldû ki, nÿ onun þzö, nÿ dÿ nÿza-

rÿt÷ilÿr alman vÿ ya latûø dilini bilmirlÿr (onlar he÷ rus dilini 

dÿ yaxøû bilmirdilÿr).

Mûøinin yadûna döøÿndÿ ki onun þzö alman hÿrbi ÿsir-

lÿrinin saxlanûldûüû döøÿrgÿnin möhafizÿ bþlöyönön koman-

diri olduüu dþrd ildÿ almanca cÿmi ö÷ sþz þyrÿnib – “halt!”, 

“suryuk!” vÿ “veq!” – tÿlimatû qûsaltdû.

ßmri  dinlÿdikdÿn  sonra  bacarûqsûzca  rÿsm-tÿzim  edÿn 

(onlara  hÿrdÿnbir  sûra  tÿlimi  dÿ  ke÷irdilÿr)  Nadelaøin  yeni 


Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

261


gÿlÿn lÿri yerlÿødirmÿyÿ getdi. Bu iølÿ dÿ baülû onda ÿmÿ liy yat 

mövÿk kilinin tÿrtib etdiyi vÿ kimin kiminlÿ bir otaqda qal malû 

vÿ hansû ÷arpayûda yatmalû olduüu yazûlmûø siyahû vardû. 

(Mûøin  hÿbsxana  yataqxanasûnda  yerlÿrin  planlû-mÿr kÿz-

lÿø di ril miø qaydada bþlönmÿsinÿ bþyök þnÿm verirdi, ÷önki 

bu halda o, ÷uüullarûnû da eyni bÿrabÿrdÿ sÿpÿlÿyÿ bilirdi. Onu 

da  bilirdi  ki,  ÿn  a÷ûq  sþhbÿtlÿr  göndöz,  iø  gönö  ÿrzindÿ  baø 

verÿn  vurnuxmalarda  yox,  yatmazdan  ÿvvÿl  aparûlûr,  ÿn  qatû 

antisovet sþzlÿr isÿ sÿhÿrlÿr deyilir. Bu sÿbÿb dÿn dÿ insanlara 

birbaøa yataq yerlÿrindÿ nÿzarÿt etmÿk daha vacib sayûlûrdû.)

Sonra  Nadelaøin,  deyildiyi  kimi,  elektrik  lampalarûnûn 

ne÷ÿ vatlûq olduüunu yoxlamaq bÿhanÿsi ilÿ Milad bayra mû nûn 

qeyd olunduüu otaqlarûn hamûsûnda oldu. Nÿzarÿt÷ini dÿ gþn-

dÿrdi ki, hÿr otaüa bir dÿfÿ baø ÷ÿksin. Hamûnû da siya hûya aldû.

Sonra onu yenidÿn mayor Mûøin ÷aüûrdû, Nadelaøin dÿ 

þz siyahûsûnû ÿmÿliyyat÷ûya tÿhvil verdi.

Mûøini ÿn ÷ox maraqlandûran Rubinin almanlarla bir yer-

dÿ bayramû qeyd etmÿsi oldu. Bu faktû da qovluüuna yazdû.

Sonra isÿ postlarû dÿyiømÿk vÿ iki nÿzarÿt÷inin þtÿn dÿfÿ 

kimin daha ÷ox nþvbÿ ÷ÿkmÿli vÿ kimin kimÿ borclu olmaüû 

ilÿ baülû möbahisÿsini araødûrdû.

Bundan  sonra  isÿ  dustaqlarûn  yatmaq,  Pryan÷ikovun 

qay nanmûø su ilÿ baülû narazûlûüûnû dinlÿmÿk, bötön kame-

ralarû gÿzmÿk, aü iøûüû sþndöröb gþy iøûüû yandûrmaq vaxtû 

÷atdû. Elÿ bu zaman onu bir daha he÷ cör ÷ûxûb evinÿ getmÿk 

istÿmÿyÿn  (mayorun  arvadû  xÿstÿ  idi  vÿ  o,  bötön  axøamû 

arvadûn  ah-ufuna  qulaq  asmaq  istÿmirdi)  mayor  Mûøi nin 

yanûna  ÷aüûrdûlar.  Mûøin  kresloda  oturmuødu,  Nade la øini 

isÿ ayaq östÿ saxlayaraq ondan Rubinin kiminlÿ gÿz diyini, 

son  gönlÿr  onun  hÿbsxana  rÿhbÿrliyi  haqqûnda  pis  danûø-

masû  hallarûnûn  olub-olmadûüûnû,  hamûnûn  adûndan  hansûsa 

tÿlÿblÿr irÿli söröb-sörmÿdiyini soruøurdu.

Hÿmkarlarû, DTN zabitlÿri, nþvbÿ rÿislÿri vÿ nÿzarÿt÷i-

lÿr arasûnda Nadelaøin xösusi yer tuturdu. Onu ÷ox vÿ tez-

tez  danlayûrdûlar.  Tÿbiÿtÿn  xeyirxah  olmasû  Orqanlarda 


262

xidmÿti  ö÷ön  maneÿlÿr  yaradûrdû.  ßgÿr  uyüunlaømasaydû, 

÷oxdan qovardûlar vÿ hÿtta mÿhkum da edÿrdilÿr. Þz tÿbiÿti 

qarøûsûnda aciz olan Nadelaøin dustaqlarla he÷ vaxt kobud 

rÿftar  etmirdi,  hÿr  xûrda  øeyÿ  gþrÿ  onlarûn  özönÿ  sÿmimi 

tÿbÿssömlÿ  gölömsÿyirdi,  nÿdÿ  gözÿøtÿ  getmÿk  mömkön 

idisÿ – gedirdi. Buna gþrÿ dÿ dustaqlar onu sevirdilÿr, ondan 

he÷  vaxt  øikayÿtlÿnmirdilÿr,  istÿmÿdiyi  øeyi  etmirdilÿr  vÿ 

hÿtta onun yanûnda danûøarkÿn ehtiyatlanmûrdûlar. O isÿ gþzö-

a÷ûq, qulaüû hÿmiøÿ sÿsdÿ olan adam idi, yaxøû savadû vardû, 

yadda  saxlamaq  ö÷ön  hÿr  øeyi  ayrûca  qeyd  dÿftÿr ÷ÿsinÿ 

yazûrdû vÿ yazdûqlarûnû mödiriyyÿtÿ mÿruzÿ etmÿklÿ xidmÿ-

tindÿ yol verdiyi bu vÿ ya baøqa sÿhvlÿrini malalayûrdû.

Bu dÿfÿ dÿ belÿ oldu. O, dÿftÿr÷ÿsini ÷ûxardû vÿ mayora 

mÿlumat verdi ki, dekabrûn on yeddisindÿ dustaqlar aøaüû 

dÿhlizlÿ  kötlÿ  halûnda  gönorta  gÿzintisindÿn  qayûdûrdûlar 

– Nadelaøin dÿ addûmbaaddûm onlarûn arxalarûnca gÿlirdi. 

Dustaqlar deyinirdilÿr ki, bÿs sabah bazar gönödör, amma 

rÿislÿr  gÿzinti  vermÿk  istÿmirlÿr.  Rubin  isÿ  onlara  dedi: 

“Uøaqlar, siz nÿ vaxt baøa döøÿcÿksiniz ki, bu yaramazlarû 

insafa gÿtirmÿk mömkön deyil?”

– Belÿcÿ dedi: “bu yaramazlarû”? – Mûøinin sifÿti allandû.

– Belÿcÿ dÿ dedi, – ayabÿnzÿr Nadelaøin hÿlim tÿbÿs-

sömlÿ tÿsdiqlÿdi.

Mûøin  yenÿ  qovluüu  a÷dû  vÿ  yazdû,  deyilÿnlÿri  ayrûca 

raport kimi rÿsmilÿødirmÿyi tapøûrdû.

Mayor Mûøin Rubinÿ nifrÿt edirdi vÿ onun haqqûnda iføa-

edici materiallar toplayûrdû. Marfinoya iøÿ dözÿlÿndÿn sonra 

bilÿndÿ  ki  Rubin  sabiq  kommunistdir,  hÿbs  olunmasûna 

bax mayaraq,  hÿmiøÿ  fÿxrlÿ  qÿlbÿn  yenÿ  dÿ  kommunist 

olaraq  qal dû üûnû  deyir,  –  Mûøin  onu,  ömumiyyÿtlÿ,  hÿyat  

vÿ eyni zaman da da bir yerdÿ iølÿmÿk barÿdÿ sþhbÿt apar-

maq ö÷ön yanûna ÷aüûrtdûrdû. Lakin qarøûlûqlû anlaøma alûn-

madû.  Mûøin  mÿsÿ lÿni  tÿlimat  möøavirÿlÿrindÿ  þyrÿdildiyi 

kimi qoydu:


Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

263


– ÿgÿr siz sovet adamûsûnûzsa – onda bizÿ kþmÿk edÿ cÿk siniz;

– ÿgÿr bizÿ kþmÿk etmÿsÿniz – onda sovet adamû deyil siniz;

– ÿgÿr sovet adamû deyilsinizsÿ – onda siz sovetlÿrÿ ÿkssiniz 

vÿ yeni möddÿtÿ layiqsiniz.

Rubin  dÿ  ondan  soruømuødu:  “Donosu  nÿylÿ  yazmaq 

lazûmdûr – mörÿkkÿblÿ, yoxsa karandaøla?” – “Mörÿkkÿblÿ 

daha yaxøû olar”, – Mûøin dÿ ona mÿslÿhÿt vermiødi. – “Mÿn 

sovet  hþkumÿtinÿ  sÿdaqÿtimi  qanûmla  söbut  etmiøÿm, 

mörÿkkÿblÿ söbuta isÿ ehtiyacûm yoxdur”.

Belÿliklÿ, Rubin dÿrhal þz qeyri-sÿmimiliyini vÿ ikiöz lö-

löyönö nömayiø etdirmiø oldu.

Mayor  onu  bir  dÿfÿ  dÿ  ÷aüûrdû.  O  zaman  Rubin  a÷ûq-

aøkar  þzönö  bicliyÿ  vurdu  vÿ  boyun  qa÷ûrtdû:  bir  halda  ki 

onu damlayûblar, demÿli, ona siyasi inamsûzlûq gþstÿrilib vÿ 

nÿ qÿdÿr ki belÿdir, o, ÿmÿliyyat mövÿkkili ilÿ birgÿ iø apara 

bilmÿz.


Hÿmin  vaxtdan  da  Mûøin  Rubini  qaralamûødû  vÿ  onun 

haqqûnda ÿlinÿ ke÷ÿnlÿri yûüûrdû.

Mayorun ki÷ik leytenantla sþhbÿti hÿlÿ bitmÿmiødi ki, 

gþzlÿnilmÿdÿn  Dþvlÿt  Tÿhlökÿsizliyi  Nazirliyindÿn  Bobû-

ni nin  arxasûnca  minik  maøûnû  gÿldi.  Hadisÿlÿrin  belÿ  xoø 

axarûndan istifadÿ etmÿyÿ ÷alûøan Mûøin ÿynindÿ kitel ÷þlÿ 

atûldû  vÿ  maøûnûn  yanûndan  ÿl  ÷ÿkmÿdi;  nazirlikdÿn  gÿlÿn 

zabiti otaüa, qûzûnmaüa dÿvÿt etdi, onun diqqÿtinÿ ÷atdûrdû 

ki,  gecÿlÿr  dÿ  burada  olur.  Mûøin  Nadelaøini  tÿlÿsdirirdi, 

hÿr ehtimala qarøû Bobûninin þzöndÿn dÿ isti geyinib-geyin-

mÿdiyini  soruødu  (Bobûnin  bilÿrÿkdÿn  hÿbsxanada  ona 

veril miø yaxøû palto deyil, hÿbsxana sûrûqlûsû geymiødi).

Bobûnin  gedÿn  kimi  Pryan÷ikovu  ÷aüûrdûlar.  Bundan 

sonra mayor artûq evÿ gedÿ bilmÿzdi! Daha kimi ÷aüû ra caq-

larûnû,  gedÿnlÿrin  nÿ  vaxt  qayûdacaqlarûnû  gþzlÿyÿn  mayor 

nÿzarÿt÷ilÿrin istirahÿtdÿ olan nþvbÿsinin nÿ ilÿ mÿøüul oldu-

üunu  yoxlamaüa  getdi  (nÿzarÿt÷ilÿr  domino  vururdular) 

vÿ onlarû partiya tarixindÿn imtahan etmÿyÿ baøladû (÷önki 



264

nÿzarÿt÷ilÿrin  siyasi  sÿviyyÿlÿrinÿ  gþrÿ  mÿsuliyyÿt  daøû-

yûrdû).  Nÿzarÿt÷ilÿr  bu  vaxtû  iødÿ  sayûlsalar  da,  mayorun 

sual la rûna  qanuni  hÿvÿssizliklÿ  cavab  verirdilÿr.  Cavablarû 

da olduqca acûnacaqlû idi: bu cÿngavÿrlÿr Leninin vÿ Stali-

nin bircÿ ÿsÿrinin dÿ adûnû xatûrlaya bilmÿdilÿr, hÿtta dedi-

lÿr  ki,  Plexa nov  ÷ar  naziri  olub  vÿ  9  yanvarda  Peterburq 

fÿh lÿ lÿ rini göllÿbaran edib. Bötön bunlardan sonra Mûøin 

nþvbÿsini þzbaøûna buraxdûüûna gþrÿ Nadelaøini danladû. 

Sonra  Bobûnin  vÿ  Pryan÷ikov  qayûtdûlar,  þzö  dÿ  ikisi 

dÿ bir maøûnda, mayora he÷ nÿ demÿk istÿmÿdÿn yatmaüa 

getdilÿr. Mÿyuslaømûø vÿ narahat olmuø mayor piyada get-

mÿmÿk ö÷ön – avtobuslar ÷oxdan iølÿmirdi – hÿmin maøûnla 

da evinÿ getdi.

Postlardan azad olmuø nÿzarÿt÷ilÿr mayorun arxasûnca 

sþydölÿr  vÿ  yatmaüa  hazûrlaøûrdûlar,  elÿ  Nadelaøinin  þzö 

dÿ gþzönön acûsûnû almaq istÿyirdi ki, Marfino obyektinin 

ÿtrafûndakû  keøik÷i  qöllÿlÿrindÿki  konvoy  möhafizÿsinin 

qaro vul  binasûndan  zÿng  gÿldi.  Qarovulun  rÿisi  hÿyÿcanla 

mÿlumat verdi ki, cÿnub-qÿrb qöllÿsindÿ qarovulda dayan-

mûø ÿsgÿr qatû dumanda kiminsÿ ÿvvÿl odun anbarûnûn tinin-

dÿ durduüunu, sonra isÿ zonaþnö sahÿnin tikanlû mÿftilinÿ 

tÿrÿf  sörönmÿyÿ  cÿhd  etdiyini  aydûn  gþrdöyönö,  hÿmin 

ada mûn qarovul÷unun ÷aüûrûøûnû eøidÿrÿk geri, hÿyÿtÿ tÿrÿf 

qa÷dûüûnû  deyir.  Qarovulun  rÿisi  bildirdi  ki,  þz  alayûnûn 

qÿrar gahûna  zÿng  edÿcÿk  vÿ  fþvqÿladÿ  halla  baülû  raport 

yazacaq,  hÿlÿliksÿ  o,  xösusi  hÿbsxana  özrÿ  nþvbÿt÷idÿn 

hÿyÿt dÿ axtarûø tÿøkil etmÿyi xahiø edir.

Nadelaøinin  bunlarûn  qarovul÷unun  gþzönÿ  gþröndö-

yönÿ, bötön dustaqlarûn dþrd kÿrpic enindÿ kþhnÿ divar lar 

ara sûnda  vÿ  mþhkÿm  baülanmûø  yeni  dÿmir  qapûlar  arxa-

sûnda  etibarlû  øÿkildÿ  möhafizÿ  edildiyinÿ  ÿmin  olmasûna 

bax ma yaraq,  qarovul  rÿisi  tÿrÿfindÿn  raportun  yazûlmasû 

faktû onun hÿmin raporta uyüun ÷evik hÿrÿkÿtlÿr etmÿsini 

tÿlÿb  edirdi.  Bu  sÿbÿbdÿn  dÿ  o,  istirahÿtdÿ  olan  nþvbÿni 

hÿyÿ can  siqnalû  ilÿ  ayaüa  qaldûrdû  vÿ  “yarasa”  fÿnÿrlÿrinin 



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

265


iøûüûnda onlarû dumana börönmöø hÿyÿt boyu oyan-buyana 

qovmaüa baøladû. Sonra isÿ þzö birbÿbir bötön kameralarû 

gÿzdi. O, aü iøûüû yandûrmaqdan ÷ÿkinir (artûq øikayÿtlÿrin 

olmasûnû istÿmirdi), gþy iøûqda isÿ kifayÿt qÿdÿr yaxøû gþrÿ 

bilmirdi. Oyanmûø dustaqlarû elektrik fÿnÿrinin iøûüûnda baø-

hesabû saydû, onlarûn döz iki yöz sÿksÿn bir nÿfÿr oldu üunu 

tÿsdiqlÿyÿnÿcÿn dizini kiminsÿ ÷arpayûsûna vurub ÿzdi.

Bundan  sonra  isÿ  dÿftÿrxanaya  getdi  vÿ  qÿlbinin  øÿf-

faflûüûnû ÿks etdirÿn yupyumru vÿ aydûn xÿtti ilÿ xösusi hÿbs-

xananûn  rÿisi  polkovnik-leytenant  Klimentyevin  adûna  baø 

verÿnlÿrlÿ baülû raport yazdû. 

Bu  vaxt  artûq  sÿhÿr  a÷ûlûrdû.  Mÿtbÿxÿ  gedib  yemÿyi 

dadmalû vÿ dustaqlarû yuxudan durüuzmalû idi.

Leytenant  Nadelaøinin  gecÿsi  belÿcÿ  ke÷di  vÿ  onun 

Nerjinÿ ÷þrÿyini havayû yemÿdiyini demÿyÿ tam haqqû vardû. 

Nadelaøinin babasû vÿ atasû dÿrzi idi – varlû olmasalar 

da, kasûb da deyildilÿr. Orta tÿbÿqÿ insanlarûna xidmÿt edir, 

kþhnÿlmiø paltarlarûn astarûnû ÷evirmÿkdÿn, bþyök uøa üûn 

paltarlarûnû ki÷ik uøaqlar ö÷ön yenidÿn tikmÿkdÿn, kimin-

sÿ sþkök paltarûna tÿcili yamaq salmaqdan da imtina etmir-

dilÿr. Oülan da bu yolla getmÿli idi. Hÿlim olmaq, önsiyyÿt 

qurmaq bacarûüû tÿlÿb edÿn bu iø uøaqlûqdan onun xoøuna 

gÿlirdi vÿ o, þzönö hÿmin iøÿ olduqca ciddi hazûrlayûr, bþyök-

lÿrin necÿ iølÿdiklÿrini diqqÿtlÿ izlÿyir, onlara hÿvÿslÿ kþmÿk 

edirdi.  Amma  NEP-in  sonu  idi.  Onun  atasûna  illik  vergini 

gÿtirdilÿr – þdÿdi. Èki göndÿn sonra daha birillik vergi tÿlÿb 

etdilÿr – atasû onu da þdÿdi. Ö÷ gön sonra utanmazcasûna 

daha bir illik vergi – artûq ö÷qat – gÿtirdilÿr. Atasû patenti 

cûrdû,  dökanûn  lþvhÿsini  ÷ûxartdû  vÿ  artelÿ  girdi.  Oülunu 

isÿ  tezliklÿ  orduya  sÿfÿrbÿr  etdilÿr,  o  da  DÈN  qoøunlarûna 

döødö, sonradan isÿ hÿbsxanaya nÿzarÿt÷i ke÷irildi. 

Nadelaøin hÿvÿssiz qulluq edirdi. Xidmÿt etdiyi on dþrd 

ildÿ baøqa nÿzarÿt÷ilÿrin ö÷-dþrd dalüasû gÿlib onu þtmöødö, 

bÿzilÿri hÿtta artûq kapitan rötbÿsinÿ ÷atmûødûlar, o isÿ cÿmi 

bir ay ÿvvÿl göclÿ birinci ulduzunu ala bilmiødi. 


266

Nadelaøin  dediyindÿn  xeyli  ÷ox  baøa  döøördö.  Baøa 

döøör dö  ki,  insan  höququndan  mÿhrum  edilmiø  bu  dus-

taq lar bÿzÿn ondan daha yöksÿkdÿ dururlar. Bir dÿ, hÿr bir 

insan kimi, baøqalarûnû da þzö kimi tÿsÿvvör edirdi vÿ bu da 

onun bötön dustaqlarû siyasi dÿrslÿrdÿ beyinlÿrinÿ yeridi lÿn 

kimi ÿliqanlû cani hesab etmÿyinÿ mane olurdu. 

Axøam  mÿktÿbinin  fizika  kursundan  þyrÿndiyi  iøin 

tÿri fini  isÿ  tam  aydûnlûüû  ilÿ  yadûnda  saxlamûødû,  Bþyök 

Lubyanka hÿbsxanasûnûn beø dÿhlizinin hÿr bir köncö, yöz 

on kamerasûnûn hÿr birinin daxili quruluøu yadûnda idi. Lub-

yanka nizamnamÿsinÿ gþrÿ, nÿzarÿt÷ilÿr hÿr iki saatdan bir 

dÿhlizlÿrin  baøqa-baøqa  tÿrÿflÿrinÿ  ke÷ÿrÿk  dÿyiøilirdi lÿr 

(bu, ehtiyat ö÷ön belÿ edilirdi ki, onlar mÿhbuslarla tanûø 

olma sûnlar,  mÿhbuslar  tÿrÿfindÿn  dilÿ  tutulmasûnlar  vÿ  ya 

satûn alûnmasûnlar; onu da deyÿk ki, nÿzarÿt÷ilÿrÿ möÿllim  

vÿ möhÿndislÿrdÿn daha ÷ox mÿvacib verilirdi). Nÿzarÿt÷i 

hÿr  bir  gþzlöyÿ  ö÷  dÿqiqÿdÿn  gec  olmayaraq  baxmalû  idi. 

Ènsan sifÿtlÿrini yaxøû yadda saxlaya bilirdi vÿ bu cör qeyri-

adi  yaddaøû  sayÿsindÿ  Nadelaøin,  demÿk  olar  ki,  1935-ci 

ildÿn 1947-ci ilÿdÿk (hÿmin il onu Marfinoya ke÷irmiødilÿr) 

þz  hÿbsxana  mÿrtÿbÿsinin  bötön  mÿhbuslarûnû  –  Buxarin 

kimi mÿøhur rÿhbÿrlÿri dÿ, Nerjin kimi sadÿ cÿbhÿ÷i zabit-

lÿri dÿ – yadûnda saxlamûødû: onlardan istÿnilÿn birini, istÿni-

lÿn geyimdÿ kö÷ÿdÿ gþrsÿydi, tanûya bilÿrdi – amma bir iø 

vardû ki, bu dustaqlar bir dÿ he÷ vaxt kö÷ÿlÿrÿ qayûtmûrdû lar. 

Ancaq burada, Marfinoda, þz kþhnÿ, baülû qapû arxasûnda 

sax lanûlan  dustaqlarûndan  bÿzilÿrini  gþrmöødö  vÿ  tÿbii  ki,  

onlarû tanûdûüûnû böruzÿ vermirdi. Hÿmin dustaqlarû o, adamû 

kor  edÿn  parlaq  iøûqdan  cÿmi  bir  kvadratmetrlik  darûs qal 

boks larda  ÿzab  ÷ÿkdiklÿri,  suyu  axan  qara  ÷þrÿk  pay la-

rûnû  sapla  bþlöødördöklÿri,  hÿbsxana  kitabxanasûnda  bol 

olan  qÿdim  vÿ  maraqlû  kitablar  özÿrindÿ  dönyanû  yaddan 

÷ûxar dûq larû,  zÿncirÿbÿnzÿr  sûra  ilÿ  ayaqyoluna  ÷ûxdûqlarû, 

istin taqa  ÷aüûrûlarkÿn  ÿllÿrini  arxada  cötlÿødirdiklÿri,  yat-

maüa  yarûm  saat  qalmûø  øÿn  sþhbÿt  etdiklÿri,  qûø  gecÿ lÿ-



Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI



Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

267


rindÿ isinmÿk ö÷ön dÿsmallara bökdöklÿri ÿllÿrini yor üa nûn 

östönÿ uzadaraq – rejim ÿllÿrini yorüanûn altûnda gizlÿ dÿn-

lÿri  oyatmaüû  vÿ  onlarû  ÿllÿrini  a÷ûqda  saxlamaüû  mÿc bur 

etmÿyi tÿlÿb edirdi – parlaq iøûq altûnda yatdûqlarû vÿziy yÿt-

lÿrdÿ xatûrlayûrdû. 

Nadelaøin  aüsaqqal  akademiklÿrin,  keøiølÿrin,  kþhnÿ 

boløeviklÿrin,  generallarûn  vÿ  gölmÿli  ÿcnÿbilÿrin  möba hi-

sÿ lÿ rinÿ qulaq asmaüû xoølayûrdû. Xidmÿti ondan insan la rûn 

danûøûqlarûna qulaq vermÿyi tÿlÿb edirdi, ancaq Nade la øin 

þzö ö÷ön dÿ qulaq asûrdû. O, kiminsÿ hekayÿtini ÿvvÿl dÿn-

axûra  kimi,  fasilÿ  vermÿdÿn  dinlÿmÿk  istÿrdi  –  bu  insan 

ÿvvÿllÿr necÿ yaøayûb, nÿ ö÷ön hÿbs edilib – lakin xid mÿti 

borcuna gþrÿ bunu he÷ vaxt edÿ bilmirdi. Hÿmin adam la rûn 

hÿyatlarûnûn sûnûb daüûldûüû bu dÿhøÿtli aylarda belÿ nÿdÿn 

gÿldi – italyan rÿssamlarûndan, arûlarûn þzlÿrini aparma sûn-

dan, canavar ovundan, hansûsa bir Kar-bu-zenin evlÿri necÿ 

tik mÿyindÿn (þzö dÿ bu evlÿr onlar ö÷ön tikilmirdi) danûøa 

bil mÿ lÿrinÿ heyrÿtlÿnirdi.

Bir dÿfÿ Nadelaøinin eøitdiyi sþhbÿt onu xösusilÿ maraq-

landûrmûødû.  O,  dustaq  maøûnûnûn  arxa  tamburunda  otur-

muø du  vÿ  i÷ÿridÿ,  qûfûl  altûnda  olan  iki  dustaüû  möøayiÿt 

edirdi. Dustaqlarû Bþyök Lubyankadan Suxanov baüûna – 

mÿøum vÿ geriyÿ yolu olmayan Moskvaÿtrafû hÿbsxanaya, 

elÿ  bir  hÿbsxanaya  ki,  oradan  ya  qÿbrÿ,  ya  da  dÿlixanaya 

gedir dilÿr – aparûrdûlar. Nadelaøinin þzö hÿmin hÿbsxanada 

iølÿ mÿ miødi, amma eøitmiødi ki, burada mÿhbuslarû mÿha-

rÿtlÿ döøönölmöø iøgÿncÿ ilÿ yedizdirirlÿr: hÿr yerdÿ olduüu 

kimi,  dustaqlar  ö÷ön  qaba  vÿ  aüûr  yemÿklÿr  biøirilmirdi, 

qonøu binadan ÿtirli, lÿziz yemÿklÿr gÿtirilirdi. Èøgÿncÿ isÿ 

dus taüa  verilÿn  payda  idi:  ona  yarûm  qab  bulyon,  kot letin 

sÿk kizdÿbiri, iki dilim qûzardûlmûø kartof verilirdi. Dus taq-

larû yedizdirmirdilÿr, sadÿcÿ olaraq itirdiklÿri hÿyatû onlarûn 

yad larûna salûrdûlar. Bu, bir boøqab boø horradan da aüûr idi 

vÿ insanûn aüûldan mÿhrum edilmÿsindÿ cÿlladlarûn ÿlindÿ 

bir alÿt idi.


268

Elÿ alûndû ki, bu iki dustaüû maøûnda ayûrmadûlar vÿ nÿ 

ö÷önsÿ  onlarû  bir  yerdÿ  apardûlar.  Möhÿrrikin  sÿsindÿn 

Nade laøin  onlarûn  ÿvvÿl  nÿ  danûødûqlarûnû  eøitmÿdi.  Sonra 

möhÿr rikÿ  nÿsÿ  oldu,  söröcö  harasa  getdi,  zabit  isÿ  kabi-

nядяn­ döømÿdi.­ Arxa­ qapûnûn­ barmaqlûüû­ arasûndan­ Nade-

laøin dustaqlarûn sakit sþhbÿtini eøitdi. Onlar ÷arû vÿ hþku-

mÿti  sþyördölÿr  –  amma  indiki  hþkumÿti  vÿ  Stalini  yox, 

...imperator  I  Pyotru.  O  nÿ  ö÷ön  xoølarûna  gÿlmÿmiødi? 

– imperatoru hÿr cör hallandûrûrdûlar. Biri I Pyotru hÿm dÿ 

rus  xalq  geyimlÿrini  korladûüûna  vÿ  bununla  da  þz  xal qûnû 

baø qa xalqlar qarøûsûnda simasûzlaødûrdûüûna gþrÿ sþyör dö. 

Bu dustaq o vaxt paltarlarûn necÿ olduüunu, necÿ gþrön dö-

yönö, hansû hallarda geyinildiyini tÿfÿrröatû ilÿ sada layûrdû. 

Ènan dû rûrdû ki, bu paltarlarûn bÿzi hissÿlÿrini möa sir paltar-

lara layiqli vÿ rahat øÿkildÿ uyüunlaødûrûlmaqla – Parisi kor-

kora nÿ yamsûlamaqla yox – bÿrpa edilmÿsi hÿlÿ gec deyil. 

O biri dustaq zarafatla deyirdi ki, – onlar hÿlÿ zarafat da edÿ 

bilirdilÿr! – bunun ö÷ön iki nÿfÿr tÿlÿb olunur: bötön bunlarû 

uyüunlaødûra bilÿcÿk dahi dÿrzi vÿ bu paltarlarû geyinmÿyÿ, 

bu paltarda øÿkil ÷ÿkdirmÿyÿ hazûr olan dahi tenor. Sonra isÿ 

bötön Rusiya bunu qÿbul edÿ bilÿr. 

Bu  sþhbÿt  Nadelaøinÿ  ona  gþrÿ  xösusilÿ  maraqlû 

gþrön dö ki, dÿrzilik onun gizli ehtirasû olaraq qalûrdû. Baø 

siyasi hÿbsxana dÿhlizlÿrinin sÿrsÿm gÿrginliyindÿn sonra 

par÷anûn  xûøûltûsû,  qûrûølarûn  yumøaqlûüû,  iøin  ahÿngi  onu 

sakitlÿødirirdi. 

Nadelaøin uøaqlarûnûn ÿyin-baølarûnû, arvadûnûn donlarûnû 

vÿ  þz  kostyumlarûnû  þzö  tikirdi.  Lakin  bunu  hamûdan 

gizlÿdirdi. Hÿrbi qulluq÷u ö÷ön bu iø ayûb sayûlûrdû.



Yüklə 6,61 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   62




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin