Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin
Yüklə 6,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
29 Polkovnik-leytenant Klimentyevin hamar, sÿliqÿ ilÿ ayrûl- mûøvÿsanki,poladdantþkölmöøкимиparûldayanøÿvÿтяк qara sa÷larû yumru bûülarûna bitiøirdi. Qarnû sallanmûrdû vÿ Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 269
qûrx beø yaøûnda olsa da, hÿlÿ dÿ cavan hÿrb÷iyÿ oxøayûrdû. Bir dÿ – xidmÿtdÿ olarkÿn he÷ vaxt gölmördö, bu da onun sifÿtinin zölmÿt tutqunluüunu bir az da göclÿndirirdi. Bazar gönö olmasûna baxmayaraq, hÿmiøÿkindÿn tez gÿlmiødi. Sÿhÿr gÿzintisinin qûzüûn vaxtû gÿzinti mey dan- ÷a sûndan ke÷ib-getdi; gþzönön ucu ilÿ nþqsanlarû gþrdö, amma he÷ nÿyÿ mödaxilÿ etmÿdÿn yolöstö nþvbÿt÷i Nade- laøinÿ dustaq Nerjini ÷aüûrmaüû vÿ þzönön dÿ onun yanûna gÿlmÿsini tapøûraraq, xösusi hÿbsxananûn qÿrargahûna girdi. Hÿyÿti ke÷ÿrkÿn polkovnik-leytenant onunla qarøû- qar øû ya gÿlÿn mÿh bus lardan bÿzilÿrinin onunla artûq bir dÿfÿ dÿ öz-özÿ gÿl mÿmÿk vÿ salamlaømamaq ö÷ön tez þtöb-ke÷ mÿ yÿ, baøqa larûnûn isÿ lÿngimÿyÿ, istiqamÿtini dÿyiø mÿyÿ ÷alûø dûüûna diqqÿt yetirdi. Klimentyev bunu sakit qÿbul etdi vÿ incimÿdi. O baøa döøördö ki, burada onun vÿzifÿsinÿ qarøû saymazlûq mÿqamû qismÿn yer alsa da, ÿsas sÿbÿb dustaqlarûn yoldaølarûnûn gþzöndÿ yaltaq kimi gþrö nÿrÿk utanmaq istÿmÿmÿlÿridir. Tÿklikdÿ otaüûna ÷aüû rûl dûq da onlarûn hamûsû þzlÿrini mehriban, bÿzilÿri isÿ hÿtta yal taq kimi aparûrdûlar. Barmaqlûq arxasûnda möxtÿlif insanlar saxla nûlûrdû vÿ onlarûn dÿyÿrlÿri dÿ baøqa-baøqa idi. Kli mentyev bunu ÷oxdan baøa döømöødö. Dustaqlarûn mÿü rur olmaq höququna hþrmÿtlÿ yanaøûr, þzönön dÿ ciddi olmaq höququnu mþhkÿm qoruyurdu. Daxilÿn ÿsgÿr olan bu adam döøönördö ki, hÿbsxanada cÿlladlarûn al÷aldûcû intizamûnû yox, sÿmÿrÿli hÿrbi intizamû bÿrqÿrar etmiødir. O, kabinetini a÷dû. Kabinet isti idi vÿ radiatorlarûn yan mûø boyasûnûn boüucu, xoøagÿlmÿz iyi duyulurdu. Pol- kovnik-leytenant nÿfÿsliyi a÷dû, øinelini soyundu, kitelÿ pÿr÷im olunmuø kimi masanûn arxasûnda oturdu vÿ onun boø sÿthinÿ nÿzÿr saldû. Tÿqvimin ÷evrilmÿmiø øÿnbÿ sÿhi- fÿsindÿ “-lka?” qeydi vardû. Èstehsalat vasitÿlÿrinin hÿlÿ ki i÷indÿ hÿbsxana qov luq- larûolandÿmirøkafdan,алтыstuldan,telefondanvÿzÿngdöy- mÿsindÿn ibarÿt olan bu yarûboø kabinetdÿn o he÷ bir gþzlÿ
270 gþrönÿn baülantû, dartqû vÿ ya ÷arx olma dan ö÷ yöz dustaq hÿyatûnûn zahiri axarûnû vÿ ÿlli nÿfÿr nÿza rÿt÷inin xidmÿtini idarÿ edirdi. Bazar gönö iøÿ ÷ûxdûüûna (ÿvÿzinÿ iø gönlÿrindÿn birindÿ istirahÿt edÿcÿkdi) vÿ yarûm saat tez gÿldiyinÿ baxmayaraq, Klimentyev adÿti soyuqqanlûlûüûnû vÿ tÿmkinini itirmÿmiødi. Ki÷ik leytenant Nadelaøin qorxu ичиндя rÿisinin qarøû- sûnda dayanmûødû. Hÿr iki yanaüûna yumru qûrmûzû lÿkÿlÿr döø möødö. ×oxsaylû sÿhvlÿrinÿ baxmayaraq, polkovnik-ley- te nan tûn bir dÿfÿ dÿ onun øÿxsi iøini korlamadûüûna bax ma- ya raq, Nadelaøin rÿisindÿn ÷ox qorxurdu. Gölmÿli, yumru- si fÿt, he÷ hÿrb÷iyÿ oxøamayan ki÷ik leytenant ÿbÿs yerÿ “fara üat” vÿziyyÿtini almaq istÿyirdi. O, gecÿ nþvbÿsinin tam qaydasûnda ke÷diyini, amma iki fþvqÿladÿ hadisÿnin baø verdiyini mÿruzÿ etdi: onlar dan biri raportunda gþstÿrilmiødi. (O, raportu Klimentyevin qarøûsûna, masanûn qûraüûna qoydu, lakin vÿrÿq yerindÿn qopdu vÿ mörÿkkÿb trayektoriya özrÿ kÿnardakû stulun altûna döødö. Nadelaøin raportun dalûnca cumdu vÿ onu yenidÿn masanûn östönÿ qoydu. Èkinci hadisÿ isÿ mÿhbuslardan Bobûnin vÿ Pryan÷ikovun Dþvlÿt Tÿhlökÿsizliyi Nazirinin yanûna ÷aüûrûlmasûndan ibarÿt idi. Polkovnik-leytenant qaølarûnû ÷atdû, ÷aüûrûlmanûn vÿ geri- qayûtmanûn tÿfÿrröatlarû ilÿ maraqlandû. Yenilik, aydûndûr ki, xoøagÿlmÿz vÿ hÿtta narahatedici idi. 1 saylû Xösusi hÿbs- xa na nûn rÿisi olmaq daim vulkan östöndÿ oturmaq vÿ daim nazi rin gþzönön qabaüûnda olmaq demÿk idi. Bu, rÿisi nin hÿrÿm xana, tÿl xÿk lÿr saxlaya vÿ ke÷miø zamanlarûn feodal larû kimi mös tÿ qil qÿrar ÷ûxara bilÿcÿyi hansûsa uzaq bir döøÿr gÿ mÿn tÿ qÿsi deyildi. Burada qanunpÿrÿst olmaq, tÿli mat lara dÿqiq ÿmÿl etmÿk vÿ øÿxsi hirsinin, rÿhm dil liyi nin bircÿ dam- la sûnû belÿ özÿ ÷ûxarmamaq lazûm gÿlirdi. Kli men tyev belÿ dÿ adam idi. O döøönmördö ki, Bobûnin vÿ ya Pryan ÷i kov bu gecÿ onun hansûsa bir qanunsuz hÿrÿkÿtin dÿn øika yÿt lÿ- nÿ bilÿr lÿr. Uzun möddÿtli tÿcröbÿsi gþstÿrirdi ki, dustaq la rûn Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 271
onuøÿrlÿyÿbiлÿcÿklÿrindÿnehtiyatlanmaqÿbÿsdir.Onuxid- mÿt yol daø larû øÿrlÿyÿ bilÿrdi lÿr. Rÿis Nadelaøinin raportunu nÿzÿr dÿn ke÷irdi vÿ baøa döødö ki, bötön yazûlanlar boø øey- lÿr dir. Nadelaøini savadlû vÿ bacarûqlû olduüu ö÷ön saxlayûrdû. Lakin bu adamûn nÿ qÿdÿr ÷atûømayan cÿhÿti vardû! Pol- kovnik-leytenant onu mÿzÿmmÿt etdi. Nþvbÿt÷iliyi möd- dÿ tindÿ hansû sÿhvlÿrÿ yol verdiyini ÿtraflû baøa saldû: dus- taq la rûn sÿhÿr iøÿ ÷ûxarûlmasû iki dÿqiqÿ gecikdirilmiødi, kame ra lar da ÷arpayûlarûn ÷oxu sÿliqÿsiz yûüûødûrûlmûødû vÿ Nade laøin kifayÿt qÿdÿr tÿlÿbkarlûq nömayiø etdirÿrÿk möva- fiq mÿhbuslarû iødÿn geri ÷aüûrmamûø vÿ yerlÿrini tÿk rar yûüûø dûr maüa mÿcbur etmÿmiødi. Bötön bunlar ÿvvÿl lÿr dÿ deyil miødi. Amma Nadelaøinÿ nÿ qÿdÿr deyilsÿ dÿ, xeyri olmurdu. Bÿs indicÿ sÿhÿr gÿzintisindÿ? Doro nin gÿzinti mey dan ÷asûnûn döz qûraüûnda hÿrÿkÿtsiz dayan mûødû, zonanû vÿ istixana tÿrÿfÿ zonadankÿnar sahÿni diq qÿtlÿ nÿzÿr dÿn ke÷i rirdi – orada isÿ yer kÿlÿ-kþtördör, yaxûn lûq dan yarüan ke÷ir, bunlar isÿ qa÷ûø ö÷ön ÷ox sÿrfÿlidir. Doro ninin möd- dÿti iyirmi beø ildir, arxasûnda sÿnÿdlÿrin sax talaø dûrûl masû vÿ iki il ömumittifaq axtarûøû durur! Nar yad dan he÷ kÿs tÿlÿb etmÿdi ki, Doronin lÿngimÿsin, dairÿ özrÿ hÿrÿkÿt etsin. Sonra – bÿs Gerasimovi÷ harada gÿzirdi? Hamû dan ayrû, mexaniki emalatxanalar tÿrÿfdÿ iri cþkÿ aüac la rûnûn altûnda. Gerasimovi÷in iøi nÿdÿn ibarÿdir? Gera si movi÷ – ikinci möddÿt alûb, onda “on doqquzuncu da olmaqla ÿlli sÿk kizin bir A bÿndi”, yÿni vÿtÿnÿ qÿrÿzli øÿkildÿ xÿya nÿt- dir. O, xÿyanÿt etmÿyib, amma möharibÿnin ilk gön lÿ rindÿ Lenin qrada almanlarû gþzlÿmÿk mÿqsÿdi ilÿ gÿlmÿ diyini dÿ söbuta yetirÿ bilmÿyib. Nadelaøinin yadûn da dûrmû ki, dus- taqlarû birbaøa möøahidÿnin kþmÿyi ilÿ vÿ øÿxsi iølÿri ÿsa- sûnda daim þyrÿnmÿk lazûmdûr? Nÿha yÿt, Nade la øi nin þzö nÿ göndÿdir? Gimnastyorkasû dartûl mayûb (Nade la øin dartdû), papa üûndakû ulduz ÿyilib (Nade la øin dözÿltdi), þzö dÿ arvad kimi salamlaøûr – belÿ olan halda dustaqlarûn Nade la øi- nin nþvbÿsindÿ ÷arpayûlarûnû yûüûødûrmamalarûnda qeyri-adi
272 nÿ ola bilÿr ki? Yûüûødûrûlmamûø ÷arpayû isÿ hÿbs xana inti za- mûnda tÿhlökÿli qösurdur. Bu gön ÷arpayûlarû yûüûø dûr maz- lar, sabah isÿ tÿtil edib iøÿ getmÿzlÿr. Sonra polkovnik-leytenant ÿmrlÿrÿ ke÷di: gþröøÿ gedÿn- lÿri möøayiÿt edÿcÿk nÿzarÿt÷ilÿri ö÷öncö otaüa tÿlimat lan- dûrmaya yûümalû. Mÿhbus Nerjin isÿ hÿlÿ qoy dÿhlizdÿ gþzlÿsin. Gedÿ bilÿr. Nadelaøin i÷ÿridÿn pþrtmöø щалда ÷ûxdû. Mödiriyyÿti din lÿ yÿrkÿn o, hÿr dÿfÿ iradlarûn vÿ gþstÿriølÿrin ÿda lÿtli olduüunu baøa döøör vÿ tam sÿmimiyyÿtlÿ bir daha qayda- larû pozmamaq qÿrarûna gÿlirdi. Ancaq xidmÿt gedir, o, yenÿ göndÿ onlarca mÿhbus iradÿsi ilÿ qarøûlaøûr, bunlar dan hÿrÿsi dÿ onu bir tÿrÿfÿ ÷ÿkirdi, hÿr biri, ki÷icik dÿ olsa, azad lûq payûnû istÿyirdi, Nadelaøin isÿ onlara bu cözi paydan imtina edÿ bilmirdi, hÿr dÿfÿ fikirlÿøirdi ki, mödiriyyÿt bun- dan xÿbÿr tutmaz. Klimentyev qÿlÿmi gþtörÿrÿk tÿqvimdÿki “yolka?” sþzö- nön östöndÿn xÿtt ÷ÿkdi. O, dönÿn qÿrar vermiødi. Xösusi hÿbsxanalarda he÷ vaxt yolka olmurdu. Lakin dustaqlar – þzö dÿ ÿn hþrmÿtlilÿri vÿ dÿfÿlÿrlÿ – tÿkidlÿ bu il yolka dözÿldilmÿsini xahiø edirdilÿr. Klimentyev dÿ döøön- dö – buna niyÿ dÿ icazÿ verilmÿsin? Aydûn idi ki, yolkaya gþrÿ he÷ bir pis hadisÿ baø vermÿyÿcÿkdi, yanüûn da ola bil mÿzdi – buradakûlarûn hamûsû elektrik özrÿ professor idi. Amma Yeni il axøamû, institutun azad qulluq÷ularû øÿn lÿn- mÿk ö÷ön Moskvaya gedÿndÿn sonra, bunlara da bir az sÿrbÿst lik vermÿk lazûmdûr. O bilirdi ki, bayram axøam larû mÿhbuslar ö÷ön ÿn aüûr gönlÿr olur. Kimsÿ ömidsizlik dÿn aüûlsûz vÿ mÿnasûz hÿrÿkÿt edÿ bilÿrdi. Dönÿn o, bila va sitÿ tabeliyindÿ olduüu Hÿbsxanalar Èdarÿsinÿ zÿng etmiødi ki, yolkanû razûlaødûrsûn. Tÿlimatlarda yazûlmûødû ki, musiqi alÿtlÿri qadaüan olunur, amma yolkalar barÿdÿ he÷ nÿ tapma- dû lar vÿ razûlûq vermÿsÿlÿr dÿ, birmÿnalû qadaüan da etmÿ- di lÿr. Uzunmöddÿtli qösursuz xidmÿti polkovnik-leytenant Klimentyevin hÿrÿkÿtlÿrinÿ bir sÿbat vÿ inam verirdi. Hÿlÿ Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 273
dönÿn axøam, evÿ gedÿrkÿn, metronun eskalatorunda Kli- mentyev qÿrara almûødû – eybi yox, qoy yolka olsun! Metro vaqonuna girÿrkÿn o þzö haqqûnda mÿmnuniy- yÿtlÿ döøönördö ki, ÿslindÿ, aüûllû vÿ iøgözar adamdûr, dÿf- tÿr xana probkasû deyil, hÿtta xeyirxah insandûr, dustaqlar isÿ he÷ vaxt baøa döømÿyÿcÿk, dÿyÿrlÿndirmÿyÿcÿk, bilmÿ- yÿcÿklÿr ki, yolka dözÿltmÿyÿ onlara kim icazÿ vermÿk istÿ- mirdi, kim isÿ icazÿ verdi. Qÿbul etdiyi qÿrardan nÿ ö÷önsÿ Klimentyevin kefi kþkÿl- di. Baøqa Moskva sakinlÿri kimi þzönö göclÿ vaqo na sal ma üa, yer tut maüa tÿlÿsmÿdi, dayaqdan tutaraq arxa sûnda tune lin qaran lûüû vÿ sonu gþrönmÿyÿn kabel boru cuq la rû nûn ke÷ diyi øöøÿnin aynasûnda göclÿ sezilÿn cÿsa rÿtli ÿksini seyr etmÿyÿ baøladû. Sonra isÿ baxûølarûnû yaxûn lû üûnda otur muø cavan qadû na tÿrÿf ÷evirdi. Qadûn sÿliqÿli, amma ucuz geyin miødi: ÿynin dÿ söni qaragöldÿn tikilmiø qara körk vÿ hÿmin rÿng dÿ dÿ papaq vardû. Aüzûna kimi dolu portfelini dizlÿri östönÿ qoy- muødu. Klimentyev qadû na baxûb döøöndö: onun özö xoø, lakin yorüun idi, bir dÿ gÿnc qadûnlara xas olmayan, ÿtra fûn- dakû he÷ bir øeyÿ maraq ifadÿ olunmayan baxûølarû vardû. Elÿ bu anda qadûn baøûnû qaldûrdû vÿ onlarûn nÿzÿrlÿri tÿsa döfi yol yoldaølarûnûn he÷ nÿ ifadÿ etmÿyÿn baxûølarûnûn lÿngiyÿ bilÿcÿyi qÿdÿr lÿngidi. Qadûnûn gþzlÿrindÿ ehtiyat ifa dÿsi, bir dÿ, sanki, hÿyÿcanlû vÿ cÿsarÿtsiz bir sual yarandû. Peøÿsinÿ gþrÿ sifÿtlÿri yadda saxlamalû olan Kli- men tyev qadûnû tanûdû, lakin baxûøûnda bunu gizlÿtmÿyÿ macal tapmadû. Qadûn isÿ onun tÿrÿddöd etdiyini gþrÿrÿk, zÿn nin dÿ yanûl madûüûnû baøa döødö. Bu, dustaq Nerjinin arvadû idi vÿ Klimentyev onu Taqan- kada, ÿri ilÿ gþröøÿ gÿlÿndÿ gþrmöødö. Qadûn qaøqabaüûnû salladû, ÿvvÿl gþzlÿrini ÷ÿkdi, sonra- dan bir dÿ Klimentyevÿ tÿrÿf baxdû. O isÿ artûq tunelÿ baxûrdû, amma gþzucu qadûnûn ona baxdûüûnû da hiss edirdi. Qadûn yerindÿn durdu vÿ ona yaxûnlaødû. Klimentyev özönö ona tÿrÿf ÷evirmÿyÿ mÿcbur oldu.
274 Qadûn qÿtiyyÿtlÿ ayaüa qalxdû, lakin qalxan kimi dÿ qÿtiy- yÿtini itirdi. Metroda gedÿn gÿnc qadûnlara xas olan sÿrbÿstliyini itirdi, kÿnardan elÿ gþrönördö ki, qadûn aüûr portfelini gþtöröb, yerini polkovnik-leytenanta vermÿk ö÷ön ayaüa durub. Onun baøû özÿrindÿ bötön siyasi mÿhbus, yÿni xalq döømÿnlÿri arvadlarû ö÷ön ömumi olan aüûr bir qis mÿt asûl- mûødû: uüursuz evlÿnmÿlÿrinin tarix÷ÿsindÿn xÿbÿr dar olan insanlardan hansûna möraciÿt etsÿydilÿr, hara gÿl sÿy dilÿr dÿ – sanki, þz ÿrlÿrinin yuyulub-tÿmizlÿnmÿsi möm kön olma yan rösvay÷ûlûüûnû da þzlÿri ilÿ daøûyûrdûlar, gþz lÿ rin- dÿ nÿ vaxtsa ehtiyatsûzlûq edÿrÿk talelÿrini etibar etdik lÿri yaramaz cinayÿtkarûn gönahûnûn bir hissÿsini gÿz di rir di lÿr. Vÿ xalq döømÿni olan ÿrlÿrinin hiss etmÿk istÿ mÿdiklÿri tÿqsirkar lûq hissini mÿhz bu qadûnlar yaøa maüa baølayûr- dûlar. Qatarûn taqqûltûsûnda eøidilÿ bilmÿk ö÷ön qadûn yaxûna gÿldi vÿ soruødu: – Yoldaø polkovnik-leytenant! ×ox xahiø edirÿm ki, mÿni baüûølayasûnûz! Siz... mÿnim ÿrimin rÿisisiniz? Sÿhv etmi rÿm ki? Hÿbsxana zabiti kimi qulluq etdiyi illÿr ÿrzindÿ Kli men- t yev ÷oxlu qadûnla qarøûlaømalû olsa da, onlarûn mÿz lum vÿ cÿsarÿtsiz gþrkÿmlÿrindÿ qeyri-adi bir øey gþrmÿ miødi. Ancaq burada, metroda – qadûn olduqca ehtiyatlû tÿrzdÿ soruø muø olsa da – qarøûsûnda yalvarûrmûø kimi duran bu fiqur he÷ dÿ nÿzakÿtli gþrönmördö. – Siz... niyÿ durdunuz? ßylÿøin, ÿylÿøin, – qadûnû palta- rûnûn qolundan tutub yerinÿ oturtmaq istÿyÿn Klimentyev karûxmûø halda dedi. – Yox, yox, bunun ÿhÿmiyyÿti yoxdur! – qadûn onun tÿk- lifini rÿdd etdi, þzö isÿ inadla, demÿk olar ki, fanatik baxûøla polkovnik-leytenanta baxmaqda davam etdi. – Deyin, nÿ ö÷ön bötþv bir il gþr... mÿn onu gþrÿ bilmirÿm? Nÿ vaxt gþrÿ bilÿrÿm, deyin? Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 275
Onlarûn rastlaømasû bir qum dÿnÿsi ilÿ niøan alûb qûrx- metrlik bir mÿsafÿdÿ olan baøqa bir qum dÿnÿsini vurmaq kimi bir øey idi. Bir hÿftÿ bundan ÿvvÿl DTN-in Hÿbsxana- lar Èdarÿsindÿn baøqalarû ilÿ birgÿ Nerjinÿ dÿ min doqquz yöz qûrx doqquzuncu il dekabrûn iyirmi beøindÿ Lefortovo hÿbsxanasûnda arvadû ilÿ gþröøÿ icazÿ verilmÿsi haqqûnda kaüûz gÿlmiødi. Ancaq qeyd olunmuødu ki, mÿhbusun xahiø etdiyi kimi, “tÿlÿbÿ gþrÿ” önvanû ilÿ onun arvadûna bildiriø gþn dÿrmÿk qadaüandûr. O vaxt Nerjini ÷aüûrûb arvadûnûn önvanûnû soruømuø du- lar. Lakin o mûzûldanmûødû ki, bilmir. Hÿbsxana nizamna mÿ- lÿrinin mÿhbusa he÷ vaxt vÿ he÷ nÿyi a÷ûqlamamaq qay da sûnû yaxøû bilÿn Klimentyev baøa döøördö ki, dustaüûn sþz lÿrindÿ sÿmimiyyÿt yoxdur. Nerjin, ÿlbÿttÿ, arvadûnûn önvanûnû bilirdi, amma demÿk istÿmirdi, nÿ ö÷ön istÿmÿdiyi dÿ aydûn idi – bu sÿbÿb Hÿbsxanalar Èdarÿsinin “tÿlÿbÿ gþrÿ” mÿktublarû qadaüan etmÿsinin sÿbÿbi ilÿ eyni idi: gþröø haqqûnda bildiriø a÷ûqca øÿklindÿ gþndÿrilirdi. Orada yazûlûrdû: “Sizÿ filan hÿbsxanada ÿrinizlÿ gþröømÿyÿ icazÿ verilir”. Bundan ÿlavÿ, önvan DTN-dÿ dÿ qeydÿ alûnûrdû – nazirlik ÷alûøûrdû ki, bu cör a÷ûqca almaq istÿyÿnlÿrin sayû azalsûn, bötön qonøular onlarûn xalq döømÿnlÿrinin arvad larû olduüunu bilsin, belÿ arvadlar aøkarlansûnlar. Tÿcrid edilsinlÿr, onlarûn ÿtrafûnda saülam ictimai rÿy yaransûn. Mÿh bus arvadlarû da mÿhz bundan qorxurdular. Nerjinin arva dûnûn isÿ soyadû baøqa idi. O, aøkar DTN-dÿn gizlÿnirdi. Kli mentyev dÿ o vaxt Nerjinÿ demiødi ki, gþröø olmayacaq. Bildiriøi dÿ gþndÿrmÿmiødi. Èndi isÿ bu qadûn ÿtrafdakûlarûn sÿssiz baxûølarû altûnda belÿ al÷aldûcû tÿrzdÿ onun qarøûsûnda dayanmûødû. – “Tÿlÿbÿ gþrÿ” yazmaq olmaz, – o, gurultu i÷indÿ tÿk- cÿ bu qadûnûn eøidÿ bilÿcÿyi tÿrzdÿ dedi. – Önvanû vermÿk lazûmdûr. – Mÿn axû gedirÿm! – qadûnûn sifÿti birdÿn dÿyiødi. – Mÿn lap tezliklÿ gedÿcÿyÿm, artûq daimi önvanûm da yox dur, – yalan dediyi aydûn idi.
276 Klimentyev ilk dayanacaqdaca döømÿk, ÿgÿr qadûn arxa- sûnca gÿlÿrsÿ, vestiböldÿ, insanlarûn nisbÿtÿn az olduüu bir yerdÿ, ona xidmÿtdÿn kÿnar zÿmindÿ belÿ sþhbÿtlÿrin yol- ve rilmÿz olduüunu baøa salmaq barÿdÿ döøöndö. Xalq döømÿninin arvadû, elÿ bil, yuyulmasû mömkön olma- yan þz gönahûnû unutmuødu! O, quru, ÿsÿbi, yalvarûcû, he÷ birøeybaøadöømÿyÿnkimigþzlÿrinipolkovnik-leytenantа zil lÿ miødi. Bu baxûø Klimentyevi heyrÿtlÿndirdi – gþrÿ sÿn, bu qadûnû illÿrlÿ özönö gþrmÿdiyi, bötön hÿyatûnû pu÷ etmiø bir adamla belÿ tÿkid vÿ israrla hansû qövvÿ baülayûrdû? – Bu, mÿnÿ ÷ox, lap ÷ox lazûmdûr! – qadûn gþzlÿrini geniø a÷araq Klimentyevin sifÿtindÿki ÿn xûrda dÿyiøikliklÿrÿ belÿ reaksiya verÿrÿk tÿkid edirdi. Klimentyev xösusi hÿbsxanadakû seyfin i÷inÿ qoydu üu kaüûzû xatûrladû. Bu kaüûzda “Arxa cÿbhÿnin mþhkÿm lÿn di- ril mÿsi haqqûnda” qÿrarûn davamû kimi mÿhbuslarûn önvan la- rûnû vermÿk istÿmÿdiklÿri yaxûnlarû vÿ qohumlarûna daha bir zÿrbÿ endirilirdi. Mayor Mûøin bu kaüûzû mÿhbuslara bazar ertÿsi elan etmÿyi nÿzÿrdÿ tutmuødu. Bu qadûn isÿ, ÿgÿr önva- nûnû vermÿsÿ vÿ sabah ÿrini gþrmÿsÿ, bÿlkÿ dÿ, daha he÷ vaxt onu gþrÿ bilmÿyÿcÿkdi. Èndi demiø olsa, onda bu hal qadûnûn rÿsmi bildiriø almadan, kitabda qeydiyyatdan ke÷mÿdÿn, tÿsadöfÿn Lefortovaya gÿlib ÷ûxmasû kimi izah oluna bilÿrdi. Qatar sörÿtini azaldûrdû. Bötön bu fikirlÿr ani olaraq polkovnik-leytenant Kli- men tye vin beynindÿn ke÷di. O, mÿhbuslarûn ÿsas döø mÿni- nin kim olduüunu bilirdi: bu döømÿn – mÿhbuslarûn þzlÿri idi lÿr. Vÿ hÿr bir qadûnûn da ÿsas döømÿni ona mÿlum idi – bu döømÿn dÿ qadûnûn þzö idi. Ènsanlar hÿtta þzlÿrinin xilas olmalarû naminÿ dÿ olsa susmaüû bacarmûrlar. Xidmÿt etdiyi dþvrdÿ belÿ øeylÿr ÷ox olmuødu. Aüûlsûz bir yumøaqlûüa yol vermiø, hansûsa icazÿsiz bir hÿrÿkÿtÿ gþz yummuødu, ÿgÿr bu cör gözÿøtdÿn istifadÿ edÿnlÿrin þzlÿri dillÿrini dinc sax laya bil sÿy di lÿr, bunlardan he÷ vaxt vÿ he÷ kÿsin xÿbÿri olmayacaqdû. Amma... Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 277
Èndi isÿ gözÿøtÿ getmÿk olmazdû! Lakin qatarûn zÿiflÿyÿn gurultusunda stansiyanûn rÿngli mÿrmÿri gþrönÿndÿn sonra Klimentyev qadûna dedi: – Sizÿ gþröøÿ icazÿ verilib. Sabah saat on ö÷ön gÿlin... – o, Lefortovo hÿbsxanasûna demÿdi, ÷önki sÿrniøinlÿr artûq qapûlara yaxûnlaøûrdûlar vÿ döz onlarûn yanûnda idilÿr, – Lefor- tovo tÿpÿsini tanûyûrsûnûz? – Tanûyûram, tanûyûram, – qadûn sevincÿk baøûnû yellÿdi. Onun indicÿ quru olan gþzlÿri artûq yaøla dolmuødu. Mÿhz bu gþz yaølarûndan, minnÿtdarlûqlardan vÿ baøqa artûq sþzlÿrdÿn qa÷an Klimentyev perrona ÷ûxdû ki, nþvbÿti qatara oturub yoluna davam etsin. O, qadûna dediklÿrinÿ gþrÿ peøman olmuødu. Polkovnik-leytenant Nerjini hÿbsxana dÿhlizindÿ gþz- lÿtdi rirdi, ÷önki bu dustaq, ömumiyyÿtlÿ, þtkÿm idi vÿ hÿr dÿfÿ qanunlardan danûøûrdû. Polkovnik-leytenant hesabûnû dözgön gþtörmöødö: uzun möddÿt dÿhlizdÿ dayanan Nerjin nÿinki gþröøÿ olan ömi- dini itirmiødi, möxtÿlif bÿdbÿxtliklÿrÿ þyrÿømiø bu adam yenÿ dÿ nÿsÿ pis bir iø olacaüûnû gþzlÿyirdi. Bununla belÿ, bir saatdan sonra gþröøÿ gedÿcÿyi xÿbÿri Ner jini sarsûtmûødû. Þzönön hamûnûn arasûnda bÿr qÿ rar etmÿ- yÿ ÷alûø dûüû yöksÿk dustaq etikasû kodeksinÿ gþrÿ sevin cini, hÿtta razû lûüûnû belÿ azacûq da olsa böruzÿ vermÿ mÿli, laqeyd- liklÿ saat ne÷ÿ ö÷ön hazûr olmalûdûr sualûnûn cava bûnû alûb get- mÿli idi. Mödiriyyÿtin dustaüûn daxili alÿ mini daha az baøa döø mÿsi ö÷ön bu cör davranmaüû Nerjin zÿruri sayûrdû. Amma dÿyi øik lik elÿ gþz lÿ nil mÿz olmuødu ki, þzönö saxlaya bilmÿdi, özö nÿ iøûq gÿldi vÿ polkovnik-leyte nanta örÿkdÿn tÿøÿkkör etdi. Polkovnik-leytenantûn isÿ, ÿksinÿ, özönön ifadÿsi dÿyiø- mÿdi. Dÿrhal da dustaqlarû gþröøÿ möøayiÿt edÿcÿk nÿza rÿt- ÷ilÿri tÿlimatlandûrmaüa getdi. Tÿlimatlandûrmaya aøaüûdakûlarûn bir daha xatûrla dûl- masû daxil idi: obyektin vacib vÿ tam mÿxfi olmasû; bu gön
278 gþröøÿ gedÿn dþvlÿti cinayÿtkarlarûn islahedilmÿzliyi; indiki gþröølÿrindÿn onlara mÿlum olan dþvlÿt sirlÿrinin arvad larû vasitÿsilÿ birbaøa Amerika Birlÿømiø Øtatlarûna þtör mÿsi ilÿ baülû istifadÿ etmÿk niyyÿtlÿrinin ola bilmÿsi. (Nÿza rÿt÷i lÿ- rin þzlÿri laboratoriyalarûn divarlarû arasûnda nÿlÿ rin iølÿnib hazûr lan dû üûnû hÿtta tÿxmini dÿ bilmirdilÿr vÿ bu sÿbÿb dÿn dÿ onla rûn canûna qorxu döøördö ki, i÷ÿridÿn ÷ûxa rûlan adi bir kaüûz par ÷asû belÿ bötön þlkÿni mÿhv edÿ bilÿr.) Bun- dan sonra pal tar da vÿ ayaqqabûda mömkön olan gizlÿnc yer lÿ ri nin sada lan masû, onlarûn aøkarlanmasû ösul larû gÿlirdi (demÿk lazûm dûr ki, gþröøÿ bir saat qalmûø dus taqlara gþz- dÿn pÿrdÿ asmaq ö÷ön xösusi paltar verilirdi). Sorüu yolu ilÿ axtarûø haq qûnda tÿli matûn nÿ dÿrÿcÿdÿ mþh kÿm mÿnim- sÿ nildiyi möÿy yÿn edilirdi; nÿhayÿtdÿ isÿ gþrö øÿn lÿrin sþh- bÿ ti nin hansû yþn ala bilÿcÿyi, onlara necÿ qulaq asûlmasû vÿøÿxsi-ailÿmþvzularûndanbaøqa,галанbötönmþvzularda sþh bÿ tÿ yol verilmÿmÿklÿ baülû möxtÿlif ösullar iølÿnilirdi. Polkovnik-leytenant Klimentyev nizamnamÿni bilirdi vÿ hÿr øeydÿ qaydanû xoølayûrdû. 30 Hÿbsxananûn yataqxanasûna qa÷an vÿ sûrûqlûsûnûn altûn- dan hÿlÿ dÿ boynuna atdûüû gþdÿk dÿsmalû sallanan Ner jin qÿrargahûn alaqaranlûq dÿhlizindÿ, az qala, ki÷ikcÿ Nade la- øini yûxacaqdû. Nerjinin daxilindÿ hÿr øey bir anûn i÷indÿ dÿyiømiødi ki, bu da ömumiyyÿtlÿ, insanlara xas olan qÿribÿ xösusiy- yÿt idi. Cÿmi beø dÿqiqÿ ÿvvÿl, dÿhlizdÿ dayanûb i÷ÿri ÷aüûrûl- ma sûnû gþzlÿyÿrkÿn, otuzillik hÿyatû ona mÿnasûz, insanû dÿli olmaq hÿddinÿ ÷atdûran vÿ altûndan he÷ cör ÷ûxa bilmÿdiyi uüursuzluqlar zÿnciri kimi gþrönördö. Bu uüursuzluqlarûn ÿn bþyöklÿri isÿ evlÿnÿn kimi cÿbhÿyÿ getmÿsi, sonradan hÿbs olunmasû vÿ uzun illÿr arvadûndan ayrû döømÿsi idi. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 279
Arvadû ilÿ mÿhÿb bÿtlÿrini faciÿvi, ayaqlar altûnda tapdalan- maüa mÿhkum olunmuø kimi tÿsÿvvör edirdi. Budur, bu gön gönortaöstö ona arvadû ilÿ gþröømÿyÿ icazÿ vermiødilÿr – vÿ yay qayûøû kimi gÿrilmiø otuzillik hÿyatû ona indi yeni iøûqda gþröndö; bu hÿyat bir acû uüursuzluq- dan o birisinÿ qÿdÿr irili-xûrdalû bötön hadisÿlÿrindÿ dÿrk edil miødi, möharibÿyÿ getmÿsi, onun hÿbs olunmasû vÿ arva- dûn dan uzun illÿr ayrû döømÿsi mÿqsÿdÿ doüru aparan yolda ÿn gþzlÿnilmÿz pillÿlÿr olmuødu. Kÿnardan bÿdbÿxt kimi gþrönÿn Qleb, ÿslindÿ, bu bÿdbÿxtliyindÿ gizlindÿn xoøbÿxt idi. O, taleyini bulaq suyunu i÷ÿn kimi i÷irdi, burada elÿ adam- larla tanûø olmuø, elÿ hadisÿlÿrin øahidi olmuødu ki, baø qa he÷ bir yerdÿ, xösusilÿ dÿ qapalû, sakit vÿ tox ailÿ ocaüû ilÿ baülû hÿyatda, onlarû tanûya vÿ gþrÿ bilmÿzdi. Gÿncliyindÿ Qleb ÿn ÷ox göndÿlik hÿyatda ÿriyib getmÿkdÿn qorxardû. Qor xardû ki, mÿsÿldÿ deyildiyi kimi, dÿryanû özöb damlada batsûn. Arvadûnûn yanûna isÿ qayûdacaq! Axû onlarûn qÿlb ÿla- qÿlÿri fasilÿlÿr tanûmûr! Gþröø! Mÿhz ad gönöndÿ! Mÿhz Antonla dönÿnki sþhbÿtdÿn sonra! Burada ona bir daha he÷ vaxt gþröø vermÿyÿcÿkdilÿr, lakin bugönkö gþröø hamû- sûndan vacibdir! Fikirlÿr doüur, ildûrûm kimi ÷axûb-sþnördö: o haqda unutmamalû! O haqda demÿli! Hÿmin haqda! Bir dÿ o haqda! O qa÷araq yarûmdairÿvi kameraya girdi: dustaqlar vurnuxur, sÿs-köy salûrdûlar, bÿzilÿri sÿhÿr yemÿyindÿn qayût mûødû, baøqalarû tÿzÿcÿ yuyunmaüa gedirdi; Vale ntulya isÿ yorüanûnû кянара atûb alt paltarda oturmuø, gölÿ-gölÿ sonra dan nazir olduüu bilinÿn bþyök rÿislÿ gecÿ sþhbÿtindÿn danû øûrdû. Valentulyaya da qulaq asmaq lazûmdûr! – hÿyatûn elÿ bir mÿqamû idi ki, daxildÿn gÿlÿn nÿümÿ insanûn dþø qÿfÿ sini yarûb ke÷mÿyÿ ÷alûøûr, adama elÿ gÿlirdi ki, hÿr øeyi tÿzÿdÿn etmÿk ö÷ön yöz il dÿ bÿs etmÿyÿcÿk. Sÿhÿr yemÿ- yini dÿ qa÷ûrtmaq olmazdû, ÷önki mÿhbus taleyi insana sÿhÿr yemÿyi kimi bir xoøbÿxtliyi he÷ dÿ hÿmiøÿ nÿsib etmir. Valentulyanûn hekayÿti øÿrÿfsiz sonluüuna yetiøirdi:
280 otaq hþkm ÷ûxardû ki, ÿgÿr o, Abakumova dustaqlarûn vacib ehtiyaclarûnû ÷atdûra bilmÿyibsÿ, demÿli, dÿyÿrsiz vÿ cûlûz insandûr. Èndi isÿ Valentulya dartûnûr, qaraqûøqûrûq salûrdû, lakin beø nÿfÿrÿ yaxûn kþnöllö cÿllad onun øalvarûnû ÷ÿkib saldû vÿ fit, qûøqûrûq, qÿhqÿhÿ sÿdalarû altûnda yumøaq yer lÿ- rini qayûølamaüa, sonra da qûzarmûø zolaqlarûn östönÿ qaøûq- la isti ÷ay tþkmÿyÿ baøladû. Mÿrkÿzi pÿncÿrÿyÿ doüru aparan ke÷idin yanûndakû ÷ar- pa yûda, Nerjinin ÷arpayûsûnûn altûnda vÿ Valentulyanûn boøal- mûø ÷arpayûsû ilÿ özbÿöz, Andrey Andreyevi÷ Potapov sÿhÿr ÷ayûnû i÷irdi. Ömumi ÿylÿncÿni izlÿyÿrkÿn o, gþzlÿrindÿn yaø gÿlÿnÿ kimi gölör vÿ eynÿyini ÷ûxarmadan gþzlÿrini silirdi. Potapov hÿr sÿhÿr yerindÿn duran kimi ÷arpayûsûnû dözbucaqlû paralelepiped øÿklindÿ yûüûødûrûrdû. ×ayla yemÿk ö÷ön ÷þrÿyinÿ nazik yaü qatû yaxûrdû: hÿbsxana döka nûn dan he÷ nÿ almûrdû, qazandûüû pulun da hamûsûnû þz “qarû sûna” gþndÿrirdi. (Ona øaraøka miqyasûna gþrÿ yaxøû, lakin azad- lûqda söpörgÿ÷inin aldûüûndan da ö÷ dÿfÿ az maaø verir di lÿr – ayda yöz ÿlli manat, ÷önki Potapov ÿvÿzolunmaz mötÿxÿs- sis idi vÿ mödiriyyÿtin dÿ ona mönasibÿti yaxøû idi.) Nerjin yoldaca sûrûqlûsûnû ÷ûxarûb yuxarû, hÿlÿ yûüûødû- rûlmamûø ÷arpayûsûnûn östönÿ atdû, Potapova salam verdi, lakin onun cavabûnû gþzlÿmÿdÿn sÿhÿr yemÿyinÿ qa÷dû. Potapov istintaq vaxtû Stalin beøilliklÿrinin ilki olan Dnep roHES-i almanlara øÿxsÿn satmasû – doürudur, artûq partladûlmûø vÿziyyÿtdÿ – ilÿ baülû ittihamû boynuna almûø, protokollara imza atmûø vÿ bunu mÿhkÿmÿdÿ dÿ tÿsdiq- lÿmiø hÿmin o möhÿndis idi. Bu aülagÿlmÿz, he÷ yerdÿ gþrönmÿmiø cinayÿtÿ gþrÿ tribunalûn xeyirxahlûüû ucba tûn- dan cÿmi on il hÿbs cÿzasûna mÿhkum olunmuø, sonrakû beø il möddÿtinÿ dÿ höquqlarûndan mÿhrum edilmiødi ki, buna da dustaqlarûn dilindÿ “on, beø dÿ buynuzuna” deyilirdi. Potapovu gÿnc yaølarûndan tanûyanlarûn he÷ kÿsin, xösu- silÿ dÿ þzönön, yuxusuna da girmÿzdi ki, qûrx yaøû tamam olandan sonra onu siyasÿtÿ gþrÿ hÿbsxanaya salacaqlar. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 281
Dostlarû haqlû olaraq ona robot deyirdilÿr. Onun hÿyatû ancaq iødÿn ibarÿt idi; hÿtta ö÷gönlök bayramlar belÿ onu özördö, mÿzuniyyÿtÿ isÿ þmröndÿ bircÿ dÿfÿ – evlÿnÿndÿ ÷ûxmûødû. Baøqa illÿrdÿ isÿ onu ÿvÿz etmÿyÿ adam tapmûrdûlar vÿ þzö dÿ mÿzuniyyÿtindÿn hÿvÿslÿ imtina edirdi. ×þrÿk qûtlûüû yarananda, meyvÿ vÿ ya øÿkÿr tapûlmayanda – bu cör zahiri hallarû o, demÿk olar ki, hiss etmirdi: qayûøûnda bir dÿnÿ dÿ deøik a÷araq qarnûnû daha bÿrk sûxûr vÿ dönyada onun ö÷ön maraqlû olan yeganÿ iølÿ – yöksÿkgÿrginlikli þtörmÿlÿrlÿ mÿøüul olmaqda davam edirdi. Þz ÿllÿri ilÿ he÷ nÿ yaratmayan, ancaq iclaslarda qûøqûrmaüû vÿ qÿzetlÿrÿ yazû yazmaüû bacaran insanlarû isÿ Potapov, ömumiyyÿtlÿ, he÷ insan saymûrdû. O, Dneprtikintidÿ bötön elektrik hesablama iølÿrinÿ rÿhbÿrlik etmiø vÿ burada da evlÿnmiø, arvadûnûn da hÿyatûnû þz hÿyatû kimi beøilliklÿrin gþzö doymaq bilmÿyÿn tonqallarûnda yandûrûb he÷ etmiødi. Qûrx birinci ildÿ onlar artûq baøqa stansiya tikirdilÿr. Potapovun ordudan bronu vardû. Amma bilÿndÿ ki gÿnclik illÿ rinin mÿhsulu olan DneproHES partladûlûb, arvadûna demiødi:
– Katya! Axû getmÿk lazûmdûr. O da cavab vermiødi: – Bÿli, Andryuøa, get! Vÿ Potapov gþzöndÿ mÿnfi ö÷ dioptriyalû eynÿk, belindÿ dar tûlûb burulmuø qayûø, ÿynindÿ ÿzik-özök gimnastyorka, pet- li sa la rûnda 1 da bir kubik vÿ boø tapan÷a qoburu ilÿ cÿb hÿ yÿ yol lan mûødû. Þlkÿnin yaxøû hazûrlaødûüû möharibÿnin ikinci ilin dÿ belÿ zabitlÿr ö÷ön silah ÷atûømûrdû. Kastorna yaxûn lû- üûnda, alûøûb-yanan ÷ovdar zÿmisinin töstösöndÿ vÿ iyul ayû- nûn boüucu istisindÿ o, ÿsir döødö. ßsirlikdÿn qa÷dû, amma þzönönkölÿrÿ kimi gÿlib ÷atmamûø, ikinci dÿfÿ tutul du. Èkinci dÿfÿ dÿ qa÷dû, lakin a÷ûq ÷þllökdÿ döz onun östönÿ hava desantû döødö. Belÿcÿ, Potapov ö÷öncö dÿfÿ ÿsirÿ ÷evrildi. 1 Petlisa – rÿsmi paltarlarûn yaxasûna гоøа тикилмиø (саь вÿ сол тÿрÿфинÿ) дцзрÿнэли ки÷ик пар÷а – рцтбÿни билдирÿн ниøанларûн vurulдуьу йерлик 282 Potapov Novoqrad-Volûnskûn vÿ ×enstoxovonun ÿsirlÿ- rin aüac qabûüû, ot, þlmöø yoldaølarûnû yediklÿri kannibal döøÿr gÿlÿrindÿn ke÷di. Almanlar gþzlÿnilmÿdÿn onu belÿ döøÿr gÿ lÿrin birindÿn ÷ûxartdûlar vÿ Berlinÿ gÿtirdilÿr, bura- da isÿ rusca tÿmiz danûøan bir nÿfÿr (nÿzakÿtli, amma ÷ox ÿclaf birisi) soruødu ki, onun Dneprotikintinin möhÿndisi Potapov olmasû haqqûnda deyilÿnlÿrÿ inanmaq olarmû? Vÿ söbut kimi o, mÿsÿlÿn, oradakû generatorun iøÿ salûnmasû sxemini ÷ÿkÿ bilÿrmi? Bu sxem nÿ vaxtsa ÷ap olunmuødu vÿ Potapov tÿrÿd- död belÿ etmÿdÿn onu ÷ÿkdi. Sonra bu haqda istintaqda þzö danûødû, amma danûømaya da bilÿrdi. Bu mÿsÿlÿ onun iøindÿ DneproHES-in satûlmasû adla- nûrdû. Ancaq aøaüûdakû hallar iøÿ daxil edilmÿmiødi: namÿlum rus bu yolla Potapovun øÿxsiyyÿtini tÿsdiqlÿyÿrÿk ona kþnöllö øÿkildÿ DneproHES-in bÿrpa edilmÿsindÿ iøtirak etmÿk istÿdiyini yazmaüû tÿklif etmiødi, ÿvÿzindÿ isÿ dÿrhal döøÿr gÿ lÿrdÿn azad olunacaüûnû, ona ÿrzaq karto÷kalarû, pul vÿ sevimli iødÿ iølÿmÿk imkanû verilÿcÿyini vÿd etmiødi. Ona tÿqdim olunmuø bu øirnikdirici vÿrÿqin özÿrindÿ robotun sûx qûrûølû özönÿ olduqca aüûr bir döøöncÿ ÷þkdö. Vÿ sinÿsinÿ dþymÿdÿn, þlömöndÿn sonra Sovet Èttifaqû Qÿh- rÿmanû adûna iddia etmÿdÿn, Potapov þz cÿnub lÿhcÿ sindÿ sakitcÿ cavab verdi: – Siz axû baøa döøörsönöz, mÿn and imzalamûøam. ßgÿr bunu imzalasam, bir nþv, ziddiyyÿt alûnar, elÿ deyilmi? Belÿcÿ, sakit, teatrallûqdan uzaq bir tÿrzdÿ Potapov þlö- mö firavanlûqdan östön tutdu. – Nÿ olar, mÿn ÿqidÿnizÿ hþrmÿtlÿ yanaøûram, – rus belÿ cavab verdi vÿ Potapovu kannibal döøÿrgÿsinÿ qaytardû. Mÿhz buna gþrÿ dÿ sovet tribunalû Potapovu mÿhkÿmÿ- yÿ ÷ÿkmÿdi vÿ ona cÿmi on il iø kÿsdi. Möhÿndis Markuøev isÿ, ÿksinÿ, belÿ kaüûzû imzaladû vÿ almanlarla iølÿmÿyÿ getdi – tribunal ona da on il kÿsdi. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 283
Bu, Stalinin xÿtti idi! – onu bötön bÿøÿr tarixindÿ fÿrq- lÿndirÿn dost vÿ döømÿnlÿrinin kor-koranÿ bÿrabÿrlÿødiril- mÿsi idi! Tribunal Potapovu bir dÿ ona gþrÿ cÿzalandûrmadû ki, qûrx beøinci ildÿ o, þzönön sûnûq vÿ iplÿ baülanmûø eynÿyindÿ ÿlindÿ avtomat desant÷û kimi sovet tankûnûn östöndÿ Berlinÿ girmiødi. Belÿcÿ, Potapov on vÿ beø dÿ buynuzlarûna alaraq canûnû yaxøû qurtardû. Nerjin sÿhÿr yemÿyindÿn qayûtdû, ÷ÿkmÿlÿrini ÷ûxarûb Potapovu vÿ þzönö tÿrpÿdÿ-tÿrpÿdÿ yuxarû dûrmaødû. O, hÿr gön icra etdiyi akrobatik ÷alûømanû yerinÿ yetirmÿli idi, yÿni ayaqlarû ilÿ dþøÿyin östöndÿ dayanaraq dþøÿyini hamar øÿkil dÿ yûüûø dûrmalû idi. Ancaq balûøûnû qûraüa qoyan kimi, tönd-qûr mûzû plastik kötlÿdÿn dözÿldilmiø, i÷indÿ birqat dözöl möø on iki ÿdÿd “Belamorkanal” papirosunun olduüu port si qarû gþrdö. Portsiqar birqat sadÿ kaüûza bökölmöødö vÿ kaüû zûn östöndÿ ÷ertyoj xÿtti ilÿ yazûlmûødû: Belÿcÿ þldцrdц o, on ilini, Tapa bilmÿdi bu hÿyatûn dilini. Sÿhv etmÿk mömkön deyildi, bötön øaraøkada yalnûz Potapov belÿ mÿmulatlar dözÿldÿ vÿ onlarû “Yevgeni One- gin”dÿn hÿlÿ gimnaziya vaxtlarûndan yadûnda qalmûø iqti bas- larla bÿzÿyÿ bilÿrdi. – Andreyi÷! – Qleb baøûnû aøaüû salladû. Potapov ÷ayûnû i÷ib qurtarmûø, qÿzeti a÷mûø vÿ dþøÿyi ÿzmÿ mÿk ö÷ön yerinÿ uzanmadan onu oxumaüa baølamûødû. – Hÿ, nÿ istÿyirsiniz? – deyÿ dodaqaltû soruødu. – Bu axû sizin iøinizdir? – Bilmirÿm. Siz tapdûnûz? – Potapov gölömsönmÿyÿ ÷alûødû. – Andre-i÷! – Nerjin uzatdû. Potapovun özöndÿki hiylÿgÿr vÿ xeyirxah qûrûølar daha da dÿrinlÿødi, artdû. O, eynÿyini dözÿldÿrÿk dedi: 284 – Lubyankadakû kameramûzda hersoq Esterhazi ilÿ otur duüumuz, cöt gönlÿri mÿnim, tÿk gönlÿri isÿ onun para- øanû ÷ûxardûüû dþvrdÿ, divara yapûødûrûlmûø “Hÿbsxana qay- dalarû”nûn kþmÿyi ilÿ ona rus dilini þyrÿtdiyim zamanlarda mÿn ona ad gönönÿ ÷þrÿkdÿn hazûrladûüûm ö÷ dÿnÿ döymÿ hÿdiyyÿ etdim – onun bötön döymÿlÿri tÿmiz kÿsilmiødi, – hersoq and i÷di ki, he÷ kÿsdÿn, hÿtta Habsburqlardan belÿ bu cör yerinÿ döømöø hÿdiyyÿ almayûb. “Sÿslÿrin tÿsnifatû”na gþrÿ, Potapovun sÿsi “boüuq vÿ ÷artûldayan” kimi möÿyyÿn olunmuødu. ßvvÿlki kimi baøûaøaüû sallanan, Nerjin mehribanlûqla Potapovun qaba yonulmuø sifÿtinÿ baxûrdû. Eynÿyi onu þz qûrx beø yaøûndan yaølû gþstÿrmirdi, hÿlÿ inadkar vÿ canû- sulu idi. Eynÿyini ÷ûxaranda isÿ, az qala, þlölÿrdÿ olduüu kimi, dÿrinÿ döømöø qara gþz ÷uxurlarû gþrönördö. – Mÿn axû narahat oluram, Andreyi÷. Axû sizÿ buna oxøar he÷ nÿ baüûølaya bilmÿyÿcÿyÿm, mÿnim belÿ ÿllÿrim yox dur... Ad gönömö necÿ yadda saxlaya bilmisiniz? – Ku-ku, – Potapov cavab verdi. – Hÿyatûmûzda daha hansû ÿlamÿtdar gönlÿr qalûb axû? Hÿr ikisi ah ÷ÿkdi. – ×ay istÿyirsiniz? – Potapov tÿklif etdi. – Mÿndÿ xösusi dÿmdir.
– Yox, Andreyi÷, ÷ay i÷mÿyÿ vaxtûm yoxdur, gþröøÿ gedirÿm.
– ßla! – Potapov sevindi. – Qarûnla gþröøÿcÿksÿn? – Bÿli.
– Valentulya, qulaüûmûn dibindÿ generasiya etmÿyin! – Bir insan hansû haqla baøqasûnû ÿlÿ sala bilÿr?.. – Qÿzetdÿ nÿ yazûrlar, Andreyi÷? – Nerjin soruødu. Potapov gþzlÿrini qûyaraq xaxollara 1 mÿxsus bicliklÿ yuxa rû, ikinci mÿrtÿbÿdÿki ÷arpayûsûndan sallanmûø Nerjinÿ baxdû: Britan muzasûnûn naьûllarû Qûzûn yuxusuna haram qatûr. 1 Xaxol – ukraynalûlara verilÿn zarafatyana ad Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 285
Bu hÿyasûzlar tÿsdiqlÿyirlÿr ki... Nerjinin Potapovla hÿmiøÿ uüuldayan, hÿyÿcanlû, hÿd- dÿn artûq dolu, hÿtta iyun gönlÿri belÿ alaqaranlûq Butûr hÿbs- xanasûnda ilk dÿfÿ gþröødöklÿri möharibÿdÿn sonrakû ikinci yaydan artûq dþrd il ke÷irdi. O vaxt rÿngarÿng vÿ bir-birinÿ bÿnzÿmÿyÿn hÿyat yollarû mÿhz orada kÿsiøirdi. Nþvbÿti axûn Avropadan idi. Kameralardan hÿlÿ dÿ Avropa azadlûqlarûnûn zÿrrÿlÿrini qoruyub saxlaya bilmiø yeni mÿhbuslar ke÷irdi. Kameralardan artûq hÿyatûn ÷ox özönö gþrmöø, alman ÿsir- liyini vÿtÿn mÿhbÿsinÿ dÿyiømiø rus hÿrbi ÿsirlÿri ke÷ir dilÿr. Kameralardan QULaq maüaralarûndan øaraøka vahÿlÿrinÿ gedÿn tÿcröbÿli döøÿrgÿ÷ilÿr ke÷irdi. Kameraya girÿndÿ Ner jin qara laüûmla qarnû östÿ sörönÿ-sörönÿ hÿbsxana tax- tûnûn altûna ke÷di (taxta rÿflÿr lap aøaüûdan qoyulmuødu) vÿ orada, kirli asfalt dþøÿmÿnin östöndÿ, hÿlÿ gþzö qaranlûüa þyrÿømÿmiø, øÿn tÿrzdÿ soruødu: – Axûrûncû kimdir, dostlar? Boüuq, titrÿk bir sÿs ona cavab verdi: – Ku-ku! Mÿndÿn sonra olacaqsûnûz. Sonra, gönlÿr ke÷dikcÿ, kamera sakinlÿri yatablara qoøul- duqca, onlar taxtlarûn altû ilÿ “paraøadan pÿncÿrÿyÿ”, ö÷öncö hÿftÿ isÿ geriyÿ, “pÿncÿrÿdÿn paraøaya”, lakin artûq taxt larûn özÿri ilÿ hÿrÿkÿt etmÿyÿ baøladûlar. Sonra isÿ taxta rÿf lÿrin özÿri ilÿ tÿzÿdÿn pÿncÿrÿyÿ tÿrÿf ke÷dilÿr. Belÿcÿ, yaølarû arasûndakû, tÿrcömeyi-hallarûndakû, zþvqlÿrindÿki fÿrq lÿrÿ bax mayaraq, onlarûn dostluüu mþhkÿmlÿndi. Orada, mÿhkÿmÿdÿn sonra uzun aylar ÷ÿkmiø döøön- cÿlÿr zamanû, Potapov Nerjinÿ etiraf etmiødi ki, ÿgÿr siya sÿt onu ÿzib cûrmaqlamasaydû, þzö he÷ vaxt siyasÿtlÿ maraq lan- mazdû.
Orada, Butûr hÿbsxanasûnûn taxtlarû altûnda, robot ilk dÿfÿ olaraq ÷aøqûnlûüa döødö ki, bu da, mÿlum olduüu kimi, robotlar ö÷ön ÿks gþstÿrici sayûlûr. Xeyr, o, alman ÷þrÿ yin- dÿn imtina etdiyi ö÷ön peøman÷ûlûq ÷ÿkmirdi, ac, ÿsirlikdÿ mÿhv olub getmiø ö÷illik þmrönÿ heyfi gÿlmirdi. O, ÿvvÿlki
286 kimi hesab edirdi ki, daxili ÷atûømazlûqlarûmûz ÿcnÿbilÿrin mözakirÿsinÿ verilmÿmÿlidir. Amma onun øöuruna øöbhÿ qûüûlcûmû döømöødö vÿ bu qûüûlcûm alûømaüa baølayûrdû. Vÿ ÷aøqûn robot ilk dÿfÿ olaraq þzönÿ sual verdi: bÿs bu andûra qalmûø DneproHES nÿ ö÷ön tikilmiødi?..
Yüklə 6,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|