Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin
Yüklə 6,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
42 – Burada ÷ÿtin bir øey yoxdur: xlor tozunu suda hÿll edir sÿn vÿ fûr÷a ilÿ pasportu ÷ik-÷ik... Amma ne÷ÿ dÿqiqÿ saxla maq lazûm olduüunu gÿrÿk dÿqiq bilÿsÿn – sonra da ki yuyursan. – Bÿs sonra? 380 – Quruyandan sonra izi dÿ qalmayacaq, tÿrtÿmiz, yeni olacaq, otur vÿ tÿzÿdÿn tuøla yaz – Sidorov, ya da Petyuøin, Kriuøi kÿndinin sakini. – He÷ bir dÿfÿ dÿ olsa tutulmamûsan? – Bu iødÿ? Klara Petrovna... ya da, bÿlkÿ... icazÿ verÿr- siniz?.. – ?
– ... Nÿ qÿdÿr ki he÷ kÿs eøitmir, sizi Klara ÷aüûrûm? – ... ×aüûrûn... – Belÿ, Klara, birinci dÿfÿ mÿni aciz vÿ gönahsûz uøaq olduüum ö÷ön tutdular. Amma ikinci dÿfÿ – o-ho! Þzö dÿ ömumittifaq axtarûøû altûnda, sadÿcÿ, illÿr yox, qûrx beøinci ilin axûrûndan qûrx yeddinci ilin axûrûna kimi olmuøam; bu, o demÿkdir ki, mÿn tÿkcÿ pasportumu vÿ tÿkcÿ qeydiyya- tûmû deyil, hÿm dÿ iø yerimdÿn arayûøû, ÿrzaq karto÷kalarû ö÷ön arayûøû, maüazaya tÿhkim olunmaüûmû saxtalaødûrmalû idim! Bir dÿ, saxta sÿnÿdlÿrlÿ ÷þrÿk karto÷kalarû da alûrdûm – sonra satûrdûm vÿ bu pula yaøayûrdûm. – Bu axû... he÷ dÿ yaxøû iø deyil! – Kim deyir ki, yaxøû iødir? Mÿni mÿcbur etdilÿr, bunu þzöm fikirlÿøib tapmamûøam. – Ancaq sadÿcÿ, iølÿyÿ bilÿrdiniz. – “Sadÿcÿ” ÷ox qazana bilmÿzsÿn. Halal iølÿ daø saray- lar tikÿ bilmÿzsÿn. Bir dÿ nÿ iø gþrÿcÿkdim? Mÿni ixtisas alma üa qoymadûlar... Èliømÿyÿ iliømÿmiøÿm, amma sÿhv lÿ- rim olub. Krûmda pasport øþbÿsindÿ bir qûz... siz döøön mÿ- yin ki, onunla nÿ isÿ olub... sadÿcÿ, mÿnÿ mönasibÿti yaxøû idi, mÿni baøa saldû ki, pasportumun seriyasûnûn þzö, bilir- siniz, bu JØ, LX-lÿr, iøüal altûnda olduüumdan xÿbÿr verir. – Siz ki olmamûsûnûz! – Olmaüûma olmamûøam, amma pasport axû baøqasûnûn idi! Buna gþrÿ yenisini almalû oldum. – Haradan?? – Klara! Siz Daøkÿnddÿ yaøamûsûnûz, Tezikovo bazarûnda olmusunuz vÿ soruøursunuz haradan! Mÿn þzömÿ Qûrmûzû Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 381
Bayraq ordeni dÿ almaq istÿyirdim, iki minim ÷atmadû, ÿlimdÿ on sÿkkiz var idi, o isÿ dirÿndi – iyirmi ki, iyirmi. – Orden nÿyinizÿ lazûm idi? – Ordenlÿr hamûnûn nÿyinÿ lazûm olur? Elÿ-belÿ, fors etmÿk istÿyirdim. ßgÿr sizin baøûnûz kimi soyuq baøûm olsaydû... – Haradan bildiniz ki, mÿnim baøûm soyuqdur? – Soyuq, ayûq, baxûøûnûz da belÿdir... aüûllû. – Demÿyin! – Dözönö deyirÿm. Mÿn bötön þmröm boyu soyuq baølû qûzla rastlaømaq istÿmiøÿm. – Ni-yÿ? – Ona gþrÿ ki, mÿn dÿlisovam. Èstÿyirÿm ki, mÿni aüûl- sûz lûq etmÿyÿ qoymasûn. – Hÿ, danûøûn, xahiø edirÿm sizdÿn. – Harada qalmûødûm?.. Hÿ! Lubyankadan ÷ûxanda xoø- bÿxt likdÿn baøûm gicÿllÿnirdi. Amma haradasa daxilimdÿ otu rub qalmûø balaca gþzÿt÷i soruøurdu: mþcözÿ niyÿ baø verdi? Bu necÿ oldu? Axû he÷ vaxt vÿ he÷ kÿsi buraxmûr lar, bunu mÿnÿ kamerada izah etmiødilÿr: tÿqsirkarsan, tÿq sir kar deyilsÿn – on il ÿlinÿ, beø dÿ buynuzuna – birbaøa döøÿr gÿyÿ. – Buynuzuna – bu nÿdir belÿ? – Yÿni beø il dÿ buruntaq. – Bÿs buruntaq nÿdir? – Èlahi, siz necÿ dÿ bisavadsûnûz. Þzö dÿ prokurorun qûzû. Atanûzûn nÿ ilÿ mÿøüul olmasû sizÿ necÿ maraqlû olmaya bilÿrdi? “Buruntaq”, yÿni qapmaq, diølÿmÿk olmaz. Vÿtÿndaø höquqlarûndan mÿhrum edilmÿ. Se÷mÿk vÿ se÷ilmÿk olmaz. – Dayanûn, kimsÿ gÿlir... – Haradan? Qorxmayûn, Zemelyadûr. Oturduüunuz kimi dÿ oturun, xahiø edirÿm! ×ÿkilmÿyin. Qovluüu a÷ûn. Bax belÿ, nÿzÿrdÿn ke÷irin... Mÿn o vaxt dÿrhal baøa döødöm ki, mÿni izlÿmÿk ö÷ön buraxûblar – uøaqlardan kiminlÿ gþrö øÿ cÿ yÿm, yenidÿn amerikalûlarûn yanûna baüa gedÿ cÿ- yÿm, yoxsa yox, ömumiyyÿtlÿ, yaøamaüa qoyma ya caq lar, necÿ dÿ olsa, yenÿ tutacaqlar. Mÿn dÿ onlarû aldatdûm! Þzgÿ
382 adlarû ilÿ – Orta Asiyaya, Èssûk-Kula, Krûma, Moldovya, Ermÿ nistana, Uzaq Øÿrqÿ... Sonra anam ö÷ön ÷ox darûxdûm. Lakin he÷ bir vÿchlÿ evÿ gÿlmÿk olmazdû. Getdim Zaqorska. Zavo da yardûm÷û bir iøÿ dözÿldim, bazar gönlÿri anam yanû- ma gÿlirdi. Orada bir ne÷ÿ hÿftÿ iølÿdim – yatûb qaldûm vÿ iøÿ gecikdim. Mÿhkÿmÿyÿ! Mÿni möhakimÿ etdilÿr! – Östö a÷ûldû?! – He÷ nÿyin östö a÷ûlmadû! Þzgÿ soyadû altûnda ö÷ aylûüa i÷ÿri saldûlar, oturmuøam þzöm ö÷ön koloniyada, baøûm qûr- xûlûb, ömumittifaq axtarûøû isÿ elÿ hey guruldayûr: Ros tislav Doronin! Sa÷larû – körÿn, sûx, gþzlÿri – mavi, burnu – döz, sol ÷iynindÿ xalû var. Axtarûø onlara baha baøa gÿldi! Ö÷ ayûmû baøa vurdum, vÿtÿndaø rÿisdÿn pasportumu gþtör- döm – döz Qafqaza getdim! – Yenÿ sÿyahÿtÿ? – Hm! Bilmirÿm, sizÿ hÿr øeyi demÿk olarmû... – Olar!
– Siz elÿ ÿminliklÿ deyirsiniz... ömumilikdÿ olmaz. Siz – tamam baøqa cÿmiyyÿtin adamûsûnûz, baøa döømÿyÿcÿksiniz. – Baøa döøÿrÿm! Mÿnim hÿyatûm yöngöl olmayûb, döøön- mÿyin!
– Dönÿn vÿ bu gön siz mÿnÿ elÿ yaxøû baxûrsûnûz ki... Doü- rudan, hÿr øeyi sizÿ danûømaq istÿyirÿm... nÿ isÿ, mÿn ara dan ÷ûxmaq istÿdim. Bu dökandan, ömumiyyÿtlÿ, ara lanmaq. – Hansû dökandan?.. – Necÿ deyim, sosializmdÿn! Artûq onu gþrÿndÿ mÿdÿm qûcqûrûr, dþzÿ bilmirÿm! – Sosializmdÿn?! –Birhaldakiÿdalÿtyoxdur,bуsosializmnÿyimÿgÿrÿkdir? – Bu, sizinlÿ baülû belÿ olub, ÿlbÿttÿ, tÿÿssöf doüurur. Ancaq siz hara gedÿcÿkdiniz? Orada axû irticadûr, orada – imperializmdir, siz orada necÿ yaøayardûnûz?! – ßlbÿttÿ, doürudur. ßlbÿttÿ, döz deyirsÿn! Mÿn tam cid diy yÿtlÿ he÷ hazûrlaømûrdûm. Hÿm dÿ bunu bacarmaq da lazûmdûr. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 383
– Bÿs siz necÿ yenÿ?.. – Hÿbsxanaya döødöm? Oxumaq istÿdim! – Gþrörsönöz, demÿli, vicdanlû hÿyat sizi cÿlb edirdi! Oxu maq – lazûmdûr, bu – vacibdir. Bu – alicÿnablûqdûr. – Qorxuram ki, Klara, hÿmiøÿ belÿ deyil. Sonradan, hÿbs xanalarda, döøÿrgÿlÿrdÿ mÿn gþtör-qoy etdim. Bu pro- fes sorlar, ÿgÿr mÿvaciblÿrindÿn mþhkÿm yapûøûblarsa vÿ qÿzet lÿrin sonuncu nþmrÿlÿrini gþzlÿyirlÿrsÿ, bizÿ nÿ þyrÿdÿ bilÿr di lÿr? Þzö dÿ humanitar faköltÿdÿ? Þyrÿtmirdilÿr, beyin lÿri duman landûrûrdûlar. Siz texnikidÿ oxumusunuz? – Mÿn humanitarda da... – ×ûxmûsûnûz? Sonra danûøarsûnûz. Hÿ, mÿn dþzmÿli idim, onillik mÿktÿb attestatû axtarmalû idim, attestatû satûn almaq da ÷ÿtin deyildi, amma qayüûsûzlûq – budur bizi mÿhv edÿn! Döøönörÿm: mÿni, uøaüûn birini, hansû axmaq axtara bilÿr, yÿqin, ÷oxdan yadlarûndan ÷ûxmûøam. Kþhnÿ, þz adû- ma olan attestatûmû gþtördöm vÿ verdim universitetÿ, artûq Leninqrad universitetinÿ, coürafiya faköltÿsinÿ. – Moskvada tarix faköltÿsindÿ oxumuødunuz? – Coürafiyaya sÿrgÿrdanlûq illÿrindÿ baülandûm. ×ox maraqlûdûr! Gÿzirsÿn, baxûrsan... Necÿ oldu? Cÿmi bir hÿftÿ möhazirÿlÿrÿ getdim, mÿni hop edib tutdular vÿ yenÿ dÿ Lubyankaya! Bu dÿfÿ iyirmi beø il! Vÿ tundraya – orada mÿn hÿlÿ olmamûødûm – tÿcröbÿ ke÷mÿyÿ! – Siz isÿ bunu gölÿ-gölÿ danûøûrsûnûz? – Niyÿ aülamalûyam ki? Hÿr øeyÿ aülasan, Klara, gþz yaølarûn bÿs elÿmÿz. Mÿn tÿk deyilÿm. Vorkutaya gþn dÿr- dilÿr – orada da mÿnim kimi cavanlar var! Kþmör qûrûrlar! Bötön Vorkuta dustaqlarûn östöndÿ durur! Bötön Øimal! Bötön þlkÿ bir yanû ilÿ onlara sþykÿnir. Bunu ki bilirsiniz, Tomas Morun ger÷ÿklÿømiø arzusu. – Kimin?.. Mÿn utanûram, ÷ox øeylÿri bilmirÿm. – Tomas Morun, “Utopiya” ÿsÿrini yazmûø babanûn. Onun sosializmdÿ möxtÿlif al÷aldûcû vÿ xösusilÿ aüûr iølÿrin qalacaüûnû boynuna almaüa vicdanû ÷atdû. Bu iølÿri he÷ kÿs
384 gþrmÿk istÿmÿyÿcÿkdi! Bÿs onlarû kimÿ tapøûrmalû? Mor fikirlÿødi vÿ tapdû: axû sosializmdÿ dÿ qanunlarû pozanlar olacaq. Bax elÿ onlara da tapøûrarûq! Belÿliklÿ dÿ möasir QULaqû Tomas Mor icad edib, ÷ox kþhnÿ ideyadûr!.. – Mÿn he÷ cör anlaya bilmirÿm. Bizim vaxtûmûzda belÿ yaøamaq: pasportlarû saxtalaødûrmaq, øÿhÿrlÿri dÿyiømÿk, yel kÿn kimi u÷maq... Sizin kimi insanlarû mÿn hÿyatda he÷ vaxt gþrmÿmiøÿm. – Klara, mÿn dÿ elÿ deyilÿm! Øÿrait bizi iblisÿ dþndÿrÿ bilÿr! Siz axû bilirsiniz – øöuru ger÷ÿklik möÿyyÿnlÿødirir! Mÿn sakit oülan idim, anamûn sþzönÿ baxûrdûm, Dobrolyu- bovun “Zölmÿt sÿltÿnÿtindÿ iøûq øöasû”nû oxuyurdum. Mili- sioner ÷aüûranda örÿyim döøördö. Bötön bunlara þzön dÿ bilmÿdÿn qoøulursan. Mÿn nÿ etmÿli idim? Dovøan kimi gþzlÿmÿliydim ki, ikinci dÿfÿ tutsunlar? – Nÿ etmÿli olduüunu bilmirÿm, amma bu cör yaøa- maq?!. Mÿn tÿsÿvvör edirÿm, bu necÿ aüûrdûr: siz daim cÿmiy yÿt dÿn kÿnarsûnûz! Siz artûq tÿqib olunan bir insana ÷evrilirsiniz... – Bÿli, bÿzÿn aüûr olur. Bÿzÿn dÿ, bilirsiniz, he÷ dÿ aüûr olmur. ×önki Tezikovo bazarûnû gÿzÿndÿ, baxanda... ßgÿr tÿptÿzÿ ordenlÿri vÿ onlarûn doldurulmamûø vÿsiqÿlÿrini satûr- larsa, demÿli, bu satûlmûø insan harada iølÿyir, hÿ? Hansû tÿøkilatda? Tÿsÿvvör edirsiniz? Ömumiyyÿtlÿ, Kla ro÷ ka, sizÿ belÿ deyÿr dim: mÿn þzöm, ancaq vicdanlû hÿyat tÿrÿf da rû yam, amma qoy hamû – baøa döøörsönöz? – hamû bir nÿfÿr kimi! – ßgÿr siz baøqalarûndan gþzlÿyÿcÿksinizsÿ, onda bu, he÷ vaxt baø tutmayacaq. Hamû bunu etmÿlidir... – Hamû etmÿlidir, amma hÿr kÿs etmir! Qulaq asûn, Klara, mÿn sizÿ daha sadÿ dildÿ deyÿrÿm. Ènqilab nÿyÿ qarøû baø verdi? Èmtiyazlara qarøû! Rus insanû nÿdÿn bezmiødi? Èmti yazlardan. Biri kÿtan kþynÿk geyinirdi, o birisi xÿz dÿri, biri piyada gÿzirdi, o birisi faytonda, bÿzilÿri fit ÷alûnan kimi fabrikÿ cumurdular, o birilÿri isÿ restoranlarda buxaq øiøir- dirdilÿr. Doürudur? Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 385
– ßlbÿttÿ. – Doürudur. Onda bÿs insanlar niyÿ imtiyazlarûndan ÿl ÷ÿkmÿk istÿmirlÿr, ÿksinÿ, onlara can atûrlar? Mÿnim kimi uøaqdan nÿ istÿmÿk olar? Mÿn axû þzömdÿn bþyöklÿrÿ baxû- ram. Mÿn axû bötön bunlarû gþrmöøÿm. Qazaxûstanda ki÷ik bir øÿhÿrcikdÿ yaøayûrdûm. Nÿ gþrördöm? Vicdanlû rÿis lÿ- rin arvadlarû maüazalara gÿlirlÿr? He÷ vaxt! Mÿnim þzömö raykomun birinci katibinin evinÿ gþndÿrmiødilÿr ki, onlara bir yeøik makaron aparûm. Bötþv bir yeøik! Aüzû a÷ûlmamûø. Baøa döømÿk olardû ki, mÿsÿlÿ bir gönlÿ vÿ bir yeøiklÿ bitmir... – Hÿ, bu, dÿhøÿtdir! Bu, hÿmiøÿ mÿnim þzömö dÿ iyrÿn- dirirdi, inanarsûnûz? – ßlbÿttÿ, inanaram. Canlû insana niyÿ dÿ inanmayasan? Milyon nösxÿ ilÿ ÷ap olunmuø kitabdan daha ÷ox ona ina- nûram. Bu imtiyazlar – onlar axû adamlarû yoluxucu xÿstÿ- lik kimi böröyörlÿr. ßgÿr kimsÿ hamûnûn alûø-veriø etdiyi maüa zadan deyil, baøqa bir maüazadan ala bilÿrsÿ, mötlÿq alacaq. Kiminsÿ ayrûca klinikada möalicÿ olunmaq imkanû olarsa, mötlÿq orada möalicÿ olunacaq. ßgÿr fÿrdi maøûn da gÿzÿ bilÿrsÿ, mötlÿq gÿzÿcÿk. ßgÿr harasa bal sörtölöbsÿ vÿ ora buraxûlûø vÿsiqÿsi tÿlÿb olunursa, mötlÿq hÿmin vÿsi qÿni almaq istÿyÿcÿk. – Elÿdir! Bu, dÿhøÿtdir! – ßgÿr ÷ÿpÿrlÿ þzönö ayûra bilirsÿ, mötlÿq ayûracaq. Kþpÿk oülu þzö dÿ uøaq olub, tacirin ÷ÿpÿrinin östöndÿn aøa raq alma oüurlayûb – o zaman haqlû idi! Èndi isÿ iki adam boyu ÷ÿpÿr tikdirir, þzö dÿ elÿ tikdirir ki, i÷ÿri boylana da bil- mÿ sin lÿr, sÿn demÿ, onun ö÷ön belÿ rahatdûr! Vÿ yenÿ haqlû oldu üunu döøönör! Orenburqda, bazarda quru yerdÿ qalan ÿlillÿr isÿ Qÿlÿbÿ medalû ilÿ aøûq-aøûq oynayûrlar. Yuxarû atûr vÿ qûøqû rûr lar: “Sifÿt, yoxsa Qÿlÿbÿ?” – Necÿ yÿni? – Medalûn özÿrindÿ bir tÿrÿfdÿ “qÿlÿbÿ” yazûlûb, o biri tÿrÿfdÿ isÿ tÿsvir verilib. Atanûzûn medalûna baxarsûnûz. – Rostislav Vadimû÷...
386 – Haradan Vadimû÷ oldum? Sadÿcÿ, Rusya. – Sizi belÿ ÷aüûrmaq mÿnÿ rahat deyil... – Onda mÿn durub gedÿrÿm. Eøidirsÿn, nahar zÿngi ÷alû nûr. Hamû ö÷ön mÿn Rusyayam, sizin ö÷önsÿ... xösusilÿ... Baøqa cör istÿmirÿm. – Yaxøû... Rusya... Mÿn dÿ lap aüûlsûz deyilÿm. ×ox döøön möøÿm. Bununla möbarizÿ aparmaq lazûmdûr! ßlbÿt- tÿ sizin ösulla yox. – Mÿn axû hÿlÿ he÷ möbarizÿ dÿ aparmamûøam! Mÿn, sadÿcÿ, döøöndöm: ÿgÿr bÿrabÿrlikdirsÿ – hamû ö÷ön olmalûdûr, ÿgÿr deyilsÿ – cÿhÿnnÿmÿ olsun... Ah, baüûø layûn mÿni. Baüûølayûn, mÿn istÿmirdim... Budur, uøaq vaxt la rûn- dan nÿ gþrörök: mÿktÿbdÿ qÿøÿng sþzlÿr danûøûlûr, sonra isÿ adamûn olmasa, addûm da ata bilmirsÿn, he÷ yerdÿ röøvÿtsiz mömkön deyil – belÿcÿ, yalan÷û kimi bþyöyörök, hÿyasûzlûq – ikinci xoøbÿxtlikdir! – Yox! Yox! Belÿ olmaz! Bizim cÿmiyyÿtdÿ ÿdalÿtli øey ÷oxdur. Siz ifrata varûrsûnûz! Belÿ olmaz! Siz ÷ox gþrmö- sönöz, doürudur, ÷ox olaylar yaøamûsûnûz, amma “hÿyasûz- lûq – ikinci xoøbÿxtlikdir” – bu artûq hÿyat fÿlsÿfÿsi deyil! Belÿ olmaz! – Ruska, nahar zÿngi idi, eøitdin? – Yaxøû, Zemelya, sÿn get, mÿn indi gÿlirÿm, Klara! Baxûn, sizÿ þl÷öb-bi÷ib, tÿntÿnÿli øÿkildÿ deyirÿm: mÿn baø- qa cör yaøamaüûma örÿkdÿn øad olardûm! ßgÿr dostum olsaydû... soyuq baølû... rÿfiqÿm... ßgÿr biz onunla bir yerdÿ hÿr øey barÿdÿ ÿtraflû döøönÿ bilsÿydik. Hÿyatû dözgön qura bilsÿydik. Ömumiyyÿtlÿ, mÿn zahirÿn belÿyÿm – dustaq, þzö dÿ iyirmi beø ilÿ. Mÿn... ßgÿr sizÿ danûøsam ki, hansû bir tiyÿ nin aüzûnda mövazinÿtimi saxlamaüa ÷alûøûram!.. Baøqa nor mal insan ÷oxdan örÿyi partlayûb þlmöødö... Amma bu haqda sonra... Klara. Mÿn demÿk istÿyirÿm: daxilimdÿ vul- ka nik enerji ehtiyatû var. Èyirmi beø il boø øeydir, mÿn rahat- ca aradan cûxa bilÿrÿm... – Ne-cÿ?
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 387
– Nÿ tÿhÿr deyim, aradan ÷ûxa bilÿrÿm. Mÿn bu gön sÿhÿr gþtör-qoy da etmiøÿm, Marfinoda bunu necÿ etmÿk olar. Mÿnim niøanlûm – ÿgÿr belÿ biri olarsa – mÿnÿ deyÿn göndÿn ki Rusiya! Qa÷! Mÿn sÿni gþzlÿyirÿm! – Sizÿ and i÷irÿm, mÿn cÿmi ö÷ aya qa÷ardûm, elÿ saxta pasport dözÿl- dÿrdim ki, he÷ kÿs baø a÷a bilmÿzdi. Onu gþtöröb aparardûm – ×itaya, Odessaya, Veliki Ustyuqa! Vÿ biz yeni, vicdanlû, aüûllû vÿ sÿrbÿst hÿyata baølayardûq! – Yaxøû hÿyatdûr! – Bilirsiniz, ×exov qÿhrÿmanlarûnûn hÿmiøÿ dediklÿri kimi: iyirmi il sonra! Otuz il sonra! Èki yöz il sonra! Bötön gönö kÿrpic zavodunda iølÿyÿndÿn sonra yorüun halda evÿ qayûtmaq! Nÿ arzulayûrdûlar!.. Yox! Bunlarûn hamûsû zara- fatdûr! Mÿn tamamilÿ ciddi istÿyirÿm. Mÿn ciddi oxumaq, iølÿmÿk istÿyirÿm! Amma tÿk yox! Klara! Gþrön necÿ sakitlikdir, hamû gedib. Veliki Ustyuqa – istÿyirsiniz? Bu lap qÿdim dþvr abidÿsidir. Mÿn orada hÿlÿ olmamûøam. – Siz necÿ maraqlû adamsûnûz. – Mÿn onu Leninqrad universitetindÿ axtarûrdûm. Amma harada tapacaüûm aülûma da gÿlmirdi. – Kimi?.. – Klaro÷ka! Qadûn ÿllÿri ilÿ mÿndÿn istÿnilÿn øey yapmaq olar – bþyök fûrûldaq÷û, dahi qumarbaz vÿ ya etrusk vazalarû, kosmik øöalar özrÿ birinci mötÿxÿssis. Èstÿyirsiniz, olum? – Diplomu da saxtalaødûracaqsûnûz? – Yox, doürudan da, olacaüam! Kim olmaüûmû istÿsÿn, o da olacaüam. Mÿnÿ tÿkcÿ siz lazûmsûnûz! Mÿnÿ tÿkcÿ sizin laboratoriyaya girÿrkÿn belÿ lÿng dþndÿrdiyiniz baøûnûz lazûmdûr...
General-mayor Pyotr Afanasyevi÷ Makarûqin, höquq elm lÿri namizÿdi, uzun möddÿt idi ki, xösusi iølÿr, yÿni mÿz- munu ilÿ baülû ictimaiyyÿtin mÿlumatlandûrûlmasû mÿslÿhÿt 388 bilinmÿyÿn vÿ bu sÿbÿbdÿn dÿ gizli icra olunan iølÿr özrÿ prokuror vÿzifÿsindÿ xidmÿt edirdi. (Milyonlarla siyasi iølÿ rin hamûsû bu qÿbildÿn idi.) Bu cör iølÿrÿ, istintaqûn vÿ iøin bötön gediøinin dözgönlöyönÿ nÿzarÿtÿ, mÿhkÿmÿlÿr- dÿ ittihamûn mödafiÿ olunmasûna he÷ dÿ bötön prokuror- lar yaxûn buraxûlmûrdûlar. Belÿ prokurorlara icazÿni istinta- qûn þzö, yÿni onlarûn nÿzarÿt etmÿli olduqlarû DTN verirdi. Maka rûqinin isÿ hÿmiøÿ icazÿsi olurdu: bu sahÿdÿki kþhnÿ tanûølûqlarûndan baøqa, o hÿm dÿ qanunlara dþnmÿz sÿda- qÿtini Orqanlarûn fÿaliyyÿt xösusiyyÿtlÿrinin dözgön baøa döøölmÿsi ilÿ uzlaødûrmaüû bacarûrdû. Makarûqinin ö÷ qûzû vardû – hÿr ö÷ö dÿ vÿtÿndaø möha- ribÿsi dþvröndÿ tanûø olduüu vÿ Klara dönyaya gÿlÿrkÿn vÿfat etmiø birinci arvadûndan idi. Qûzlarû onlar ö÷ön, necÿ deyÿrlÿr, yaxøû ana olmaüû bacarmûø þgey analarû tÿrbiyÿ edirdi. Qûzlarûn adlarû Dinera, Dotnara vÿ Klara idi. Bþyök qûzû- nûn adû Yeni era þvladû 1 , ikinci qûzûn adû isÿ Zÿhmÿtkeø xal- qûn qûzû 2 mÿnalarûnû verirdi. Qûzlar ikiillik fasilÿlÿrlÿ doüulmuødular. Ortancûl qûz, Dotnara, orta mÿktÿbi qûrxûncû ildÿ qurtardû vÿ Dineranû qabaqlayaraq ondan bir ay ÿvvÿl ÿrÿ getdi. Atasû hirslÿndi ki, hÿlÿ tezdir, amma bÿxtinÿ yaxøû körÿkÿn döømöødö – Ali Diplomatiya Mÿktÿbinin mÿzunu, bacarûqlû vÿ arxalû cavan oülan, vÿtÿndaø möharibÿsindÿ hÿlak olmuø mÿøhur ata nûn oülu. Körÿkÿninin adû Ènnokenti Volodin idi. Bþyök qûz Dinera mÿktÿbdÿ riyaziyyatdan aldûüû “iki”lÿ- rini anasû yoluna qoyana kimi divanda oturub ayaqlarûnû yellÿyir vÿ Homerdÿn baølamûø Farrerÿ kimi bötön dönya ÿdÿbiyyatûnû tÿkrar oxuyurdu. Mÿktÿbi qurtardûqdan sonra o, atasûnûn kþmÿyi ilÿ kinematoqrafiya institutunun akt yor- luq faköltÿsinÿ daxil oldu, ikinci kursdan mÿøhur bir rejis- sora ÿrÿ getdi, onunla birgÿ Alma-Ataya evakuasiya olundu, 1 rus. – Äèòÿ Íîâîé Ýðû 2 rus. – Äî÷ü òðóäîâîãî íàðîäà Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 389
ÿri nin fil min dÿ baø rola ÷ÿkildi, sonra isÿ ondan ayrûlaraq inten dant xid mÿ ti nin artûq ailÿli general-mayoruna ÿrÿ getdi vÿ onunla birgÿ cÿbhÿyÿ yollandû. ßslindÿ isÿ onlar cÿb hÿyÿ yox, möharibÿdÿ ÿn yaxøû zolaq sayûlan, hÿm artille riya mÿr milÿrinin, hÿm dÿ arxa cÿbhÿnin ÷ÿtinliklÿrinin gÿlib ÷at madûüû ö÷öncö eøelona getmiødilÿr. Orada Dinera tÿzÿ- cÿ dÿbÿ minmÿyÿ baølamûø bir yazû÷û ilÿ – cÿbhÿ möx biri Qala xovla tanûø oldu, onunla birgÿ ordumuzun qÿh rÿ man- lûq larû haqqûnda material toplamaüa getdi, generalû ÿvvÿlki arva dûna qaytararaq yazû÷û ilÿ Moskvaya qayûtdû. Artûq sÿkkiz il idi ki, uøaqlardan evdÿ tÿkcÿ Klara qalûrdû. Èki bþyök bacû gþzÿlliyin hamûsûnû þzlÿrinÿ gþtörmöødö, Klaraya isÿ nÿ gþzÿllik, nÿ dÿ cazibÿdar gþrönöø ÷atma- mûødû. Qûz illÿr ke÷dikcÿ hÿr øeyin dözÿlÿcÿyinÿ ömid edirdi – amma yox, he÷ nÿ dözÿlmirdi. Onun tÿmiz, a÷ûq, lakin hÿddÿn artûq cÿsarÿtli özö vardû. Alnûnûn, ÷ÿnÿsinin kÿnar la- rûnda sÿrtlik cÿmlÿømiødi, nÿ qÿdÿr ÷alûøsa da, Klara bu ifa- dÿni qova bilmÿmiødi vÿ sonda onunla barûømalû olmuø du. ßllÿrini dÿ aüûr tÿrpÿdirdi. Gölöøö dÿ bir cör kÿskin idi. Buna gþrÿ dÿ gölmÿyi xoølamûrdû. Rÿqs etmÿyi dÿ xoøla mûrdû. Klara doqquzuncu sinifdÿ oxuyanda dalbadal maraqlû hadisÿlÿr baø verdi: hÿr iki bacûsû ÿrÿ getdi, möharibÿ baølandû, þgey anasû ilÿ birgÿ Daøkÿndÿ evakuasiyaya getdi (atasû artûq iyunun iyirmi beøindÿ onlarû yola salmûødû), atasû cÿbhÿyÿ diviziya prokuroru vÿzifÿsinÿ gþndÿrildi. Onlar ö÷ il Daøkÿnddÿ, atasûnûn kþhnÿ tanûøûnûn – o vaxt- lar respublikanûn baø prokurorunun möavinlÿrindÿn biri nin evindÿ yaøadûlar. Cÿnub istisi vÿ øÿhÿrin dÿrdlÿri onla rûn dairÿ zabitlÿr evinin yaxûnlûüûnda, ikinci mÿrtÿbÿdÿ yer lÿ- øÿn, pÿncÿrÿlÿri pÿrdÿlÿrlÿ mþhkÿm þrtölmöø evlÿ rinÿ sûza bilmirdi. Daøkÿnddÿ kiøilÿrin ÷oxunu orduya apar mûø dû lar, amma bura gÿlÿnlÿrin sayû gedÿnlÿrdÿn on dÿfÿ ÷ox idi. Onlar dan hÿr birinin þz yerinin cÿbhÿdÿ deyil, mÿhz burada olmasû haqqûnda inandûrûcû sÿnÿdlÿr tÿqdim etmÿ lÿ rinÿ bax- ma yaraq, Klarada cilovlaya bilmÿdiyi bir hiss yaranmûødû:
390 sanki, burada onun östönÿ ÷irkab axûnû tþkö lördö, qÿhrÿ- man lûüûn saflûüûna vÿ ruhun zirvÿsinÿ aid nÿ vardûsa, hamûsû buradan beø min verst uzaüa ÷ÿkilmiødi. Möha ribÿnin ÿbÿdi qanunu iølÿyirdi: insanlar cÿbhÿyÿ þz xoøu ilÿ getmÿsÿlÿr dÿ, hÿr halda, ÿn ÷ûlüûnlarû vÿ ÿn yaxøûlarû ora yollanûrdûlar vÿ daha ÷ox da mÿhz onlar hÿlak olurdu. Daøkÿnddÿ Klara onilliyi qurtardû. Hara daxil olmasû ilÿ baülû möbahisÿlÿr gedirdi. Ali mÿktÿblÿrdÿn he÷ biri onu xösusi olaraq cÿlb etmirdi, beynindÿ he÷ nÿ qÿti möÿyyÿnliyini tapmamûødû. Amma bu cör ailÿnin þvladû daxil olmaya bilmÿzdi! Se÷im mÿsÿ- lÿ sini Dinera hÿll etdi: o, mÿktublarûnda israr edirdi – cÿb- hÿ yÿ yollanmazdan ÿvvÿl onlarla vidalaømaüa gÿlÿndÿ dÿ demiødi – Klaryonûø ÿdÿbiyyat faköltÿsinÿ daxil olmalûdûr. Hÿlÿ mÿktÿbdÿ oxuyarkÿn bilirdi ki, bu ÿdÿbiyyat dedik- lÿri ÷ox darûxdûrûcû øeydir: hÿddÿn artûq dözgön, amma insanû þzönÿ cÿlb edÿ bilmÿyÿn Qorki; hÿddÿn artûq döz- gön, amma astagÿl vÿ tÿnbÿl Mayakovski; hÿddÿn artûq mötÿ rÿqqi, amma oxuyub qurtarana kimi ÿsnÿmÿkdÿn ada- mûn aüzûnû yoran Saltûkov-Øedrin; daha sonra isÿ þz zadÿ gan ideallarûnda mÿhdud Turgenev; yaranmaqda olan Rusi ya kapitalizmi ilÿ baülû Qon÷arov; patriarxal kÿndli mþv qe lÿ- rinÿ ke÷miø Tolstoy (möÿllimlÿri onlara Tolstoyun roman- la rûnû oxumaüû mÿslÿhÿt gþrmördö, deyirdi ki, bun lar ÷ox uzundur vÿ þzlÿri haqqûnda yazûlmûø tÿnqidi mÿqa lÿ lÿri baøa döømÿyÿ mane olur); sonra da he÷ kÿsin tanû ma dûüû Stepnyak-Krav÷inskinin, Dostoyevskinin vÿ Suxo vo-Kobû- linin hamûsûnûn bir yerdÿ icmalû verilirdi, bunlarûn ÿsÿrlÿri- nin he÷ adlarûnû da yadda saxlamaq tÿlÿb olunmurdu. Bötön bu ÷oxillik sûrada tÿkcÿ Puøkin gönÿø kimi iøûq sa÷ûrdû. Mÿktÿbdÿ ÿdÿbiyyat dÿrslÿri bötön bu yazû÷ûlarûn, ÿlavÿ olaraq da rus sovet yazû÷ûlarûnûn vÿ qardaø xalqlarûn yazû÷ûlarûnûn nÿ demÿk istÿdiklÿrinin, hansû mþvqelÿrdÿ durmalarûnûn, kimin sosial sifariøini yerinÿ yetirdiklÿrinin þyrÿnilmÿsindÿn ibarÿt olurdu. Klara vÿ onun rÿfiqÿlÿri Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 391
axûra kimi baøa döømÿdilÿr ki, bu adamlara niyÿ belÿ diq qÿt yetirilir: axû onlar ÿn aüûllû insanlar deyildilÿr (publisistlÿr vÿ tÿnqid÷ilÿr, xösusilÿ dÿ partiya xadimlÿrinin hamûsû onlar- dan aüûllû idi), tez-tez sÿhvlÿr edir, mÿktÿb øagirdinÿ belÿ aydûn olan ziddiyyÿtlÿr qarøûsûnda ÷aøûb-qalûr, baøqalarûnûn tÿsiri altûna döøördölÿr, amma mÿhz onlar haqqûnda inøalar yazmaq vÿ hÿr bir sÿhv yazûlmûø hÿrfin vÿ ya nþqtÿ-vergölön östöndÿ ÿsmÿk lazûm gÿlirdi. Gÿnc ruhlarûn bu vampirlÿri þzlÿrinÿ qarøû nifrÿtdÿn baøqa bir hiss oyada bilmirdilÿr. Dinerada isÿ ÿdÿbiyyata mönasibÿt tamam baøqa cör – daha øÿn vÿ iti idi. O, Klaranû inandûrmaüa ÷alûøûrdû ki, institutda ÿdÿbiyyat mÿhz belÿ dÿ olacaq. Amma Klaraya universitet ÿdÿbiyyatû da maraqlû gþrönmÿdi. Möhazirÿ lÿr- dÿ ki÷ik vÿ bþyök yuslardan 1 , rahib rÿvayÿtlÿrindÿn, mifo- loji, möqayisÿli-tarixi mÿktÿblÿrdÿn danûømaüa baøla dûlar ki, bunlarûn da hamûsû yel kimi ÿsib ke÷irdi, dÿrnÿk lÿrdÿ isÿ Lui Araqon, Hovard Fast vÿ yenÿ dÿ Qorki, onun þzbÿk ÿdÿ biy ya- tûna tÿsiri barÿdÿ sþhbÿtlÿr aparûlûrdû. Möha zirÿlÿrdÿ otu rar- kÿn vÿ ilk vaxtlar dÿrnÿklÿrÿ gedÿrkÿn Klara hÿmiøÿ gþz lÿ- yirdi ki, ona hÿyat haqqûnda nÿsÿ ÷ox vacib, mÿsÿlÿn, hÿmin o arxa cÿbhÿdÿki Daøkÿnd barÿdÿ nÿsÿ deyÿcÿklÿr. Klaranûn sinif yoldaøûnûn qardaøû ÷þrÿk daøûyan tram- vaydan ÷þrÿk dolu yeøiyi oüurlamaq istÿyÿrkÿn tramvay altûnda qalmûødû... Universitet dÿhlizindÿ bir dÿfÿ Klara axûra kimi yeyilmÿmiø buterbrodunu zibil qutusuna atdû. Vÿ dÿrhal da onunla bir kursda oxuyan vÿ bir yerdÿ Ara- qon dÿrnÿyinÿ gÿlÿn tÿlÿbÿlÿrdÿn biri bacarûqsûz tÿrzdÿ mas ka lan maüa ÷alûøaraq buterbrodu zibilin i÷indÿn ÷ûxarûb cibi nÿ qoy muødu... tÿlÿbÿ qûzlardan biri Klaranû mÿslÿhÿt ö÷ön mÿø hur Tezikovo bazarûna – Orta Asiyanûn vÿ hÿtta bötön itti fa qûn birinci alver÷ixanasûna aparmûødû. Bazara iki mÿhÿllÿ qalmûø bþyök insan kötlÿsi ilÿ rastlaødûlar, ara la- rûnda artûq yeni möharibÿnin ÿlillÿri dÿ az deyildi – onlar qol tuq aüac larûna sþykÿnÿrÿk yeriyir, kÿsilmiø ÿllÿrinin 1 Ki÷ik yus, bþyök yus – ÿski rus ÿlifbasûnda hÿrf adlarû 392 kþtöklÿrini yellÿdir, ayaqsûzlar taxtalarûn östöndÿ sörönör, nÿsÿ satûr, fal a÷ûr, dilÿnir, tÿlÿb edirdilÿr. Klara da nÿyi var- dûsa, onlara verdi, yoxsa örÿyi partlayardû. ßn qorxuncu isÿ samovar lÿqÿbli ÿlil idi: bu adamûn hÿr iki qolu vÿ hÿr iki qû÷û yox idi, ÿyyaø arvadû onu arxasûnda, zÿnbilin i÷indÿ gÿzdirir, insanlar pulu da hÿmin zÿnbilÿ atûrdûlar. Bir az pul yûüûb araq alûr, i÷ÿndÿn sonra da dþvlÿtdÿ nÿ vardûsa, hamûsûnû sþyöb lÿnÿtlÿyirdilÿr. Bazarûn mÿrkÿzi tönlök idi, bronlu alver÷ilÿrin ÿlindÿn ke÷mÿk mömkön olmurdu. Bura dakû min manatlarla þl÷ölÿn, mÿvaciblÿrlÿ he÷ cör döz gÿl mÿ yÿn qiy mÿtlÿr he÷ kÿsi tÿÿccöblÿndirmirdi. Øÿhÿr maüa zalarû boø idi, burada isÿ udula, bÿdÿnin aøaüû vÿ yuxarû hissÿlÿrinÿ taxûla vÿ ya geyinilÿ bilÿn, icad edilmÿsi möm kön olan nÿ vardûsa, – amerikan saqqûzûna, tapan÷alara, qara vÿ aü magiya dÿrsliklÿrinÿ qÿdÿr – hÿr øeyi tapmaq olardû. Amma yox, ÿdÿbiyyat faköltÿsindÿ bu hÿyatdan danûø- mûrdûlar, sanki, onun haqqûnda he÷ nÿ bilmirdilÿr. Orada elÿ ÿdÿbiyyat þyrÿnilirdi ki, sanki, yer özöndÿ gþzönlÿ gþrdöklÿrindÿn savayû hÿr øey mþvcud olmuødur. Bþyök kÿdÿr hissi ilÿ baøa döøÿndÿ ki beø ildÿn sonra onun þzö dÿ mÿktÿbÿ gedÿcÿk vÿ qûzcûüazlara onlara xoø olmayan inøalar yazdûracaq, pedant kimi bu yazûlarda vergöl vÿ hÿrf axtarûøû ilÿ mÿøüul olacaq, Klara daha ÷ox tennis oynamaüa baøladû: øÿhÿrdÿ yaxøû kortlar vardû vÿ onun zÿrbÿsi dÿ dÿqiq vÿ göclö alûnûrdû. Tennis onun sevimli mÿøüuliyyÿtinÿ ÷evrildi: oyun bötön bÿdÿninÿ hÿrÿkÿt nÿøÿsi bÿxø edirdi; zÿrbÿsinin inamlû olmasû qûzûn baøqa hÿrÿkÿtlÿrini dÿ daha inamlû edirdi; ten nis – kor tun sÿrhÿdlÿrinin vÿ topun u÷uøunun aydûnlûüû onun fik rini institutda qarøûlaødûüû bötön mÿyusluqlardan vÿ arxa cÿb hÿnin qarûøûqlûqlarûndan yayûndûrûrdû. ßn þnÿmlisi isÿ – tennis ona ÿtrafûndakûlarûn diqqÿti vÿ tÿriflÿri ilÿ baülû fÿrÿh gÿtirirdi ki, bunlar da qûz, xösusilÿ dÿ zahirÿn gþzÿl olmayan qûz ö÷ön olduqca vacib idi. Sÿn demÿ, cÿld imiøsÿn! Reaksiyan yaxøû imiø! Gþzön dÿ iti Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 393
imiø! sÿnin mösbÿtlÿrin dÿ ÷ox imiø, amma döøönördön ki, he÷ nÿyin yoxdur. Kortda, ÿgÿr cÿmi bir ne÷ÿ nÿfÿr otu rub hÿrÿkÿtlÿrini izlÿyirdisÿ, yorüunluq nÿ olduüunu bil mÿ dÿn saatlarla atûlûb-döøÿ bilÿrdi. Qûsa yubkalû aü tennis kos tyu- mu da, ÿlbÿttÿ, Klaraya yaraøûrdû. Paltar se÷imi mÿsÿlÿsi Klara ö÷ön hÿmiøÿ ÿzablû iøÿ ÷evrilirdi. O, göndÿ bir ne÷ÿ dÿfÿ paltarûnû dÿyiømÿli vÿ hÿr dÿfÿ dÿ özöcö krossvord hÿll etmÿli olurdu: iri ayaqlarûna hansû ayaqqabû yaraøûr, hansû ølyapada gölmÿli gþrönmör? Hansû göllÿr? Par÷anûn necÿ naxûølarû ona döøör, hansû yaxa- lûq ÷ÿnÿsinin sÿrt quruluøuna uyüundur? Klara bu sual lara cavab tapa bilmÿk bacarûüûndan mÿhrum idi. Yaxøû pal tar almaq imkanû olsa da, hÿmiøÿ zþvqsöz geyinirdi. Ömumiyyÿtlÿ, bu nÿ demÿkdir – xoøa gÿlirlÿr? Bu nÿ demÿkdir – xoøuna gÿlmÿk? Sÿn axû niyÿ he÷ kÿsin xoøuna gÿlmirsÿn? Dÿli ola bilÿrsÿn, he÷ kÿs dÿ sÿnÿ kþmÿk etmÿz, hÿyandurmaz.Axûsÿninnÿyinbaøqacördцr?Sÿndÿnÿdöz deyil? Bir, iki, ö÷ epizodu tÿsadöflÿ, iøin döz gÿtirmÿmÿyi ilÿ, tÿcröbÿsizliklÿ izah etmÿk olar – axû bu gþzÿgþrönmÿz acû pþhrÿ hÿmiøÿ, hÿr qurtumunda diølÿrinin arasûna döøör. Bu ÿdalÿtsizliyÿ necÿ östön gÿlmÿli? Belÿ doüulmaüûnda sÿn axû gönahkar deyilsÿn! Bir yandan da bu ÿdÿbi boøboüazlûq Klaranû elÿ bezdir- miødi ki, ikinci kursda ÿdÿbiyyat faköltÿsini atdû, sadÿcÿ, dÿrslÿrÿ getmÿdi. Nþvbÿti yazda isÿ cÿbhÿ artûq Belorusiyaya ÷ÿkildi, hamû evakuasiyadan qayûdûrdû. Onlar da Moskvaya qayûtdûlar. Burada da Klara hansû instituta gedÿcÿyini dÿqiq hÿll edÿ bilmÿdi. Elÿ yer axtarûrdû ki, orada az danûøsûnlar vÿ ÷ox iø gþrsönlÿr. Demÿli, texniki ixtisasa. Amma iri vÿ ÷irkli maøûnlar olan yerÿ yox. Belÿcÿ, rabitÿ möhÿndislÿri insti- tutuna döødö. Klaranûn yolgþstÿrÿni yox idi vÿ qûz yenÿ sÿhvÿ yol verdi. Lakin bu sÿhvini he÷ kÿsÿ etiraf etmÿdi, tÿrsliyinÿ salaraq axûra kimi oxumaq, lazûm gÿlÿrsÿ dÿ iølÿmÿk qÿrarûna gÿldi.
394 Yeri gÿlmiøkÿn, kurs yoldaølarû arasûnda (bunlarûn sûra- sûnda oülanlar lap az idi) tÿsadöf nÿticÿsindÿ bura döøÿn tÿkcÿ o deyildi, ÿsr belÿ baølanûrdû: ali tÿhsil xölyasûnû ger- ÷ÿklÿødirirdilÿr, aviasiya institutuna girÿ bilmÿyÿnlÿr sÿnÿd- lÿrini veterinarlûüa verir, kimya-texnologiya institutun da ÷ûx daø edilÿnlÿr paleontoloq olurdular. Möharibÿnin sonunda Klaranûn atasûnûn Øÿrqi Avropada iøi ÷ox idi. O, qûrx beøinci ilin payûzûnda tÿrxis olundu vÿ dÿr- hal da Kaluqa zastavasûndakû DÈN-in tÿzÿ evindÿ mÿnzil aldû. Avtomobil Nesku÷nû sadûn sonuncu mÿhÿccÿrinin yanûn- dan ke÷ÿndÿn sonra dairÿvi dÿmir yolunun östöndÿki kþr- pö yÿ ÷atmamûø dayandû. Bu, isti oktyabr gönlÿrindÿn biri idi. Gönortaya az qalûrdû. Ana vÿ qûzûn ÿynindÿ yöngöl plaø vardû, ata isÿ yaxasûa÷ûq, dþøöndÿ orden vÿ medallar olan gene ral øinelindÿ idi. Bina özö Kaluqa zastavasûna tÿrÿf olmaqla yarûmdai- rÿvi tikilmiødi: bir tÿrÿfi Bþyök Kaluqa kö÷ÿsi boyu, ikinci tÿrÿfi isÿ dairÿvi yol boyu uzanûrdû. Sÿkkizmÿrtÿbÿli idi, ÿla- vÿ olaraq isÿ damûnda solyariumu vÿ östöndÿ on iki metr hön dör löyöndÿ kolxoz÷u qadûn heykÿli olacaq onaltûmÿr tÿ- bÿli qöllÿnin dÿ tikilmÿsi nÿzÿrdÿ tutulurdu. Bina hÿlÿ taxta kþr pöcöklÿrin arasûnda idi, kö÷ÿ vÿ meydan tÿrÿfdÿn he÷ hþrgö dÿ qurtarmamûødû. Lakin sifariø÷inin (Dþvlÿt tÿh lö- kÿsizliyinin) sÿbirsizliyi qarøûsûnda aciz qalan tikinti ida rÿsi dairÿvi yol tÿrÿfdÿn artûq tamamlanmûø bþlmÿni, yÿni pillÿ- kÿni vÿ ona aid olan mÿnzillÿri tÿhvil vermiødi. Tikinti yeri, gÿliø-gediøin ÷ox olduüu kö÷ÿlÿrin hamû sûn- da olduüu kimi, höndör taxta ÷ÿpÿrÿ alûnmûødû. Yol dan ke÷ÿn maøûnlardan ÷ÿpÿrin östöndÿn bir ne÷ÿ sûra tikanlû mÿf til ÷ÿkil diyi vÿ bÿzi yerlÿrdÿ eybÿcÿr qarovul÷u qöllÿ lÿ ri nin ucal- dûüû gþrönmördö, kö÷ÿnin qarøû tÿrÿfindÿ yaøayan lar isÿ artûq bu mÿnzÿrÿyÿ alûømûødûlar vÿ bir nþv, onu gþr mör dölÿr. Prokurorun ailÿsi ÷ÿpÿri dolandû. Tÿhvil verilÿn his sÿ nin qabaüûndakû tikanlû mÿftil sþkölmöødö vÿ bu hissÿ ÷ÿpÿrlÿ o birisindÿn ayrûlmûødû. Aøaüûda, alaqapûnûn aüzûnda onlarû Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 395
lötfkar iø icra÷ûsû qarøûladû, yaxûnlûqda bir ÿsgÿr dÿ dayan- mûødû ki, Klara ona he÷ fikir dÿ vermÿdi. Hÿr øey baøa ÷atdû- rûl mûødû: mÿhÿccÿrlÿrin rÿngi qurumuø, qapû dÿstÿlÿri tÿmiz- lÿn miø, mÿnzillÿrin nþmrÿlÿri asûlmûø, pÿncÿrÿlÿrin øöøÿ lÿri silin miødi, yalnûz bircÿ nÿfÿr – aøaüû ÿyildiyi ö÷ön özö gþrön- mÿ yÿn kirli paltar geymiø qadûn pillÿkÿni yuyurdu. – Ey! Alyo! – iø icra÷ûsû qadûnû ÷aüûrdû, qadûn iøini saxla- yûb bir nÿfÿrin ke÷ÿ bilmÿsi ö÷ön yolu boøaltdû: baøûnû ÿsgi vÿ vedrÿdÿn qaldûrmadan qûraüa ÷ÿkildi. Prokuror ke÷di. Èø icrasû ke÷di. Qûr÷ûnlû yubkasûnû xûøûldadaraq vÿ dþøÿmÿyuyan qadûnû bahalû ÿtir iyinÿ böröyÿrÿk prokurorun arvadû ke÷di. Bÿlkÿ dÿ, bu ipÿk vÿ ÿtir iyinÿ davam gÿtirÿ bilmÿyÿn qadûn baøûnû qaldûrdû ki, gÿlÿnlÿrin ne÷ÿ nÿfÿr olduüuna bax sûn. Onun yandûrûcû, ikrah dolu baxûølarû Klaranû qarsadû. Bula- nûq su lÿkÿlÿrinÿ börönmöø bu sima aøkar ziyalû simasû idi. Bu, tÿkcÿ hÿr dÿfÿ dþøÿmÿyuyan qadûnûn yanûndan ke÷ÿn dÿ yaøanan þzönÿ gþrÿ utanmaq hissi deyildi; bu cûr-cûn dûr yubkanû, yûrtûqlarûndan pambûüû ÷ûxmûø sûrûqlûnû gþrÿn dÿ, Klara hansûsa bir ali utanc vÿ qorxu hiss etdi, yerin dÿ donub qaldû, ÷antasûnû a÷dû, onun astarûnû özönÿ ÷evir mÿk, i÷indÿ nÿ vardûsa, bu qadûna vermÿk istÿdi, amma cörÿt etmÿdi. – Hÿ, ke÷in dÿ! – qadûn hirslÿ dedi. Vÿ Klara dÿbli donu- nun vÿ zoüalû rÿngli plaøûnûn ÿtÿklÿrini ÿli ilÿ tutaraq, az qala, mÿhÿccÿrÿ sörtönÿ-sörtönÿ qorxaqcasûna yuxarû qa÷dû. Mÿnzildÿ dþøÿmÿlÿri yumurdular – bura parket dþøÿn- miødi. Mÿnzil xoølarûna gÿldi. Klaranûn analûüû iø icra÷û sû na gþs tÿriølÿr verdi, otaqlardan birindÿ parketin cûrûl dama- sûn dan xösusilÿ narazû qaldû. Èø icra÷ûsû iki-ö÷ yerdÿ atûlûb döødö vÿ hÿr øeyi dözÿldÿcÿyinÿ sþz verdi. – Bÿs bötön bu iølÿri kim gþrör? Kim tikir? – Klara kÿs- kin tÿrzdÿ soruødu.
396 Èø icra÷ûsû gölömsöndö, amma he÷ nÿ demÿdi. Atasû isÿ mûzûldandû: – Kim tikÿcÿk, dustaqlar! Onlar geri qayûdanda pillÿkÿndÿki qadûn artûq yox idi. ×þldÿ duran ÿsgÿr dÿ yox idi. Bir ne÷ÿ göndÿn sonra isÿ onlar yeni mÿnzilÿ kþ÷dölÿr. Aylar, illÿr ke÷ir, Klara hÿmin o qadûnû yadûndan ÷ûxara bilmirdi. O, qadûnûn durduüu pillÿni belÿ yadûnda saxlamûødû vÿ hÿr dÿfÿ, ÿgÿr mÿnzillÿrinÿ liftlÿ qalxmûrdûsa, bu pillÿni vÿ qadûnûn bozumtul, ÿyilmiø fiqurunu, onun aøaüûdan-yuxarû yþnÿlmiø nifrÿt dolu baxûølarûnû xatûrlayûrdû. Vÿ hÿr dÿfÿ dÿ qorxu ilÿ mÿhÿccÿrÿ tÿrÿf sûxûlûrdû ki, dþøÿmÿyuyan qadûnû ayaqlamasûn. Bu, anlaøûlmaz, hÿm dÿ yenil mÿz bir hiss idi. Buhissinio,he÷vaxtnÿatasû,nÿdÿanasûilÿbþlмöø- mцшдц,onlaraxatûrlatmamûødû,bunuedÿbilmÿmiødi.Möha- ri bÿdÿn sonra atasû ilÿ mönasibÿtlÿri, ömumiyyÿtlÿ, yax- øû ya doüru dÿyiømÿmiødi. Atasû ÿsÿbilÿøir, qûøqûrûrdû ki, Klara xarab baøla bþyöyöb, ÿgÿr dÿrin döøönÿ bilirsÿ dÿ, hÿr øeyi tÿrsinÿ baøa döøör. Qûzûnûn Daøkÿnd xatirÿlÿrini, onun Moskva dakû göndÿlik möøahidÿlÿrini atasû qeyri-tipik, zÿrÿrli, hÿmin hadi sÿlÿrdÿn nÿticÿlÿr ÷ûxarmaq cÿhdlÿrini isÿ ÷ox pis vÿ biabûr÷û sayûrdû. Dþøÿmÿyuyan qadûnûn bu gön dÿ onlarûn pillÿkÿnlÿrindÿ dayandûüûnû isÿ atasûna, ömumiyyÿtlÿ, demÿk olmazdû. He÷ analûüû da onu baøa döømÿyÿcÿkdi. Bunu kimÿ deyÿ bilirdi ki? He÷ kÿsÿ! Bir dÿfÿ, þtÿn il, ki÷ik yeznÿsi Ènnokenti ilÿ pillÿkÿnlÿ döøÿrkÿn, Klara þzönö saxlaya bilmÿdi vÿ onu paltarûnûn qolundan tutaraq gþzÿ gþrönmÿyÿn qadûnûn durduüu yer- dÿn yan ke÷irmÿk istÿdi. Ènnokenti bunun sÿbÿbini soruø du. Klara tutuldu, onu dÿli hesab edÿ bilÿrdi. Þzö dÿ Ènno ken- tini ÷ox seyrÿk gþrördö, yeznÿsi daim Parisdÿ yaøayûr, frant kimi geyinir, özöndÿ hÿmiøÿ Klaraya, yÿni balaca qûzcûüaza qarøû iltifat ifadÿsi olurdu. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 397
Ancaq bu dÿfÿ qÿti qÿrar verdi, dayandû vÿ dÿrhal hÿr øeyi danûødû, ÿllÿri ilÿ o vaxt kimin vÿ nÿyin harada olduüunu gþstÿrdi. Vÿ he÷ bir tÿøÿxxössöz, ÿbÿdi Avropa hÿyatûnûn halÿsi olmadan Ènnokenti qûzûn sþzönÿ baøladûüû pillÿdÿcÿ daya- naraq tamamilÿ sadÿlÿømiø, hÿtta þzönö itirmiø halda, nÿ ö÷önsÿ ølyapasûnû da ÷ûxararaq axûra kimi onu dinlÿdi. Ènnokenti hÿr øeyi baøa döødö! Bu andan da onlarûn dostluüu baølandû.
Yüklə 6,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|