Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin

38  

Sûnûq-salxaq yök maøûnû lötlÿnmiø köknar kþtöklÿrinin 

östö ilÿ atûlûb-döøÿrÿk Nadyanû getdikcÿ qaranlûqlaøan yolla 

cÿbhÿdÿn apardûüû, meøÿ yolunun kÿnarûnda dur muø Qleb-

dÿn  uzaqlaødûrdûüû  anlarda  kimin  aülûna  gÿlÿ  bilÿrdi  ki, 

möha ri bÿ nin bitmÿsi ilÿ onlarûn ayrûlûüûna son qoyul maya-

caq, ayrû lûq, ÿslindÿ, bundan sonra baølanacaq?

Qadûn ö÷ön cÿbhÿdÿki ÿrini gþzlÿmÿk hÿmiøÿ ÷ÿtindir, 

amma ÿn ÷ÿtini möharibÿnin son aylarûdûr: axû qÿlpÿ vÿ göllÿ 

kimin nÿ qÿdÿr gþz yaøû tþkdöyönön fÿrqinÿ varmûr.

Qlebin mÿktublarû da mÿhz bu arada kÿsildi. 

348

Nadya  hÿr  dÿfÿ  po÷talyonun  qabaüûna  qa÷ûrdû.  ßrinÿ, 

ÿri nin dostlarûna, rÿislÿrinÿ mÿktublar yazûrdû – hamû sþz-

lÿø miø kimi susurdu. 

Þlöm kaüûzû da gÿlib ÷ûxmûrdû.

Qûrx  beøinci  ilin  yazûnda  hÿr  axøam  toplardan  yaylûm 

atÿø lÿri a÷ûlûrdû, gþyÿ fiøÿnglÿr atûlûrdû: alman øÿhÿrlÿrini elÿ 

hey alûr, alûrdûlar – Kþniqsberg, Breslau, Frankfurt, Berlin, 

Praqa. Mÿktub isÿ yox idi. Dönya gþzöndÿ qaralûrdû. He÷ nÿ 

etmÿk istÿmirdi. Amma ruhdan döømÿk dÿ olmazdû! ßgÿr 

ÿri saüdûrsa, qayûdanda itirilmiø vaxta gþrÿ ona irad tutacaq! 

Göndözlÿr kimya özrÿ aspiranturaya hazûrlaøûr, xarici dillÿri 

vÿ dialektik materializmi þyrÿnirdi, gecÿlÿr isÿ aülayûrdû.

Birdÿn  hÿrbi  komissarlûq  zabit  attestatû  özrÿ  Nadyaya 

pul þdÿnilmÿsini dayandûrdû. 

Bu, Qlebin hÿlak olmasû kimi baøa döøölmÿli idi. 

Vÿ dþrdillik möharibÿ birdÿn qurtardû! Sevindiklÿrindÿn 

aüûllarûnû itirmiø insanlar kö÷ÿlÿrÿ axûøûrdûlar. Kimsÿ tapan-

÷adan havaya atÿø a÷ûrdû. Sovet Èttifaqûnûn bötön dinamiklÿri 

yaralû, ac þlkÿnin özÿrindÿ qÿlÿbÿ marølarû yayûmlayûrdû.

Hÿrbi komissarlûqda ona ÿrinin hÿlak olduüunu demÿ-

di lÿr,  dedilÿr  ki,  itkin  döøöb.  Ènsanlarû  mÿhbÿsÿ  atmaqda 

qÿtiyyÿt nömayiø etdirÿn þlkÿ ÿmÿllÿrini boynuna almaqda 

utancaqlûq edirdi.

Bÿrpa olunmaz itki ilÿ barûømaq istÿmÿyÿn örÿyi möx-

tÿlif uydurmalar fikirlÿøib tapmaüa baøladû – bÿlkÿ dÿ, dÿrin 

kÿøfiyyata gþndÿrilib? Bÿlkÿ dÿ, xösusi tapøûrûüû yerinÿ yeti-

rir? Øöbhÿ vÿ mÿxfilik øÿraitindÿ tÿrbiyÿ almûø nÿsil he÷ bir 

sirrin olmadûüû yerlÿrdÿ dÿ mÿxfilik axtarmaüa ÷alûøûrdû. 

Èsti cÿnub yayû idi, amma gþydÿki gönÿø cavan yaøla rûn-

da dul qalmûø qadûnûn hÿyatûna iøûq salmûrdû. 

O isÿ ÿvvÿlki kimi kimyanû, dillÿri, diamatû þyrÿnir, qor-

xurdu ki, qayûdandan sonra ÿri sevgilisinin fÿaliy yÿt sizli yin-

dÿn narazû qalar. 

Möharibÿnin  qurtarmasûndan  dþrd  ay  ke÷di.  Qlebin 

saü  olma dûüûnû  etiraf  etmÿyin  vaxtû  artûq  ÷atmûødû.  Elÿ  bu 

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

349

zaman  Kras naya  Presnyadan  ÿzik-özök  kaüûzda  yazûlmûø 

ö÷bu caqlû mÿk tub gÿldi: “Mÿnim yeganÿm! Èndi daha on il 

gþz lÿ mÿli olacaüûq!”

Yaxûnlarû ÷ox øeyi baøa döøÿ bilmirdilÿr: o isÿ þyrÿndi 

ki,  ÿri  hÿbsxanadadûr  –  vÿ  eyni  a÷ûldû,  ÿhvalû  dözÿldi.  Nÿ 

yaxøû ki, on beø, ya da ki iyirmi beø il deyil! Tÿkcÿ qÿbirdÿn 

qayût mûr lar, katorqadan isÿ qayûdûrlar! Yeni vÿziyyÿtdÿ onla-

rûn ÿvvÿlki tÿlÿbÿ izdivacûnû daha yöksÿklÿrÿ qaldûran han-

sûsa bir romantika da vardû.

Èndi, þlömön, dÿhøÿtli daxili xÿyanÿtin olmadûüû, yalnûz 

boüaza ke÷irilmiø kÿndirin mþvcud olduüu halda, Nadyaya 

yeni göc gÿldi. O, Moskvada idi – demÿli, Moskvaya gedib 

onu  qurtarmaq  lazûmdûr!  (Nadyaya  elÿ  gÿlirdi  ki,  Qlebÿ 

yaxûn olarsa, onu xilas edÿ bilÿr.)

Ancaq – getmÿk? Sonrakû nÿsillÿr o vaxt harasa, xösu silÿ 

dÿ Moskvaya getmÿyin nÿ demÿk olduüunu tÿsÿvvörlÿrinÿ 

belÿ  gÿtirÿ  bilmÿyÿcÿklÿr.  ßvvÿlcÿ,  otuzuncu  illÿrdÿ  oldu-

üu kimi, vÿtÿndaø niyÿ bir yerdÿ otura bilmÿdiyini vÿ hansû 

xidmÿti  zÿrurÿtÿ  gþrÿ  nÿqliyyatû  yöklÿmÿyÿ  mÿcbur  oldu-

üunu sÿnÿdlÿrlÿ söbut etmÿli idi. Bundan sonra ona vaüzal 

nþv bÿ lÿrindÿ  durmaq,  töpörcÿk  basmûø  dþøÿmÿlÿrdÿ  yat-

maq vÿ kassanûn arxa qapûsûndan qorxa-qorxa röøvÿt þtör-

mÿk höququ verÿn buraxûlûø vÿrÿqÿsi yazûlûrdû.

Nadya þzö ö÷ön bÿhanÿ icad etdi – ÿl÷atmaz Moskva 

aspiranturasûna girmÿk. Biletin pulunu ö÷qat þdÿyib, dÿrs-

lik dolu portfelini, qarøûdan ÿrini gþzlÿyÿn tayqa ö÷ön valen-

kalarû gþtörÿrÿk tÿyyarÿ ilÿ Moskvaya u÷du.

Bu, hÿyatûn elÿ bir mÿnÿvi zirvÿsi idi ki, hÿmin zirvÿdÿ 

hansûsa xeyir qövvÿlÿr bizi dÿstÿklÿyir vÿ biz dÿ istÿdiyimizÿ 

nail ola bilirik. Þlkÿnin ÿn ali aspiranturasû he÷ bir adû, pulu, 

ÿlaqÿlÿri olmayan, ÿyalÿtdÿn gÿlmiø qadûnû bir telefon zÿngi 

belÿ olmadan qÿbul etdi...

Bu, mþcözÿ idi, amma bunu etmÿk Krasnaya Presnya-

da  gþröø  almaqdan  daha  asan  oldu.  Gþröø  vermÿdilÿr. 

Ömu miyyÿtlÿ, gþröø vermirdilÿr: QULaqûn bötön kanallarû 

350

gÿrgin iølÿyirdi – Avropadan insanûn aülûnû ÷aødûra bilÿcÿk 

dÿrÿ cÿdÿ bþyök dustaq axûnlarû gÿlirdi.

Bir dÿfÿ taxtadan dözÿldilmiø vaxtanûn yanûnda daya na-

raq faydasûz ÿrizÿlÿrinÿ cavab gþzlÿyÿn Nadya hÿbsxana nûn 

rÿnglÿnmÿmiø  darvazasûndan  dustaqlarûn  sûra  ilÿ  Moskva 

÷ayû özÿrindÿki limana tÿrÿf iøÿ aparûlmasûnûn øahidi oldu. 

Vÿ  uüur  gÿtirÿn  ani  bir  hisslÿ  Nadya  daxilÿn  ÿmin  oldu: 

Qleb buradadûr!

Birdÿfÿyÿ iki yöz adam ÷ûxarûrdûlar. Onlarûn hamûsû insa-

nûn “azadlûq” paltarû ilÿ vidalaødûüû vÿ boz, özö özlÿr gþr möø 

mÿhbus paltarûna þyrÿømÿyÿ baøladûüû aralûq vÿziy yÿt dÿ idi. 

Hÿr  kÿsin  ÿynindÿ  ke÷miøi  xatûrladan  nÿsÿ  bir  øey  qalûrdû: 

rÿngli gönlöklö, lakin qayûøsûz vÿ ulduzsuz hÿrbi kar tuz, hÿlÿ 

dÿ  ÷þrÿyÿ  dÿyiødirilmÿmiø  vÿ  hÿbsxana  oüru larû  tÿrÿ fin dÿn 

oüurlanmamûø xrom ÷ÿkmÿlÿr, ya da körÿk his sÿ sin dÿn cûrûl-

mûø ipÿk kþynÿk. Dustaqlarûn hamûsû nûn baøû daz qûr xûl mûødû, 

onlar baølarûnû birtÿhÿr gönÿødÿn qoru maüa ÷alû øûr dû lar. Hamû-

sûnûn özö töklö idi, hamûsû taqÿt sizlik hÿddindÿ arûq idi. 

Nadya gþzlÿri ilÿ axtarmadû – dÿrhal hiss etdi, sonra isÿ 

gþrdö ki, Qleb dÿ buradadûr: o, qollarûnda qûrmûzû zolaq lar, 

dþøöndÿ isÿ solmamûø orden izlÿri olan yun gimnastyor ka-

da  idi  vÿ  yaxasûnû  geniø  a÷ûb  gedirdi.  Hamû  kimi  Qleb  dÿ 

ÿllÿrini arxada saxlayûrdû. Tÿpÿnin östöndÿn nÿ mÿhbuslarû 

ÿn ÷ox cÿlb edÿn gönÿøli ÿnginliklÿrÿ, nÿ dÿ ÿtrafûna – mÿh-

buslara  pay  gÿtirmiø  qadûnlara  (yatab  hÿbsxanalarûnda 

mÿk tub qÿbul etmirdilÿr vÿ Qleb Nadyanûn Moskvada oldu-

üunu  bilmirdi)  baxmûrdû.  Yoldaølarû  kimi  saralmûø,  onlar 

kimi  arûqlamûø  Qleb  hÿvÿslÿ,  mÿmnunluqla  qonøusuna  – 

aüsaqqalû, cössÿli qocaya qulaq asûrdû. 

Nadya dÿstÿnin yanûnca yöyörör vÿ ÿrini ÷aüûrûrdû – lakin 

qûø qûrtû  vÿ  möhafizÿ  kþpÿklÿrinin  qulaqbatûrûcû  höröø mÿsi 

ucba tûndan  he÷  nÿ  eøitmirdi.  ßrinin  sifÿtini  bir  daha  yad-

da øû na  hopdurmaüa  ÷alûøan  Nadya  boüula-boüula  qa÷ûrdû. 

Qaran lûq vÿ öfunÿtli kameralarda ÷öröyÿn Qlebÿ elÿ yazûüû 

gÿlirdi  ki!  Onu  gþr mÿk,  yaxûndan  ona  baxmaq  nÿ  bþyök 

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

351

xoø bÿxt lik  imiø!  Onun  ÿyil mÿdiyini,  sûnmadûüûnû  gþr mÿk 

qadûnû elÿ sevin di rirdi ki! Bir øey tÿÿssöf doüururdu: ÿri he÷ 

qÿm ÷ÿk mirdi, arva dûnû unutmuødu! Nadyanûn canûn dan bir 

aürû qalxdû – Qleb onu bÿxtsiz etmiødi, ÿsl qurban ÿri yox, 

onun þzö idi.

Amma bu hiss bircÿ an davam etdi!.. Möhafizÿ÷i onun 

östönÿ qûøqûrdû, qorxunc, ÿhlilÿødirilmiø adamyeyÿn itlÿr dÿ 

dartûnûr,  yay  kimi  a÷ûlmaüa  ÷alûøûr  vÿ  gþzlÿrini  qûpqûr mûzû 

qûzar daraq hirslÿ höröøördölÿr. Nadyanû qovdular. Sûra dar 

eniøÿ girdi – artûq onun yanûnca getmÿyÿ yer yox idi. Qada-

üan  zonasûnû  qapayan  sonuncu  möhafizÿ÷i  dustaqlardan 

xeyli geri qalûrdû vÿ onun arxasûnca getmÿyÿ mÿcbur olan 

Nadya  artûq  dustaq  dÿstÿsinÿ  ÷ata  bilmÿyÿcÿkdi  –  dÿstÿ 

aøaüû enib sonu gþrönmÿyÿn ÷ÿpÿrin dalûnda gþzdÿn itdi. 

Axøamlar  vÿ  gecÿlÿr  Krasnaya  Presnyanûn  –  azadlûq 

uürunda möbarizÿsi ilÿ øþhrÿt tapmûø bir yerin sakinlÿrinin 

gþrÿ  bilmÿyÿcÿyi  vaxtlarda  mal  vaqonlarûndan  ibarÿt  eøe-

lonlar  hÿbsxananûn  hÿyÿtinÿ  verilir,  ÿllÿrindÿ  fÿnÿrlÿri  olan 

möhafizÿ komandasû it höröømÿsi ilÿ möøayiÿt olunan qûrûq-

qûrûq  sþyöølÿrlÿ,  qûøqûrtûlarla,  ana  sþyöølÿri  ilÿ,  dþyÿ-dþyÿ 

hÿr vaqona qûrx nÿfÿr dustaq mindirir, qatarlar isÿ minlÿrlÿ 

dustaüû Pe÷oraya, Èntaya, Vorkutaya, Sovet limanûna, Noril-

skÿ,  Èrkutsk,  ×ita,  Krasnoyarsk,  Novosibirsk,  Orta  Asiya, 

Karaqanda, Cezqazüan, Balxaø, Èrtûø, Tobolsk, Ural, Sara tov, 

Vyatka,  Voloqda,  Perm,  Solvû÷eqodsk,  Rûbinsk,  Pot minsk, 

Suxebezvodninsk döøÿrgÿlÿrinÿ vÿ ÷oxlu sayda adsûz xûrda 

döøÿrgÿlÿrÿ aparûrdû. Ki÷ûk dÿstÿlÿrlÿ, hÿrÿsindÿ yöz, iki yöz 

adam olmaqla, onlarû göndözlÿr maøûn kuzovlarûnda Sereb-

ryanû Bora, Yeni Yerusÿlimÿ, Pavøinoya, Xovrinoya, Beskud-

ni kovoya,  Ximkiyÿ,  Dmitrova,  Solne÷noqorska,  gecÿ lÿr  isÿ 

Moskvanûn þzöndÿ bir ÷ox yerlÿrÿ gþndÿrirdilÿr ki, bura lar-

da da dustaqlar taxta ÷ÿpÿrlÿr, tikanlû mÿftil torlarû arxa sûnda 

mÿülubedilmÿz þlkÿnin adûna layiq paytaxtûnû tikirdilÿr. 

Tale Nadyaya gþzlÿnilmÿz, amma layiq olduüu möka fa-

tûnû  gþndÿrdi:  elÿ  alûndû  ki, Qlebi  Zapolyaryeyÿ  aparmadû lar,  

352

Moskvanûn  þzöndÿ,  DTN  vÿ  DÈN  rÿhbÿrliyi  ö÷ön  bina  – 

Kalu qa  zastavasûndakû  yarûmdairÿvi  binanû  –  tikÿn  ki÷ik 

döøÿr gÿdÿ saxladûlar.

Nadya ora ilk gþröøÿ tÿlÿsÿrkÿn ona elÿ gÿlirdi ki, artûq 

Qlebi yarûm÷ûq da olsa, azad ediblÿr. 

Boløaya  Kalujskaya  kö÷ÿsindÿ  avtomobillÿr,  bÿzÿn  dÿ 

diplomatik  limuzinlÿr  øötöyördö;  avtobus  vÿ  trolleybuslar 

Nesku÷naya  baüûnûn  mÿhÿccÿrinin  qurtaracaüûnda,  döøÿr-

gÿ nin, sadÿcÿ, tikinti meydan÷asûnûn giriøinÿ qoyulan bud-

ka lara oxøar vaxtasûnûn yerlÿødiyi yerdÿ saxlayûrdû; hön dör 

kÿrpic  divarûn  östöndÿ  kirli  vÿ  cûrûq  paltarlû  insanlar  qur-

da la nûrdûlar  –  lakin  inøaat÷ûlarûn  hamûsûnûn  gþrönöøö  belÿ 

olur du  vÿ  kö÷ÿdÿn  ke÷ÿnlÿrdÿn  he÷  biri  onlarûn  dustaq 

oldu üu nu baøa döømördö.

Baøa döøÿnlÿr isÿ susurdular.

Ucuz  pul  vÿ  baha  ÷þrÿk  vaxtlarû  idi.  Evdÿki  ÿøyalar 

satû lûrdû  vÿ  Nadya  ÿrinÿ  baülamalar  aparûrdû.  Baülamalarû 

hÿmi øÿ qÿbul edirdilÿr. Gþröøö isÿ seyrÿk verirdilÿr: Qleb 

normanû yerinÿ yetirÿ bilmirdi.

Gþröø vaxtû onu tanûmaq olmurdu. Tÿkÿbbörlö adam la-

rûn hamûsû kimi, bÿdbÿxtlik ona da yaxøû tÿsir etmiødi. O daha 

hÿlim olmuødu, arvadûnûn ÿllÿrini þpördö, onun gþz lÿ rin dÿki 

qûüûlcûmlarû izlÿyirdi. Bura onun ö÷ön hÿbsxana deyildi! Qÿd-

darlûüûna vÿ amansûzlûüûna gþrÿ adamyeyÿnlÿrin vÿ si÷o vul-

larûn  hÿyatûndan  mÿlum  olan  bötön  qÿddarlûqlarû  östÿ lÿ yÿn 

döøÿrgÿ  hÿyatû  onu  ÿridirdi.  Lakin  o  bilÿrÿkdÿn  þzö nö  elÿ 

bir hÿddÿ aparûrdû ki, bu hÿdd aøûlandan sonra insa nûn daha 

þzönÿ yazûüû gÿlmir. Qleb inadla tÿkrar edirdi:

– ßzizim, sÿn necÿ bir yökön altûna girdiyini bilmirsÿn. 

Sÿn mÿni bir il, hÿtta ö÷, beø il gþzlÿyÿcÿksÿn – amma son 

nÿ qÿdÿr yaxûn olsa, gþzlÿmÿk bir o qÿdÿr ÷ÿtinlÿøÿcÿk. Axû-

rûncû illÿr ÿn dþzölmÿz illÿr olacaq. Bizim uøaqlarûmûz yox-

dur. Gÿl sÿn gÿncliyini mÿhv etmÿ – mÿni burax! ßrÿ get.

O þzö dÿ dediklÿrinÿ inanmadan tÿklif edirdi. Nadya isÿ 

ÿrinÿ he÷ inanmûr, onun dediklÿrini rÿdd edirdi:

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

353

– Sÿn mÿni baøûndan etmÿk ö÷ön bÿhanÿ axtarûrsan?

Dustaqlar  tikdiklÿri  evdÿ,  onun  hÿlÿ  tamamlanmamûø 

hissÿsindÿ  yaøayûrdûlar.  Onlar  ö÷ön  pay  gÿtirÿn  qadûnlar 

trolleybusdan döøÿn kimi ÷ÿpÿrin östöndÿn kiøi yataqxana-

sû nûn iki-ö÷ pÿncÿrÿsini vÿ pÿncÿrÿlÿrin qabaüûna yûüûømûø 

kiøi lÿri  gþrördölÿr.  Hÿrdÿn  hÿmin  pÿncÿrÿlÿrdÿ  kiøilÿrlÿ 

yanaøû, onlarûn döøÿrgÿ øalaøovkalarû

1

 da gþzÿ dÿyirdi. Belÿ 

qadûn lardan biri pÿncÿrÿnin qabaüûndaca þz döøÿrgÿ ÿrini 

qucaq la yaraq  hÿmin  kiøinin  ÷ÿpÿrin  bu  tayûndakû  qanuni 

arva dû na qûøqûrdû:

– Bÿsdir sölÿndin, fahiøÿ! Sonuncu baülamanû ver – vÿ 

rÿdd olub get! Bir dÿ sÿni vaxtada gþrsÿm, o idbar sifÿtini 

cûrmaq-cûrmaq edÿrÿm!

Ali Sovetÿ möharibÿdÿn sonrakû ilk se÷kilÿr yaxûnla øûrdû. 

Moskvada  bu  se÷kilÿrÿ  elÿ  ciddi  hazûrlaøûrdûlar  ki,  sanki, 

kimsÿ, doürudan da, kimÿsÿ sÿs vermÿyÿ bilÿrdi. Moskva da 

ßlli Sÿkkizinci maddÿni hÿm qövvÿdÿ saxlamaq (ÿmÿkdaø-

lar ÷ox yaxøû idi), hÿm dÿ onu lÿüv etmÿk istÿyirdilÿr (bu 

halda sayûqlûq itirdi). Hamûnû qorxutmaq ö÷ön, he÷ olmasa, 

bir  hissÿsini  yola  salmaq  lazûm  idi.  Döøÿrgÿlÿrdÿ  tezliklÿ 

Sibirÿ  yatablar  gþndÿrilÿcÿyi  ilÿ  baülû  qorxulu  sþhbÿtlÿr 

gÿzirdi. Kartofu olanlar yola kartof biøirirdilÿr.

Se÷icilÿrin ruh yöksÿkliyini qoruyub saxlamaq naminÿ 

se÷kilÿrdÿn qabaq Moskva döøÿrgÿlÿrindÿ bötön gþröølÿri 

qadaüan etdilÿr. Nadya Qlebÿ tikiøindÿ balaca bir mÿktub 

gizlÿdilmiø dÿsmal þtördö:

– “Mÿnim sevgilim! Ne÷ÿ illÿr ke÷sÿ dÿ, baøûmûzûn östön-

dÿn  necÿ  tufanlar  ÿssÿ  dÿ  (Nadya  ibarÿli  yazmaüû  xoøla-

yûrdû),  qûzcûüazûn  nÿ  qÿdÿr  ki  saüdûr,  sÿnÿ  olan  sÿda qÿ tini 

hÿmiøÿ qoruyub saxlayacaq. Danûøûrlar ki, sizin “mad dÿ”ni 

gþndÿrÿcÿklÿr. Sÿn uzaq diyarlarda olacaqsan, bizim gþröø-

lÿrimizdÿn, mÿftilin arxasûndan bir-birimizÿ oürun baxûø la rû-

mûz dan uzun möddÿt uzaq döøÿcÿksÿn. ßgÿr hÿmin o zöl mÿt 

vÿ qÿmli hÿyatda ÿylÿncÿlÿr sÿnin qÿlbindÿki aüûr qössÿni 

1

 Шalaøovka – fahiøÿ (рус. hяbsxana jarqonu)

354

daüûda bilÿrlÿrsÿ, – nÿ olar, mÿn bununla barûøaram, sÿnÿ 

icazÿ  verirÿm,  ÿzizim,  hÿtta  tÿkid  edirÿm  –  mÿnÿ  xÿyanÿt 

et,  baøqa  qadûnlarla  gþröø.  Tÿki  sÿn  gömrahlûüûnû  qoruya 

bilÿ sÿn! Mÿn qorxmuram: sÿn axû onsuz da, mÿnim yanûma 

qayû dacaqsan, elÿ deyilmi?”

39  

Hÿlÿ Moskvanûn ondabirini dÿ tanûmaüa macal tapma-

mûø Nadya øÿhÿrdÿki hÿbsxanalarûn yerlÿri ilÿ – rus qadûn-

la rûnûn bu kÿdÿrli coürafiyasûnû yaxøû þyrÿnÿ bilmiødi. Pay-

taxtda  ÷oxlu  hÿbsxana  vardû  vÿ  onlarûn  hamûsû  da  øÿhÿr 

özrÿ mötÿnasib, döøönölmöø øÿkildÿ yerlÿødirilmiødi, belÿ 

ki,  Moskvanûn  istÿnilÿn  nþqtÿsindÿn  hÿbsxanalarûn  hÿr 

birinÿ getmÿk asan idi. Gah baülama þtörmÿyÿ, gah arayûø 

almaüa, gah da gþröøÿ gÿlÿn Nadya ömumittifaq hÿbsxanasû 

olan Bþyök Lubyankanû vÿ vilayÿt ö÷ön nÿzÿrdÿ tutulmuø 

Ki÷ik Lubyankanû ayûrd edÿ bilirdi. Bilirdi ki, hÿr vaüzalûn 

yanûnda  bir  istintaq  hÿbsxanasû  var  vÿ  bu  hÿbsxanalar 

ÈSK – Èlkin saxlanma kameralarû adlanûr. O, dÿfÿlÿrlÿ Butûr 

hÿbsxanasûnda, Taqankada da olmuødu, Lefortovaya hansû 

tramvaylarûn getdiyini (marørut lþvhÿlÿrindÿ yazûlmasa da), 

hansûlarûn  Krasnaya  Presnyanûn  yaxûnlûüûndan  ke÷diyini 

bilirdi. Ènqilab vaxtû lÿüv edilmiø, lakin sonradan bÿrpa olun-

muø  Matrosskaya  Tiøina  hÿbsxanasûna  gÿlincÿ  isÿ  Nadya 

hÿmin hÿbsxananûn yaxûnlûüûnda yaøayûrdû. 

Qleb uzaq döøÿrgÿdÿn tÿkrar Moskvaya, bu dÿfÿ artûq 

döøÿr gÿyÿ  yox,  dustaqlara  ÿla  yemÿklÿr  verilÿn,  onlarûn 

elmlÿ mÿøüul olduqlarû qÿribÿ bir möÿssisÿyÿ – xösusi hÿbs-

xanaya qaytarûldûqdan sonra, Nadya, seyrÿk dÿ olsa, ÿri ilÿ 

gþröøÿ bilirdi. Amma dustaqlarûn arvadlarû ÿrlÿrinin mÿhz 

harada saxlandûqlarûnû bilmÿmÿli idilÿr – seyrÿk gþröølÿrÿ 

dÿ onlarû Moskvanûn möxtÿlif hÿbsxanalarûna gÿtirirdilÿr.

Gþröølÿrin ÿn xoø ke÷irildiyi yer isÿ Taqanka idi. Bura 

siyasi hÿbsxana deyildi, oürular hÿbsxanasû idi, oranûn qay-

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

355

dalarû  da  nisbÿtÿn  yumøaq  idi.  Gþröølÿr  nÿzarÿt÷ilÿr  klu-

bun da  ke÷irdi;  dustaqlarû  sakit  Kamenøiki  kö÷ÿsi  ilÿ  a÷ûq 

avto bus da gÿtirirdilÿr, arvadlarû isÿ sÿkidÿ durub yollarûnû 

gþz lÿyir, hÿr kÿs hÿlÿ rÿsmi gþröø baølamamûødan arvadûnû 

qucaq layûb þpÿ, onun yanûnda ayaq saxlaya, tÿlimatda nÿzÿr-

dÿ tutulmamûø bir øey deyÿ vÿ hÿtta istÿdiyi øeyi ÿlbÿÿl þtörÿ 

dÿ bilÿrdi. Gþröøön þzö dÿ sakit ke÷irdi, bir-birinin yanûnda 

otururdular, hÿr dþrd cötön sþhbÿtlÿrinÿ qulaq asmaq ö÷ön 

cÿmi bir nÿzarÿt÷i tÿyin edilirdi.

Butûrka, ÿslindÿ, yumøaq vÿ øÿn hÿbsxana olsa da, dus-

taq arvadlarûna dÿhøÿtli gþrönördö. Buradakû intizamûn zÿif-

liyi Lubyankadan Butûrkaya döømöø mÿhbuslarûn kþnlönö 

øad  edirdi:  bokslarda  ÿzabverici  iøûq  yox  idi,  dÿhlizlÿrlÿ 

ÿllÿ rini arxalarûnda saxlamadan getmÿk, kameralarda uca-

dan danûømaq, qapûnûn deøiyindÿn baxmaq, göndöz taxtda 

uzanmaq, hÿtta taxtûn altûna girib yatmaq da olardû. Butûr-

kada  bir  dÿ  nÿ  yaxøû  idi:  dustaqlar  gecÿ  qollarûnû  øinelin 

altûn da gizlÿdÿ bilÿrdilÿr, yatmazdan ÿvvÿl eynÿklÿrini almûr-

dûlar,  kameralara  kibrit  buraxûrdûlar,  papiroslarûn  i÷indÿki 

tÿn bÿkini  boøaltmûrdûlar,  ÷þrÿyi  isÿ  xûrda-xûrda  doüramûr, 

yal nûz dþrd hissÿyÿ bþlördölÿr.

Arvadlarû isÿ bu gözÿøtlÿrdÿn xÿbÿrsiz idilÿr. Onlar Novo-

slo bodskaya kö÷ÿsi ilÿ iki mÿhÿllÿ uzanan dþrd adam boyu 

qala divarûnû gþrördölÿr. Èri beton dirÿklÿr arasûn dakû qeyri-

adi,  aüûzlarûnû  hÿbsxana  maøûnlarû  ö÷ön  mexaniki  øÿkil dÿ  

a÷ûb-baülayan, laylarû aüûr-aüûr yanlara söröøÿn dÿmir dar va-

za larû gþrördölÿr. Qadûnlar gþröøÿ dÿhøÿtli Puqa ÷ov qöl lÿ si-

nin yanû ilÿ, iki metr qalûnlûüûnda vÿ bir ne÷ÿ adam boyu hön-

dör lö yöndÿ  daø  divarlarûn  arasû  ilÿ  bura xû lûr dû lar.  Gþrö øön 

ke÷i ril mÿ qaydasû da maraqlû idi: adi dus taq larla gþröø ara sûn-

da þzö qÿfÿsÿ salûnmûø kimi gþrönÿn nÿza rÿt ÷i nin gÿziø diyi 

iki cÿrgÿ barmaqlûüûn hÿrÿsi bir tÿrÿ findÿ olmaqla veri lirdi, ali 

dÿrÿcÿdÿn olan dustaqlarla, øaraøka dus taq larû ilÿ gþröø isÿ 

gþröøÿnlÿr  ayaqlarûnû  bir-birinÿ  toxun dur maqla  han sûsa  bir 

siqnal þtörÿ bilmÿsinlÿr deyÿ altûnda taxta arakÿsmÿsi olan 

356

enli masa arxasûnda, baø larû östöndÿ heykÿl kimi dayana-

raq gþzönö qûrpmadan bötön danûødûqlarûna qulaq kÿsilÿn 

nÿza rÿt ÷i nin möøahidÿsi altûn da ke÷irdi. Butûrkada ÿn ÷ox 

ÿzab verÿn isÿ o idi ki, ÿrlÿr yarûm saatlûüa, bir nþv, hÿbs xa-

na nûn dÿrin lik lÿ rin dÿn, rötu bÿtli qalûn divarlarûn arasûndan 

÷ûxûr,  kþl gÿ  kimi  gölöm sÿyir,  arvadlarûnû  hÿr  øeyin  yaxøû 

oldu üuna vÿ he÷ nÿyÿ ehtiyac larû olmadûüûna inandûrmaüa 

÷alûøûr, sonra isÿ yenÿ bu divarla rûn arasûna ÷ÿkilirdilÿr.

Lefortovada bu gön ilk dÿfÿ idi ki, gþröøördölÿr. Nþv-

bÿt÷i siyahûda quø qoyaraq Nadyaya ÿlavÿ tikilini gþstÿrdi.

Ortasûnda  iki  uzun  skamyasû  vÿ  ÷ûlpaq  masasû  olan, 

divar larû bomboø otaqda bir ne÷ÿ qadûn gþzlÿyirdi. Masa nûn 

östönÿ, yÿqin ki, ÿrzaqla dolu toxunma zÿnbillÿr vÿ kirza dan 

tikil miø  bazar  ÷antalarû  yûüûlmûødû.  Gþröøÿ  balaca  torbaya 

atdûüû ÷ÿkisiz “÷þp”lÿrlÿ gÿlmiø Nadya ildÿ bir dÿfÿ dÿ olsa 

ÿrinÿ  dadlû  bir  øey  gÿtirÿ  bilmÿdiyinÿ  gþrÿ  vicdan  ÿzabû 

÷ÿkir,  utanûrdû.  Bu  ÷þplÿri  dÿ  sÿhÿr  tezdÿn,  yataqxanada 

hamû yatarkÿn, axûrûncû bir tikÿ yaüda olan-qalan aü undan 

vÿ øÿkÿrdÿn biøirmiødi. Konfet vÿ pirojna almaüa isÿ vaxtû 

÷atmamûødû,  hÿm  dÿ  mÿvacib  gönönÿ  kimi  pulu  da  az 

qal mûødû.  Gþröø  ÿrinin  ad  gönö  ilÿ  bir  vaxta  döømöødö  – 

amma  hÿdiyyÿ  etmÿyÿ  he÷  nÿyi  yox  idi!  Bÿlkÿ,  yaxøû  bir 

kitab baüûølasûn? Lakin þtÿn gþröødÿn sonra bunu da etmÿk 

olmazdû:  o  vaxt  Nadya  ÿrinÿ  Yeseninin  mþcözÿ  nÿticÿsin-

dÿ  ÿlinÿ  döømöø  øeirlÿr  kitabûnû  gÿtirmiødi.  Hÿmin  kitab-

dan cÿb hÿdÿ olanda ÿrindÿ var idi, amma hÿbs olunandan 

sonra  kitab  itmiødi.  Buna  iøarÿ  edÿn  Nadya  titul  vÿrÿqinÿ 

yaz mûødû: “Belÿcÿ, bötön itirilÿnlÿr sÿnÿ qayûdacaq”.

Lakin polkovnik-leytenant Klimentyev onun yanûnda ca 

östöndÿ yazûsû olan titul vÿrÿqini cûrûb qaytardû vÿ dedi ki, 

he÷ bir yazûlû kaüûz þtörölÿ bilmÿz, mÿtn ayrûca senzuradan 

ke÷mÿlidir.  Bunu  gþrÿn  Qleb  diølÿrini  qûcûrdatdû  vÿ  xahiø 

etdi ki, bir daha ona kitab gÿtirmÿsin. 

Masanûn ÿtrafûnda dþrd qadûn oturmuødu, onlardan biri 

yanûnda  ö÷  yaøûnda  qûzû  olan  cavan  gÿlin  idi.  Nadya  i÷ÿ ri-

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

357

dÿ kilÿrin he÷ birini tanûmûrdû. Onun salamûnû alan qadûnlar 

qûz üûn sþhbÿtlÿrini davam etdirdilÿr. 

Qarøû  divarûn  yanûndakû  qûsa  skamyada  otuz  beø-qûrx 

yaølarûnda,  ÿynindÿ  nimdaø  körk,  baøûnda  östönön  xovu 

tþkölmöø vÿ hÿr yerindÿ ilmÿlÿri özÿ ÷ûxmûø boz þrpÿk olan 

bir qadûn tÿk oturmuødu. O, ayaüûnû ayaüûnûn östönÿ aøûrmûø, 

ÿllÿrini halqa kimi birlÿødirÿrÿk gÿrginlik i÷indÿ dþøÿmÿyÿ 

baxûrdû.  Qadûnûn  oturuøunda  he÷  kÿslÿ  danûømamaq  vÿ 

kimsÿ  tÿrÿfindÿn  ona  toxunulmasûnû  istÿmÿmÿk  qÿtiyyÿti 

ifadÿ olunmuødu. Nÿ onun ÿlindÿ, nÿ dÿ yanûnda baülamaya 

oxøar he÷ nÿ yox idi.

Sþhbÿt edÿn qadûnlar Nadyanû þz sûralarûna qÿbul etmÿ-

yÿ hazûr idilÿr,  amma  Nadya onlara  qoøulmaq  istÿmirdi  –  

o da bu gön xösusi ÿhvalûnû qorumaüa ÷alûøûrdû. Tÿk oturan 

qadûna  yaxûnlaøûb,  qûsa  skamyada,  ondan  aralûda  oturmaq 

ö÷ön icazÿ istÿdi, ÷önki oturmaüa baøqa yer yox idi:

– Ècazÿ verÿrsiniz?

Qadûn gþzlÿrini qaldûrdû. Gþzlÿri, ömumiyyÿtlÿ, rÿngsiz 

idi. Onlarda Nadyanûn sualûnûn baøa döøöldöyönö bildirÿn 

han sû sa bir ifadÿ yox idi. Qadûn Nadyanû gþrmörmöø kimi 

baxûrdû.

Nadya oturdu, ÿllÿrini sinÿsi östöndÿ qatladû, baøûnû yana 

ÿydi,­yanaqlarûnû­сцни­qaragöl­dÿrisindÿn­tikilmiø­yaxa­lûüûna­

sþykÿdi vÿ hÿrÿkÿtsiz qaldû.

Hÿmin anda o, Qlebdÿn, onlarûn bir azdan baø tutacaq 

sþhbÿtindÿn,  hÿmin  o  uzaq,  sonsuz  ke÷miøin  qaranlûüûna, 

gÿlÿcÿyin  qaranlûüûna  gedÿn,  ayrû-ayrûlûqda  onlardan  he÷ 

biri  olmayan,  amma  bir  yerdÿ  hÿr  ikisi  demÿk  olan,  artûq 

sör töl möø  adi  “mÿhÿbbÿt”  sþzö  ilÿ  adlandûrûlan  øeydÿn 

savayû he÷ nÿ eøitmÿk, he÷ nÿ barÿdÿ döøönmÿk istÿmirdi.

O,  döøöncÿlÿrindÿn  ayrûla  vÿ  masa  arxasûnda  gedÿn 

sþh bÿt lÿrÿ qulaq asa bilmirdi. Orada qadûnlar ÿrlÿrinin nÿ 

yedik lÿri  –  sÿhÿr,  axøam  yemÿyi  vaxtû  onlara  nÿ  veril diyi, 

hÿbs xa na da onlarûn alt paltarlarûnûn vÿ dþøÿkaüûlarûnûn ne÷ÿ 

vaxt dan bir yuyulduüu haqda danûøûrdûlar – bötön bunlarû, 

358

gþrÿsÿn,  haradan  bilirdilÿr?  Yÿni  qûzûldan  qiymÿtli  gþröø 

vaxtûnû  belÿ  øeylÿrÿ  sÿrf  edirdilÿr??  Baülamalarda  hansû 

ÿrzaqlarûn  vÿ  hÿrÿsindÿn  ne÷ÿ  qram  vÿ  ya  ne÷ÿ  kiloqram 

gÿtirdiklÿrini sadalayûrdûlar. Bötön bunlarda ailÿni ailÿ edÿn 

vÿ bÿøÿr nÿslini dayanûqlû edÿn qadûn qayüûsû vardû. Lakin 

Nadya belÿ döøönmÿdi. O döøöndö ki, bu, tÿhqirdir, baya-

üû lûq dûr,  bþyök  anlarû  bunlara  sÿrf  etmÿyÿ  adamûn  heyfi 

gÿlirdi! Yÿni ÿrlÿrinin kim tÿrÿfindÿn hÿbsxanaya salûnmasû 

haq qûn da  bir  yaxøûca  döøönmÿk  bu  qadûnlarûn  aüûllarûna 

gÿl mirdi? Axû ÿrlÿri barmaqlûq arxasûnda olmaya vÿ bu cör 

hÿbs xana yemÿyinÿ ehtiyac duymaya da bilÿrdilÿr!

×ox gþzlÿmÿli oldular. Gþröø saat ona tÿyin olunmuø-

du, amma saat on birdÿ dÿ he÷ kÿs yox idi.

Hamûdan  sonra  tþvøöyÿ-tþvøöyÿ  yeddinci,  artûq  sa÷û 

aüar mûø bir qadûn gÿlib ÷ûxdû. Nadya onu ke÷ÿn gþröølÿrin 

birin dÿn tanûyûrdû – bu, oyma÷ûnûn arvadû idi – onun ö÷öncö, 

hÿm dÿ birinci arvadû. Qadûn þz tarix÷ÿsini hÿvÿslÿ danû øûrdû: 

ÿrini hÿmiøÿ ilahilÿødirir vÿ bþyök qabiliyyÿt sahibi sayûrdû. 

Bir dÿfÿ ÿri demiødi ki, onun psixoloji kompleksindÿn nara-

zû dûr vÿ onu uøaqla bir yerdÿ atûb baøqa qadûnûn yanûna get-

miødi. Hÿmin o körÿn qadûnla ö÷ il yaøadûqdan sonra ÿrini 

cÿb hÿyÿ aparmûødûlar. Cÿbhÿdÿ isÿ dÿrhal ÿsir döømöø, lakin 

Alma ni yada azad yaøamûø, orada da, tÿÿssöf ki, vurulduüu 

qadûn lar  olmuødu.  ßsirlikdÿn  qayûdarkÿn  onu  sÿrhÿddÿ 

hÿbs etmiø vÿ on il iø kÿsmiødilÿr. Butûrka hÿbsxanasûndan 

hÿmin o körÿnÿ xÿbÿr gþndÿrmiødi ki, törmÿdÿ yatûr, bir dÿ 

ondan pay gþndÿrmÿyi xahiø etmiødi. Körÿn arvadû da ona 

xÿbÿr gþn dÿr miødi: “Vÿtÿnÿ xÿyanÿt etmÿkdÿnsÿ, qoy mÿnÿ 

xÿya nÿt edÿrdi! Belÿ olsaydû, onu baüûølamaq da mÿnÿ asan 

olardû!” Bundan sonra birinci arvadûna möraciÿt etmiødi vÿ 

atûb getdiyi arvadû ona pay gÿtirmÿyÿ, gþröølÿrinÿ gÿlmÿyÿ 

baøla mûødû – indi isÿ ÿri baüûølanmaüûnû rica edir, onu ÿbÿdi 

sevÿ cÿ yinÿ and i÷irdi.

Oyma÷û arvadûnûn sþhbÿt ÿsnasûnda yanûqlû-yanûqlû dediyi 

bir  ne÷ÿ  sþz  Nadyanûn  yadûnda  qalmûødû:  belÿ  ÷ûxûrdû  ki,  

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

359

ÿr hÿbsxanada olarkÿn ona xÿyanÿt etmÿk ÿn doüru yoldur, 

belÿ  olsa,  ÷ûxandan  sonra  sÿnin  qÿdrini  daha  yaxøû  bilÿr. 

Yoxsa döøönÿr ki, bötön bu vaxtû he÷ kÿsÿ lazûm olmamûsan, 

sadÿcÿ,  yaxûn  duranûn  olmayûb.  Bu  fikir  ona  gþrÿ  yadûnda 

qalmûødû ki, hÿrdÿn Nadyanûn þzö dÿ belÿ döøönördö.

Tÿzÿ  gÿlÿn  qadûn  bu  dÿfÿ  dÿ  masa  arxasûnda  gedÿn 

sþhbÿtin  axarûnû  dÿyiødi.  Nikolskaya  kö÷ÿsindÿki  höquq 

mÿs lÿhÿtxanasûnda vÿkillÿrlÿ ÿllÿøib-vuruømaüûndan danûø-

ma üa baøladû. Bu mÿslÿhÿtxana uzun möddÿt “Nömu nÿvi” 

adla nûrdû.  Orada  iølÿyÿn  vÿkillÿr  möøtÿrilÿrindÿn  min lÿrlÿ 

pul  alûr,  tez-tez  Moskva  restoranlarûnda  olur,  möøtÿ rilÿrin 

iølÿ rini isÿ nÿ tÿhÿr var idisÿ, elÿ dÿ saxlayûrdûlar. Nÿhayÿt, 

onlar da kiminsÿ xoøuna gÿlmÿdilÿr. Hamûsû hÿbs olundu, 

hÿr birinÿ on il kÿsdilÿr, “Nömunÿvi” lþvhÿsini sþköb tul-

la dûlar.  Mÿslÿhÿtxana  isÿ  artûq  qeyri-nömunÿvi  øÿkil dÿ 

yeni  vÿkillÿrlÿ  doldu,  bu  vÿkillÿr  dÿ  yenidÿn  ne÷ÿ  min-

lÿrlÿ  pul  almaüa  baøladûlar,  möøtÿrilÿrin  iølÿri  isÿ  yenÿ  dÿ 

ÿvvÿlki vÿziyyÿtlÿrindÿ qalmaqda davam etdi. Bþyök mÿb-

lÿüdÿ qonorarlarûn zÿruriliyini vÿkillÿr tÿklikdÿ onunla izah 

edirdilÿr  ki,  baøqalarû  ilÿ  bþlöømÿlidirlÿr,  þzlÿrinÿ  lap  az 

gþtörörlÿr,  iø  ÷oxlu  ÿllÿrdÿn  ke÷ir.  Qanunun  beton  divarû 

qarøûsûnda  kþmÿksiz  qadûnlar  þzlÿrini  Butûrka  divarû  qar-

øû sûnda hiss etdiklÿri kimi hiss edirdilÿr – onun östön dÿn 

u÷ub  ke÷mÿyÿ  qanadlarû  yox  idi,  buna  gþrÿ  dÿ  hÿr  a÷û lan 

qapûnûn qarøûsûnda baø ÿymÿk lazûm gÿlirdi. Qalûn divar larûn 

arxasûnda  mÿhkÿmÿ  iølÿrinin  gediøi  nÿhÿng  bir  mexa niz-

min  hÿrÿkÿtinÿ  bÿnzÿyirdi  ki,  onun  da  aüzûndan  göna hû-

nûn hamûya aydûn olmasûna, möttÿhimin vÿ dþvlÿtin bir-biri 

ilÿ  tam  ziddiyyÿt  tÿøkil  etmÿlÿrinÿ  baxmayaraq,  bÿzÿn, 

lotereyada  olduüu  kimi,  sûrf  mþcözÿ  nÿticÿsindÿ  xoø bÿxt 

uduølar da ÷ûxûrdû. Qadûnlar da vÿkillÿrÿ uduøa gþrÿ olmasa 

da, uduø arzusuna gþrÿ pul verirdilÿr.

Oyma÷ûnûn  arvadû  son  nÿticÿdÿ  uüurun  ÿldÿ  edilÿcÿ-

yinÿ  ÿmin  idi.  Onun  sþzlÿrindÿn  belÿ  ÷ûxûrdû  ki,  otaüûnû 

sat maqla vÿ qohumlarûnûn kþmÿyi ilÿ qûrx minÿ qÿdÿr pul 

360

toplaya bilmiødi vÿ bu pullarûn hamûsûnû vÿkillÿrÿ vermiødi; 

artûq dþrd vÿkil dÿyiømiødi, ö÷ dÿfÿ ÿfv xahiøi, beø dÿfÿ isÿ 

iøin mahiyyÿti özrÿ øikayÿt verdirmiødi, bötön bu øika yÿt-

lÿrin  hÿrÿkÿtini  izlÿmiødi  vÿ  bÿzi  yerlÿrdÿ  ona  iøÿ  mös bÿt 

cÿhÿtdÿn baxûlacaüûnû vÿd dÿ etmiødilÿr. O, hÿr ö÷ baø pro-

kurorluüun  nþvbÿt÷i  prokurorlarûnû  soyadlarû  ilÿ  tanû yûrdû, 

Ali  Mÿhkÿmÿnin  vÿ  Ali  Sovetin  qÿbul  otaqlarûnûn  havasû 

ilÿ  nÿfÿs  alûrdû.  Bir  ÷ox  sadÿlþvh  adamlarda,  xösusilÿ  dÿ 

qadûnlarda  olduüu  kimi,  o,  istÿnilÿn  ömidverici  qeydin  vÿ 

istÿnilÿn qeyri-döømÿn baxûøûn ÿhÿmiyyÿtini øiøirdirdi.

– Yazmaq lazûmdûr! Hamûya yazmaq lazûmdûr! – hÿvÿslÿ 

tÿkrar edir, o biri qadûnlarû da þzönön getdiyi yola ÷ûxmaüa 

sþvq edirdi. – ßrlÿrimiz ÿziyyÿt ÷ÿkirlÿr. Azadlûq þz-þzönÿ 

gÿlmÿyÿcÿk. Yazmaq lazûmdûr!

Bu  hekayÿt  Nadyanûn  fikrini  bir  az  daüûtdû  vÿ  eyni 

zamanda da onu aürûtdû. 

Oyma÷ûnûn qocalmaqda olan arvadû elÿ ilhamla danûøûrdû 

ki,  lap  inanmaq  istÿyirdin:  bu  qadûn  onlarûn  hamûsûndan 

qabaq döøöb vÿ hiylÿgÿr ÷ûxûb, o, ÿrini hÿbsxanadan mötlÿq 

÷ûxaracaq!  Belÿ  olan  halda  isÿ  qûnaq  yaranûrdû:  bÿs  mÿn? 

Mÿn niyÿ belÿ edÿ bilmÿdim? Mÿn niyÿ belÿ sÿdaqÿtli rÿfiqÿ 

ola bilmÿdim?

Nadya  cÿmi  bircÿ  dÿfÿ  “Nömunÿvi”  mÿslÿhÿtxanada 

olmuødu, vÿkillÿ bir yerdÿ cÿmi bir xahiø tÿrtib etmiødi, ona 

cÿmi iki min yarûm pul þdÿmiødi – yÿqin, az olub: vÿkil dÿ 

inciyÿrÿk he÷ nÿ etmÿyib.

– Bÿli, – o, sakit tÿrzdÿ, þz-þzönÿ danûøûrmûø kimi dedi, 

– hÿr øeyi etmiøikmi? Vicdanûmûz tÿmizdirmi?

Baølarû ömumi sþhbÿtÿ qarûøan qadûnlar onu eøitmÿdi-

lÿr. Amma yanûndakû qadûn baøûnû kÿskin øÿkildÿ elÿ ÷evirdi 

ki, sanki, Nadya onu itÿlÿmiø vÿ ya da tÿhqir etmiødi.

– Nÿ etmÿk olar? – qadûn a÷ûq döømÿn÷ilik ifadÿsi ilÿ 

soruødu.  –  Bunlarûn  hamûsû  axû  xölyadûr!  ßlli  Sÿkkizinci  

–  ÿbÿdidir!  ßlli  Sÿkkizinci  –  cinayÿtkar  deyil,  döømÿndir! 

ßlli Sÿkkizincini milyon versÿn dÿ, ala bilmÿzsÿn!

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

361

Onun  sifÿti  qûrûølar  i÷indÿ  idi.  Sÿsindÿ  dÿrin  kþk  atûb 

yerini mþhkÿmlÿtmiø, kþhnÿdÿnqalma iztirab duyulurdu.

Nadyanûn bu yaølû qadûna örÿyi yandû. Èbarÿli sþzlÿrinÿ 

gþrÿ özr istÿyirmiø kimi bir sÿslÿ dedi: 

–  Mÿn  demÿk  istÿyirdim  ki,  þzömözö  axûra  kimi  sÿrf 

etmirik... Axû dekabristlÿrin arvadlarû he÷ nÿdÿn ÷ÿkin mÿ-

miødilÿr,  hÿr  øeyi  atûb  getmiødilÿr...  Azadlûq  olmasa  da, 

bÿlkÿ, he÷ olmasa, sörgönÿ nail ola bilÿrdik? Mÿn razû olar-

dûm  ki,  onu  istÿdiklÿri  tayqaya,  lap  Qötb  dairÿsi  arxasûna 

gþn dÿr sinlÿr – hÿr øeyimi atûb onun arxasûnca gedÿrdim...

Sifÿti  rahibÿ  sifÿti  kimi  ciddi,  baøûnda  xovu  tþkölmöø 

yaylûq olan qadûn Nadyaya tÿÿccöb vÿ ehtiramla baxdû:

– Sizin hÿlÿ dÿ tayqaya getmÿyÿ göcönöz qalûr?? Necÿ 

dÿ  xoøbÿxtsiniz!  Mÿnim  artûq  he÷  nÿyÿ  göcöm  qalmayûb. 

Hansûsa bir sakit qoca kiøi mÿni almaüa razûlaøsaydû, bÿlkÿ 

dÿ, ona ÿrÿ gedÿrdim.

– Vÿ siz ata bilÿrdiniz?.. Barmaqlûq arxasûnda?..

Qadûn Nadyanûn paltarûnûn qolundan tutdu:

– ßzizim! On doqquzuncu ÿsrdÿ sevmÿk asan idi! Dekab-

ristlÿrin arvadlarû – bÿyÿm onlar qÿhrÿmanlûq gþstÿriblÿr? 

Kadrlar øþbÿsi onlarû anket doldurmaüa ÷aüûrûrdû? Bÿyÿm 

onlar  ÿrdÿ  olmalarûnû  yoluxucu  xÿstÿlik  kimi  gizlÿtmÿli 

olurdular? – tÿki iødÿn qovmasûnlar, yeganÿ qazanc olan ayda 

beø  yöz  manatûmûzû  da  ÿlimizdÿn  almasûnlar?  Kommunal 

mÿn zildÿ – onlarû boykot edirdilÿr? Hÿyÿtdÿki su kranûnûn 

yanûnda onlarû gþrÿn kimi fûsûldayûrdûlarmû ki, bunlar xalq 

döø mÿnlÿridirlÿr?  Doüma  bacûlarû  vÿ  analarû  onlarû  aüûllû 

olmaüa vÿ boøanmaüa sþvq edirdilÿr? Yox, ÿksinÿ! Onlarû 

ÿn  yöksÿk  cÿmiyyÿtin  heyranlûq  sÿdalarû  möøayiÿt  edirdi! 

Onlar iltifat gþstÿrÿrÿk øairlÿrÿ þz qÿhrÿmanlûqlarû haq qûnda 

ÿfsanÿlÿr baüûølayûrdûlar. Bahalû karetlÿrdÿ Sibirÿ gedÿr kÿn, 

onlar Moskva qeydiyyatû ilÿ birgÿ son sûüûnacaqlarû olan on 

kvadrat  metrlÿrini  dÿ  itirmirdilÿr,  qarøûda  onlarû  gþzlÿyÿn 

lÿkÿlÿnmiø ÿmÿk kitab÷asû, he÷ bir øÿraiti olmayan miskin 

bir  könc  kimi  xûrda  øeylÿri  döøönmördölÿr,  qazancûmûz 

362

yoxdur, qara ÷þrÿyimiz yoxdur demirdilÿr! Tayqaya gedÿ-

rÿm – gþzÿl sÿslÿnir! Siz, yÿqin, az vaxtdûr gþzlÿyirsiniz!

Qadûnûn sÿsi batmaüa hazûr idi. Qonøusunun möqayisÿ-

lÿrindÿn Nadyanûn gþzlÿri yaøla doldu. 

– Tezliklÿ beø il olacaq ki, ÿrim hÿbsxanadadûr, – Nadya 

þzönÿ haqq qazandûrûrdû. – Bir dÿ ki, cÿbhÿdÿ...

–  Bax  bunu  saymayûn!  –  qadûn  tez  etirazûnû  bildirdi. 

Cÿb hÿdÿ  olmaq  baøqa  øeydir!  Onda  gþzlÿmÿk  asan  idi!  

O vaxt – hamû gþzlÿyirdi. O vaxt a÷ûq danûømaq, mÿktublarû 

a÷ûq oxumaq olardû! Bir dÿ var, gþzlÿyirsÿn, hÿm dÿ bunu 

gizlÿdirsÿn, hÿ??

Qadûn  dayandû.  Gþrdö  ki,  Nadyaya  bunu  izah  etmÿk 

lazûm deyil.

Saat on ikinin yarûsû oldu. Nÿhayÿt ki, polkovnik-ley te-

nant Klimentyev vÿ onunla birgÿ øiøman, bÿdxah star øina 

gÿlib  ÷ûxdû.  Starøina  baülamalarû  qÿbul  etmÿyÿ,  fabrikdÿ 

qab laø dûrûlmûø  pe÷enye  qutularûnû  a÷maüa,  evdÿ  biøirilmiø 

piroq­larû­ ortadan­ бюлмяйя­ baøladû.­ O,­ Nadyanûn­ ÷þplÿrini­

dÿ  sûndûrdû,  onlarûn  i÷indÿ  gizlÿdilmiø  mÿktub,  pul  vÿ  ya 

da  zÿhÿr  axtardû.  Klimentyev  hamûnûn  ÷aüûrûø  vÿrÿqÿlÿrini 

yûüdû, gþröøÿ gÿlÿnlÿri bþyök kitaba yazdû, sonra isÿ hÿrbi 

qay dada qamÿ tini øax tutaraq aydûn sÿslÿ elan etdi:

– Diqqÿt! Qaydalarû hamû bilir? Gþröø – otuz dÿqiqÿdir. 

Dustaqlara  ÿldÿn  ÿlÿ  he÷  nÿ  vermÿk  olmaz.  Dustaqlardan 

he÷ nÿ qÿbul etmÿk olmaz. Dustaqlardan iølÿri, hÿyatlarû, iø 

rejimi barÿdÿ soruømaq qadaüandûr. Bu qaydalarûn pozul-

masû cinayÿt mÿcÿllÿsi ilÿ cÿzalandûrûlûr. Bundan baøqa, bu 

göndÿn etibarÿn ÿl verib gþröømÿk vÿ þpöømÿk qadaüandûr. 

Qayda pozularsa gþröø dÿrhal dayandûrûlûr.

Sakitlÿømiø qadûnlar susurdular.

– Gerasimovi÷ Natalya Petrovna! – Klimentyev birinci 

nÿfÿri ÷aüûrdû.

Nadyanûn qonøusu yerindÿn durdu, hÿlÿ möharibÿdÿn 

ÿvvÿl  buraxûlmûø  fetr  qaloølarûnû  bÿrkdÿn  dþøÿmÿyÿ  vura-

vura dÿhlizÿ ÷ûxdû.

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

363