Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin
Yüklə 6,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
50 Gþröødÿn sonra Nadya ancaq þzö kimi iztirablara dö÷ar olmuølarû axtarûr, ancaq barmaqlûq arxasûnda oturanlardan danûømaq istÿyirdi. O, Lefortovodan, bötön Moskvanû ke÷ÿ- rÿk, Soloqdinin arvadûnûn yanûna – Krasnaya Presnyaya getdi ki, ÿrinin xahiø etdiyi ö÷ kÿlmÿni ona ÷atdûrsûn. Lakin Soloqdinanû evdÿ tapmadû (onu evdÿ tapmaq möm kön dÿ deyildi, ÷önki þzönön vÿ oülunun bötön iølÿrini bazar gönönÿ saxlayûrdû). Qonøular vasitÿsilÿ mÿktub þtör- mÿk dÿ aülabatan øey deyildi: Soloqdinanûn sþzlÿrindÿn Nadya bilirdi vÿ asanlûqla da tÿsÿvvör edirdi ki, qonøularûn hamûsû onunla döømÿndir vÿ onu izlÿyir. ßgÿrNadyadik,gцндцз-эцнортачаьыtamamilÿqaran- lûqгаланpillÿkÿnihÿyÿcanla,onungizlidÿrdinÿøÿrikolan qadûnla sþhbÿtdÿn lÿzzÿt almaq hÿvÿsi ilÿ ÷ûxmûødûsa, geri гайыдандаartûqnÿinkipeøman,hÿttaÿzginvÿziyyÿtdÿidi. Rÿngsiz vÿ ilk baxûødan щеч бир тясир эцъцня малик олма- йанaydûnlaødûrûъымящлулуni÷inÿqoyulmuøfotokaüûzûnda özÿrindÿ olan, lakin bu vaxta kimi gþzÿ gþrönmÿyÿn cizgi- lÿr aydûnlaøan kimi, Soloqdinanûn yanûna uüursuz gÿliøin- dÿn sonra Nadyanûn da örÿyindÿ artûq gþröø vaxtû yaran mûø, amma bu vaxta qÿdÿr þzlÿrini böruzÿ vermÿmiø qara fikir- lÿr vÿ bÿd hisslÿr göclÿnmÿyÿ baøladû. ßri ona demiødi: “ßgÿr mÿni buradan aparsalar, mÿk- tub larûn arasû kÿsilsÿ, tÿÿccöblÿnmÿ”... O gedÿ bilÿr!.. Hÿtta ildÿ bir dÿfÿ verilÿn bu gþröølÿr dÿ olmayacaq?.. Bÿs onda Nadya nÿ edÿcÿkdi?.. Anqaranûn yuxarû axarlarû barÿdÿ nÿ isÿ... Bir dÿ, o, Allaha inanmaüa baølamûødû?.. Bir cömlÿ dÿ deyilmiødi... Hÿbsxana onu mÿnÿn ÿzÿcÿk, mistikaya, idea- lizmÿ dö÷ar edÿcÿk, itaÿtkarlûüa þyrÿdÿcÿk. Xasiyyÿti dÿyi- øÿcÿk vÿ qayûdana kimi tamam yad bir adama ÷evrilÿcÿk... ßn ÿsasû, o, tÿkidlÿ deyirdi: “Mÿnim möddÿtimin sona ÷atacaüûna ÷ox da bþyök ömidlÿr bÿslÿmÿ”, “möddÿt bir Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 475
øÿrti likdir”. Gþröø vaxtû Nadya hÿyÿcanla onun sþzönö kÿs- miødi: inanmûram! Ola bilmÿz! Èndi isÿ... Þz fikirlÿrinÿ qÿrq olan, bötön Moskvanû bir dÿ bu baødan o biri baøa kimi, Kras naya Presnyadan Sokolnikiyÿ kimi ke÷ÿn Nadyanû bu fikir lÿr indi ilan kimi sancûrdû, onlardan xilas ola bilmirdi. ßgÿr Qlebin hÿbs möddÿti he÷ vaxt bitmÿyÿcÿksÿ, onda nÿyi gþzlÿmÿli? Þz hÿyatûnû ÿrinin hÿyatûna olan ÿlavÿyÿ ÷evirmÿklÿ o, dözmö hÿrÿkÿt edir? Bötön varlûüûnû nÿyÿ qurban ver mÿ- li dir – boøluüu gþzlÿmÿyÿmi? Yaxøû ki, orada, he÷ olmasa, qadûnlar yoxdur!.. Bugönkö gþröødÿ nÿ isÿ adû ÷ÿkilmÿmiø, baøa döøöl- mÿ miø vÿ dözÿlmÿsi mömkön olmayan bir øey baø ver- miødi... Nadya tÿlÿbÿ yemÿkxanasûna da gecikdi. Onun ömid- siz liyini tamamlamaq ö÷ön bircÿ bu xûrda uüursuzluq ÷atûø- mûrdû! Dÿrhal yadûna döødö ki, iki gön bundan qabaq onu arxa qapûdan döødöyö ö÷ön on manat cÿrimÿ etmiødilÿr. Èndiki zamanda on manat az pul deyildi, islahatdan ÿvvÿlki yöz manat demÿk idi. Stromûnkada yenicÿ yaümaüa baølayan qarûn altûnda furaj kasûnû gþzlÿrinin östönÿ basmûø oülan uøaüû dÿnÿ-dÿnÿ “Kazbek” papirosu satûrdû. – Bÿs kibrit hanû? – Nadya ucadan soruødu. – Al, xala, yandûr! – oülan hÿvÿslÿ kibrit qutusunu ona uzatdû. – Kibritÿ gþrÿ pul almûrûq! Bunun qûraqdan necÿ gþrönÿcÿyinin fÿrqinÿ varma dan Nadya elÿ kö÷ÿdÿcÿ papirosun birini kÿnardan, ÿyri yan- dûrdû, kibrit qutusunu oülana qaytardû vÿ yataqxana bina- sû na girmÿdÿn gÿziømÿyÿ baøladû. Hÿlÿ papiros ÷ÿkmÿyÿ vÿrdiøetmÿmiødi,ancaqbirincipapirosudadeyildi.Истилийи дуйуланtöstöboüazûnûaürûdûrдывяikrahhissidoüururdu, bununlaдаörÿyindÿkiaüûrlûüûsorubaparûrdû. Papirosu yarûsûna kimi ÷ÿkÿndÿn sonra Nadya kþtöyö tulladû vÿ 318-ci otaüa qalxdû.
476 Lyudanûn yûüûødûrûlmamûø ÷arpayûsûnûn yanûndan ke÷di vÿ aüûr-aüûr þz ÷arpayûsûna oturdu. Bu saat ÿn bþyök istÿyi o idi ki, qûzlar he÷ nÿ soruømasûnlar. Nadyaoturdu,gþzlÿriмасанынöstöndÿkidissertasiya- sûnûn makinada yûüûlmûø dþrd nösxÿsi ilÿ eyni sÿviyyÿdÿ idi. Þzöndÿn asûlû olmadan bu dissertasiya ilÿ baülû ÿziyyÿtlÿri yadûna döødö – ÷ertyojlarûn fotosurÿtlÿrinin ÷ûxarûlmasû prob le minin yoluna qoyulmasû, birinci dÿfÿ tÿkrar iølÿnmÿsi, ikinci dÿfÿ dÿyiødirilmÿsi... Dissertasiyasûnû ö÷öncö dÿfÿ idi ki, dözÿ liølÿr edilmÿsi ö÷ön geri qaytarmûødûlar. Dissertasiyasûnûn necÿ ömidsiz vÿ qeyri-qanuni gecik- di rildiyini xatûrlayarkÿn yadûna ona rahatlûq vÿ qazanc gÿtirÿ bilÿcÿk yeganÿ vasitÿ – mÿxfi xösusi layihÿ döødö. Amma burada da onun yolunu sÿkkiz sÿhifÿlik dÿhøÿtli anket kÿsirdi. Anketi hÿftÿnin ikinci gönönÿ kimi kadrlar øþbÿ sinÿ tÿhvil vermÿk lazûm idi. Hÿr øeyin olduüu kimi yazûlmasû isÿ hÿftÿnin sonunda uni ver si tet dÿn, yataqxanadan, Moskvadan qovulmasû demÿk olardû.
Ya da dÿrhal boøanmaq... Belÿ qÿrar da verdi. Ancaqbuhÿmaüûrэялирdi,hÿmdÿвахтвякяляклярйолуиди. Erjika yataüûnû bacardûüû kimi yûüûødûrdû (belÿ øeylÿri hÿlÿ yaxøû edÿ bilmirdi: hÿm yataüûnû yûüûødûrmaüû, hÿm paltar yumaüû, hÿm dÿ ötölÿmÿyi o, Stromûnkada þyrÿn- miødi, ÿvvÿlki hÿyatûnda bötön bu iølÿri onun ÿvÿzinÿ qul- luq÷u gþrördö), gözgönön qabaüûnda dodaqlarûnû deyil, yanaq larûnû boyadû vÿ Lenin kitabxanasûna yollandû. Muza oxumaüa cÿhd etdi, amma alûnmadû. Nadyanûn tut qun hÿrÿkÿtsizliyi onu narahat edirdi. O, gþzaltû otaq yol- da øûna baxûr, amma sual vermÿkdÿn ÷ÿkinirdi. – Hÿ! – Daøa xatûrladû. – Mÿn bu gön eøitmiøÿm, deyir- lÿr, bu il ö÷ön “kitab” pulunu iki dÿfÿ ÷ox verÿcÿklÿr. Olenka hÿrÿkÿtÿ gÿldi: – Zarafat edirsÿn? Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 477
– Qûzlara dekanûmûz deyib. – Dayan, onda nÿ qÿdÿr olacaq? – Olyanûn sifÿtindÿ pulun yalnûz ona þyrÿømÿmiø vÿ pul hÿrisi olmayan insan- larûn özöndÿ yarada bilÿcÿyi bir ifadÿ yarandû. – Ö÷ yöz, bir dÿ ö÷ yöz – altû yöz, iki dÿfÿ yetmiø – yöz qûrx, beø östÿ gÿl beø... Ho-ho? – tÿÿccöblÿndi vÿ ÿllÿrini øappûltû ilÿ bir-birinÿ vurdu. – Yeddi yöz ÿlli!! Bax buna varam! Sevincindÿn az qaldû ki, oxumaüa baølasûn. Sÿsi dÿ vardû. – Èndi þzön ö÷ön tam Solovyovu alarsan! – Demÿ! – Olenka fûsûldadû. – Bu pula qûrmûzû don tik- dirmÿk olar, krep-jorjetdÿn, tÿsÿvvör edirsÿn? – o, yubkasû- nûn qûraqlarûnû barmaqlarû ilÿ tutdu. – Èkiqat qûr÷ûnla?! Olenkanûn hÿlÿ ÷ox øeyi yox idi. Lap son vaxtlarda, sonuncu ildÿ onun belÿ øeylÿrÿ maraüû yenidÿn qayûtmûødû. Anasû uzun möddÿt xÿstÿ yatmûø, þtÿn il vÿfat etmiødi. O vaxt- dan Olenkanûn he÷ kÿsi, bircÿ nÿfÿr dÿ olsun yaxûn qohu mu qalmamûødû. Qûrx ikinci ildÿ bir hÿftÿnin i÷in dÿ hÿm ata sû- nûn, hÿm dÿ qardaøûnûn þlöm kaüûzlarûnû almûø dû lar. Anasû ondan sonra aüûr xÿstÿlik tapdû, Olenka birinci kurs dan ÷ûx- malû, bir ili buraxmalû, iølÿmÿli, sonradan isÿ qiya biyÿ ke÷- mÿli oldu. Èndi isÿ onun iyirmi sÿkkiz yaølû koppuø vÿ qÿøÿng sifÿ- tindÿ bunlarûn he÷ biri yox idi. ßksinÿ, onunla özbÿöz ÷ar- payûda oturmuø Nadyanûn hamûnûn ÿhvalûnû pozan iztirablû gþrönöøö onu qûcûqlandûrûrdû Olya soruødu: – Sÿnÿ nÿ olub, Nadyuøa? Sÿhÿr evdÿn ÷ûxanda kefin yaxøû idi. Sþzlÿr sÿmimi deyilirdi, amma onlarûn mahiyyÿti qûcûq- lan madan doüurdu. Sÿsimizin hansû ÷alarlarûn kþmÿyi ilÿ hiss lÿrimizi aøkarladûüûnû bilmÿk olmur. Nadya tÿkcÿ qonøusunun sÿsindÿki ÿsÿbiliyi duymadû, hÿm dÿ Olenkanûn döz onun qarøûsûnda necÿ geyindiyini, jake ti nin yaxasûna yaqutdan dözÿldilmiø ÷i÷ÿyi necÿ taxdû- üûnû, necÿ ÿtirlÿndiyini dÿ gþrdö.
478 Olyanû gþzÿgþrönmÿz duman kimi ÿhatÿ edÿn bu ÿtir iyi Nadyanûn burnuna itkilÿr axûnû kimi gÿlib ÷atûrdû. Nadya eynini az da olsa a÷madan vÿ sþzlÿri bþyök ÿziy- yÿt ÷ÿkirmiø kimi tÿlÿfföz edÿrÿk cavab verdi: – Sÿnÿ mane oluram? Kefini pozuram? Onlar dissertasiyalarla qalaqlanmûø masanûn özÿri ilÿ bir-birinÿ baxûrdûlar. Olenka dikÿldi, onun koppuø ÷ÿnÿsi sÿrt cizgilÿr aldû. Aydûn sÿslÿ dedi: – Bilirsÿn, Nadya, xÿtrinÿ dÿymÿk istÿmirdim, amma ömumi dostumuz Aristotel demiøkÿn, insan ictimai heyvan- dûr. Biz ÿtrafûmûza sevinc yaya bilÿrik, zölmÿt yaymaüa isÿ ixtiyarûmûz yoxdur. Nadya donqarlaøaraq oturmuødu vÿ bu oturuøa cavan adamûn oturuøu demÿk olmazdû. – Sÿn baøa döømÿzsÿn, – Nadya sakit sÿslÿ dedi, – ada- mûn örÿyindÿn necÿ qara qanlar axa bilÿr. – ßksinÿ, ÷ox yaxøû baøa döøÿ bilÿrÿm! Sÿnin ö÷ön aüûr- dûr, amma adam þzönö bu qÿdÿr sevÿ bilmÿz axû! Þzönö inan- dûrmaq lazûm deyil ki, dönyada iztirab ÷ÿkÿn tÿkcÿ sÿn sÿn. Bÿlkÿ, baøqalarû daha bþyök ÷ÿtinliklÿr yaøayûblar. Bir döøön. O, fikrini axûra ÷atdûrmadû: niyÿ axû ÿvÿz oluna bilÿn ÿri, doürudan da ÿvÿzlÿmÿk olar, bu bir nÿfÿr itkin döømöø adam hÿlak olmuø atadan, hÿlak olmuø qardaødan, vÿfat etmiø anadan daha östöndör? Þzö dÿ o halda ki, bu son ö÷ nÿfÿ rin ÿvÿzlÿnmÿsini tÿbiÿtin þzö mömkönsöz edir. O, sþzönö dedi vÿ dik dayanaraq ciddiyyÿtlÿ Nadyaya baxmaüa baøladû. Nadya ÿla baøa döødö ki, Olya þz itkilÿrindÿn danû øûr. Baøa döødö, amma qÿbul etmÿdi. ×önki döøönördö: istÿni lÿn þlöm dözÿlmÿzdir, amma yenÿ dÿ bu þlöm cÿmi bir dÿfÿ baø verir. O sarsûdûr, amma bir dÿfÿ. Sonra hissolun maz tÿrz dÿ yavaø- yavaø ke÷miøÿ ÷ÿkilir. Tÿdricÿn dÿ qÿm dÿn xilas olursan. Qûrmûzû sancaq taxûrsan, ÿtirlÿnirsÿn, gþröøÿ gedirsÿn. Nadyanûn kÿdÿri isÿ ayrûlmazdûr, hÿmiøÿ onunladûr, hÿmi- øÿ onu ÷ÿngindÿ saxlayûr, hÿm ke÷miøindÿ, hÿm indi sindÿ, hÿm Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 479
dÿ gÿlÿcÿyindÿdir. Þzönö nÿ qÿdÿr istÿsÿn ora-bura vur, nÿdÿn istÿsÿn yapûø, bu kÿdÿrin ÿlindÿn qurtulmaq mömkön deyil. Layiqli cavab vermÿk ö÷ön örÿyini a÷malû idi. Sirr isÿ olduqca tÿhlökÿli idi. Vÿ Nadya tÿslim oldu, yalan danûødû, dissertasiyasûna iøarÿ edÿrÿk dedi: – Qûzlar, baüûølayûn, ÿldÿn döømöøÿm. Bunu dÿyiømÿyÿ göcöm qalmayûb. Nÿ qÿdÿr olar? Bu izahatdan sonra mÿlum oldu ki, Nadya dÿrdini bay- raq edib gÿzdirmir vÿ onu bötön dÿrdlÿrdÿn bþyök saymûr, Olenka dÿrhal bunu qÿbul etdi, barûødûrûcû tÿrzdÿ dedi: – Hÿ, ÿcnÿbilÿri ÷ûxarûb atmaq lazûmdûr? Bunu tÿk sÿnÿ demÿyiblÿr, niyÿ kefini pozursan? ßcnÿbilÿrin ÷ûxarûlûb atûlmasû bötön mÿtn boyunca hÿr yerdÿ “Laue söbut etmiødir”i “alimlÿr söbut etmiølÿr”lÿ vÿ ya “Langmörun inandûrûcû tÿrzdÿ gþstÿrdiyi kimi”ni “gþstÿrildiyi kimi” ilÿ ÿvÿzlÿnmÿsi demÿk idi. ßgÿr hansûsa bir rus, þzö dÿ tÿkcÿ rus yox, hÿm dÿ ruslarûn qulluüunda olmuø alman, danimarkalû xûrda bir øeylÿ dÿ olsa fÿrqlÿn- miø disÿ, onun adû, soyadû mötlÿq tam gþstÿrilmÿli idi, onun möba riz vÿtÿnpÿrvÿrliyi vÿ elm qarøûsûnda þlmÿz xidmÿtlÿri mötlÿq vurüulanmalû idi. – ßcnÿbilÿri yox, mÿn onlarû ÷oxdan atmûøam. Èndi akademik Balandini ÷ûxarmaq lazûmdûr... – Þzömözönkönö, sovet alimini? – ... onun bötön nÿzÿriyyÿsini. Mÿn hÿr øeyi onun östön- dÿ qurmuødum. Mÿlum oldu ki, o... onu... Akademik Balandin dÿ gþzlÿnilmÿdÿn Nadyanûn ÿrinin buxovlar i÷indÿ saxlandûüû u÷uruma, yeraltû dönyaya getdi. – Hÿr øeyi þzönÿ dÿrd elÿmÿ! – Olenka ona tÿsÿlli verdi. Onun da demÿyÿ sþzö vardû: – Mÿndÿ isÿ Azÿrbaycanla baülû?.. Bu orta rus qûzûnû iranøönas olmaüa he÷ vaxt, he÷ nÿ hÿvÿslÿndirmÿmiødi. Tarix faköltÿsinÿ girÿndÿ belÿ øey he÷ onun aülûna da gÿlmirdi. Ancaq Kiyev Rus dþvlÿti haq- qûnda yazdûüû kurs iøinin cavan rÿhbÿri (þzö dÿ evli) onun
480 pÿrÿstiøkarûna ÷evrildi vÿ tÿkid etdi ki, aspiranturada da Kiyev Rus dþvlÿti özrÿ ixtisaslaøsûn. Olenka tÿøviølÿ Èta li ya Renes- sansûna ke÷di, lakin Ètaliya Renessansû da qoca deyildi, qûzla tÿk qalanda þzönö Èntibah ruhuna uyüun apa rûrdû. Ömid siz qalan Olenka ÿldÿn döømöø qoca iran øö nas pro fes so run yanûna gþndÿrilmÿsini xahiø etdi, onun yanûn da disser ta siya yazmaüa baøladû vÿ ÿgÿr qÿzetlÿrdÿ Èran Azÿrbaycanû mÿsÿ- lÿsi qalxmasaydû, onu mövÿffÿqiyyÿtlÿ dÿ baøa vura caqdû. Olenka bu ÿyalÿtin Azÿrbaycana meyilli olmasûnû vÿ onun Èrana yadlûüûnû ana xÿtt kimi apara bilmÿmiødi vÿ buna gþrÿ dÿ dissertasiyasûnû yenidÿn iølÿnil mÿsi ö÷ön qaytardûlar. – Saü ol de ki, he÷ olmasa, qabaqcadan dözÿltmÿyÿ imkan verirlÿr. Bundan pisi dÿ olur. Muza danûøûr ki... Muza isÿ artûq eøitmirdi. Xoøbÿxtlikdÿn, diqqÿti kitabda idi vÿ onun ö÷ön ÿtrafûndakû otaq, sanki, yox idi. – ...dþrd il bundan ÿvvÿl ÿdÿbiyyat faköltÿsindÿ biri Svayq dan dissertasiya mödafiÿ etmiødi, ÷oxdan dosentlik edirdi. Birdÿn mÿlum oldu ki, dissertasiyasûnda dþrd dÿfÿ Svay qûn kos mo polit olduüu gþstÿrilir vÿ dissertant da bunu tÿq dir edir. Onu AAK 1 -a ÷aüûrûb diplomunu ÿlindÿn aldûlar. Dÿhøÿt! – Tfu, hÿlÿ bir kimya sahÿsindÿ dÿ kefini pozasan! – Daøa sþhbÿtÿ qarûødû. – Onda biz, siyasi iqtisad÷ûlar, ney- lÿyÿk? Boynumuzu kÿndirÿ ke÷irÿk? Yox, hÿlÿ nÿfÿs alûrûq. Saü olsun Stujaylo-Olyabûøkin, kþmÿyimizÿ gÿldi. Doürudan da, hamûya mÿlum idi ki, Daøa artûq ö÷ön cö dissertasiya mþvzusu alûb. Onun birinci mþvzusu “Sosia- lizmdÿ ictimai iaøÿ problemi” idi. Èyirmi il bundan qabaq hÿr bir pionerÿ, o cömlÿdÿn dÿ Daøaya etibarlû øÿkildÿ mÿlum olduüu halda ki, tezliklÿ ailÿ mÿtbÿxlÿri þlöb gedÿcÿk, evlÿr dÿki ocaqlar sþnÿcÿk vÿ azadlûüa ÷ûxmûø qadûnlar sÿhÿr yemÿk lÿrini vÿ naharlarû fabrik-mÿtbÿxlÿrdÿn alacaqlar, bu mþvzu dumanlû vÿ hÿtta tÿhlökÿli sÿciyyÿ kÿsb etmÿyÿ baø- 1 AAK – SSRÈ Nazirlÿr Soveti yanûnda Ali Attestasiya Komissiyasû. Elmi dÿrÿcÿlÿrin vÿ adlarûn verilmÿsi mÿsÿlÿlÿri ilÿ mÿøьul olan dþvlÿt orqanû Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 481
la yûrdû. ßyani øÿkildÿ gþrönördö ki, ÿgÿr kimsÿ yemÿk xa- nalar da qidalanûrsa, mÿsÿlÿn, Daøa kimi, bunu lÿnÿtÿ gÿl miø ÿlacsûzlûqdan edir. Èctimai iaøÿnin yalnûz iki formasû ÷i÷ÿklÿnirdi: resto ran- lar, lakin burada sosializm prinsiplÿrinÿ o qÿdÿr dÿ parlaq øÿkildÿ ÿmÿl olunmurdu vÿ bir dÿ ki ancaq araq satmaqla mÿø üul olan ÿn yaramaz qÿlyanaltûxanalar. Nÿzÿriyyÿdÿ isÿ ÿvvÿlki kimi fabrik-mÿtbÿxlÿr qalûrdû, ÷önki Xalqlarûn Rÿh- bÿri bu iyirmi ildÿ vaxt tapûb iaøÿ haqqûnda he÷ nÿ deyÿ bilmÿ- miødi. Buna gþrÿ dÿ tÿzÿ bir sþz demÿk tÿhlökÿli idi. Daøa bir xeyli ÿziyyÿt ÷ÿkÿndÿn sonra rÿhbÿri onun mþvzusunu dÿyiødi vÿ bu dÿfÿ dÿ aüûlsûzlûq edib tÿzÿ mþvzunu da hÿmin siya hû dan gþtördö: “Sosializmdÿ geniø istehlak mallarû tica- rÿti”. Mþvzu özrÿ material az idi, bötön nitqlÿrdÿ vÿ direk tiv- lÿrdÿ geniø ÷eøiddÿ istehlak mallarûnûn istehsal edil mÿ si nin vÿ yayûlmasûnûn mömkönlöyö vÿ vacibliyi haqqûnda deyi lir- disÿ dÿ, praktik olaraq, hÿmin mallar polad prokatû vÿ neft mÿh sul larû ilÿ möqayisÿdÿ, bir nþv, irad sÿciyyÿli olurdu. Yön göl sÿna yenin inkiøaf edÿcÿyini, ya da ki tÿdricÿn þlöb gedÿ cÿ yini mþv zunu vaxtûnda rÿdd etmiø elmi øuranûn þzö dÿ bilmirdi. Bu arada aüûllû adamlar ona mÿslÿhÿt gþrdölÿr vÿ Daøa yalvar-yaxarla þzönÿ mþvzu tapdû: “XIX ÿsr siyasi iqtisad÷ûsû Stujaylo-Olyabûøkin”. – Sÿn, he÷ olmasa, xeyirxahûnûn portretini dÿ olsa tapa bildin? – Olenka gölÿ-gölÿ soruødu. – Tamamilÿ doürudur, tapa bilmirÿm! – Sÿnin tÿrÿfindÿn bu, sadÿcÿ, naøökörlökdör! – Olen- ka Nadyanû øÿnlÿndirmÿyÿ ÷alûøûrdû, ÿslindÿ isÿ þz gþröø qa- baüû canlanmasûnû ona da þtörmÿk istÿyirdi. – Mÿn olsay dûm, tapar dûm vÿ ÷arpayûmûn östöndÿn asardûm. Yaxøû tÿsÿv vör edi rÿm: bu adam mÿnÿvi tÿlÿbatlarû tÿmin olunmamûø xoø gþr kÿmli qoca mölkÿdar olub. Larin zamanûnûn ucqar ÿyalÿt- lÿ ri nin birindÿ, elÿ yerdÿ ki, ora tarixin kölÿklÿri dÿ gedib ÷at mûrdû, bolluca sÿhÿr yemÿyindÿn sonra ev xalatûnda
482 oturur du pÿncÿrÿnin qabaüûnda, qulluq÷u Palaøkanûn ÷oø- qa larû yediz dir mÿ yinÿ baxa-baxa tÿlÿsmÿdÿn fikir yörö dör- dö: dþv lÿt necÿ varlanûr, nÿyin hesabûna yaøayûr... Quzu kimi adam idi! Axøamlar isÿ kart oynayûrdû... – Olen- ka qÿhqÿhÿ ÷ÿkdi. O qûzarûrdû. Tÿpÿdÿn dûrnaüa kimi getdikcÿ göclÿnÿn xoø bÿxtliyin þzö idi. Lyuda artûq sÿma rÿngindÿ mavi donuna girmiø vÿ bununla da þz yataüûnû yelpikvarû þrtökdÿn mÿhrum etmiødi (Nadya ÿzablû bir tÿrzdÿ ÷iyinlÿrini qûsaraq ona tÿrÿf baxûrdû). O, ÿvvÿl cÿ gözgönön qabaüûnda qaø vÿ kirpiklÿrinin rÿngini tÿzÿ lÿdi, sonra sÿliqÿ ilÿ dodaqlarûnû boyadû. – Fikir verin, qûzlar, – Muza birdÿn hÿmiøÿki kimi tÿbii, hamû onun sþzönö gþzlÿyirmiø kimi dillÿndi. – Rus ÿdÿbi qÿhrÿmanlarû qÿrbi avropalûlardan nÿ ilÿ fÿrqlÿnirlÿr? Qÿrb yazû÷ûlarûnûn ÿn sevimli qÿhrÿmanlarû hÿmiøÿ mÿnsÿbÿ, øþhrÿtÿ, pula can atûrlar. Rus qÿhrÿmanû isÿ he÷ nÿ istÿmir, o ancaq hÿqiqÿt vÿ ÿdalÿt axtarûr. Elÿ? Vÿ yenidÿn kitab oxumaüûna davam etdi. – Bÿlkÿ, xahiø edÿsÿn iøûüû yandûrsûnlar, – Daøanûn ona yazûüû gÿldi vÿ iøûüû yandûrdû. Artûq boüazlû qaloølarûnû da geyinmiø Lyuda ÿlini kör- könÿ uzatdû. Bu vaxt Nadya sÿrt øÿkildÿ onun yataüûnû gþs- tÿ rÿk ikrahla dedi: – Sÿn yenÿ bu eybÿcÿrliyi qoyub gedirsÿn ki, biz yûüûø- dûraq? – Èstÿmirsÿn, yûüûødûrma! – Lyuda qûzûødû vÿ onun ifadÿli gþzlÿri parûldadû. – Bir dÿ mÿnim yataüûma ÿl vurmaüa cörÿt elÿmÿ!! – onun sÿsi qûøqûrtûya qÿdÿr yöksÿldi. – Vÿ mÿnÿ aüûl þyrÿtmÿ!! – Sÿn baøa döømÿlisÿn! – bu dÿfÿ Nadya a÷ûldû vÿ bötön ondan yûüdûqlarûnû demÿk qÿrarûna gÿldi. – Sÿn bizi tÿhqir edirsÿn!.. Bizim fikirlÿrimizdÿ sÿnin axøam lÿzzÿtlÿrindÿn baøqa bir øey ola bilÿr, ya yox? – Paxûllûq edirsÿn? Sÿnin qarmaüûna döømör? Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 483
Hÿr ikisinin sifÿti ÿyildi vÿ hirsli qadûnlarûn hamûsûnda olan kimi, lap xoøagÿlmÿz gþrkÿm aldû. Olenka aüzûnû a÷ûb Lyudanûn payûnû vermÿk istÿdi, amma “axøam lÿzzÿtlÿri”ndÿ nÿ isÿ tÿhqiramiz bir irad duydu. Vÿ þzönö saxladû. – Paxûllûq etmÿyÿ bir øey yoxdur! – Nadya boüuq, qûrûq sÿslÿ cavab verdi. – ßgÿr sÿn yolunu azûb monastûr ÿvÿzinÿ aspirantura- ya gÿlmisÿnsÿ, – qÿlÿbÿsini hiss edÿn Lyuda getdikcÿ daha bÿrk qûøqûrûrdû, – onda otur bir köncdÿ vÿ qayûnanalûq elÿ- mÿ. Bezmiøÿm! Qarûmûø qûz! – Lyudka! Dayan! – Daøa qûøqûrdû. – Niyÿ þzönÿ aid olmayan iølÿrÿ qarûøûr?.. Qarûmûø qûz! Qarûmûø qûz! Bÿxti gÿtirmÿyÿn insan! Muza ayûldû vÿ kitabû tÿhdidedici tÿrzdÿ Lyudaya tÿrÿf yellÿyÿ-yellÿyÿ qûøqûrtû ilÿ dedi: – Meøøanlûq yaøayûr! Zÿfÿr ÷alûr! ×i÷ÿklÿnir! Qûzlarûn hÿrÿsi, o birilÿrinÿ qulaq asmadan vÿ onlarla razûlaømadan, þz bildiyini qûøqûrmaüa baøladû. Baøû daø kimi aüûrlaømûø, he÷ nÿyi baøa döøÿ bilmÿyÿn Nadya gþröøÿ geyindiyi ÿn yaxøû paltarûndaca özöqoylu ÷ar- pa yû sûna uzandû vÿ baøûnû yastûqla þrtdö. Lyuda yenidÿn pudralandû, dÿlÿ xÿzindÿn tikilmiø kör kö- nön östönÿ döømöø qûvrûm sa÷larûnû dözÿltdi, duvaüûnû gþz- lÿ ri nin östönÿ saldû, yataüûnû yûüûødûrmadan, lakin gözÿø tÿ gedir miø kimi yorüanû ÷arpayûnûn östönÿ ataraq ÷ûxûb getdi. Nadyanû ÷aüûrûrdûlar, o isÿ tÿrpÿnmirdi. Daøa onun ayaq- qabûlarûnû ÷ûxartdû vÿ ayaqlarûnû yorüanûn qûraqlarûna bökdö. Sonra yenÿ qapû dþyöldö, Olenka tez dÿhlizÿ ÷ûxdû vÿ yel kimi dÿ geri qayûtdû, sa÷larûnû ølyapasûnûn altûna yûüdû, tÿlÿsik sarû yaxalûqlû körkönö ÿyninÿ ke÷irtdi vÿ yeni bir yeriølÿ qapûya tÿrÿf getdi. (Bu, sevinc yeriøi idi, hÿm dÿ möba rizÿyÿ hazûrlûq bildirirdi...) Belÿliklÿ, 318-ci otaq bir-birinin ardûnca dönyaya iki gþzÿl vÿ zþvqlÿ geyinmiø øirnikdirici mÿxluq gþndÿrdi.
484 Onlar gedÿndÿn sonra canlanmadan vÿ gölöødÿn mÿh- rum olmuø otaq tamamilÿ darûxdûrûcû oldu. Moskva ÷ox bþyök øÿhÿr idi, ancaq bu øÿhÿrdÿ getmÿ- yÿ yer yox idi... Muza yenÿ oxumurdu, eynÿyini ÷ûxartmûø, özönö iri ovuc larû i÷indÿ gizlÿtmiødi. Daøa dedi: – Aüûlsûz Olqa! Axû bir az oynayandan sonra atacaq. Mÿnÿ demiødilÿr ki, onun haradasa baøqa bir qadûnû var. Bÿl kÿ, uøaüû da. Muza ovuclarû arasûndan onlara baxdû: – Olya he÷ nÿ ilÿ baülû deyil. ßgÿr sÿn deyÿn kimi olsa, onunla xudahafizlÿøÿ bilÿr. – Necÿ yÿni baülû deyil! – Daøa dodaqlarûnû bözÿrÿk gölöm söndö. – Sÿnÿ daha nÿ baülûlûq lazûmdûr... – Sÿn he÷, hÿmiøÿ hÿr øeyi bilirsÿn! Bunu axû haradan bilÿ bilÿrsÿn? – Muza hiddÿtlÿndi. – ßgÿr gecÿ onlarûn evindÿ qalûrsa, burada bilmÿli nÿ var ki?
– Oho! He÷ nÿ! Bu, hÿlÿ he÷ nÿyi söbut etmir! – Muza etiraz etdi. – Èndi ancaq belÿ olmaq lazûmdûr. Yoxsa ÿlindÿ saxlaya bilmÿzsÿn. Qûzlar susdular. Hÿrÿsi þz fikrindÿ qaldû. ×þldÿ qar göclÿnirdi. Artûq hava qaralûrdû. Pÿncÿrÿnin altûndakû radiatorda su sakitcÿ øûrûldayûrdû. Bazar gönö axøamûnûn bu otaqda ke÷irilÿcÿyini döøönmÿk belÿ dþzölmÿz gþrönördö. Daøanûn gþzönön qabaüûna rÿdd etdiyi bufet÷i, saülam, göclö kiøi gÿldi. Onu rÿdd etmÿk nÿyinÿ lazûm idi? Qoy qaranlûqda onu universitetdÿn he÷ kÿsin olmadûüû øÿhÿr kÿnarlarûndakû klublardan birinÿ aparaydû. Hansûsa bir ÷ÿpÿrin yanûnda bir az ÿzizlÿyÿrdi. – Muzo÷ka, gedÿk kinoya! – Daøa xahiø etdi. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 485
– Nÿ gþstÿrirlÿr? – “Hind sÿrdabÿsi”. – Yox, bu axû mÿnasûz øeydir! Kommersiya cÿfÿngi yatû dûr! – ßvÿzindÿ korpusdadûr, yaxûnda! Muza cavab vermÿdi. – Darûxûram axû, gedÿk! – Getmÿyÿcÿyÿm. Þzönÿ iø tap. Birdÿn elektrik iøûüû zÿiflÿdi, lampanûn i÷indÿ solüun qûr mû zûmtûl tök göclÿ kþzÿrirdi. – Bircÿ bu ÷atmûrdû!.. – Daøa inildÿdi. – Faza atûb. Bura- da adam þzönö asa bilÿr. Muza heykÿl kimi oturmuødu. Nadya ÷arpayûsûnûn östöndÿ hÿrÿkÿtsiz idi. – Muzo÷ka, gedÿk kinoya! Qapû dþyöldö. Daøa qapûya baxûb qayûtdû: – Nadyuøa! Øaqov gÿlib. Durursan?
Yüklə 6,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|