Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin

55  

Rubin, sanki, qabaüûnda, doürudan da, kaüûz varmûø kimi 

sÿlis vÿ rÿvan danûømaüa baøladû (þzönö dþrd dÿfÿ möha-

kimÿ  etmiødilÿr,  mÿhkÿmÿ  formullarû  beyninÿ  hÿkk  olun-

muø du):

“

OLQOVÈ× ÈQOR SVYATOSLAVÈ×ÈN

 tÿqsirlÿndiril mÿsi 

özrÿ beø milyon, drob ö÷ milyon altû yöz ÿlli bir min yet miø 

dþrd saylû istintaq iøi özrÿ ittihamnamÿ.

Dþvlÿt tÿhlökÿsizliyi orqanlarû tÿrÿfindÿn tÿqsirlÿndiri-

lÿn  øÿxs  qismindÿ  bu  iø  özrÿ  Olqovi÷  È.S.  cÿlb  edilmiødir. 

Tÿhqiqat möÿyyÿn etmiødir ki, knyaz rötbÿsindÿ øanlû rus 

ordusunun  sÿrkÿrdÿsi  olaraq  drujina  komandiri  vÿzifÿsini 

tutmuø Olqovi÷ vicdansûz vÿtÿn xaini ÷ûxdû. Onun xÿyanÿt-

kar fÿaliyyÿti onda tÿzahör etmiødir ki, o, kþnöllö surÿtdÿ 

xalqûmûzûn qatû döømÿni, hazûrda iføa edilmiø Qon÷aq xana 

ÿsir döømöø, bundan ÿlavÿ, oülu Vladimir Èqorevi÷i, elÿcÿ dÿ 

qardaøûnû vÿ qardaøû oülunu, tam tÿrkibdÿ bötön silahlarû vÿ 

tÿhtÿlhesab maddi ÿmlakû ilÿ birgÿ bötþvlökdÿ drujinasûnû 

dÿ ÿsirliyÿ tÿslim etmiødir.

Knyazûn xÿyanÿtkar fÿaliyyÿti hÿm dÿ onda þzönö gþs-

tÿr miø dir ki, lap ÿvvÿldÿn mörtÿce din xadimlÿrinin hazûr-

la mûø  olduqlarû  tÿxribat÷û  gönÿø  tutulmasûnûn  tÿsiri  altû na 

döøÿ rÿk, “Don ÷ayûndan dÿbilqÿlÿri ilÿ su i÷mÿyÿ yol la nan” 

dru ji na sûnda  kötlÿvi  siyasi-izahat  iøinÿ  rÿhbÿrlik  etmÿ miø, 

hÿmin  illÿrdÿ,  yÿni  ikiqat  xlorlama  tÿtbiq  edilmÿyÿ  baø la-

maz dan  ÿvvÿl  Don  ÷ayûnûn  antisanitar  vÿziyyÿtini  nÿzÿrÿ 

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

511

alma mûø dûr.  Bunun  ÿvÿzindÿ  tÿqsirlÿndirilÿn  øÿxs  qûp ÷aq-

la rûn  gþzlÿri  qabaüûnda  qoøuna  mÿsuliyyÿtsiz  möraciÿt 

etmÿklÿ kifayÿtlÿnmiødir:

“Qardaølar, biz bunu axtarûrdûq, haydû, baølayaq!” 

(istintaq iøi, cild 1, vÿrÿq 36).

Birlÿømiø  Novqorod-Seversk-Putivl-Rûlsk  drujinasûnûn 

bu  yöröøönön  vÿtÿnimiz  ö÷ön  fÿlakÿtli  nÿticÿsi  bþyök 

Kiyev knyazû Svyatoslavûn sþzlÿri ilÿ ÷ox yaxøû sÿciyyÿ lÿn-

di rilmiødir:

“Tanrû onlara kafirlÿri mÿhv etmÿk imkanû vermiødi,

ancaq cavanlûqlarû buna mane oldu”

(istintaq iøi, 1-ci cild, vÿrÿq 88).

Sadÿlþvh Svyatoslavûn sÿhvi (sinfi korluüu sÿbÿbindÿn) 

onda idi ki, bötönlökdÿ yöröøön pis hazûrlanmasûnû vÿ rus 

hÿrbi  qövvÿlÿrinin  par÷alanmasûnû  o  ancaq  “gÿnclik”lÿ, 

yÿni tÿqsirlÿndirilÿn øÿxsin gÿnc olmasû ilÿ izah edir, baøa 

döø mör ki, burada sþhbÿt ÷ox uzun möddÿtÿ hesablanmûø 

xÿya nÿt dÿn gedir.

Cinayÿtkarûn  þzö  istintaqdan  vÿ  mÿhkÿmÿdÿn  yayûna 

bilmiødir, lakin øahid Borodin Aleksandr Porfiryevi÷, elÿcÿ 

dÿ  namÿlum  qalmaq  istÿmiø  vÿ  bundan  sonra  Dastanûn 

Möÿllifi  adlandûrûlacaq  øahid  þz  tÿkzibedilmÿz  ifadÿlÿri  ilÿ 

knyaz  È.S.Olqovi÷in  rÿzil  rolunu  tÿkcÿ  rus  komandanlûüû 

ö÷ön sÿrfÿsiz meteoroloji:

“Kцlÿklÿr ÿsir, artûq qûp÷aq oxlarûn

Tþkцrlÿr Èqorun alayû цstÿ...”,

vÿ taktiki: 

“Dþrd tÿrÿfdÿn yaьû gÿlir,

Bцrцyцr dþrd yanûmûzû”

(yenÿ orada, cild 1, vÿrÿqlÿr 123, 124,

Dastan Mцÿllifinin ifadÿsi).

512

øÿraitdÿ baølanmûø dþyöøön tÿsviri ilÿ deyil, hÿm dÿ knya-

zûn vÿ onun oülunun döømÿn ÿsirliyindÿ þzlÿrini necÿ apar-

dûq larûnû  gþstÿrmÿklÿ  iføa  edir.  Onlara,  guya,  ÿsirlikdÿ 

sax la nûlarkÿn  yaradûlmûø  mÿiøÿt  øÿraiti  gþstÿrir  ki,  hÿmin 

adam lara  qarøû  Qon÷aq  xan  bþyök  mÿrhÿmÿt  nömayiø 

etdir miø dir ki, bu da obyektiv olaraq drujinanûn xaincÿsinÿ 

tÿs lim edilmÿsi möqabilindÿ qûp÷aq komandanlûüûnûn tÿøÿk-

kö rö vÿ möka fatûndan baøqa bir øey deyil.

Mÿsÿlÿn,  øahid  Borodinin  ifadÿlÿri  ilÿ  möÿyyÿn  edil-

miø dir ki, ÿsirlikdÿ knyaz Èqorun atû da – þzö dÿ biri yox 

– olmuø dur:

“Èstÿrsÿn, bÿyÿndiyin atû sÿn gþtцr!”

(yenÿ orada, cild 1, vÿrÿq 233).

Bu zaman Qon÷aq xan knyaz Èqora deyir:

“Þzцnцmц sÿn ÿsir sanûrsan.

ßsirmisÿn, sþylÿ, yoxsa qonaьûm?”

(yenÿ orada, cild 1, vÿrÿq 281).

Daha sonra:

“Belÿmi yaøarlar, sþylÿ, ÿsirlÿr?”

(yenÿ orada, cild 1, vÿrÿq 300).

Qûp÷aq xanûnûn satqûn knyaza mönasibÿti onun da riyakar-

lû üûnû a÷ûb gþstÿrir:

“Sÿn øцcaÿtlisÿn, igidsÿn, knyaz,

Bunlara gþrÿ dÿ ÷ox sevdim sÿni”

(istintaq iøi, sild 2, vÿrÿq 5).

Daha diqqÿtlÿ aparûlmûø istintaq nÿticÿsindÿ bu riyakar möna-

si bÿt lÿ rin Kayala ÷ayû özÿrindÿ dþyöødÿn xeyli ÿvvÿl dÿ mþv-

cud olduüu aøkarlanmûødûr:

“Hÿmiøÿ dÿ sÿni mÿn ÷ox sevmiøÿm”

(yenÿ orada, vÿrÿq 14, 

øahid Borodinin ifаdÿlÿri),

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

513

hÿtta:

“Èstÿrdim mÿn sÿnÿ dцømÿn olmayûm,

Sÿnÿ bir dost olum, sadiq mцtÿffiq, 

Etibarlû bir dost, bir qardaø olum...”

(yenÿ orada).

Bötön bunlar obyektiv olaraq tÿqsirlÿndirilÿn øÿxsi Qon-

÷aq xanûn fÿal ÿlaltûsû, qûp÷aq agenti vÿ casusu kimi sÿciy-

yÿ lÿndirir.

Gþstÿrilÿnlÿr  ÿsasûnda  Olqovi÷  Èqor  Svyatoslavovi÷  – 

1151-ci il tÿvÿllödlö, Kiyev øÿhÿrindÿ anadan olmuø, bitÿrÿf, 

ÿvvÿllÿr mÿhkum olunmamûø, SSRÈ vÿtÿndaøû, ixtisasca sÿr-

kÿrdÿ, knyaz rötbÿsindÿ drujina komandiri vÿzifÿsindÿ xid-

mÿt ke÷miø, 1-ci dÿrÿcÿli Varyaq, Qûzûl Gönÿø ordenlÿri vÿ 

Qûzûl Qalxan medalû ilÿ tÿltif olunmuø – aøaüûdakû ÿmÿllÿri 

tþrÿt mÿkdÿ tÿqsirlÿndirilir:

vÿtÿninÿ qarøû tÿxribat, casusluq vÿ qûp÷aq xanû ilÿ ÷oxil-

lik cinayÿtkar ÿmÿkdaølûqla ÷ulüalanmûø iyrÿnc xÿyanÿtdÿ, 

yÿni  RF  CM-in  58-1-b,  58-6,  58-9  vÿ  58-11  maddÿlÿri  ilÿ 

nÿzÿr dÿ tutulmuø cinayÿtlÿri tþrÿtmÿkdÿ.

Èrÿli sörölÿn ittihamlarda Olqovi÷ þzönö tÿqsirli saymûø, 

hÿm dÿ øahid ifadÿlÿri, poema vÿ opera ilÿ dÿ onun tÿqsiri 

söbuta yetirilmiødir.

RF CM-in 208-ci maddÿsini rÿhbÿr tutaraq iø tÿqsirlÿn-

dirilÿn øÿxsin mÿhkÿmÿyÿ verilmÿsi ö÷ön prokurora gþndÿ-

ril miødir”.

Rubin  nÿfÿsini  dÿrdi  vÿ  tÿntÿnÿ  ilÿ  dustaqlara  nÿzÿr 

saldû.  Bir  dÿfÿ  fantaziya  axûnûna  döøÿndÿn  sonra  o,  þzönö 

sax laya bilmirdi. ×arpayûlarûn özÿri ilÿ yayûlan, qapû aüzûnda 

øaq qûl dayan gölöø onu bir az da qûzûødûrûrdû. O artûq burada 

olan  bir  ne÷ÿ  nÿfÿr  ÷uüulun  vÿ  hakimiyyÿtÿ  döømÿn  olan 

insanlarûn yanûnda demÿk istÿdiyindÿn xeyli artûq demiødi.

Alnûnû vÿ qulaqlarûnû boz-körÿn, he÷ bir qaydaya ÿmÿl 

etmÿdÿn bitÿn sa÷ basmûø Spiridon bircÿ dÿfÿ dÿ olsun, göl-

mÿdi. O, mÿhkÿmÿni qaøqabaqlû halda izlÿyirdi. ßlli yaøûna 

÷atmûø rus insanû olan, Spiridon qÿdim dþvrlÿrdÿ yaøamûø vÿ 

514

ÿsir döømöø bu knyaz barÿdÿ birinci dÿfÿ idi eøidirdi, lakin 

yaxøû  tanûø  olan  mÿhkÿmÿ  øÿraiti  vÿ  prokurorun  þzöndÿn 

razûlûüû  ona  baøûna  gÿlÿnlÿri  xatûrladûr,  hÿmin  hisslÿri  bir 

dÿ yaøadûrdû. Spiridon prokurorun gÿtirdiyi bötön dÿlillÿrin 

ÿsassûzlûüûnû  vÿ  binÿva  knyazûn  dÿrdinin  bþyöklöyönö  dÿ 

baøa döøördö.

– Tÿqsirlÿndirilÿn øÿxsin iøtirak etmÿmÿsi vÿ øahidlÿrin 

dindirilmÿsinÿ ehtiyac olmamasû sÿbÿbindÿn, – Nerjin yenÿ 

ÿvvÿlki kimi monoton tÿrzdÿ mûzûldandû, – tÿrÿflÿrin ÷ûxûø la-

rûna ke÷irik. Sþz yenÿ prokurora verilir.

Vÿ gþzucu Zemelyaya baxdû.

“ßlbÿttÿ, ÿlbÿttÿ”, – hÿr øeylÿ razûlaømaüa hazûr iclas÷û 

dillÿndi.

– Yoldaø hakimlÿr! – Rubin zÿhmlÿ dedi. – Sizin gþzö-

nözön qabaüûnda dözÿnlÿnmiø dÿhøÿtli ittihamlar zÿncirinÿ, 

÷irkin cinayÿtlÿr kÿlÿfinÿ mÿn ÷ox az øey ÿlavÿ edÿ bilÿ rÿm. 

Èlk olaraq mÿn geniø yayûlmûø belÿ bir ÷örök fikri qÿtiyyÿtlÿ 

rÿdd etmÿk istÿrdim ki, guya, yaralanmûø adamûn ÿsir döø-

mÿyÿ mÿnÿvi haqqû var. Bu, kþköndÿn sÿhv fikirdir, bizim 

fik ri miz deyildir! Xösusÿn dÿ knyaz Èqor. Deyirlÿr ki, o, dþyöø 

meydanûnda yaralanmûødû. Lakin indi, yeddi yöz alt mûø beø 

il ke÷ÿndÿn sonra bunu bizÿ kim söbut edÿ bilÿr? Divi ziya 

hÿrbi  hÿkiminin  imzaladûüû  yaralanmasû  haqqûnda  ara yûøû 

qalûrmû? Hÿr halda, istintaq iøinÿ belÿ arayûø tikil mÿ miø dir, 

yoldaø hakimlÿr!..

Amantay Bulatov eynÿyini ÷ûxardû; eynÿyinin øÿn vÿ cÿsa-

rÿtli parûltûsû ÷ÿkilÿndÿn sonra onun gþzlÿri qÿmgin gþrö nördö.

O da, Pryan÷ikov da, Potapov da, bura yûüûømûø mÿh-

bus larûn ÷oxu da mÿhz bu cör “vÿtÿnÿ xÿyanÿt” etdiklÿrinÿ 

– kþnöllö olaraq ÿsir döødöklÿrinÿ gþrÿ hÿbsxanaya salûn-

mûø dûlar.

–  Daha  sonra,  –  prokurorun  sÿsi  guruldadû,  –  mÿn 

tÿqsirlÿndirilÿn øÿxsin qûp÷aq döøÿrgÿsindÿ þzönö yaramaz 

tÿrzdÿ aparmasûnû xösusi qeyd etmÿk istÿrdim. Knyaz Èqor 

he÷ dÿ Vÿtÿni haqqûnda deyil, arvadû haqqûnda döøönör:

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

515

“Sÿn tÿksÿn, gþyÿr÷inim,

Sÿn tÿksÿn...”

Analitik olaraq bu, bizÿ tamamilÿ aydûndûr, ÷önki onun 

arvadû  Yaroslavna  cavandûr,  ikinci  arvadûdûr,  belÿ  arvada  

o qÿdÿr dÿ etibar etmÿk olmaz vÿ faktik olaraq knyaz Èqor 

qarøûmûzda  ancaq  þzönö  döøönÿn  insan  kimi  durur.  Bÿs 

qûp÷aq rÿqslÿri kimin ö÷ön ifa edilirdi? – sizdÿn soruøuram. 

Yenÿ  dÿ  onun  ö÷ön!  Onun  murdar  þvladû  isÿ  dÿrhal 

Qon÷aqovna ilÿ cinsi ÿlaqÿyÿ girir, baxmayaraq ki mövafiq 

sÿlahiyyÿtli orqanlar tÿrÿfindÿn bizim tÿbÿÿlÿrimizÿ ÿcnÿbi 

qadûnlarla nikaha girmÿk qÿti qadaüan olunub! Vÿ bunlarûn 

hamûsû sovet-qûp÷aq mönasibÿtlÿrinin ÿn yöksÿk gÿrginlik 

dÿrÿcÿsinÿ ÷atdûüû mÿqamda baø verir, o mÿqamda ki...

–  Ècazÿ  verin!  –  qûvrûmsa÷  Kaqan  ÷arpayûsû  östöndÿn 

sÿslÿndi. – Prokuror haradan bilir ki, Rus dþvlÿtindÿ hÿlÿ  

o vaxt sovet hakimiyyÿti olub?

– Komendant! Bu satûlmûø agenti ÷þlÿ ÷ûxarûn! – Nerjin 

÷arpayûsûnû  dþyÿclÿdi.  Lakin  Bulatov  tÿrpÿnmÿyÿ  macal 

tapmamûø Rubin zÿrbÿni yöngöllöklÿ qÿbul etdi.

– Nÿ olar, mÿn cavab verÿrÿm! Mÿtnlÿrin dialektik tÿhlili 

bizdÿ buna ÿminlik yaradûr. Dastanûn möÿllifinin ifadÿsindÿ 

aøaüûdakûnû oxuyun:

“Putivldÿ qûzûl bayraqlar dalьalanûr”.

Mÿncÿ, aydûndûr? Nÿcib knyaz Vladimir Qalitski, Putivl 

rayon hÿrbi komissarlûüûnûn rÿisi, doüma øÿhÿrin mödafiÿsi 

ö÷ön xalq qoøunu – Skula vÿ Broøkanû – toplayûr, knyaz Èqor 

isÿ bu zaman qûp÷aq qûzlarûnûn löt baldûrlarûna tamaøa edir? 

Deyÿrdim  ki,  biz  onun  bu  mÿøüuliyyÿtinÿ  rÿübÿtlÿ  yana øû-

rûq,  axû  Qon÷aq  ona  istÿdiyi  gþzÿli  se÷mÿyi  tÿklif  edir,  bÿs  

o, vicdansûz, niyÿ imtina edir? Buradakûlardan kim inanar ki, 

insan þz xoøuna arvaddan imtina edÿ bilÿr, hÿ? Bax tÿq sir-

lÿndirilÿn øÿxsi axûra kimi iføa edÿn riyakarlûüûn hÿddi dÿ elÿ 

buradadûr – bu, onun, guya, ÿsirlikdÿn qa÷masû vÿ “kþnöllö” 

516

olaraq vÿtÿnÿ qayûtmasû faktûdûr! Kim inana bilÿr ki, “istÿdiyi 

at  vÿ  qûzûl”  tÿklifini  almûø  adam  kþnöllö  olaraq  vÿtÿninÿ 

qayûdar, bötön bunlarû isÿ atar, hÿ? Bu necÿ ola bilÿr?..

Geri qayûtmûø ÿsirlÿrÿ istintaqda mÿhz belÿ, mÿhz bu sual 

verilirdi,  Spiridona  da  onu  vermiødilÿr:  ÿgÿr  sÿni  döø mÿn 

kÿø fiyyatûna cÿlb etmÿyiblÿrsÿ, onda bÿs niyÿ qayût mûsan?!

– Bunun bir, yalnûz bir izahû ola bilÿr: knyaz Èqor qûp÷aq 

kÿøfiyyatû  tÿrÿfindÿn  cÿlb  olunmuødu  vÿ  Kiyev  dþv lÿ ti nin 

daüûdûlmasû tapøûrûüû ilÿ geri gþndÿrilmiødi! Yol daø hakim-

lÿr!  Mÿnim  daxilimdÿ  dÿ,  sizdÿ  olduüu  kimi,  nÿcib  nifrÿt 

hissi qaynayûr. Mÿn bir humanist kimi tÿlÿb edirÿm: onu, 

qancûüûn  doüduüunu,  asmaq  lazûmdûr!  Lakin  þlöm  cÿzasû 

lÿüv olunmuødur, ona gþrÿ dÿ cinayÿtkara iyirmi beø il, beø 

dÿ buynuzuna vermÿli! Bundan baøqa, mÿhkÿmÿnin xösusi 

qÿrardadûnda  gþstÿrmÿli:  “Knyaz  Èqor”  operasû  tamamilÿ 

mÿnÿviyyatsûz,  gÿnclÿrimiz  arasûnda  xÿyanÿtkarlûq  ÿhvalû 

yayan ÿsÿr kimi sÿhnÿdÿn ÷ûxarûlsûn! Bu proses özrÿ øahid 

olan  A.P.Borodin  cinayÿt  mÿsuliyyÿtinÿ  cÿlb  edilsin,  ona 

qarøû hÿbs qÿtimkan tÿdbiri se÷ilsin. Bunlardan ÿlavÿ, aøa-

üûdakû ÿsilzadÿlÿr dÿ mÿsuliyyÿtÿ cÿlb edilsinlÿr: 1) Rimski, 

2) Korsakov. ßgÿr onlar bu biabûr÷û operanû yazmasaydûlar, 

o  he÷  sÿhnÿyÿ  dÿ  ÷ûxarûlmazdû.  Mÿn  qurtardûm!  –  Rubin 

aüûrlûüûnû dolab÷adan yerÿ atdû. Nitq artûq onu yormuødu.

He÷ kÿs gölmördö.

Pryan÷ikov tÿklif gþzlÿmÿdÿn stuldan durdu vÿ yaran-

mûø dÿrin sökut i÷ÿrisindÿ ÷aøqûn halda sakitcÿ dedi:

– Tan pi, cÿnablar! Tan pi! Yaøadûüûmûz maüara ÿsridir, 

yoxsa iyirminci ÿsrdir? Xÿyanÿt – bu nÿ demÿkdir? Növÿ-

nin  par÷alandûüû  ÿsrdÿ!  Yarûmke÷iricilÿr!  Elektron  beyin 

ÿsrin dÿ!.. Kimin baøqa insanû möhakimÿ etmÿyÿ haqqû var, 

cÿnab lar? Kimin onu azadlûqdan mÿhrum etmÿyÿ haqqû var? 

– Baüûølayûn, bu artûq mödafiÿdir? – professor ×elnov 

nÿzakÿtlÿ soruødu vÿ hamû ona tÿrÿf dþndö. – Hÿr øeydÿn 

ÿvvÿl  prokuror  nÿzarÿti  qaydasûnda  lÿyaqÿtli  hÿmkarûmûn 

diqqÿtindÿn yayûnmûø bir ne÷ÿ faktû ÿlavÿ etmÿk istÿrdim...

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

517

–  ßlbÿttÿ,  ÿlbÿttÿ,  Vladimir  Erastovi÷!  –  Nerjin  onu 

dÿs tÿk lÿdi. – Biz hÿmiøÿ ittihamûn tÿrÿfindÿyik, biz hÿmiøÿ 

möda fiÿyÿ qarøûyûq vÿ mÿhkÿmÿ qaydalarûnûn istÿnilÿn cör 

poz ma üa hazûrûq! Xahiø edirik!

Tÿbÿssöm professor ×elnovun dodaqlarûnû qa÷ûrmûødû. 

O, tamamilÿ sakit danûøûrdû vÿ yalnûz ona gþrÿ yaxøû eøidilÿ 

bilirdi ki, hamû bu adamûn nÿ deyÿcÿyinÿ diqqÿt kÿsilmiødi. 

Onun solüun gþzlÿri zaldakûlarûn yanûndan harasa uzaq bir 

nþqtÿyÿ baxûrdû, sanki, gþzlÿri qarøûsûnda salnamÿlÿr vÿrÿq-

lÿnirdi.  Yun  papaüûnûn  döyönö  isÿ  özönö  bir  az  da  uzun 

gþstÿrir, ehtiyatlûlûq ifadÿsi verirdi.

– Mÿn demÿk istÿyirÿm ki, – riyaziyyat professoru sþzö-

nÿ baøladû, – knyaz Èqor hÿlÿ sÿrkÿrdÿ tÿyin olunmazdan 

xeyli  ÿvvÿl,  bizim  xösusi  anketi  dolduran  kimi  iføa  oluna 

bilÿrdi.  Onun  anasû  qûp÷aq  idi,  qûp÷aq  knyazûnûn  qûzû  idi. 

Þzönön dÿ damarlarûnda yarûqûp÷aq qanû axan knyaz Èqor 

uzun  möd dÿt  qûp÷aqlara  möttÿfiqlik  etmiødi.  Hÿlÿ  yöröø-

dÿn  ÿvvÿl  o,  Qon ÷aqûn  “sadiq  möttÿfiqi  vÿ  etibarlû  dostu” 

idi!  1180-ci  ildÿ,  Mono maxovi÷lÿr  tÿrÿfindÿn  darmadaüûn 

edi lÿndÿn  sonra,  Qon ÷aq  xanla  bir  qayûqda  qa÷ûb  canûnû 

qur tarmûødû!

Sonradan Svyatoslav vÿ Ryurik Rostislavovi÷ Èqoru qûp-

÷aq lara  qarøû  bþyök  ömumrus  yöröølÿrinÿ  ÷aüûrmûødûlar, 

Èqor isÿ yollarûn buz baüladûüûnû bÿhanÿ gÿtirÿrÿk bu yöröø-

dÿn  boyun  qa÷ûrmûødû:  “bþyök  buzlaq  gþrörÿm”.  Bÿl kÿ  dÿ, 

elÿ  bu  sÿbÿbdÿn  Svoboda  Qon÷aqovna  Vladimir  Èqo re vi÷ÿ 

niøan lan mûødû?  Nÿzÿr dÿn  ke÷irdiyimiz  1185-ci  ildÿ,  nÿha-

yÿt, Èqora ÿsir lik dÿn qa÷maüa kim kþmÿk etmiødi? Qûp ÷aq! 

Qûp ÷aq Ovlur, hansûnû ki Èqor sonradan “bþyök ÿyan” tÿyin 

etdi.  Qon÷aqovna  sonradan  Èqora  nÿvÿ  sini  dÿ  gÿtir miødi...  

Bu faktlarû gizlÿtdiyi ö÷ön mÿn Das tan Möÿl lifi nin dÿ, Boro-

dinin operasûnda xÿyanÿt meyil lÿrini gþrÿ bilmÿmiø musiqi 

tÿn qid ÷isi  Stasovun  da,  nÿha yÿt,  qraf  Musin-Puøkinin  dÿ  – 

das ta nûn yeganÿ ÿlyaz ma sû nûn yan dû rûlmasûnda onun ÿli olma-

mûø deyildi – mÿsuliyyÿtÿ cÿlb olunmalarûnû tÿklif edÿrdim. 

518

Aydûn gþrönör ki, kimsÿ, bunun sÿrf etdiyi bir kÿs, izlÿri itir-

mÿyÿ ÷alûømûødûr.

Sþzönö bitirdiyini bildirÿn ×elnov arxaya ÷ÿkildi.

Onun dodaqlarûnda ÿvvÿlki kimi zÿif gölöø vardû.

Hamû susurdu.

– Bÿs möttÿhimi kim mödafiÿ edÿcÿk? Onun mödafiÿyÿ 

ehtiyacû var axû! – Èsaak Kaqan þzöndÿn ÷ûxdû.

– Yaramaz ilanû mödafiÿ etmÿyÿ ehtiyac yoxdur! – Dvo-

yetyosov yerdÿn qûøqûrdû. – Bir Be vÿ divara dirÿmÿli!

Soloqdin  öz-gþzönö  turøutdu.  Rubinin  dediklÿri  ÷ox 

gölmÿli idi, ×elnovun bilgilÿrinÿ isÿ hÿmiøÿ hþrmÿtdÿ yana-

øûrdû,  lakin  knyaz  Èqor  rus  tarixinin  cÿngavÿrlik  dþvrönö, 

yÿni  ÿn  øÿrÿfli  dþvrönö  tÿmsil  edirdi,  buna  gþrÿ  dÿ  onu 

dolayûsû ilÿ dÿ masqaraya qoymaq olmazdû. Soloqdindÿ xoø 

olmayan bir hiss yaranmûødû. 

– Yox, yox, siz necÿ istÿyirsiniz, mÿn isÿ mödafiÿ tÿrÿ-

fin dÿ ÷ûxûø edirÿm! – cörÿtlÿnmiø Èsaak hiylÿgÿr baxûølarû ilÿ 

auditoriyanû sözÿrÿk sÿsini qaldûrdû. – Yoldaø hakimlÿr! Nÿca-

bÿtli dþvlÿt vÿkili kimi mÿn dþvlÿt ittiham÷ûsûnûn bötön dÿlil-

lÿ rinÿ  qoøuluram.  –  O  uzadûr,  bir  az  da  aüzûnû  mar ÷ûl da da-

raq danûøûrdû. – Vicdanûm mÿnÿ deyir ki, knyaz Èqoru nÿinki 

asmaq, hÿtta øaqqalamaq lazûmdûr. Doürudur, bizim huma nist 

qanunvericiliyimizdÿ artûq ö÷öncö ildir ki, þlöm cÿzasû yox dur 

vÿ biz onu ÿvÿzlÿmÿyÿ mÿcburuq. Lakin mÿn baøa döøÿ bil-

mi rÿm, niyÿ prokuror øöbhÿli dÿrÿcÿdÿ örÿ yi yum øaq lûq edir? 

(Bununla  baülû  prokurorun  þzönö  dÿ  yox la maq  lazû mû dûr!) 

Niyÿ cÿzalar nÿrdivanûnda birdÿn-birÿ iki pilÿ aøaüû döøör – 

iyirmi beø il katorqa iølÿrinÿ qÿdÿr gÿlib ÷atûr? Axû bizim cina-

yÿt  mÿcÿllÿmizdÿ  þlöm  hþkmöndÿn  lap  azacûq  yum øaq  bir 

cÿza, iyirmi beø illik katorqadan da dÿhøÿtli bir cÿza var.

Daha  göclö  tÿÿssörat  yaratmaq  istÿyÿn  Èsaak  fikrini 

demÿyÿ tÿlÿsmirdi.

– Nÿ cÿzadûr o, Èsaak? – yerlÿrdÿn sÿbirsizliklÿ qûøqûrûø-

dûlar. Èsaak isÿ ÿvvÿlkindÿn dÿ lÿng, ÿvvÿlkindÿn dÿ sadÿlþvh 

gþrkÿm alaraq cavab verdi:

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

519

– Maddÿ 20, bÿnd “a”.

Otaqda  olan  vÿ  zÿngin  hÿbsxana  tÿcröbÿsinÿ  malik 

adamlardan he÷ biri belÿ bir maddÿ haqqûnda eøitmÿmiødi. 

Hÿr øeylÿ maraqlanan Èsaak isÿ onu tapmûødû!

– Nÿ deyilir orada? – dþrd bir tÿrÿfdÿn biÿdÿb tÿkliflÿr 

yaümaüa baøladû. – ... kÿsmÿk?..

– Demÿk olar ki, – Èsaak halûnû pozmadan tÿsdiqlÿdi.

–  Mÿnÿvi  cÿhÿtdÿn  axtalamaq.  Maddÿ  20,  bÿnd  “a”  – 

zÿh mÿtkeølÿrin döømÿni elan etmÿk vÿ SSRÈ hödudlarûndan 

qov maq! Qoy getsin, qoy Qÿrbdÿ gÿbÿrsin! Mÿn sþzömö qur-

tardûm.

Tÿvazþkarlûqla, baøûnû yana ÿyÿrÿk, bu balacaboy, qûv-

rûm sa÷ adam þz ÷arpayûsûna tÿrÿf ÷ÿkildi.

Gölöø bomba kimi partladû.

–  Necÿ?  Necÿ?  –  Xorobrov  boüula-boüula  uüuldadû, 

möø tÿ risi  isÿ  qay÷ûnûn  dartûnmasûndan  dik  atûldû.  –  Qov-

maq? Belÿ maddÿ dÿ var?

–  Aüûrlaødûrûlmasûnû  xahiø  elÿ.  Cÿzanûn  aüûrlaødûrûlma-

sûnû xahiø elÿ! – ona tÿrÿf qûøqûrûrdûlar.

Mujik

1

 Spiridon bic-bic gölömsönördö.

Hamû birdÿn danûøûr vÿ daüûlûøûrdû.

Rubin yenÿ qarnû östÿ uzanmûødû vÿ fikrini monqol-fin 

löüÿti özÿrindÿ cÿmlÿmÿk istÿyirdi. Þzönön qûzûøûb irÿli atûl-

maq vÿrdiøinÿ, oynadûüû rola gþrÿ utanûrdû.

O  istÿyirdi  ki,  riøxÿndi  ancaq  ÿdalÿtsiz  hakimlÿrÿ  aid 

olsun,  adamlar  isÿ  harada  dayanmalû  olduqlarûnû  bilmir, 

onun ö÷ön ÿn ÿziz olan øeyÿ – sosializmÿ gölördölÿr.

56  

Abramson isÿ yenÿ dÿ ÷iynini vÿ yanaüûnû yastûüa sûxûb 

gþzlÿri ilÿ “Monte Kristo”nu elÿ hey udur, udurdu. O, otaq-

da kûlara  körÿyini  ÷evirmiødi.  Daha  ona  he÷  bir  komediya 

1

 Mujik – kÿndli, qaba, bisavad adam (rus.);  инадлû ъинайÿткар (йÿни “блат-

ной”) олмайан мÿщбус (рус. жаргîн)

520

maraqlû deyildi. Yalnûz ×elnov danûøanda azca özönö ÷evirdi, 

÷önki professorun dediklÿri onun ö÷ön yeni idi.

Sörgönlÿrdÿ, yatablarda, istintaq hÿbsxanalarûnda, tÿc-

rid xa na larda, döøÿrgÿ vÿ øaraøkalarda ke÷irdiyi iyirmi ildÿ 

nÿ vaxtsa yorulmaq bilmÿyÿn, sÿsi tutulmayan, tez qûzû øan 

natiq  olmuø  Abramson  þzönön  vÿ  ÿtrafûndakûlarûn  ÿzab la-

rûna qarøû biganÿ vÿ hissiyyatsûz bir insana ÷evrilmiødi.

Èndicÿ otaqda oynanûlmûø mÿhkÿmÿ prosesi qûrx beø – 

qûrx  altûncû  illÿrin  axûnûna  hÿsr  olunmuødu.  Nÿzÿri  olaraq 

Abramson ÿsirlÿrin taleyinin faciÿviliyini qÿbul edÿ bilÿrdi, 

amma  yenÿ  dÿ  bu,  axûn  olaraq  qalûrdû,  ÷oxlu  axûndan  biri 

vÿ he÷ dÿ ÿn maraqlûsû deyildi. ßsirlÿr bir ÷ox xarici þlkÿdÿ 

olmalarû sÿbÿbindÿn maraq doüururdular (Potapovun zara-

fatla­ dediyi­ kimi:­ “Ъanlû­ yalan÷û­ øahidlÿr”),­ amma­ onlarûn­

axûnû yenÿ dÿ örÿksûxûcû idi, bunlar möharibÿnin aciz qur-

banlarû idilÿr, siyasi möbarizÿni þzlÿri ö÷ön kþnöllö olaraq 

hÿyat yolu se÷miø insanlar deyildilÿr.

XDÈK-dÿ hÿr bir dustaq axûnûnûn, Yer özöndÿ hÿr insan 

nÿslinin olduüu kimi, þz tarixi, þz qÿhrÿmanlarû olur.

Vÿ bir nÿslÿ o birisini baøa döømÿk ÷ÿtindir.

Abramson  döøönördö  ki,  bu  adamlar  o  birilÿri  ilÿ,  iyir-

minci illÿrin sonunda partiya iclasûnda dediyi sþzlÿrdÿn imti na 

etmÿk istÿmÿyÿrÿk kþnöllö olaraq Yeniseyÿ sörgön olunmanû 

se÷miø – belÿ se÷im imkanû hamûya verilirdi – azman larla he÷ 

bir möqayisÿyÿ gÿlmirlÿr. O adamlar inqi la bûn tÿhrif olun ma-

sûna, øÿrÿfsizlÿødirilmÿsinÿ dþzÿ bilmir di lÿr vÿ onun tÿmiz liyi 

yolunda  canlarûndan  ke÷mÿyÿ  hazûr  idi lÿr.  Lakin  “bu  gÿnc, 

namÿ lum” nÿsil Oktyabrdan otuz il ke÷ÿn dÿn sonra kame ra-

lara mujik sþyöølÿri ilÿ girir, vÿtÿn daø möha ri bÿsi dþvröndÿ 

onlarû tþrÿt miø adamlarû ×ON

1

-÷u la rûn göllÿ lÿ dik lÿri, yan dûr-

dûq larû, suda boü duqlarû ÿmÿl lÿri asanlûqla tÿkrarlayûrdûlar.

Buna gþrÿ dÿ ÿsirlÿrdÿn he÷ biri ilÿ döømÿn÷ilik etmÿ-

yÿn,  ayrûlûqda  onlardan  he÷  biri  ilÿ  möbahisÿ  etmÿyÿn 

Abram son ömumilikdÿ bu nÿsli qÿbul etmirdi.

1

 ×ON – xцsusi tÿyinatlû hissÿ (rus.: ЧОÍ – ÷àñòü îñîáîãî íàçíà÷åíèÿ)

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

521

Abramson, ömumiyyÿtlÿ, bötön bu dustaq möbahi sÿ lÿri, 

etiraflarû  vÿ  iøtirak÷ûsû  olduqlarû  hadisÿlÿr  haqqûnda  heka-

yÿtlÿri danûømaq xÿstÿliyindÿn ÷oxdan saüalmûødû (hÿr hal-

da, þzönö buna inandûrmûødû). ßgÿr cavanlûüûnda kame ra-

nûn o biri köncöndÿ gedÿn sþhbÿtlÿrÿ maraüû olurdusa da, 

indi bu maraq þlmöødö. Èstehsalatla yaøamaqdan da ÷ox dan 

ÿl ÷ÿkmiødi. Ailÿ hÿyatû ilÿ dÿ yaøaya bilmirdi, ÷önki baøqa 

øÿhÿrlÿrdÿn olanlara he÷ vaxt gþröø vermirdilÿr, øaraø kaya 

senzuradan  ke÷ib  gÿlÿn  mÿktublar  isÿ  onlarû  yazan larûn 

þzlÿri tÿrÿfindÿn naqislÿødirilmiø, canlû ger÷ÿklik izlÿ rin dÿn 

tÿmizlÿnmiø olurdu. Diqqÿtini qÿzetlÿrÿ dÿ cÿm lÿyÿ bilmirdi: 

baølûqlara baxan kimi qÿzetdÿ yazûlanlarûn mÿnasû ona tam 

aydûn  olurdu.  Musiqili  veriliølÿrÿ  göndÿ  bir  saatdan  ÷ox 

qulaq asa bilmirdi, sþzlÿrdÿn ibarÿt veriliølÿrÿ isÿ, yalanla 

dolu  kitablarla  olduüu  kimi,  ÿsÿblÿri  davam  gÿtirmirdi. 

Daxilindÿ,  haradasa  lap  dÿrindÿ,  yeddi  divar  arxasûnda, 

dönyanûn  taleyinÿ  vÿ  hÿyatûnû  qurban  verdiyi  tÿlimÿ  canlû, 

hÿm dÿ olduqca aürûlû bir maraq qoruyub saxlaya bilmiødisÿ 

dÿ, zahirÿn þzöndÿ ÿtrafûndakûlara qarøû tam laqeydlik tÿr-

biyÿ  edÿ  bilmiødi.  Belÿcÿ,  vaxtûnda  göllÿ lÿn mÿ miø,  vax-

tûnda  þldö röl mÿmiø,  vaxtûnda  axûra  qÿdÿr  zÿhÿr lÿn mÿ miø 

trots ki÷i Abramson indi kitablarûn hÿqiqÿti deyÿn lÿ rini yox, 

insanû  ÿylÿn dirÿ,  ona  sonu  gþrönmÿyÿn  hÿbs  möd dÿ tini 

tamam la maüa kþmÿk edÿ bilÿnlÿrini xoølayûrdû.

...Bÿli, onlar iyirmi doqquzuncu ildÿ Yenisey tayqasûn da 

“Monte-Kristo”nu oxumurdular... Anqaraya, ö÷ yöz verst lik 

xizÿk yolu qÿt etdikdÿn sonra gÿlib ÷ûxdûqlarû uzaq tay qa da 

yerlÿøÿn Doøøanû kÿndinÿ ÿn ucqar yerlÿrdÿn Yeni ili qarøû-

la maq  bÿhanÿsi  ilÿ  sörgöndÿ  olanlarûn  konfransûna  yûüûø-

mûø dûlar ki, beynÿlxalq vÿziyyÿti vÿ þlkÿnin daxili vÿziy yÿ-

tini mözakirÿ etsinlÿr. 

Øaxta ÿlli dÿrÿcÿdÿn ÷ox olurdu. Köncdÿki dÿmir “bur-

juyka” hÿddÿn artûq geniø, rus pe÷i sûnûb-daüûlmûø daxmanû 

he÷ cör qûzdûra bilmirdi (elÿ bu sÿbÿbdÿn dÿ daxma sör gön-

dÿ olanlara verilmiødi). Daxmanûn divarlarû bötþv donurdu. 

522

Gecÿnin sakitliyindÿ divar tirlÿri hÿrdÿnbir töfÿng a÷ûlûrmûø 

kimi, bÿrkdÿn øaqqûldayûrdû.

Konfransû partiyanûn kÿnddÿki siyasÿti haqqûnda mÿru zÿ 

ilÿ Satanevi÷ a÷dû. O, papaüûnû ÷ûxardû, dalüalanan qara kÿki-

lini  a÷ûqladû,  lakin  cibindÿn  hÿmiøÿki  kimi  ingilis  idiom larû 

kitab ÷asû (“döømÿni gÿrÿk tanûyasan”) gþrönÿn yarûm kör kö-

nö ÷ûxar madû. Ömumilikdÿ Satanevi÷ liderlik oyunu oynayûrdû. 

Onu, deyÿsÿn, sonralar Vorkutada, tÿtil vaxtû göl lÿlÿmiødilÿr.

Hÿmin mÿruzÿsindÿ Satanevi÷ boynuna alûrdû ki, kon-

ser vativ sinif olan kÿndlilÿrin Stalinin amansûz metodlarû ilÿ 

ram edilmÿsindÿ rasional bir mÿqam da var: belÿ olmasa, bu 

kortÿbii qövvÿ øÿhÿrÿ axacaq vÿ inqilabû boüacaq. (Bu gön 

artûq, demÿk olar ki, ram edilmÿsinÿ baxmayaraq, kÿndlilÿr 

yenÿ  dÿ  øÿhÿrÿ  doluødular,  øÿhÿri,  hÿtta  ÷ekistlÿrin  ÿldÿn 

saldûüû partiya aparatûnû meøøanlûq bataqlûüûna söröklÿdilÿr 

vÿ belÿliklÿ dÿ, inqilabû mÿhv etdilÿr.) Mözakirÿlÿr nÿ qÿdÿr 

qûzüûn gedirdisÿ, konfrans iøtirak÷ûlarû arasûndakû birlik bir 

o qÿdÿr pozulurdu: iki, ö÷ mþvqeyin deyil, hÿr iøtirak÷ûnûn 

þz  mþvqeyinin  mþvcud  olduüu  özÿ  ÷ûxûrdû.  Sÿhÿrÿ  yaxûn, 

ömumi qÿtnamÿ qÿbul edilmÿdÿn, yorüun-arüûn halda kon-

fransûn rÿsmi hissÿsini baüladûlar.

Sonra  kÿlÿ-kþtör  masanûn  östönÿ  dözölmöø  vÿ  bÿzÿk 

ö÷ön  ÿtrafûna  köknar  budaqlarû  yûüûlmûø  qablardan  yeyib-

i÷dilÿr. Buzu ÿriyÿn budaqlardan qar vÿ qatran iyi gÿlirdi, 

iynÿlÿri  adamûn  ÿllÿrinÿ  batûrdû.  ßldÿ÷ÿkilmÿ  araq  i÷dilÿr. 

Badÿlÿri qaldûrarkÿn and i÷dilÿr ki, buradakûlardan he÷ biri 

he÷ zaman tÿslim÷i imtinanû imzalamayacaq.

Onlar  yaxûn  aylarda  Sovet  Èttifaqûnda  siyasi  tufanlarûn 

baølayacaüûnû gþzlÿyirdilÿr.

Daha sonra mÿøhur inqilabi mahnûlar oxudular: “Var øa-

v yanka”, “Bayraüûmûz yer özöndÿ dalüalanûr”, “Qara baron”.

Sonra  da  nÿdÿn  gÿldi  danûødûlar,  xûrda  øeylÿrÿ  gþrÿ 

möba hisÿ etdilÿr.

Xarkov tötön fabrikinin iø÷isi olmuø Roza tök dþøÿ yin 

östöndÿ oturmuødu (onu Ukraynadan Sibirÿ kimi gÿti rÿ bil-

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

523

miødi vÿ bununla ÷ox fÿxr edirdi), papirosu papi ros dalûn ca 

yandûrûr, qûsa kÿsilmiø sa÷larûnû yellÿ dirdi: “Ziya lû la ra dþzÿ 

bilmirÿm!  Bu  adamlar  bötön  “incÿ lik lÿ rindÿ”  vÿ  “mörÿk-

kÿb lik lÿrindÿ”  iyrÿncdirlÿr.  Ènsan  psixo lo gi yasû  inqi lab dan 

ÿvvÿlki  yazû÷ûlarûn  onu  tÿsvir  etmÿk  istÿ dik lÿ rin dÿn  xeyli 

sadÿ dir.  Bizim  vÿzifÿmiz  isÿ  bÿøÿriyyÿti  mÿnÿvi  cÿhÿt dÿn 

aüûr yöklÿnmÿdÿn azad etmÿkdir!”

Tÿdricÿn qadûn bÿzÿklÿrinÿ ke÷dilÿr. Sörgön edilmiø lÿr-

dÿn biri – Patruøev, bu yaxûnlarda yanûna Rusiyadan niøan-

lûsû  gÿlmiø  sabiq  Krûm  prokuroru  –  narazûlûqla  dedi:  “Niyÿ 

gÿlÿ cÿk  cÿmiyyÿti  miskinlÿødirirsiniz?  Niyÿ  dÿ  mÿn  elÿ  bir 

vaxtûn gÿlmÿsini arzulamayûm ki, hÿr bir qûz mirvari taxa bil-

sin? Hÿr bir kiøi sevgilisinin baøûnû diadema ilÿ bÿzÿyÿ bilsin?” 

Necÿ hay-köy qalxmûødû onda! Necÿ dÿ qeyzlÿ Marks-

dan vÿ Plexanovdan, Kampanelladan vÿ Feyerbaxdan iqti-

bas lar gÿtirirdilÿr.

Gÿlÿcÿk cÿmiyyÿt!.. Ondan necÿ dÿ asanlûqla danûøûr dûlar!..

Yeni Doqquz yöz Otuzuncu ilin gönÿøi qalxdû, hamû da 

onun seyrinÿ ÷ûxdû.

Øaxtalû,  ÷ÿhrayû töstö  sötunlarûnûn  döz yuxarû,  ÷ÿhrayû 

sÿmaya qalxdûüû bir sÿhÿr idi. Arvadlar aüappaq geniø Anqa-

ranûn  östö  ilÿ  mal-heyvanû  kÿnarlarûnda  köknar  aüaclarû 

ÿkil miø  buz  yarûüûna  tÿrÿf  qovurdular.  Kÿnddÿ  kiøi  vÿ  at 

qalma mûødû – aüac tÿdarökönÿ sörmöødölÿr.

Èki onillik ke÷di... O vaxt sÿslÿnÿn tostlarûn aktuallûüû itib 

yox oldu. Axûra kimi mþhkÿm duranlarû göllÿlÿdilÿr. Tÿslim 

olanlar da göllÿlÿndi. Tÿkcÿ Abramsonun øaraøkalarûn isti-

xana qapaüû altûnda salamat qala bilmiø baøûnda hÿmin illÿ-

rin dÿrki, xatirÿsi he÷ kÿsin gþrÿ bilmÿdiyi bir aüac øÿklindÿ 

bþyödö vÿ qol-budaq atdû...

Abramson gþzlÿrini kitaba zillÿsÿ dÿ, oxumurdu.

Bu vaxt onun ÷arpayûsûnûn qûraüûna Nerjin oturdu.

Nerjinlÿ Abramson ö÷ il bundan ÿvvÿl Butûr kame ra sûn-

da – Potapovun da yatmûø olduüu hÿmin o kamerada – tanûø 

olmuødular.  O  vaxt  Abramson  birinci  hÿbsxana  onilli yini 

524

baøa vururdu, kamera yoldaølarûnû buz kimi dus taq nöfuzu 

ilÿ, hÿbsxana iølÿrinÿ olan kþklö skepsisi ilÿ tÿÿc cöb lÿn di-

rirdi, þzö isÿ lap yaxûn vaxtlarda ailÿsinÿ qayûdacaüû ilÿ baülû 

sÿr sÿm bir ömidlÿ yaøayûrdû.

Sonra ayrûldûlar. Abramsonu tezliklÿ diqqÿtsizlik özön-

dÿn  buraxdûlar  –  amma  ailÿnin  yerindÿn  tÿrpÿnib  milisin 

Abram sonu qeydiyyata gþtörmÿyÿ razûlaødûüû Sterlitamaka 

kþ÷ mÿyi ö÷ön kifayÿt etmiø qûsa bir möddÿtÿ. Ailÿsi kþ÷öb 

qur taran kimi isÿ onu yenÿ hÿbs etdilÿr, bircÿ dÿfÿ dindir mÿ 

apar dûlar: hÿqiqÿtÿnmi, o, 29-cu ildÿn 34-cö ilÿ kimi sörgön dÿ 

olmuødur vÿ ondan sonra hÿbsxanada yatmûødûr. Möÿyyÿn 

edÿndÿn  sonra  ki,  hÿr  øey,  doürudan  da,  belÿ  olmuødur, 

Abram son mÿhkum olunduüu möddÿti yatmûødûr, ÷ÿkmiødir 

vÿ hÿtta lazûm olandan da artûq hÿbsdÿ olmuødur, ßlahiddÿ 

Möøa virÿ  ona  daha  on  il  verdi.  Øaraøkalarûn  rÿhbÿrliyi  isÿ 

bþyök ömumittifaq mÿhbus kartotekasû özrÿ þz kþhnÿ iø÷i-

lÿrinin i÷ÿri salûndûüûndan xÿbÿr tutdu vÿ onu hÿvÿslÿ yeni-

dÿn øaraøkaya dartdû. Abramson Marfinoya gÿtirildi vÿ bura-

da da, dustaqlar dönyasûnûn hÿr yerindÿ olduüu kimi, kþh nÿ 

tanûølarû  ilÿ,  o  cömlÿdÿn  dÿ  Nerjin  vÿ  Potapovla  rast laødû. 

Gþröø döklÿri vaxt, pillÿkÿnin östöndÿ durub papi ros ÷ÿkÿr-

kÿn, Abramsona elÿ gÿlirdi ki, he÷ birilliyÿ dÿ olsa azad lûüa 

÷ûxmayûb, ailÿsini gþrmÿyib vÿ bu möddÿt ÿrzindÿ arva dû na 

bir qûz uøaüû da bÿxø etmÿyib, bötön bunlarû yuxu da gþröb, 

mÿhbus örÿyi ö÷ön amansûz bir yuxuda; dön ya da yeganÿ bir 

davamlû ger÷ÿklik mþvcuddur ki, o da hÿbsxanadûr.

Èndi dÿ Nerjin gÿlmiødi ki, Abramsonu ad gönönÿ dÿvÿt 

etsin – ad gönönö qeyd etmÿyi qÿrara almûødûlar. Abram-

son, gec dÿ olsa, Nerjini tÿbrik etdi vÿ eynÿyinin altûn dan 

baxaraq  kimlÿrin  dÿvÿt  olunduüunu  soruødu.  Kom bi ne-

zo nunu bir dÿ ÿyninÿ ke÷irmÿyÿ, belÿ gþzÿl, ardû cûl, tÿkcÿ 

alt paltarûnda ke÷irilmiø bazar gönönön nÿøÿ sini poz ma üa, 

maraqlû kitabûnû kÿnara qoyub hansûsa ad gönö nÿ get mÿyÿ 

he÷ hÿvÿsi yox idi. ßn ÿsasû isÿ orada vaxtû nûn xoø ke÷ÿ cÿ-

yinÿ ömid etmirdi, mötlÿq siyasi möba hisÿ qûzûøacaq vÿ bu 

Aleksandr Soljenitsιn

  

NOBEL  MÖKAFATI  LAUREATI

Inventas vitam 

juvat excoluisse 

per artes

525

möba hisÿ, hÿmiøÿki kimi, onu he÷ nÿ ilÿ zÿn gin lÿø dir mÿ yÿ-

cÿk, ona qoøulmamaq mömkön olmayacaq, qoøulmaq da ki 

olmazdû, ÷önki arvadûnû löt vÿziyyÿtdÿ baøqalarûna gþs tÿrÿ 

bilmÿ diyi kimi, øöurunun dÿrin qatlarûnda gizlÿtdiyi, dÿfÿ-

lÿrlÿ baø qalarû tÿrÿfindÿn tÿhqirÿ mÿruz qalmûø fikir lÿrini dÿ 

“cavanlar”a a÷a bilmÿzdi.

Nerjin  kimlÿrin  olacaüûnû  sadaladû.  Rubin  øaraøkada 

Abramsona, doürudan da, yaxûn olan tÿk adam idi, amma 

onu da bugönkö, ÿsl kommunistÿ yaraømayan mÿzhÿkÿyÿ 

gþrÿ danlamaq lazûm gÿlÿcÿkdi. Soloqdini vÿ Pryan÷ikovu 

isÿ Abramson xoølamûrdû. Qÿribÿ dÿ olsa, Rubinlÿ Soloqdin 

dost  hesab  olunurdular  –  yÿqin,  ona  gþrÿ  ki,  Butûr  hÿbs-

xanasûnda bir yerdÿ yatmûødûlar. Hÿbsxana mödiriyyÿti dÿ 

onlarû  o  qÿdÿr  fÿrqlÿndirmirdi,  noyabr  bayramlarû  vaxtû 

ikisini dÿ Lefortovoya “bayram tÿcridi”nÿ basmûødû.

Amma nÿ etmÿli? Abramson razûlaødû. Ona elan olundu 

ki, ziyafÿt yarûm saatdan sonra, Andreyi÷ kremi hazûrlayûb 

qurtaran kimi, Potapovun vÿ Pryan÷ikovun ÷arpayûlarû ara-

sûnda olacaq.

Sþhbÿt  ÿsnasûnda  Nerjin  Abramsonun  nÿ  oxuduüunu 

da þyrÿndi vÿ dedi: 

– Mÿn, necÿ oldusa, hÿbsxanada “Monte-Kristo”nu oxu-

yasû oldum, amma axûra kimi yox. Diqqÿt etdim ki, Döma 

dÿhøÿt hissi yaratmaq istÿsÿ dÿ, Èf qalasûnda adi pat riar xal 

hÿbsxananû tÿsvir edir. Daha paraøanûn hÿr gön kame ra dan 

÷ûxarûlmasû kimi xûrdalûqlardan danûømûram. Döma azad lûq da 

olanlar kimi ÷ox øeyi baøa döømör vÿ ya bu barÿdÿ susur.  

Bir araødûrûn, Dantes niyÿ qa÷a bildi? Ona gþrÿ ki, kame ra lar-

da illÿrlÿ ømonlar ke÷irilmirdi, amma bunu hÿr hÿftÿ etmÿk 

lazûmdûr. Bu da nÿticÿsi: laüûmû gþrmÿdi lÿr. Sonra. Dömanûn 

tÿsvir etdiyi hÿbsxanada nÿzarÿt÷ilÿri dÿyiø mir di lÿr, onlar isÿ 

Lubyanka tÿcröbÿsindÿn bildiyimiz kimi, hÿr iki saatdan bir 

dÿyiøilmÿlidirlÿr ki, bir nÿzarÿt÷i o birisinin sÿhvlÿrini axta-

rûb tapsûn. Èf qalasûnda isÿ gönlÿrlÿ kameralara girmir, i÷ÿri 

baxmûrdûlar. Onlarûn kameralarûnda he÷ gþzlök dÿ yox idi, 

526

belÿcÿ, Èf hÿbsxana yox, kurort olub. Kamerada dÿmir qazan 

sax lamaq  olurdu  vÿ  Dantes  dÿ  onunla  dþøÿmÿni  dÿlirdi. 

Nÿha yÿt, þlmöø adamû, sadÿcÿ, kisÿyÿ qoyub tikirdilÿr, daha 

þlö xa nada  bÿdÿnini  qaynar  dÿmirlÿ  yandûrmûrdûlar,  vaxta-

da  söngö  ilÿ  deømirdilÿr.  Döma ya  zölmÿti  yox,  elementar 

meto dikliyi qatûlaødûrmaq lazûm gÿlib.

Nerjin  he÷  vaxt,  sadÿcÿ,  ÿylÿncÿ  xatirinÿ  kitab  oxu-

murdu. O, kitablarda þzönÿ möttÿfiq vÿ ya da döømÿn axta-

rûrdû, hÿr bir kitab özrÿ dÿqiq hþkm ÷ûxarûr vÿ bu hþkmö 

baø qa la rûna da qÿbul etdirmÿyÿ ÷alûøûrdû.

Abramson onun bu aüûr vÿrdiøindÿn xÿbÿrdar idi. Baøûnû 

yastûqdan  qaldûrmadan,  onu  kvadrat  eynÿyindÿn  sakit cÿ 

sözÿ rÿk hÿmsþhbÿtini diqqÿtlÿ dinlÿdi. 

– Yaxøû, gÿlÿrÿm, – deyÿ cavab verdi vÿ yerini rahat la-

yaraq oxumaüûna davam etdi.