Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin
Yüklə 6,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
60 Potapov novellasûnû danûødûüû zaman Øaqov tÿzÿ dÿ olmasa, hÿr halda, yaxøû vÿziyyÿtdÿ olan xrom ÷ÿkmÿ lÿ rini parûldatdû, sÿliqÿ ilÿ ötölÿnmiø, yaxasûna sörtölöb tÿmiz lÿn- miø ordenlÿr asûlmûø, qoluna yaralanma niøanlarû tikilmiø ke÷ miø parad paltarûnû geyindi (tÿÿssöf ki, Moskvada hÿrbi forma sörÿtlÿ dÿbdÿn döøördö vÿ qûsa bir zaman kÿsiyindÿn sonra Øaqov þzö ö÷ön ÷ÿtin olacaq kostyum vÿ ÷ÿkmÿ yarûø- ma sûna qoøulmalû olacaqdû) vÿ øÿhÿrin o biri baøûna – Kalu qa
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 563
zas ta va sûna yollandû. O, hÿlÿ cÿbhÿdÿn tanûdûüû Erik Saun- kin-Qolovanovun vasitÿsilÿ prokuror Makarûqinin evinÿ tÿn tÿnÿli gecÿyÿ dÿvÿt almûødû. Prokurorun Qûrmûzû ßmÿk Bay raüû ordeni almasû mönasibÿtilÿ tÿøkil edilÿn bugönkö gecÿ cavanlar vÿ ömumilikdÿ ailÿ ö÷ön idi. ßslindÿ, mÿclisÿ gÿlÿcÿk cavanlar yetÿrincÿ uzaq adamlar olsalar da, qûzûn atasû bu iøÿ pul buraxmûødû. Øaqovun Nadya ilÿ sþhbÿtindÿ niøanlûsû kimi qÿlÿmÿ verdiyi qûz da orada olmalû idi. Hÿmin qûzla baülû mÿsÿlÿ hÿlÿ hÿll olunmamûødû vÿ ÿlavÿ sÿylÿr gþs- tÿrmÿk lazûm gÿlirdi. Buna gþrÿ dÿ Øaqov Erikÿ zÿng edib ondan xahiø etmiødi ki, gecÿyÿ dÿvÿt olunmasûnû tÿøkil etsin. Èndi dÿ ÿvvÿlcÿdÿn hazûrladûüû bir ne÷ÿ cömlÿni yadûna sala-sala hÿr dÿfÿ Klaranûn gþzönÿ dþøÿmÿyuyan qadûnûn gþröndöyö pillÿkÿnlÿ bu gön, az qala, arvadûnû ÿlindÿn ala- caüû insanûn sûrûqlû øalvarda dizlÿri östÿ sörönÿrÿk dþrd il bun dan ÿvvÿl parket dözdöyö hÿmin o mÿnzilÿ qalxûrdû. Evlÿrin dÿ þz talelÿri olur... Niøanlûsû saydûüû qûzû ÿlindÿ saxlamaq vÿ onu þzönÿ yaxûnlaødûrmaq mÿqsÿdindÿn baøqa, bugönkö gecÿyÿ gÿl- mÿk dÿ Øaqovun daha bir mÿqsÿdi vardû: möxtÿlif dadlû yemÿk lÿr dÿn doyunca yemÿk. O bilirdi ki, ÿn yaxøû yemÿk lÿr hazûr la na caq vÿ bötön nemÿtlÿr yeyilmÿsi mömkön olma- yan hÿcm lÿrdÿ masalarûn östönÿ qalanacaq, lakin dÿvÿtli ziya fÿt lÿ rin sÿrt qanununa gþrÿ, qonaqlar tam diq qÿtlÿ vÿ lÿz zÿtlÿ yemÿklÿ yox, zahirÿn yemÿyÿ tam laqeyd qala raq yemÿk istÿyÿnlÿrÿ mane÷ilik etmÿklÿ, guya, ki bir-birini ÿylÿn dir mÿklÿ mÿøüul olacaqdûlar. Øaqova da qonøu lu üun- dakû qûzû ÿylÿndirmÿk vÿ sifÿtinÿ nÿzakÿt ifadÿsi verÿrÿk zara fat etmÿk, zarafatlara cavab vermÿk vÿ eyni zamanda da tÿlÿbÿ yataqxanasûnda quruyub daøa dþnmöø mÿdÿsini doyuz dur maq lazûm gÿlÿcÿkdi. Gecÿdÿ hansûsa bir doüru÷u cÿbhÿ÷i ilÿ, mina dÿhliz- lÿrin dÿn, øumlanmûø ÷þllÿ hamûnûn höcum adlandûrdûüû özöcö qa÷ûølardan ke÷miø bir insanla, ÿsgÿr qardaøû ilÿ rast- laøacaüûnû döøönmördö. Sÿpÿlÿnib getmiø, kÿndlÿrin ÷ÿtÿnÿ
564 basmûø kÿnarlarûnda, samanlûqlarûn divarlarû altûnda, höcum sallarûnûn östöndÿ qalmûø yoldaølarûndan tÿkcÿ o, Øaqov, bura, bu isti vÿ firavan dönyaya kimi gÿlib ÷atmûødû, ona gþrÿ gÿlmÿmiødi ki, buradakûlardan soruøsun: “ÿclaflar! Bÿs siz harada idiniz?”, yox, onun þzö dÿ bu adamlara qoøul maq istÿ yirdi, doyunca yemÿk istÿyirdi. Ènsanlarû bu cör ÿsgÿrlÿrÿ vÿ ÿsgÿr olmayanlara bþl- mÿklÿ hÿyatdan geri qalmûrdû ki? Artûq insanlar nÿ vaxtsa alûøûb-yanan, hamûnûn gþzöndÿ olduqca qiymÿtli gþrönÿn cÿbhÿ ordenlÿrini taxmaüa utanûrdûlar. Hamûdan soruøa bil- mÿzdi: “Bÿs sÿn harada olmusan?” Kim dþyöømöødö, kim gizlÿnmiødi; – bunlar artûq qarûøûr, bÿrabÿrlÿøirdi. Zamanûn þz qanunu var – unudulma qanunu. Þlölÿrÿ – øþhrÿt, diri- lÿrÿ – hÿyat. Øaqov zÿngin döymÿsini basdû. Zÿnn etdiyi kimi, qapûnû Klara a÷dû. Ki÷ik, darûsqal dÿhlizdÿ artûq yetÿrincÿ kiøi vÿ qadûn paltolarû asûlmûødû. Toplantûnûn qaynar nÿfÿsi bura da gÿlib ÷atûrdû: øÿn uüultu, radiolanûn sÿsi, qab-qacaüûn cingiltisi, mÿtbÿxin xoø ÿtirlÿri. Klara qonaüûna soyunmaüû tÿklif etmÿmiø, elÿ dÿh liz- dÿcÿ asûlmûø telefon zÿng ÷aldû. Qûz dÿstÿyi gþtördö, danûø- maüa baøladû, sol ÿli ilÿ isÿ israrla Øaqova iøarÿ etdi ki, soyunsun. – Ènk?.. Salam... Necÿ? Sÿn hÿlÿ ÷ûxmamûsan?.. Dÿrhal!.. Ènk, atam inciyÿcÿk... Sÿnin sÿsin dÿ söst ÷ûxûr... Nÿ etmÿk olar, birtÿhÿr gÿl!.. Onda gþzlÿ, mÿn Naranû ÷aüûrûm... Nara! – otaüa tÿrÿf qûøqûrdû. – Gÿl, ÿrin zÿng edir! Paltarûnûzû soyu- nun! (Øaqov artûq øinelini soyunmuødu.) – Qaloølarû da ÷ûxa- rûn. (O, qaloøsuz gÿlmiødi.) – Qulaq as, o gÿlmÿk istÿmir. ßtrafa bu yerlÿrdÿ gþrönmÿmiø ÿtir iyi sa÷an Dotnara – Qolovanovun dediyinÿ gþrÿ, Klaranûn bacûsû, diplomat arvadû – dÿhlizÿ ÷ûxdû. O, gþzÿlliyi ilÿ deyil, rus qadûn tipinin øþhrÿtini tÿøkil edÿn boy-buxunu, sanki, havada sözmÿyi ilÿ diqqÿti cÿlb edirdi. Kþk vÿ yekÿpÿr dÿ deyildi, sadÿcÿ, Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 565
þzön dÿn bÿdgöman, ÿzilib-bözölÿn, ÿl-ayaüa dolaøan cöllöt- lÿrÿ dÿ oxøamûrdû. Bu qadûn elÿ yeriyirdi ki, sanki, ayaüû- nûn altûndakû dþøÿmÿnin bayaqkû vÿ indiki hissÿlÿri, onun bÿdÿninin tutduüu mÿkanûn bayaqkû vÿ indiki hÿcmi tama- milÿ ona mÿxsus idi. O, dÿstÿyi gþtördö vÿ ÿri ilÿ mehribanlûqla danûømaüa baøladû. Qonaüa i÷ÿri ke÷mÿyÿ mane olduüunu baøa döøsÿ dÿ, tÿlÿsmirdi, Øaqov isÿ sakitcÿ durub bu ÿtirli maneÿni gþz dÿn ke÷irirdi. Son vaxtlar bötön qadûnlarûn taxdûüû kobud ÷iyinliklÿrdÿn istifadÿ etmÿmÿsi Dotnaranû daha incÿ vÿ zÿrif gþstÿrirdi: ÷iyinlÿri tÿbiÿtin bÿxø etdiyi vÿ daha yax- øû sû nûn mömkön olmadûüû bir xÿtt boyu qollarûna ke÷irdi. Pal ta rûn da da nÿsÿ bir qÿribÿlik yox deyildi: donu qolsuz idi, lakin bilÿk lÿrdÿ dar, yuxarû hissÿlÿrindÿ kÿsiklÿri olan uzun xÿzli ÷iyin liyi vardû. Rahat dÿhlizdÿ xal÷anûn östönÿ yûüûømûø adamlarûn he÷ birinin aülûna gÿlmirdi ki, bu cilalanmûø telefon dÿstÿyindÿ, ziyafÿtÿ gÿlmÿk istÿmÿyÿn insanûn boø sþhbÿtindÿ bizi hÿr addûmûmûzda izlÿyÿn, hÿtta þlmöø atûn sömöyö i÷indÿn dÿ bizi gödÿn möÿmmalû þlöm gizlÿnmiødir. Bu gön Rubinin øöbhÿli øÿxslÿrdÿn hÿr birinin yeni telefon danûøûqlarûnûn yazûlmasû ilÿ baülû sifariøindÿn sonra – Volodinin mÿnzilindÿ telefon dÿstÿyini ilk dÿfÿ olaraq onun þzö gþtörmöødö – Dþvlÿt Tÿhlökÿsizliyi Nazirliyinin mÿrkÿzi qovøaüûnda Ènnokenti Volodinin sÿsi yazûlan maqnitofon lenti xûøûldamaüa baøladû. Ehtiyatlûlûq Ènnokentiyÿ bir ne÷ÿ gönö telefonla zÿng etmÿmÿyi deyirdisÿ dÿ, bunu etmÿyÿ mÿcbur idi: arvadû onsuz evdÿn ÷ûxmûødû vÿ yazûb qoymuødu ki, axøam mötlÿq qayûnatasûgildÿ olsun. O da getmÿk istÿmÿdiyi ö÷ön zÿng etmÿli olmuødu. Dönÿn, yÿni bu iø dönÿn olmuødu? Sanki, östöndÿn ÷ox, lap ÷ox vaxt ke÷miødi... – sÿfirliyÿ edilÿn zÿngdÿn sonra onun i÷indÿ nÿsÿ hÿrÿkÿtÿ gÿlmiødi, i÷ÿridÿn onu yeyirdi. Tÿsÿvvör dÿ edÿ bilmÿzdi ki, þzönö bu qÿdÿr ÷ox istÿyir,
566 þzönÿ gþrÿ bu qÿdÿr narahat ola bilÿr. Gecÿ onu hÿbs qorxusu börödö – sÿhÿrÿ necÿ ÷ûxacaüûnû bilmirdi ki, ÷ûxûb bir yana getsin. Bötön gönö tÿlaø i÷ÿrisindÿ ke÷di, danûø- dûüû adam larû da eøidÿ vÿ baøa döøÿ bilmirdi. Etdiyi hÿrÿkÿt- dÿn peøman÷ûlûq, iyrÿnc vÿ özöcö qorxu hissi axøama yaxûn biganÿliyÿ ke÷di: nÿ olacaqsa, qoy olsun. ßgÿr bu sonu gþrönmÿyÿn gön iø gönö olsaydû, yÿqin, daha asan olardû. Onda xidmÿt yerindÿ möxtÿlif ÿlamÿtlÿrÿ gþrÿ hiss edÿ bilÿrdi ki, onun Nyu-Yorka, BMT-nin baø qÿrar gahûna gþndÿrilmÿsi özrÿ iø irÿli gedir, yoxsa yox. Amma bazar gönö bunu necÿ bilÿrdi ki, gönön bikar hÿrÿ- kÿtsizliyindÿ dÿ bir tÿhlökÿ gizlÿnirdi? Bötön bu möddÿt ÿrzindÿ ona elÿ gÿlirdi ki, etdiyi hÿrÿ- kÿt aüûlsûzlûqdûr, intihar kimi bir øeydir, þzö dÿ he÷ kÿsÿ xeyir gÿtirmÿyÿn bir intihar. Bu ÿfÿl attaøenin rÿftarû isÿ onun þlkÿsinin, ömumiyyÿtlÿ, mödafiÿyÿ layiq olmadûüûnû gþs tÿrirdi. He÷ nÿ Volodinin iføa olunduüuna iøarÿ etmirdi, lakin þzönön dÿ bixÿbÿr olduüu daxili bir hÿyÿcan onu özördö, baø verÿcÿk fÿlakÿt hissi dÿ getdikcÿ göclÿnirdi, buna gþrÿ dÿ harasa getmÿk, øÿnlÿnmÿk istÿmirdi. Èndi o, arvadûnû dilÿ tutur, bötön insanlarûn xoølarûna gÿlmÿyÿn bir øeydÿn danûødûqlarû zaman etdiklÿri kimi sþz- lÿri uzadûrdû, arvadû isÿ tÿkid edirdi vÿ onun “fÿrdi nitq ahÿn- gi” nin aøkar sezilÿn “formantlar”û nazik maqnit lentinÿ yazû- lûrdû ki, sÿhÿrisi gön sÿs gþröntölÿrinÿ ÷evrilÿrÿk yaø lent halûnda Rubinin qabaüûnda sÿrilsin. Dotti son aylarda qÿbul etdiyi qÿti tonda danûømûrdû, ÿksinÿ, ÿrinin yorüun sÿsindÿn tÿsirlÿnÿrÿk ÷ox yumøaq øÿkil dÿ xahiø edirdi ki, he÷ olmasa, bir saatlûüa gÿlsin. Ènnokenti tÿslim oldu vÿ gÿlÿcÿyini dedi. Lakin dÿstÿyi yerinÿ qoyandan sonra ÿlini dÿrhal ÷ÿk- mÿdi, barmaqlarû ilÿ dÿstÿkdÿn yapûøaraq nÿyi isÿ axûra kimi demÿyibmiø kimi donub qaldû. Onun indiyÿ qÿdÿr bir yerdÿ yaøadûüû vÿ yaøamadûüû vÿ bir ne÷ÿ göndÿn sonra ÿbÿdi tÿrk etmÿyÿ hazûrlaødûüû Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 567
arvadûna deyil, vaxtilÿ masalarûn arasûnda rÿqs etmÿk ö÷ön “Metropol”a apardûüû, bir yerdÿ hÿyatûn nÿ olduüunu dÿrk etmÿyÿ baøladûüû bÿyazsa÷lû doqquzuncu sinif øagirdinÿ yazûüû gÿlirdi. O vaxt hÿr ikisinÿ he÷ bir dÿlil tanûmayan, toyun bir il tÿxirÿ salûnmasû barÿdÿ eøitmÿk belÿ istÿmÿyÿn dÿli bir ehtiras hakim kÿsilmiødi. Aldadûcû zahiri gþrönöølÿr vÿ yalan÷û geyimlÿr arasûnda bizÿ yol gþstÿrÿn bir instinktlÿ onlar bir-birini dözgön tanûya bildilÿr vÿ bir-birini ÿldÿn buraxmaq istÿmÿdilÿr. Ènnokentinin o zaman artûq aüûr xÿstÿ olan anasû bu izdivacûn ÿleyhinÿ idi (hansû ana oülunun evlÿnmÿsinin ÿleyhinÿ olmur ki?), prokuror da möqavimÿt gþstÿrirdi (hansû ata on sÿkkiz yaøûndakû gþzÿl qûzûnû asan lûqla baøqasûna verÿr?). Lakin gözÿøtÿ getmÿli oldular. Cavan lar evlÿn dilÿr vÿ onlar o dÿrÿcÿdÿ xoøbÿxt idilÿr ki, hÿtta ömumi tanûølarû arasûnda, bir nþv, dillÿr ÿzbÿrinÿ dÿ ÷evrildilÿr. Cavanlarûn kÿbin hÿyatû ÿn xoø ÿlamÿtlÿrlÿ baølandû. Onlar cÿmiyyÿtin elÿ bir zömrÿsinÿ aid idilÿr ki, burada piyada gÿzmÿyin, metroda getmÿyin nÿ olduüunu bilmirdilÿr, hÿlÿ möharibÿdÿn ÿvvÿl birbaøa tÿyyarÿni qatarlarûn yataq vaqonlarûndan östön tuturdular, hÿtta mÿnzil øÿraiti ilÿ baülû da narahat olmurdular: gÿldiklÿri hÿr tÿzÿ yerdÿ – Moskva ÿtrafûnda, Tehranda, Suriya sahillÿrindÿ, Èsve÷rÿdÿ gÿnc ailÿni hÿr øeylÿ tÿchiz edilmiø baü evi, villa, mÿnzil gþzlÿyirdi. Hÿyata baxûølarû da öst-östÿ döøördö. ßsas prinsiplÿri dÿ bu idi: istÿklÿ onun ger÷ÿklÿømÿsi arasûnda he÷ bir qadaüa, maneÿ olmamalûdûr. “Biz tÿbii insanlarûq, – Dotnara deyirdi. – Biz riyakarlûq etmirik vÿ gizlÿnmirik: nÿyi istÿyiriksÿ, ona da ÿlimizi uzadûrûq!” Onlar ÿmin idilÿr ki, “hÿyat bizÿ bir dÿfÿ verilir!” Buna gþrÿ dÿ hÿyatdan verÿ bilÿcÿyi hÿr øeyi almaq lazûm idi, bircÿ uøaüûn dönyaya gÿtirilmÿsindÿn baøqa, ÷önki uøaq – varlûüûnûn bötön øirÿlÿrini sömöröb ÷ÿkÿn vÿ ÿvÿzindÿ he÷ nÿ ilÿ, adi minnÿtdarlûq hissi ilÿ belÿ cavab vermÿyÿn bötdör. Bu cör baxûølarû ilÿ onlar yaøadûqlarû øÿraitÿ ideal dÿrÿ- cÿdÿ uyüun gÿlirdilÿr vÿ øÿrait dÿ onlara uyüun idi. Onlar
568 hÿr bir gþrönmÿmiø meyvÿnin dadûna baxmaq, hÿr bir kol- leksiya konyakûnûn lÿzzÿtini duymaq, Rona øÿrab larûnûn Kor- sika øÿrablarûndan, Yer körÿsinin baøqa yer lÿ rindÿ hazûr- la nan øÿrablardan nÿ ilÿ fÿrqlÿndiyini bilmÿk istÿ yir di lÿr. Bötön paltarlardan geymÿk, hÿr bir rÿqs musiqisi altûnda rÿqs etmÿk, bötön kurortlarda ÷immÿk, bötön tamaøalarûn iki aktûna baxmaq, bötön hay-köyÿ sÿbÿb olmuø kitablarû vÿrÿqlÿmÿk istÿyirdilÿr. Qadûn vÿ kiøi ö÷ön ÿn yaxøû yaø sayûlan ilk altû ildÿ bir- birinÿ hÿr øeyi verdilÿr. Bu altû il bÿøÿriyyÿtin ayrûlûqda inildÿdiyi, cÿbhÿlÿrdÿ, øÿhÿr u÷qunlarû altûnda hÿlak olduüu, aüûllarûnû itirmiø bþyöklÿrin þz uøaqlarûnûn son tikÿ ÷þrÿyini oüurlayûb yediklÿri hÿmin o amansûz vÿ sÿrsÿm illÿr idi. Dönyanûn dÿrdi Dotnaradan vÿ Ènnokentidÿn yan ke÷irdi. Hÿyat axû bizÿ bircÿ dÿfÿ verilir!.. Lakin ailÿ hÿyatlarûnûn altûncû ilindÿ, bombardman÷û tÿyyarÿlÿr yerÿ enÿndÿn vÿ toplar susandan, qara pal÷ûq i÷rÿ batmûø tÿbiÿt dir÷ÿlmÿyÿ baølayandan, insanlar hÿr yerdÿ hÿyatûn bizÿ bir dÿfÿ verildiyini xatûrlamaüa baølayandan sonra Ènnokenti torpaüûn bizÿ verÿ bilÿcÿyi bötön maddi nemÿtlÿrÿ qarøû örÿkbulandûrûcû toxluq hiss etmÿyÿ baøladû. O, bu hissdÿn qorxdu, ona qarøû möbarizÿ apardû, gþz- lÿdi ki, þtöb-ke÷ÿr – amma ke÷mirdi. ßn ÿsasû – o, hÿmin bu hissini he÷ cör baøa döøÿ bilmirdi. Èlk baxûødan hÿr øeyi var idi, amma nÿyi isÿ, ömumiyyÿtlÿ, yox idi. Èyirmi sÿkkiz yaølû, he÷ bir xÿstÿliyi olmayan Ènnokenti ÿtrafûnda ömidsizlik duyurdu. Øÿn dostlarû onun gþzöndÿn döøördölÿr, biri ona qaba, o birisi aüûlsûz, ö÷öncösö isÿ hÿddÿn artûq þzönÿvurüun kimi gþrönmÿyÿ baølayûrdû. Þzö dÿ tÿkcÿ dostlarûndan yox, hÿm dÿ Dotnara ÿvÿzinÿ nÿ vaxtsa avropasayaüû Dotti adlandûrdûüû, þzö ilÿ bir hiss etdiyi arvadûndan da ayûrûr vÿ fÿrqlÿndirirdi. Nÿ vaxtsa onu qÿlbinÿ hakim kÿsilÿ bilmiø, ÿn hirsli vaxt- larûnda belÿ dodaqlarûndan bezmÿdiyi – baøqa dodaqlarû he÷ Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 569
vaxt dadmamûødû, baøqasûna rast olmamûødû, bu sÿbÿbdÿn dÿ Dotti gþzÿl vÿ aüûllû qadûnlar arasûnda birinci idi. Bu qadûn birdÿn ona zÿriflikdÿn mÿhrum, dþzölmÿz döøöncÿ tÿrzinÿ malik adam kimi gþrönmÿyÿ baøladû. Dottinin ÿdÿbiyyat, rÿngkarlûq, teatr haqqûnda ÿmin liklÿ sþylÿdiyi bayaüû fikirlÿri xösusilÿ dþzölmÿz olurdu, yer siz sÿslÿnirdi, qulaüûnû dÿlirdi. Onunla susmaq yenÿ dÿ ÿvvÿlki kimi yaxøû olsa da, danûømaq dþzölmÿz idi. Arvadû ilÿ hÿyatû Ènnokentini getdikcÿ daha ÷ox sûxûrdû, lakin Dotti nÿyisÿ dÿyiødirmÿk barÿdÿ eøitmÿk belÿ istÿ- mirdi. Bundan baøqa, ÿgÿr ÿvvÿllÿr Dotti bÿzi ÿøya lar dan vaz ke÷ir vÿ bir øeydÿn baøqa bir øeyin xÿtrinÿ imtina edirdisÿ, indi onun bötön mÿnzillÿrdÿki bötön øey lÿri þz sÿrÿn ca- mûnda saxlamaq ehtirasû qarøûsûalûnmaz hÿd dÿ ÷atmûødû. Parisdÿ ke÷irdiklÿri iki ili Dotti par÷a, ayaq qabû, paltar, ølyapa ilÿ dolu karton qutularûn Moskvaya gþn dÿ ril mÿ sinÿ hÿsr etmiødi. Bu isÿ Ènnokentinin xoøuna gÿlmirdi vÿ o þz mþv qeyini arvadûndan gizlÿtmirdi, lakin mÿqsÿdlÿri ara sûn- dakû fÿrq artdûqca, Dotti þzönö daha ÷ox haqlû say maüa baø- la yûrdû. Onun xoøagÿlmÿz ÷eynÿmÿk tÿrzi, xösusilÿ dÿ mey- vÿ yeyÿndÿ aüzûnû mar÷ûldatmaq vÿrdiøi ÿvvÿldÿnmi var idi, yoxsa sonradan yaranmûødû – Ènnokenti bunu da bilmirdi. ßlbÿttÿ, mÿsÿlÿ dostlarûnda vÿ ya arvadûnda yox, Ènno- kentinin þzöndÿ idi. Onun nÿyi isÿ ÷atûømûrdû, nÿyi – þzö dÿ bilmirdi. Ènnokenti ÷oxdan epikör÷ö kimi tanûnûrdû – onu belÿ adlandûrûrdûlar vÿ þzö dÿ bunu qÿbul edirdi, amma bu adûn nÿ demÿk olduüunu ÿmÿlli bilmirdi. Bir dÿfÿ Moskvada, evlÿrindÿ, bikar÷ûlûqdan aülûna gölmÿli bir fikir – ustadûnûn nÿyi tÿlim etdiyini þyrÿnmÿk fikri gÿldi. Økaflarda vÿfat etmiø anasûndan qalma kitablar arasûnda Epikör haqqûnda kitab axtarmaüa baøladû. Uøaq vaxtûndan yadûnda qalmûødû ki, orada belÿ bir kitab var. Kþhnÿ økaflarûn saf-÷örök edilmÿsi iøinÿ Ènnokenti özöcö tÿnbÿllik, sÿrbÿstlikdÿn mÿhrumluq hissi ilÿ baøladû.
570 O ÿyilib-dözÿlmÿli, aüûr øeylÿri bir yerdÿn gþtöröb baøqa yerÿ qoymalû, tozla nÿfÿs almalû olurdu. Hÿtta bu cör yön- göl iøÿ dÿ þyrÿømÿdiyi ö÷ön tez yoruldu. Amma þzönö ÿlÿ ala bildi. Kþhnÿ økaflardan gÿlÿn tÿzÿ bir hava, sanki, onu daxildÿn yenilÿødirmÿyÿ baølamûødû. Epikör haqqûnda kitabû da tapdû vÿ sonradan hÿtta onu oxudu da, lakin þzö ö÷ön vacib olanû bu kitabda yox, mÿrhum anasûnûn mÿktublarûnda vÿ hÿyatûnda tapdû. Anasûnû isÿ, uøaq vaxtû ona baülû olsa da, he÷ vaxt baøa döøÿ bilmÿmiødi. Hÿtta onun þlömönö dÿ laqeyd liklÿ qarøûlamûødû. Ènnokentinin atasû haqqûnda ilk tÿsÿvvörö erkÿn uøaqlûüû ilÿ, yapma naxûølarla bÿzÿdilmiø tavana ÷ÿkilmiø gömöøö øeypurlarla, “Tonqallarla yöksÿlin, mavi gecÿlÿr” mahnûsû ilÿ baülû idi. O, iyirmi birinci ildÿ Tambov quberniyasûnda ösyan yatûrûlarkÿn hÿlak olmuø atasûnû xatûrlamûrdû, amma ÿtrafûndakû hÿr øey ona atasûndan – vÿtÿndaø möharibÿsi vaxtû matroslarûn komandiri olmuø mÿøhur insandan xÿbÿr verirdi. Atasû haqqûnda hamûdan tÿrif eøidÿn Ènnokentinin þzö dÿ onunla, onun sadÿ xalq naminÿ zÿnginlik i÷indÿ batûb gedÿn varlûlara qarøû möbarizÿsi ilÿ fÿxr edirdi. ßvÿzindÿ hÿmiøÿ qayüûlû, nÿyinsÿ xiffÿtini ÷ÿkÿn, hÿmiøÿ kitablarû vÿ dava-dÿrmanlarû ilÿ mÿøüul olan anasûna yuxarûdan-aøaüû baxûrdû. Döøönmördö ki, anasû tÿkcÿ onunla, onun uøaqlûüû vÿ tÿlÿbatlarû ilÿ mÿøüul deyil, þzönön dÿ hansûsa bir hÿyatû var, bu adam xÿstÿliklÿrdÿn ÿziyyÿt ÷ÿkir vÿ cÿmi qûrx sÿk- kiz yaøûnda vÿfat etdi. Valideynlÿrinÿ bir yerdÿ yaøamaq, demÿk olar ki, nÿsib olmamûødû. Lakin uøaq bu barÿdÿ he÷ fikirlÿømirdi, ana sûn- dan soruømaq isÿ aülûna da gÿlmÿmiødi. Èndi isÿ bötön bunlar anasûnûn mÿktublarû vÿ göndÿ lik- lÿrindÿn sözölÿrÿk onun gþzlÿri qarøûsûnda sÿrgilÿnirdi. Valideynlÿrinin evlÿnmÿsi dÿ evlÿnmÿk olmamûødû. O illÿr- dÿ hÿr øey kimi evlÿnmÿlÿri dÿ tufan sayaüû, kimi þtÿri olmuø- du. Gþzlÿnilmÿz hadisÿlÿr onlarû tez vÿ kobud tÿrzdÿ yaxûn laø- dûrdû, gþröømÿlÿri ö÷ön ÷ox az imkan yaratdû, elÿ bu hadi sÿ lÿr Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 571
dÿ onlarû ÿbÿdi ayûrdû. Bu göndÿliklÿrdÿn ana sû nûn, oülunun tÿsÿvvör etdiyi kimi, atasûnûn hÿyatûna bir ÿlavÿ olmadûüû, ayrûca bir dönya olduüu gþrönördö. Ènnokenti indi þyrÿnirdi ki, anasû bötön þmrö boyu baøqa bir adamû sevib, amma he÷ cör ona qovuøa bilmÿyib. Ola bilÿrdi ki, yalnûz oülunun kar ye- rasû naminÿ þlömönÿ kimi þzönÿ yad bir adû östöndÿ daøûyûb. Økaflarda anasûnûn rÿfiqÿlÿrinin, dostlarûnûn, tanûølarûnûn, indi tamamilÿ unudulmuø vÿ ya da tÿhqirlÿrlÿ xatûrlanan artistlÿrin, rÿssamlarûn vÿ øairlÿrin zÿrif par÷alardan kÿsil- miø rÿngli lentlÿrlÿ baülanmûø mÿktublarû qalmûødû. Gþy tumac özlöklö kþhnÿ dÿftÿrlÿr anasûnûn qÿribÿ xÿtti ilÿ gah rusca, gah da fransûzca yazûlmûødû, sanki, vÿrÿqin östön- dÿ yaralû quøcuüaz ÷apalamûø, orada dûrnaqlarûnûn qÿribÿ izlÿrini qoymuødu. Sÿhifÿlÿrin bir ÷oxu ÿdÿbiyyat gecÿ- lÿ rinÿ, dramatik teatr tamaøalarû ilÿ baülû xatirÿlÿrÿ hÿsr olunmuødu. Anasûnûn þzö kimi sevincdÿn aülayan pÿrÿs- tiø kar lar arasûnda iyun gecÿlÿrinin birindÿ Peterburq vaü- za lûn da Bÿdaye Teatrûnûn truppasûnû qarøûlamalarû ilÿ baülû qeydlÿri onun qÿlbinin dÿrinliklÿrinÿ nöfuz edirdi. Bu sÿhi- fÿ lÿrdÿ tÿmÿnnasûz incÿsÿnÿtin tÿntÿnÿsi duyulurdu. Èndiki vaxtda Ènnokenti elÿ bir truppa xatûrlaya bilmirdi ki, onu qarøûlamaq ö÷ön kimsÿ gecÿni yatmasûn, ÿlbÿttÿ, mÿdÿ- niyyÿt øþbÿsinin möhasibatlûüûn ayûrdûüû pullara göl alûb vaüzala gþndÿrdiklÿrindÿn baøqa. Vÿ indi, ÿlbÿttÿ, qarøû lan- ma vaxtû sevincdÿn aülamaq he÷ kÿsin aülûna belÿ gÿlmirdi. Göndÿliklÿr isÿ daha uzaqlara aparûrdû. “Etik qeydlÿr” adlandûrûlmûø sÿhifÿlÿr dÿ vardû. “Rÿhmdillik – xeyirxah qÿlbin ilk hÿrÿkÿtidir” – dÿftÿrdÿ belÿ yazûlmûødû. Ènnokenti alnûnû qûrûødûrdû. Rÿhmdillik? Bu, rÿhmi gÿlÿn ö÷ön dÿ, rÿhm olunan ö÷ön dÿ utandûrûcû vÿ al÷aldûcû hiss idi – mÿktÿbdÿ vÿ hÿyatda o, belÿ þyrÿnmiødi. “Þzönö he÷ vaxt baøqalarûndan daha haqlû sayma. Baø- qalarûnûn, hÿtta sÿnÿ döømÿn dÿ olsalar, fikirlÿrinÿ hþrmÿtlÿ yanaø”.
572 Bu da yetÿrincÿ kþhnÿ fikir idi. ßgÿr mÿnim dözgön dönyagþröøöm varsa, þzömlÿ möbahisÿ edÿnlÿrÿ necÿ hþr- mÿt edÿ bilÿrÿm? Ènnokentiyÿ elÿ gÿlirdi ki, oxumur, anasûnûn qûrûq sÿslÿ ona dediklÿrini eøidir: “Dönyada ÿn qiymÿtli øey nÿdir? ßdalÿtsizliklÿrdÿ iøti- rak etmÿdiyini dÿrk etmÿk. Onlar sÿndÿn göclödör, onlar olub vÿ olacaq, qoy olsun – amma sÿnin ÿlinlÿ yox”. ßgÿr Ènnokenti göndÿliklÿri altû il ÿvvÿl vÿrÿqlÿsÿydi, bu sÿtirlÿrÿ fikir vermÿzdi. Èndi isÿ o, tÿlÿsmÿdÿn oxuyur vÿ tÿÿccöblÿnirdi: bu sÿtirlÿrdÿ he÷ bir gizli fikir yox idi, olanlarû da aøkar sÿhv idi – o isÿ tÿÿccöblÿnirdi. Anasûnûn vÿ onun rÿfiqÿlÿrinin iølÿtdiyi sþzlÿr dÿ qÿdim dÿbli idi. Onlar tam ciddiyyÿtlÿ bþyök hÿrflÿ yazûrdûlar: Hÿqiqÿt, Xeyir vÿ Gþzÿllik; Xeyir vÿ Øÿr; Etik Èmperativ. Ènnokentinin vÿ onun ÿhatÿsindÿ olan insanlarûn istifa dÿ etdiklÿri sþzlÿr isÿ daha konkret vÿ anlaøûqlû idi: ideyalûlûq, insanpÿrvÿrlik, sÿdaqÿt, mÿqsÿdyþnlölök. Ènnokenti, øöb- hÿ siz, ideyalû, insanpÿrvÿr, sÿdaqÿtli vÿ mÿqsÿdyþnlö (onun yaøûdlarû mÿqsÿdyþnlölöyö hÿr øeydÿn östön tutur vÿ þzlÿ- rindÿ bu keyfiyyÿti tÿrbiyÿ etmÿyÿ ÷alûøûrdûlar) idi, lakin bu økaflarûn qabaüûnda oturanda þzöndÿ ÷atûømayan bir øeyin yaxûnlaødûüûnû hiss edirdi. Burada fotoalbomlar da vardû. Kþhnÿ øÿkillÿr dÿ hÿmi- øÿki kimi þz aydûnlûqlarû ilÿ se÷ilirdi. Bir ne÷ÿ baülama isÿ Peterburq vÿ Moskva teatrlarûnûn afiøalarûndan ibarÿt idi. “Zritel” teatr qÿzeti dÿ. “Vestnik kinematoqrafii” nÿøri dÿ. Necÿ yÿni, bu nÿør o vaxtlar da olub? Möxtÿlif jurnal qalaqlarû da. Adlarûna baxanda belÿ adamûn gþzlÿri ala ca- la nûrdû: “Apollon”, “Zolotoye runo”, “Hiperborey”, “Peqas”, “Mir iskusstva”. Namÿlum rÿsmlÿrin, heykÿllÿrin (Tretya- kov ka da onlardan he÷ ÿsÿr-ÿlamÿt dÿ yox idi), teatr deko ra- si ya la rû nûn reproduksiyalarû. Ona mÿlum olma yan øair lÿ rin øeirlÿri. Özÿrindÿ Ènnokentinin he÷ vaxt eøit mÿ diyi onlar- ca Avropa yazû÷ûsûnûn adlarû olan saysûz-hesabsûz jurnallara Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 573
ÿlavÿlÿr. Nÿinki yazû÷ûlar – burada he÷ kÿsÿ mÿlum olma- yan, batûb getmiø bötþv nÿøriyyatlar vardû: “Qrif”, “Øipov- nik”, “Skorpion”, “Musaqet”, “Alsiona”, “Sirin”, “Spoloxi”, “Loqos”.
Ènnokenti bir ne÷ÿ gön qapûlarû a÷ûq økaflarûn qabaüûnda oturdu, bu hava ilÿ, bir vaxtlar atasûnûn belindÿ qumbara, ÿynindÿ qara plaø, ÿlindÿ ×K-nûn axtarûø orderi daxil olduüu vÿfat etmiø anasûnûn kþhnÿ dönyasû ilÿ nÿfÿs aldû, nÿfÿs aldûqca da zÿhÿrlÿndi. Bu sarû sÿhifÿlÿrdÿn Ènnokentiyÿ bötön cÿrÿyanlarû, ide ya la rûn toqquømasû, fantaziya azadlûüû vÿ qarøûdan gÿlÿn fÿlakÿt hissi ilÿ dolu Onuncu illÿrin, inqilabdan ÿvvÿlki sonuncu onilliyin Rusiyasû baxûrdû. Ènnokentiyÿ hÿm mÿktÿbdÿ, hÿm dÿ institutda bu dþvrö bötön Rusiya tari- xi nin ÿn bÿdnam, ÿn naömid (o dÿrÿcÿdÿ naömid ki, ÿgÿr bol øe vik lÿr kþmÿk ÿllÿrini uzatmasaydûlar, Rusiya þz-þzönÿ ÷örö yöb mÿhv olacaqdû) illÿri hesab etmÿyi þyrÿtmiødilÿr. Bu onillik, doürudan da, boøboüaz, bÿzÿn hÿddÿn artûq þzöndÿnrazû, bÿzÿn dÿ olduqca aciz bir dþvr olmuødu. Amma gþrön hÿmin illÿrdÿ necÿ fikirlÿr sþylÿnilib, necÿ ide ya lar yaranûb! Ènnokenti baøa döødö ki, bu dþvrö oüurluqla ondan giz- lÿdiblÿr. Dotnara isÿ ÿrini hansûsa bir Kreml gecÿsinÿ ÷aüûrmaüa gÿlmiødi. Ènnokenti ona mÿnasûz baxûøla baxdû, sonra fikrini cÿmlÿdi, hamûnûn hamû ilÿ tam razû olacaüû, hamûnûn birinci tostu yoldaø Stalinin saülûüûna i÷mÿk ö÷ön cÿld ayaüa duracaüû, sonra isÿ, artûq yoldaø Stalinsiz, bolluca yeyib- i÷ÿcÿyi, kart oynayacaüû tÿmtÿraqlû mÿclisi qabaqcadan tÿsÿvvör etdi. Yayüûn vÿ uzaq döøöncÿlÿrindÿn ayrûlaraq gþzlÿri ilÿ arvadûnûn yanûna qayûtdû – ondan tÿk getmÿyi xahiø etdi. Dotnara heyrÿtlÿndi: kþhnÿ albomlarda eøÿlÿnmÿyi dÿvÿtli ziyafÿtin canlû hÿyatûndan necÿ östön tutmaq olar? Uøaqlûüûnûn dumanlû, he÷ vaxt unudulmayan xatirÿlÿri ilÿ
574 baülû tapûntûlar Ènnokentiyÿ ÷ox øey deyirdi, arvadûna isÿ he÷ nÿ demirdi. Anasû istÿdiyinÿ nail oldu: tabutundan qalxaraq oülunu gÿlininin ÿlindÿn aldû. Bir dÿfÿ hÿrÿkÿtÿ baølayan Ènnokenti artûq dayana bil- mirdi. ßgÿr onu bir øeydÿ aldadûblarsa, ola bilÿr ki, baøqa øeydÿ dÿ, daha baøqa bir øeydÿ dÿ aldadûlûb? Son illÿr tÿnbÿllÿømiø, oxumaüa hÿvÿssizlÿømiø Ènno- kenti (karyerasû þzönö fransûz dilindÿ sÿrbÿst hiss etmÿsi özÿrindÿ qurulmuødu ki, bu vÿrdiøi dÿ uøaqlûüûnda ana sûn- dan ÿxz etmiødi) kitablarûn östönÿ döødö. Bötön kötlÿømiø, yorulmuø ehtiraslarû bir ehtirasla – oxumaq ehtirasû ilÿ ÿvÿzlÿndi: oxumaq! Oxumaq! Ancaq mÿlum oldu ki, oxumaq da bacarûq tÿlÿb edir. Bu, sadÿcÿ, gþzlÿrini sÿtirlÿrin östöndÿ gÿzdirmÿk deyil. Ènnokentiyÿ ÿyan oldu ki, o, ictimaiyyÿtin maüarasûnda bþyömöø, sinfi möbarizÿ dÿrisinÿ börönmöø vÿhøidÿn baø- qa kimsÿ deyil. Bötön tÿhsili ilÿ bir kitablara inanmaüa, o biri kitablarû isÿ oxumadan rÿdd etmÿyÿ þyrÿdilmiødi. Gÿnc yaølarûndan onu dözgön olmayan kitablardan qoru- yur dular, ancaq dözgönlöyö qabaqcadan mÿlum olan kitab- lar oxuyurdu vÿ buna gþrÿ dÿ möÿllifin hÿr sþzönÿ inan- maüa, onun iradÿsinÿ tam tabe olmaüa vÿrdiø etmiødi. Èndi isÿ, bir-birinÿ zidd möÿlliflÿri oxuyarkÿn, o, ÿvvÿl birinin, sonra baøqasûnûn, daha sonra da ö÷öncö möÿllifin tÿsiri altûna döømÿyÿ bilmirdi. ßn ÷ÿtini isÿ kitabû bir yana qoyub döøönmÿk idi. ... Niyÿ On yeddinci ilin inqilabû – onu hÿtta inqilab adlandûrmaüa da utanûrdûlar – Fevral inqilabû ÿhÿmiyyÿt siz bir xûrdalûq kimi sovet tÿqvimlÿrindÿn döømöødö? Ancaq ona gþrÿmi ki, gilyotin iølÿmirdi? ×ar yûxûldû, altû yöz illik rejim bircÿ tÿkanla aødû vÿ he÷ kÿs tacû qaldûrmaüa tÿlÿs- mÿdi, hamû mahnû oxuyurdu, deyib-gölördö, bir-birini tÿbrik edirdi. Jdanov vÿ Øerbakov kimi yaülû donuzlarûn ad gönlÿri- nin qeyd edildiyi tÿqvimdÿ belÿ bir gönÿ yer tapûlmadû? Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 575
ßksinÿ, hÿlÿ iyirminci illÿrdÿ bötön kitablarûmûzda ÷ev- ri liø adlandûrûlan Oktyabr bÿøÿr tarixinin ÿn mþhtÿøÿm inqi- labû kimi gþylÿrÿ qaldûrûldû. Bÿs On yeddinci ilin oktyabrûnda Kamenevi vÿ Zinovyevi nÿdÿ gönahlandûrmûødûlar? Burjua- zi yaya inqilabûn sirrini a÷maqda! Mÿgÿr kraterdÿn gþrönÿn vulkanûn qarøûsûnû almaq olar? Mÿgÿr hava haqqûnda mÿlu- mat alûb tufanûn yolunu kÿsmÿk olar? Yalnûz dar sui-qÿsdin östö a÷ûla bilÿr! Oktyabrda mÿhz ömumxalq partlayûøûnûn kortÿbiiliyi yox idi, siqnal özrÿ sui-qÿsd÷ilÿr toplaømûødûlar... Bu arada Ènnokenti Parisÿ tÿyinat aldû. Burada onun dön- ya dakû möxtÿlif mþvqelÿrin bötön ÷alarlarûna vÿ bötön rus möha cir ÿdÿbiyyatûna ÿli ÷atûrdû (amma yenÿ dÿ kitab kþøk- lÿri nin qabaüûnda otÿrÿf-butÿrÿfÿ boylanûrdû). O oxuya, oxu ya bilÿr di! – ÿgÿr ondan da qabaq xidmÿt etmÿk lazûm gÿlmÿsÿydi. Bu vaxta kimi ÿn yaxøû, ÿn uüurlu hesab etdiyi iøini, xid- mÿtini o, ilk dÿfÿ iyrÿnc bir øey kimi gþrdö. Sovet diplomatû olmaq tÿkcÿ hÿr gön saülam beyinli insanlarûn göldöyö miskin sþzlÿr danûømaq demÿk deyildi, bu hÿm dÿ iki dþø qÿfÿsinÿ, iki alûna malik olmaq demÿk idi vÿ bu haqda Klaraya da danûømûødû. ßsas iø ikinci, gizli iø idi: øifrlÿnmiø øÿxslÿrlÿ gþröømÿk, mÿlumat toplamaq, tÿlimatlar þtörmÿk, pul þdÿmÿk. Øÿn vÿ cavan vaxtlarûnda, bþhrandan ÿvvÿl, Ènnokenti bu sÿhnÿarxasû fÿaliyyÿti qÿbahÿtli saymûrdû, onu hÿtta maraqlû hesab edir vÿ hÿvÿslÿ bu iøi gþrördö. Èndi isÿ bu iø örÿyincÿ deyildi, ondan zÿhlÿsi gedirdi. ßvvÿllÿr Ènnokentinin hÿqiqÿti belÿ idi: hÿyat bizÿ bir dÿfÿ verilir. Èndi isÿ yetkinlÿømiø tÿzÿ hissi ilÿ þzöndÿ vÿ dönyada yeni bir qanun olduüunu duyurdu: vicdan da bizÿ yalnûz bir dÿfÿ verilir. ßldÿn verilmiø hÿyatûn geri qaytarûlmasû mömkön olma- dûüû kimi, lÿkÿlÿnmiø vicdanû da geri qaytarmaq olmur. Lakin Ènnokentinin yanûnda elÿ bir adam yox idi ki, döøöndöklÿrini ona danûøa bilsin. Hÿtta arvadûna da danûøa
576 bilmÿzdi. Arvadû ÿrinin vÿfat etmiø anasûna qarøû dir÷ÿl miø mehribanlûüûnû baøa döømÿdiyi kimi, ÿrinin bir dÿfÿ olub ke÷miø vÿ he÷ vaxt tÿkrarlanmayacaq hadisÿlÿrlÿ maraq lan- masûnû da baøa döømördö. Onun xidmÿtinÿ nifrÿt etdiyini bilsÿydi, bu, Dottini dÿhøÿtÿ gÿtirÿrdi, axû onlarûn parlaq vÿ gur hÿyatû mÿhz bu xidmÿtÿ ÿsaslanûrdû. Ke÷ÿn il arvadûna qarøû yadlaømasû elÿ bir hÿddÿ gÿlib ÷atmûødû ki, bundan sonra döøöndöklÿrini ona a÷masû artûq tÿhlökÿli ola bilÿrdi. Mÿzuniyyÿtÿ qayûtdûüû Sovet Èttifaqûnda da Ènnokenti- nin yaxûn adamlarû yox idi. Klaranûn sadÿlþvh hekayÿtindÿn tÿsirlÿnÿrÿk bir anlûüa ömid etmiødi ki, bÿlkÿ dÿ, onunla danûømaq asan olar. Amma hÿmin o gÿzintinin ilk cöm lÿ lÿ- rindÿn vÿ addûmlarûndan Ènnokenti gþrdö ki, bu cÿn gÿl lik- lÿri dÿ yarmaq, bu döyönlÿri dÿ a÷maq, sûndûrmaq mömkön olan iø deyil. Nÿ ö÷önsÿ onu arvadûnûn bacûsûna yaxûn edÿcÿk bir iøi gþrmÿk, arvadûndan ona øikayÿtlÿnmÿk dÿ istÿmÿdi. Sÿbÿb isÿ belÿ idi. Burada daha bir qÿribÿ qanun özÿ ÷ûxdû: cismÿn sÿnÿ xoø olmayan qadûnla anlaømanû inkiøaf etdir mÿk mÿnasûzdûr; nÿ ö÷önsÿ dodaqlar qapanûr, hÿr øeyi danûø maüa göc qalmûr, sþhbÿt etmÿk ö÷ön ÿn a÷ûq, ÿn aydûn sþzlÿr tapûlmûr. Dayûsûnûn yanûna isÿ o dÿfÿ gedib ÷ûxmadû, he÷ hazûr laø- madû, niyÿ axû? – boø yerÿ vaxt itirÿcÿkdi. Boø ah-uflardan, xariclÿ baülû suallardan baøqa bir øey olmayacaqdû. Daha bir il ke÷di – Parisdÿ vÿ Romada. Romaya tÿk get- miødi, Dotti Moskvada idi. Qayûdandan sonra mÿlum oldu ki, arvadûnû baø qÿrargahûn bir zabiti ilÿ bþlöøöb. Arvadû da tÿrs liyinÿ salûb etdiyini danmûrdû, ÿksinÿ, gönahû bötönlöklÿ Ènno ken tinin boynuna qoyurdu: niyÿ bÿs onu tÿk qoyub getdi?
Ènnokenti dÿ nÿ itki, nÿ dÿ aürû duymadû, ÿksinÿ, yön- göllök hiss etdi. Hÿmin vaxtdan sonra dþrd ay idi ki, nazir- likdÿ qulluq edirdi, hÿmiøÿ Moskvada olurdu, amma yad adamlar kimi yaøayûrdûlar. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 577
Boøanmadan sþhbÿt belÿ gedÿ bilmÿzdi – boøanma diplomat ö÷ön þlömcöl ola bilÿrdi. Ènnokentini isÿ Nyu-Yorka, BMT-yÿ gþndÿrmÿk istÿ yir- dilÿr.
Yeni tÿyinatû onun xoøuna gÿlirdi – hÿm dÿ qorxudurdu. Ènnokenti BMT ideyasûnû sevmiødi – nizamnamÿni yox, ideyanû. Ömumi kompromis vÿ xeyirxah tÿnqid øÿraitindÿ bu tÿøkilat necÿ dÿ faydalû ola bilÿrdi. Ènnokenti bötönlöklÿ dön ya hþkumÿti tÿrÿfdarû idi. Bundan baøqa dönyanû nÿ xilas edÿ bilÿrdi?.. Ancaq bu fikirlÿ BMT-yÿ birmalûlar vÿ ya hÿbÿ- øis tan lûlar gÿlirdilÿr. Onu isÿ arxadan dÿmir yumruq itÿlÿyirdi – baøqa mÿqsÿd ö÷ön. Onu BMT-yÿ dÿ mÿxfi tapøûrûqla, gizli niy yÿtlÿ, ikinci yaddaøla, zÿhÿrli daxili tÿlimatla itÿlÿyirdilÿr. Moskvada olduüu bu aylarda Ènnokenti dayûsûnûn yanûna Tverÿ getmÿyÿ dÿ vaxt tapdû.
Yüklə 6,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|