Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin
Yüklə 6,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
72 Ayaqlarûnda zÿiflik hiss edÿn Rubin masanûn arxasûna ke÷ib oturdu, sinÿsini onun qûraüûna sþykÿdi. Soloqdinin dÿlillÿrini necÿ hiddÿtlÿ rÿdd etmiø olsa da, bun lar da hansûsa bir hÿqiqÿt mÿqamûnûn da olduüunu baøa döøör vÿ bu sÿbÿbdÿn daha ÷ox ÿzab ÷ÿkirdi. Bÿli, özv lök bilet lÿ ri nin hazûrlanmasûna sÿrf olunan kartona da layiq olma- yan kom somol÷ular da var. Bÿli, xösusÿn dÿ ÿn yeni nÿsil- lÿr ara sûnda lÿyaqÿt meyarlarû laxlamûødûr, insan lar mÿnÿvi hÿrÿ kÿt vÿ gþzÿl davranûø hissini itirirlÿr. Balûq vÿ cÿmiy yÿt baø dan iylÿnir, gÿnclÿr kimdÿn nömunÿ gþtör sön lÿr axû? Kþhnÿ cÿmiyyÿtlÿrdÿ bilirdilÿr ki, mÿnÿviyyat ö÷ön kil- sÿ vÿ nöfuzlu keøiø lazûmdûr. Lap elÿ indinin þzöndÿ, hansû pol yak kÿndlisi ksþndzön 1 mÿslÿhÿti olmadan hÿyatûnda han sûsa ciddi bir addûm atar? Bu gön sovet þlkÿsi ö÷ön insanlarûn mÿnÿviyyatûnûn xilas edilmÿsi, bÿlkÿ dÿ, Volqa-Don kanalûndan vÿ Anqa ra- tikintidÿn daha vacibdir! Bÿs bunu necÿ etmÿli? Hÿmin mÿqsÿdÿ nail olmaqda Rubinin artûq qaralama variantûnda hazûrlayûb qurtarmûø oldu üu “Mölki mÿbÿdlÿrin yaradûlmasû haqqûnda layihÿ” kþmÿk edÿ bilÿrdi. Bu gecÿ, nÿ qÿdÿr ki yuxusuzluqdur, onu tam iølÿyib qurtarmaq, sonra isÿ gþröø vaxtû azadlûüa þtör mÿk lazûmdûr. Orada ÷ap edib partiyanûn MK-na da gþn- dÿ rÿrlÿr. Þz imzasû ilÿ gþndÿrÿ bilmÿz – MK-da inciyÿ bilÿr- lÿr ki, bu cör vacib mÿslÿhÿtlÿri onlara siyasi mÿhbus verir. Lakin anonimlik dÿ yaramûr. Qoy cÿbhÿ÷i dostlarûn dan 1 Ksþndz – polyak katolik keøiøi 686 kimsÿ imzalasûn – möÿllif øþhrÿtini Rubin yaxøû iø naminÿ hÿvÿslÿ qurban verÿr. Baøûndakû aürû dalüalarûna dþzmÿyÿ mÿcbur qalan Rubin, sadÿcÿ, vÿrdiø etdiyi ö÷ön trubkasûnû “Zolotoye runo 1 ” ilÿ doldurdu. O indi nÿinki tötön ÷ÿkmÿk istÿmirdi, hÿtta iyin- dÿn belÿ iyrÿnirdi – trubkasûnû töstölÿdÿ-töstölÿdÿ layi hÿ yÿ gþz gÿzdirmÿyÿ baøladû. Alt paltarûnûn östöndÿn ÷iyninÿ atdûüû øineldÿ, taxtalarû pis yonulmuø, östö ÷þrÿk qûrûntûlarû vÿ papiros kölö ilÿ ÷irk- lÿnmiø masa arxasûnda, hÿrdÿnbir yarûyuxulu dustaqlarûn gecÿ ehtiyaclarûna gþrÿ qa÷ûødûüû söpörölmÿmiø dÿhlizin kÿsif havasûnda adsûz möÿllif ÷oxsaylû vÿrÿqÿlÿrÿ iri xÿtlÿ tÿlÿsik yazdûüû tÿmÿnnasûz layihÿsini nÿzÿrdÿn ke÷irirdi. Layihÿnin preambula hissÿsindÿ ÿhalinin onsuz da yök- sÿk olan mÿnÿvi sÿviyyÿsinin daha da yöksÿyÿ qaldûrûlmasû, inqilabi, mölki ildþnömlÿrinÿ vÿ ailÿ hadisÿlÿri ilÿ baülû mÿrasimlÿrin tÿntÿnÿli ke÷irilmÿsi yolu ilÿ bu cör tÿdbirlÿrÿ daha bþyök þnÿm verilmÿsi zÿrurÿtindÿn danûøûlûrdû. Bunun ö÷ön isÿ hÿr yerdÿ arxitektura baxûmûndan mþhtÿøÿm vÿ bötön ÿtraf mÿkan özÿrindÿ hakim mþvqe tutan Mölki Mÿbÿd lÿrin tÿsis edilmÿsinin vacibliyi qeyd olunurdu. Sonra isÿ paraqraflara bþlönmöø ayrû-ayrû bþlmÿlÿr özrÿ iøin tÿøkilati tÿrÿfi øÿrh edilirdi, ÷önki bu mÿsÿlÿni rÿis- lÿrÿ etibar etmÿk olmazdû: yaøayûø mÿntÿqÿlÿrindÿ mölki mÿbÿd lÿr hansû miqyaslar vÿ hansû ÿrazi vahidlÿri nÿzÿrÿ alûn maqla tikilir; bu mÿbÿdlÿrdÿ mÿhz hansû tarixlÿr qeyd olu nur; ayrû-ayrû mÿrasimlÿr nÿ qÿdÿr davam edir. Hÿddi- böluüa ÷atanlarûn xalqûn kötlÿvi toplantûsû qarøûsûnda qrup- lar özrÿ partiyaya, vÿtÿnÿ vÿ valideynlÿrinÿ sÿdaqÿt andû i÷mÿlÿri tÿklif olunurdu. Layihÿdÿ tÿkidlÿ qeyd edilirdi ki, mÿbÿd xidmÿt÷ilÿri- nin pal tar larû da qeyri-adi olmalû vÿ þz sahiblÿrinin aü qar kimi tÿmiz li yi nÿ dÿlalÿt etmÿlidir. Mÿrasim formullarû ritmik baxûm dan dÿqiq hesab lanmalûdûr. Mÿbÿdÿ gÿlÿnlÿrin he÷ 1 Zolotoye runo – tцtцn nþvц Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 687
bir hissinÿ tÿsir imkanû qa÷ûrûlmamalûdûr: mÿbÿdin havasû- nûn ÿla hid dÿ rayihÿsindÿn, melodik musiqi vÿ mahnûlar dan, rÿngli øöøÿ lÿr dÿn vÿ projektorlardan istifadÿ edilmÿsin dÿn, mÿbÿdin divar la rû nûn ÿhalinin estetik zþvqönön inkiøaf etdi- rilmÿsinÿ xid mÿt edÿn bÿdii tÿrzdÿ bÿzÿdilmÿsindÿn baø la- mûø, bötön lök dÿ onun memar lûq ansamblûna kimi he÷ nÿ yad dan ÷ûxma malûdûr. Layihÿnin hÿr bir kÿlmÿsini ÿzabla, ÿziyyÿtlÿ sinonimlÿr sûrasûndan se÷mÿk lazûm gÿlmiødi. Dayaz, dar döøöncÿli insanlar ehtiyatsûz iølÿnmiø bircÿ sþzdÿn dÿ nÿticÿ ÷ûxara bilÿrdilÿr ki, guya, möÿllif Mÿsihsiz xristian mÿbÿdlÿrini bÿrpa etmÿk istÿyir – amma bu qÿti belÿ deyildi! Tarixi analogiya hÿvÿskarlarû möÿllifi Robespyersayaüû Ali Varlûüa pÿrÿstiødÿ gönahlandûra bilÿrdilÿr – bunlar isÿ ÿlbÿttÿ, tamamilÿ, tamamilÿ baøqa øeylÿr idi!!! Möÿllif yeni... din xadimlÿri yox, layihÿdÿ yazûldûüû kimi, mÿbÿd xidmÿt÷ilÿri haqqûnda fÿsli ÿn þzönÿmÿxsus fÿsil sayûrdû. O hesab edirdi ki, layihÿnin uüurlu alûnmasûnûn a÷arû þlkÿ dÿ þzlÿrinin tamamilÿ qösursuz vÿ tÿmÿnnasûz hÿyatû ilÿ xalqûn mÿhÿbbÿtini vÿ inamûnû qazana bilmiø xidmÿt÷i lÿr korpusunun formalaødûrûlmasûna nail oluna bilinmÿ sin dÿ- dir. Partiya instansiyalarûna mÿbÿd xidmÿt÷ilÿri kurslarûna namizÿdlÿrin se÷ilmÿsi vÿ onlarûn hazûrda icra etdiklÿri istÿ nilÿn iødÿn azad edilmÿlÿri tþvsiyÿ olunurdu. Èlkin kadr ÷atûø mazlûüû aradan qaldûrûlandan sonra bu kurslar, ildÿn-ilÿ daha da uzanaraq, xidmÿt÷ilÿrÿ geniø tÿhsil vermÿli vÿ xösu- silÿ dÿ elokvensiyanû 1 þzöndÿ ehtiva etmÿlidirlÿr. (Layihÿ cÿsarÿtlÿ tÿsdiqlÿyirdi ki, þlkÿmizdÿ natiqlik sÿnÿti tÿnÿz- zölÿ uüramûødûr: bu, bÿlkÿ dÿ, ona gþrÿ baø vermiødir ki, daha he÷ kÿsi inandûrmaq lazûm gÿlmir, ÷önki ÿhali doüma dþvlÿtini onsuz da qeyd-øÿrtsiz dÿstÿklÿyir.) Belÿ namönasib vaxtda xÿstÿlÿnmiø dustaüûn yanûna he÷ kÿsin gÿlmÿmÿsi isÿ Rubini tÿÿccöblÿndirmirdi. Belÿ øeylÿri ÿks-kÿøfiyyatlarda vÿ yatablarda ÷ox gþrmöødö. 1 Áÿlagÿtli nitq, inandûrûcû olmaq, sÿlis danûømaq (lat.: eloqetia) 688 Ona gþrÿ dÿ qapûda a÷ar øaqqûldayanda Rubin sÿk sÿndi, qorxdu ki, onu gecÿyarûsû nÿzÿrdÿ tutulmamûø iølÿ mÿø üul ikÿn yaxalayacaqlar vÿ buna gþrÿ usandûrûcû cÿza verÿcÿk- lÿr. Tez kaüûzlarûnû, tötönönö, kitablarûnû yûüûødûrdû: qa÷ûb otaqda gizlÿnmÿk istÿdi, amma artûq gec idi: enlikörÿk, a÷ûq qapûda durmuø kobud sifÿtli starøina onu gþrmöødö vÿ ÷aüûrûrdû. Rubin ayûldû. Dÿrhal da atûldûüûnû, kþmÿksiz qaldûüûnû vÿ lÿyaqÿtinin tÿhqir olunduüunu hiss etdi. – Starøina, – nþvbÿt÷i kþmÿk÷isinÿ yavaø-yavaø yaxûn la- øa raq dedi, – mÿn artûq ö÷öncö saatdûr ki, feldøer istÿyirÿm. Mÿn DTN-in hÿbsxanalar idarÿsinÿ feldøerdÿn vÿ sizdÿn øika yÿt edÿcÿyÿm. Starøina isÿ barûødûrûcû tÿrzdÿ cavab verdi: – Rubin, bundan tez he÷ cör mömkön deyildi, mÿndÿn asûlû olmayûb. Gedÿk. Starøиnadanasûlûolanbircÿøeyoidiki,øaraøkanûnÿnmÿr- di ma zar dustaqlarûndan birinin coøduüunu bilÿndÿn sonra gedib leytenantûn qapûsûnû dþymöødö. Ona uzun möd dÿt cavab vermÿmiødilÿr, sonra isÿ feldøer qapûnû arala mûødû vÿ tez dÿ yoxa ÷ûxmûødû. Nÿhayÿt, qaøqabaqlû leytenant tibb mÿn tÿ qÿ sin dÿn ÷ûxmûø vÿ starøinaya Rubini gÿtirmÿyÿ icazÿ vermiødi. Rubin øinelini geyinib döymÿlÿrini baüladû ki, alt paltarû gþrönmÿsin. Starøina onu øaraøka zirzÿmisinin dÿhlizi ilÿ apardû, trapla hÿbsxananûn qarla þrtölmöø hÿyÿtinÿ qaldûrdû. Aü qar dÿnÿlÿrinin fasilÿsiz yerÿ döødöyö vÿ bu sÿbÿbdÿn dÿ yerin vÿ gþyön özönön øÿkillÿrdÿki kimi ÷oxsaylû aü xÿtlÿrlÿ cûzûldûüû sakit gecÿdÿ starøina vÿ Rubin hava kimi yumøaq qarûn östöndÿ dÿrin ayaq izlÿri qoya-qoya hÿyÿti ke÷dilÿr. Hÿyÿtdÿ, gecÿ iøûqlarûndan qonur töstö rÿngi almûø buludlu sÿma altûnda, saqqalûnda vÿ hÿrarÿtli yanaqlarûnda altûbucaqlû ulduzcuqlarûn yumøaq tÿmaslarûnû duyan Rubin yerindÿcÿ donub qaldû, gþzlÿrini baüladû. Onun canûna qûsa olduüu ö÷ön daha iti yaøanan sakitlik hÿzzi yayûldû – he÷ Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 689
yerÿ getmÿmÿk, he÷ nÿ xahiø etmÿmÿk, he÷ nÿ istÿmÿmÿk – gecÿ sÿhÿrÿ kimi yalnûz belÿcÿ, aüaclar kimi lÿzzÿtlÿ, xoø- bÿxtlik i÷rÿ yerindÿcÿ durmaq, bötön bÿdÿni ilÿ qar dÿnÿ- cik lÿrini tutmaq – hÿyatûn, bötön varlûüûnûn sÿadÿti mÿhz bu ola bilÿrdi. Elÿ hÿmin an Marfinodan bir kilometrdÿn dÿ az aralû ke÷ÿn dÿmir yolundan bu gecÿdÿ xösusilÿ tÿnha gþrönÿn, insanûn qÿlbinÿ nöfuz edÿn, yaøûnûn zenit illÿrinÿ ÷atmûø insa nûn yadûna gÿlÿcÿkdÿ ÷ox øeylÿr vÿd edÿn uzaq uøaq lû- üûnû salan uzun-uzadû parovoz fiti eøidildi. Yarûmca saat belÿcÿ dursaydû – þzönÿ gÿlÿrdi, qÿlbÿn vÿ ruhÿn saülamlaøardû, gecÿdÿ sÿslÿnÿn parovoz fitlÿri haqqûnda riqqÿtli bir øeir yazardû. Eh, kaø möhafizÿ÷inin dalûnca getmÿmÿk mömkön olaydû!.. Möhafizÿ÷i isÿ øöbhÿli-øöbhÿli dþnöb ona baxûrdû: bu adam gecÿ qa÷ûøû planlaødûrmayûb ki? Rubinin ayaqlarû möÿyyÿn olunmuø istiqamÿtdÿ addûm- lamaüa baøladû. Feldøer qadûn yuxudan pþrtmöødö, yanaqlarûnda qan oynayûrdû. ßynindÿ gimnastyorkanûn vÿ ya yubkanûn östön- dÿn deyil, yöngöl gecÿ paltarûnûn östöndÿn geyinilmiø vÿ kÿmÿrlÿ ÷ÿkilmiø aü xalat vardû. Hÿr bir dustaq, o cömlÿdÿn dÿ Rubin istÿnilÿn vaxt belÿ möøahidÿlÿr edÿ bilÿrdi, ancaq indi Rubinin fikirlÿri bötön gecÿni ona ÿzab vermiø bu qaba arvadûn sÿviyyÿsinÿ enmÿdi. – Xahiø edirÿm, aürûkÿsici vÿ yuxusuzluq ÿleyhinÿ bir øey verin, amma löminal yox. Mÿnÿ dÿrhal yuxulamaq lazûmdûr. – Yuxusuzluq ÿleyhinÿ he÷ nÿ yoxdur, – feldøer mexa- niki cavab verdi. – Siz-dÿn xa-hiø e-di-rÿm! – Rubin bir dÿ dedi. – Sÿhÿr tezdÿn nazir ö÷ön iølÿmÿliyÿm. Mÿn isÿ yata bilmirÿm. Nazirin adûnûn ÷ÿkilmÿsi, bir dÿ Rubinin axûra kimi bu toz dÿrmanûnû tÿlÿb edÿcÿyini baøa döøÿn feldøer adÿtinÿ xilaf ÷ûxdû, ona dÿrman vermÿli oldu.
690 O, økafdan dÿrmanû ÷ûxartdû vÿ Rubini onu dÿrhal, otaq- dan ÷ûxmadan i÷mÿyÿ mÿcbur etdi (hÿbsxana tibb nizam- namÿsinÿ gþrÿ istÿnilÿn dÿrman silah sayûlûrdû vÿ dustaüûn ÿlinÿ verilÿ bilmÿzdi, ancaq onun aüzûna tþkölÿ bilÿrdi). Rubin saatû soruødu, dþrdön yarûsû olduüunu bildi vÿ geri qayûtdû. Hÿyÿti bir dÿ ke÷ÿrkÿn iki yöz-beø yöz vatlûq zona fÿnÿr- lÿri ilÿ iøûqlandûrûlan cþkÿlÿrÿ altdan yuxarû nÿzÿr saldû, qar iyi gÿlÿn havanû dÿrindÿn ciyÿrlÿrinÿ ÷ÿkdi, aøaüû ÿyildi, bir ne÷ÿdÿfÿulduzvarи,÷ÿkisiz,cisimsiz,buzkimisoyuqqarla özönö sörtdö, onu aüzûna doldurdu. Vÿ ruhu dönyanûn tÿravÿtinÿ qovuødu.
Yataq otaüûndan yemÿkxanaya a÷ûlan qapû þrtölmÿmiødi, divar saatûnûn baøqa sÿslÿrÿ qarûøaraq dÿrhal sþnöb get mÿ- yÿn bÿrk sÿsi eøidildi. Bu saat ne÷ÿninsÿ yarûsûnda Adam Roytman dolab÷anûn östöndÿ aram-aram taqqûldayan qol saatûna baxmaq istÿdi, amma qorxdu ki, iøûüû yandûrsa arvadûnû narahat edÿr. Arvadû qismÿn bþyrö östÿ, qismÿn da yanaüûnû ÿrinin ÷iyninÿ sþykÿyÿrÿk özöaøaüû yatûrdû. Artûq beøinci il idi ki, evlÿnmiødilÿr, lakin hÿtta yarû- yuxulu vÿziyyÿtdÿ dÿ arvadûnûn yanûnda olmaüûndan, bu cör mÿzÿli tÿrzdÿ yatmaüûndan, daim soyuqdan donan ayaq pÿncÿlÿrini onun ayaqlarû arasûnda qûzûødûrmaüûndan canû na bir nÿvaziøin yayûldûüûnû hiss edirdi. Adam narahat yuxudan yenicÿ ayûlmûødû. Yenidÿn yuxu- lamaq istÿyirdi, lakin axøamkû yeniliklÿri, sonra da iødÿki xoøagÿlmÿz hallarû xatûrladû, fikirlÿri topalaøûb qarûødû, gþz qapaqlarû ayrûldû – yatmaüa cÿhd belÿ etmÿyin tamamilÿ faydasûz olduüu bir gecÿ oyaqlûüû yarandû. Axøamdan Makarûqinlÿrin mÿnzilindÿn gÿlÿn hay-köy, tappûltû, mebelin yerinin dÿyiøilmÿsi artûq ÷oxdan kÿsilmiødi.
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 691
Pÿrdÿlÿrin aralû qaldûüû yerdÿn otaüa zÿif, bozumtul gecÿ iøûüû döøördö. Gecÿ paltarûnda, özö östÿ uzanmûø, yuxudan mÿhrum olmuø Adam Veniaminovi÷ Roytman göndözlÿr DTN mayo- ru poqonlarûnûn vÿ Stalin mökafatû laureatû niøanûnûn ver diyi qÿtiyyÿti, inamû indi hiss etmirdi. O, özö östÿ uzan mûødû vÿ bötön adi insanlar kimi hiss edirdi ki, dönya adamla doludur, qÿddardûr vÿ bu dönyada yaøamaq asan iø deyil. Axøam Makarûqinlÿrin mÿnzilindÿki øÿnliyin qûzüûn ÷aüûnda Roytmanûn yanûna kþhnÿ dostlarûndan biri gÿldi. O da yÿhudi idi. Arvadûnû gÿtirmÿmiødi, þzö dÿ qayüûlû idi, tÿzÿ sûxûntûlar, mÿhdudiyyÿtlÿr, iødÿn ÷ûxarûlmalar vÿ hÿtta sörgönlÿr barÿdÿ danûøûrdû. Bu, tÿzÿ øey idi. Hÿlÿ þtÿn yazda, ÿvvÿlcÿ teatr tÿnqidindÿ baølamûødû, ilk gönlÿr yÿhudi familiyalarûnûn mþtÿrizÿdÿ a÷ûqlanmasû kimi xatasûz iø tÿsiri baüûølayûrdû. Sonra ÿdÿ- biyyata ke÷di. Birbaøa þz iøindÿn – ÿdÿbiyyatdan savayû hÿr øeylÿ mÿøüul olan dedi-qodu÷u, fahiøÿ qÿzetlÿrdÿn birindÿ kimsÿ ilk dÿfÿ zÿhÿrli bir sþz iølÿtdi – kosmopolit. Belÿliklÿ dÿ lazûmi sþz tapûldû! Mÿürur, dönyanû birlÿødirÿn, ÿn geniø qÿlbli döhalarûn – Dantenin, Эеtenin, Bayronun adlarû ilÿ yanaøû ÷ÿkilÿn bu sþz qÿzet sÿhifÿlÿrindÿ tölÿndi, yolub- yoluøduruldu, ilan kimi fûsûldadû vÿ hÿqarÿtli jid
1 sþzönön sinoniminÿ ÷evrildi. Sonra daha uzaqlara söröndö, baülû qapûlar arxasûnda qovluqlarûn i÷indÿ gizlÿnmÿyÿ baøladû. Èndi isÿ onun soyuq nÿfÿsi artûq texniki dairÿlÿrÿ dÿ gÿlib ÷atmûødû. Dþnmÿdÿn vÿ ÿzmlÿ øan-øþhrÿtÿ doüru irÿlilÿyÿn Roytman mÿhz sonuncu ayda mþvqeyinin laxladûüûnû hiss etmiødi. Yÿni yaddaøû ona vÿfasûz ÷ûxûrdû? Axû inqilab vaxtû vÿ inqilabdan xeyli sonra da “yÿhudi” sþzö “rus” sþzöndÿn daha etibarlû idi. Ruslarû yoxlayûrdûlar – valideynlÿri kimi olub? On yeddinci ilÿ kimi hansû gÿlirlÿrin hesabûna yaøayûb? 1 Jid – rus millÿt÷ilÿri tÿrÿfindÿn yÿhudilÿrÿ verilÿn hÿqarÿtli ad 692 Yÿhudini isÿ yoxlamaüa ehtiyac yox idi: yÿhudilÿrin hamûsû inqilab tÿrÿfdarû idilÿr. Budur... israillilÿrin qÿnimi qam÷ûsûnû sÿs-köysöz, ikin- ci dÿrÿcÿli øÿxslÿrin dalûnda gizlÿnmÿklÿ, Stalin þz ÿlinÿ gþtörördö. Ènsanlar ÿvvÿllÿr zalûm olduqlarû, hansûsa bir tÿbÿqÿyÿ mÿnsub olduqlarû ö÷ön vÿ ya siyasi baxûølarûna, tanûølûq dairÿlÿrinÿ gþrÿ gþzöm÷ûxdûya salûnanda, bunun hÿmiøÿ aülabatan (ya da ki yalandan da olsa aülabatan sayûla bilÿn?) bir ÿsasû olur. Belÿ olanda bilirsÿn ki, þz qismÿtini þzön se÷misÿn, sÿn bu qrupa aid olmaya da bilÿrdin. Amma milliyyÿtinÿ gþrÿ?.. (Daxili gecÿ hÿmsþhbÿti Roytmana dÿrhal etiraz etdi: sosial mÿnøÿyi dÿ se÷mirlÿr? Ancaq buna gþrÿ tÿqib qa÷ûl- maz idi.) Yox, Roytman ö÷ön ÿsas haqsûzlûq baøqa idi: sÿn bötön qÿlbinlÿ ÷alûøûrsan ki, þzönönkö olasan, hamû kimi olasan, lakin sÿni istÿmirlÿr, sÿni itÿlÿyirlÿr, deyirlÿr ki, yadsan. Sÿn qÿrarsûzsan. Sÿn jidsÿn. Yemÿkxanadakû divar saatû aram-aram zÿng vurmaüa baøladû, dþrd dÿfÿ vurub dayandû. Roytman beøinci zÿngi gþzlÿyirdi vÿ sevindi ki, cÿmi dþrd zÿng ÷alûndû. Hÿlÿ yuxulaya bilÿr. O qurcalandû. Arvadû yuxuda mûzûldandû, o biri bþyrö östönÿ ÷evrildi, körÿyi ilÿ instinktiv olaraq ÿrinÿ qûsûndû. Yemÿkxanada isÿ oülu sakitcÿ yatûrdû. He÷ kÿs sÿsini ÷ûxarmûr, he÷ kÿs ÷aüûrmûrdû. Ö÷ yaøûnda oülu gÿnc valideynlÿrin fÿxri idi. Adam Veniaminovi÷ oülunun xasiyyÿti vÿ kÿlÿklÿri haqqûnda hÿtta Akustika laboratoriyasûnda iølÿyÿn dustaqlara da hÿvÿslÿ danûøûrdû, amma bötön xoøbÿxt adamlar ö÷ön adi olan hissiyyatsûzlûüû ucbatûndan baøa döømördö ki, danûødûqlarû onlarû, atalûqdan mÿhrum edilmiø bu insanlarû aürûdûr. (Bÿli, bu, rahat, insanlarû hÿm bir-birinÿ yaxûn edÿn, hÿm dÿ neytral mþvzu idi.) Oülu dildÿn pÿrgar idi, lakin nitqi hÿlÿ Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 693
yerini tutmamûødû, göndöz anasûnû (anasû Volqa sahillÿrindÿ doüulmuødu vÿ “o”yla danûøûrdû), axøamlar isÿ iødÿn qayût- mûø atasûnû (Adam isÿ tÿkcÿ “r” ÿvÿzinÿ “l” demirdi, nitqindÿ baøqa qösurlar da vardû) yamsûlayûrdû. Hÿyatda, hÿmiøÿ olduüu kimi, sÿadÿt gÿlÿndÿ ucu- bucaüû gþrönmör. Mÿhÿbbÿti vÿ ailÿ qurmasû, sonra da oülunun dönyaya gÿlmÿsi, möharibÿnin qurtarmasû vÿ Roytmanûn Stalin möka fatû almasû ilÿ dalbadal baø verdi. Yeri gÿlmiøkÿn, o, möharibÿni dÿ ÿziyyÿtsiz yola vermiødi: sakit Baøqûr- dûstan da, XDÈK-in yöksÿk payokunu alan Roytman vÿ onun Marfino institutu özrÿ indiki dostlarû ilk telefon øifr lÿyici sistemini qururdular. Èndi hÿmin sistem primitiv gþrö nör- dö, o vaxt isÿ onlar laureat olmuødular. Sistemi necÿ dÿ hÿvÿslÿ yaradûrdûlar! Bÿs indi o coøqunluq, o axtarûølar, o pÿr- vazlanmalar necÿ oldu? He÷ nÿ ilÿ yayûndûrûlmayan baxûøûn daxilÿ yþnÿldiyi qaran lûq gecÿ oyaqlûüûnûn bÿsirÿti ilÿ Roytman son illÿr ÿrzindÿ nÿyinin ÷atûømadûüûnû birdÿn baøa döødö. ×atûø ma- yan indi hÿr øeyi þzönön etmÿmÿsi idi. Roytman yaradûcû insandan dþnöb baøqa yaradûcû insan- lar özÿrindÿ rÿisÿ necÿ ÷evrildiyini he÷ þzö dÿ bilmÿmiødi... Yanûrmûø kim ÿlini arvadûnûn östöndÿn ÷ÿkdi, yastûüûnû yuxarû elÿdi. Bÿli, bÿli, bÿli! Belÿ daha xoø vÿ rahatdûr! Øÿnbÿ gönlÿri axøam, bir gön yarûmlûüa evÿ getmÿyÿ hazûrlaøanda, ailÿ rahatlûüû vÿ bazar gönönÿ planlaødûrûlmûø iølÿr haqqûnda döøönmÿyÿ baølayanda, ÿmÿkdaølarûna tapøûrûrdû: “Valentin Martûnû÷! Siz sabah bir fikirlÿøin, gþrön, qeyri-xÿtti tÿhriflÿri necÿ aradan qaldûra bilÿrik? Lev Qriqoryevi÷! Siz sabah “ Proceedings”dÿki bu mÿqalÿni bir gþzdÿn ke÷irÿrsiniz! ßsas fikirlÿri tezis øÿklindÿ qeyd edÿrsiniz!” Bazar ertÿsi sÿhÿri o, iøÿ dincÿlmiø halda qayûdûrdû: naüûllarda olduüu kimi, masasûnûn östönÿ “Proceedings”dÿki mÿqalÿnin rusca xölasÿsi qoyulmuø olurdu, Pryan÷ikov isÿ qeyri-xÿtti 694 tÿhriflÿrin necÿ aradan qaldûrûla bilinÿcÿyi haqda mÿruzÿ edirdi vÿ hÿtta bazar gönö onlarû aradan qaldûra da bilirdi. ×ox rahatdûr!.. Dustaqlar da Roytmandan incimirlÿr, ÿksinÿ, onu ÷ox istÿyirlÿr. ×önki onlarla dustaq kimi deyil, sadÿcÿ, yaxøû insan kimi rÿftar edir. Ancaq yaradûcûlûq, gþzlÿnilmÿdÿn baø verÿn kÿøflÿrin sevinci vÿ eyni dÿrÿcÿdÿ gþzlÿnilmÿz olan uüursuzluqlarûn acûsû artûq ona yad olmuødu! Yorüanû östöndÿn atûb ÷arpayûda oturdu, ÿllÿri ilÿ dizlÿ- rini qucaqladû, ÷ÿnÿsini onlarûn östönÿ qoydu. Bötön bu illÿr boyu nÿ ilÿ mÿøüul olmuødu? Èntriqalarla. Ènstitutda birincilik uürunda möbarizÿylÿ. Bir qrup dostu ilÿ onlar Yakonovu lÿkÿlÿmÿk, onu yûxmaq ö÷ön hÿr øeyi edir, döøönördölÿr ki, bu adam þz nöfuzu, iddialûlûüû ilÿ onlarûn östönÿ kþlgÿ salûr, Stalin mökafatûnû da tÿk þzö alacaq. Yakonovun ke÷miøinin lÿkÿli olmasûndan vÿ buna gþrÿ dÿ nÿ qÿdÿr þzönö daüa-daøa vursa da, partiyaya girÿ bilmÿmÿyindÿn istifadÿ edÿrÿk, “gÿnclÿr” partiya iclaslarû vasitÿsi ilÿ ona hÿmlÿlÿr edirdilÿr: onun hesabatlarûnû gön- dÿliyÿ salûr, sonra isÿ ondan iclasû tÿrk etmÿyi xahiø edÿrÿk, ya da ki elÿ gþzlÿrinin qabaüûndaca (“ancaq partiya özvlÿri sÿs verirlÿr!”) mözakirÿlÿr aparûb qÿrar ÷ûxarûrdûlar. Partiya qÿrarlarûna ÿsasÿn Yakonov hÿmiøÿ gönahkar olurdu. Bÿzÿn Roytmanûn ona hÿtta yazûüû da gÿlirdi. Ancaq baøqa ÷ûxûø yolu yox idi. Gþr hÿr øey necÿ pis dþndö! Yakonovu sûxûødûrarkÿn “gÿnclÿr” he÷ döøönmördölÿr ki, beø nÿfÿrlik qrupda dþrdö yÿhudidir. Èndi isÿ Yakonov hÿr dÿfÿ tribunalardan xatûr ladûrdû ki, kosmopolitizm sosialist vÿtÿninin qÿddar döømÿnidir. Dönÿn, Marfino institutunun mÿøum bir gönöndÿ, nazir qeyzlÿnÿndÿn sonra, dustaq Markuøev klipper vÿ vokoder sistemlÿrinin birlÿødirilmÿsi fikrini irÿli sördö. ßslindÿ, bu, cÿfÿng fikir idi, lakin onu mödiriyyÿtin qarøûsûnda kþklö Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 695
islahat kimi qÿlÿmÿ vermÿk olardû – Yakonov da vokoder dayaüûnûn dÿrhal Yeddinciyÿ kþ÷örölmÿsi vÿ Pryan÷ikovun da ora ke÷irilmÿsi haqqûnda sÿrÿncam verdi. Roytman Seli- vanovskinin yanûndaca etirazûnû bildirmÿk istÿdi, möbahisÿ etdi, lakin Yakonov iltifatla, hÿddindÿn artûq qûzûømûø dos- tunu sakitlÿødirirmiø kimi, ÿlini onun ÷iyninÿ vurdu: – Adam Veniaminovi÷! Nazir möavinini øÿxsi maraq la- rû nûzû Xösusi Texnika øþbÿsinin maraqlarûndan yöksÿk tut- du üu nuz barÿdÿ döøönmÿyÿ vadar etmÿyin. Mþvcud durumun faciÿviliyi dÿ bunda idi: adamûn sifÿ- tinÿ vururdular vÿ aülamaq da olmazdû! Gönön gönorta÷aüû sÿni boüurdular – hÿlÿ bir tÿlÿb dÿ edirdilÿr ki, ayaq östÿ durub ÿl ÷alasan! Saat beøi vurdu – yarûsûnda vurulan zÿngi eøitmÿmiødi. Daha nÿinki yatmaq istÿmirdi, hÿtta ÷arpayû onu sûxûrdû. Ehtiyatla, ayaqlarûnû bir-bir yerÿ salaraq, Adam yerindÿn durdu, ayaqqabûlarûnû ayaüûna ke÷irdi. Yolunun östöndÿki stulun yanûndan sÿssizcÿ ke÷ÿrÿk pÿncÿrÿyÿ yaxûnlaødû, ipÿk pÿrdÿlÿri azca araladû. O-ho, gþr nÿ qÿdÿr qar yaüûb! Hÿyÿtdÿn o tÿrÿfÿ Nesku÷nûy Sadûn ÿn baxûmsûz köncö uzanûrdû: yarüan vÿ onun aüarmûø köknarlar bitÿn dik yamaclarû qar i÷indÿ idi. ×þl tÿrÿfdÿn pÿncÿrÿ ÷ÿr÷ivÿlÿrinin qabaüû da maili qar qatû ilÿ þrtölmöødö. Qar artûq, demÿk olar ki, yaümûrdû. Pÿncÿrÿaltû radiatorlardan dizlÿri isinmiødi. Niyÿ son illÿr elmdÿ geri qalmaüa baølamûødû: onu iclaslarla, kaüûzlarla yorurdular. Hÿr bazar ertÿsi – siyasi dÿrs, hÿr cömÿ gönö – texniki dÿrs, ayda iki dÿfÿ – partiya iclaslarû, iki dÿfÿ – partiya börosu iclaslarû, bundan da ÿlavÿ ayda bir-iki dÿfÿ nazirliyÿ ÷aüûrûlûrdû, ayda bir dÿfÿ sayûqlûüûn qorunmasû ilÿ baülû xösusi möøavirÿ ke÷irilirdi, hÿr ay elmi iølÿrin planûnû tÿrtib etmÿli, hÿr ay bu iølÿrlÿ baülû hesabat vermÿli idi, ayda bir dÿfÿ nÿ ö÷önsÿ bötön dustaqlara xasiy- yÿtnamÿ yazmalû olurdu (buna isÿ bötþv bir gön gedirdi).
696 Hÿr yarûm saatdan bir tabeliyindÿ olan ÿmÿkdaølar qaimÿ gÿtirirdilÿr; nÿ bir döymÿ boyda kondensator, nÿ bir metr naqil, nÿ dÿ radio lampasû laboratoriya rÿisinin dÿrkÿnarû olmadan anbardan verilÿ bilÿrdi. Eh, töpörÿsÿn bötön bu söröndörmÿ÷iliyÿ vÿ birincilik uürunda bu möbarizÿyÿ! Oturasan sxemlÿrin özÿrindÿ, ÿlinÿ lehimlÿyici gþtörÿsÿn, ossiloqrafûn yaøûl gþzlöyöndÿ arzu- sunda olduüun ÿyrini tutasan, yalnûz bu zaman Pryan÷ikov kimi qayüûsûz bir tÿrzdÿ “Buqi-Vuqi” oxuya bilÿrsÿn. Otuz bir yaøûndakû insan ö÷ön bu necÿ bir sÿadÿt olardû! ×iyin- lÿrindÿ epoletlÿrin aüûrlûüûnû hiss etmÿyÿsÿn, zahiri cid diy- yÿti unudasan, uøaq kimi olasan – nÿ isÿ qurasan, þzöndÿn nÿ isÿ icad edÿsÿn. O, “uøaq kimi” dedi vÿ þz uøaqlûüûnû xatûrladû: gecÿnin bir vaxtû beynindÿ ÷oxdan unudulmuø, uzun illÿr boyu yadûna döømÿmiø bir epizod amansûz bir aydûnlûqla canlandû. Boynunda pioner qalstuku, þzönö tÿhqir olunmuø hesab edÿn on iki yaølû Adam mÿktÿb pioner toplanûøûnûn qar øû sûnda ÷ûxûø edir vÿ titrÿk sÿslÿ sinfi döømÿnin agen- tini tÿqsirlÿndirir, onun pioner sûralarûndan, sovet mÿk tÿ- bin dÿn qovulmasûnû tÿlÿb edirdi. Ondan qabaq Miøka Øtil- man, Miøka Löksemburq ÷ûxûø etmiødilÿr, onlar da øagird yoldaølarû Oleq Rojdestvenskini antisemitizmdÿ, kil sÿyÿ getmÿkdÿ, yad sinfi mÿnøÿyÿ mÿnsub olmaqda tÿqsir lÿn- di rir, qabaqlarûnda tir-tir ÿsÿn oülana nifrÿt dolu nÿzÿrlÿrlÿ baxûrdûlar. Èyirminci illÿr sona ÷atûrdû, oülan uøaqlarû hÿlÿ dÿ siya- sÿtlÿ, divar qÿzetlÿri, þzönöidarÿ, disputlarla yaøayûr dûlar. Øÿhÿr cÿnub øÿhÿri idi, qrupun yarûsûnû yÿhudilÿr tÿøkil edirdi. Onlar höquqøönas, diø hÿkimi, bÿzÿn hÿtta xûrda ticarÿt÷i uøaqlarû olsalar da, þzlÿrini qeyzli bir ÿminliklÿ proletar sayûrdûlar. Bu oülan isÿ siyasÿtlÿ baülû sþhbÿtlÿrdÿn qa÷ûrdû, “Beynÿlmilÿl” oxuyan xorda da sÿsi ÷ûxmûrdû, pio- ner lÿr sûrasûna da aøkar hÿvÿssizliklÿ daxil olmuødu. Entu- ziast oülanlar bu uøaüûn ÿksinqilab÷û olmasûndan ÷oxdan Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 697
øöbhÿlÿnmiødilÿr. Onu gödördölÿr, yaxalamaq istÿyirdilÿr. Amma mÿnøÿyini söbuta yetirÿ bilmirdilÿr. Lakin bir dÿfÿ Oleq ÿlÿ ke÷di. O dedi: “Hÿr bir insanûn döøöndöklÿri- nin hamûsûnû demÿk höququ var”. – “Necÿ yÿni hamûsûnû? – Øtitelman onun östönÿ cummuødu. – Bax Nikola mÿnÿ “jidsifÿt” dedi – demÿli, bunu da demÿk olar?” Bundan sonra Oleqÿ iø a÷ûldû! Dostlarû arasûndan ÷uüul- lar da tapûldû, Øurik Burikov vÿ Øurik Vorojbit tÿqsirkarûn anasû ilÿ bir yerdÿ kilsÿyÿ girdiyini, mÿktÿbÿ boynundan xa÷ asaraq gÿldiyini gþrmöødölÿr. Øagird komitÿsinin, qrup komitÿsinin iclaslarû, möøavirÿlÿri, pioner toplanûølarû, xÿt- lÿri baølandû; on iki yaølû robespyerlÿr hÿr yerdÿ ÷ûxûø edir, øagird kötlÿsi qarøûsûnda qorxusundan artûq iki hÿftÿ he÷ nÿ yemÿyÿn, evdÿkilÿrdÿn pionerlikdÿn ÷ûxarûldûüûnû vÿ tez liklÿ mÿktÿbdÿn dÿ qovulacaüûnû gizlÿdÿn antisemitlÿrin kþmÿk- ÷isini, dini tiryÿk yayûcûsûnû damüalayûrdûlar. Adam Roytman bu iøin tÿøÿbböskarlarûndan deyildi, onu bu iøÿ cÿlb etmiødilÿr – indinin þzöndÿ dÿ yanaqlarû iyrÿnc bir utanc hissindÿn qûzarmûødû. Haqsûzlûqlar zÿnciri! Haqsûzlûqlar zÿnciri! Yakonovla ÷ÿkiø mÿdÿn ÷ûxûø yolu olmayan kimi, bundan da ÷ûxûø yolu yoxdur.
Dönyanû dözÿltmÿyÿ kimdÿn baølamalû? Baøqalarûndan? Yoxsa þzöndÿn?.. Baøûnda artûq yuxulamaq ö÷ön zÿruri olan aüûrlûq, sinÿ- sindÿ isÿ boøluq yaranmûødû. O, sakitcÿ gedib yorüanûnûn altûna girdi. Nÿ qÿdÿr ki saat altûnû vurmayûb, mötlÿq yuxulamaq lazûmdûr. Sÿhÿrdÿn isÿ fonoskopiyaya göc vermÿli! Mþhtÿøÿm bir ÿsas! Uüur qazanûlacaüû halda bu iø geniølÿnÿrÿk, ayrûca bir elmi-tÿdqi...
|