Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin
Yüklə 6,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
70 Ènnokenti, Dotnara ilÿ birgÿ taksidÿ evÿ qayûdanda artûq gecÿ yarûsûndan ke÷miødi. Boøalmûø kö÷ÿlÿrÿ evlÿrin gþröntölÿrini aüardan, hÿr tÿrÿfÿ sökut vÿ yuxu yayan qar yaüûrdû. Bu gön qaynata- sûnûn evindÿ arvadûnûn gþzlÿnilmÿz itaÿtkarlûüûndan doü muø mehribanlûq hissi indi dÿ, baøqalarûnûn gþzlÿrindÿn uzaq- da da ke÷mÿmiødi. Dotti ara vermÿdÿn bugönkö mÿc li sin iøti rak ÷ûlarûndan, Klaranûn ÿrÿ verilmÿsi ilÿ baülû ÷ÿtinlik- lÿrdÿn, ömid lÿrdÿn danûøûrdû, – Ènnokenti ona sÿmimiyyÿtlÿ qulaq asûrdû.
672 O dincÿlirdi. Son gönlÿrin he÷ bir höduda sûümayan gÿrginliyindÿn dincÿlirdi vÿ nÿ ö÷önsÿ þzönö bu sevdiyi, bezdiyi, lÿnÿtlÿdiyi, atdûüû, ona xÿyanÿt etmiø, bötön bunlara baxmayaraq da ondan ayrûlmaz, hÿyatû boyu ona yol yoldaøû olmuø bu qadûnla hiss etdiyindÿn yaxøû he÷ kÿslÿ hiss etmirdi. Döøönmÿdÿn arvadûnûn ÷iyinlÿrini qucaqladû. Belÿcÿ gedirdilÿr. Þzönön rÿdd etdiyi bu qadûnûn tÿmaslarû indi onun qÿl bindÿ xoø gþynÿrti yaradûrdû. Gþzlÿrini ÿyib ona baxdû. Onun dodaqlarûna baxdû. Yeganÿ, qovuømanûn uzadûla, uza- dûla, uzadûla bilinÿcÿyi, he÷ vaxt doymadûüû dodaqlarûna. Ènno ken ti nin ÷ox nadir hallarda belÿ olduüunu, demÿk olar ki, bunun he÷ vaxt olmadûüûnû da bilmÿyÿ imkanlarû olmuø du. Onun imkanû olmuødu ki, istÿdiyi keyfiyyÿtlÿrin hamû sûnûn bir qadûn da cÿmlÿnmÿsinin mömkönsözlöyönö anlasûn. Möx tÿlif qadûnlarûn dodaqlarûnû, sa÷larûnû, ÷iyin- lÿ rini, dÿrisini vÿ baøqa bir ÷ox øeylÿrini bir yerÿ yûümaq lazûm gÿlirdi, tÿbiÿt isÿ bunu etmÿk istÿmirdi. Bir dÿ ruhi ÷ûr pûn tû larûnû, mÿnÿviyyatlarûnû, aüûllarûnû vÿ adÿtlÿri. Ona hÿr øeyin verilmÿdiyini Dottiyÿ baüûølamaq olardû. He÷ kÿsdÿ hÿr øey olmur. Onda olan da az deyil. Birdÿn aülûna bir fikir gÿldi: ÿgÿr bu qadûn he÷ vaxt onun arvadû, mÿøuqÿsi olmasaydû, a÷ûq-a÷ûüûna onunku olma- saydû, onu avtomobildÿ belÿcÿ qucaqlasaydû, o da itaÿt kar- lûqla evinÿ getsÿydi – onda bu qadûna qarøû nÿ hiss edÿrdi? Onda bu qadûnû baøqa ÿllÿrdÿ, ÷ox ÿllÿrdÿ olduüuna gþrÿ niyÿ gönahlandûrmazdû? ßgÿr bu qadûn onun arvadûdûrsa – bu tÿhqirdirmi? Ènnokentinin daxilindÿ vÿhøi, mÿnfur bir duyüu da olurdu: belÿ olanda arvadû onu daha ÷ox þzönÿ cÿlb edirdi. Bunu indi dÿ hiss etdi. Vÿ ÿlini ÷ÿkdi. ßlbÿttÿ, hÿr halda, onun dalûnca döødöklÿrini, indi evdÿ ona pusqu qurulduüunu döøönmÿkdÿn belÿ daha rahat idi. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 673
Pillÿkÿnöstö meydan÷ada. Bÿlkÿ dÿ, mÿnzilin i÷indÿ, onlar ö÷ön qapûnû a÷maq, i÷ÿri girmÿk ÷ÿtin deyildi. O hÿtta aydûn tÿsÿvvör dÿ etdi: mÿhz belÿdir! Artûq mÿnzildÿ gizlÿnib onu gþzlÿyirlÿr. Qapûnû a÷an kimi þzlÿrini otaqlardan dÿhlizÿ atacaq vÿ onu tutacaqlar. Arxa oturacaqda he÷ nÿdÿn xÿbÿri olmayan Dottini qucaqlayûb oturduüu bu dÿqiqÿlÿr, bÿlkÿ dÿ, onun azad hÿya tûnûn son dÿqiqÿlÿri idi. Bÿlkÿ, ona bÿzi øeylÿri demÿk vaxtû ÷atmûødû? Arvadûnû kÿdÿrlÿ, hÿtta nÿvaziølÿ sözdö, – Dotti dÿ bu baxûøû dÿrhal qÿbul etdi, onun öst dodaüû olduqca xoø bir tÿrzdÿ, maral dodaüû kimi sÿyridi... Èki-ö÷ sþzlÿ ona nÿ deyÿ bilÿrdi – hÿtta taksi söröcösö olmasaydû, onunla hesablaøandan sonra belÿ? Deyÿcÿkdi ki, vÿtÿnlÿ hþkumÿti qarûøûq salmaq olmaz?.. Bu cör fþvqÿl- bÿøÿr silahû azüûn rejimin ÿlinÿ vermÿk olmaz? Bizim þlkÿ- mizÿ hÿrbi qödrÿt, ömumiyyÿtlÿ, lazûm deyil – yalnûz bu halda yaøaya bilÿrik? Bunu hakimiyyÿtdÿ olanlarûn he÷ biri baøa döømÿz. Aka- demiklÿr dÿ baøa döømÿzlÿr! Xösusilÿ dÿ bu bombanûn özÿ- rindÿ cûzma-qara edÿnlÿr. Bÿzÿnib-dözÿnmiø vÿ pal-pal tara hÿris diplomat arvadû nÿ baøa döøÿ bilÿrdi ki? Bir dÿ þzönÿ Dottinin bir yþndÿmsiz vÿrdiøini – sÿmimi sþhbÿti yersiz, yanlûø, qaba bir iradla pozmaq vÿrdiøini xatûr- latdû. Onda incÿlik yoxdur, he÷ vaxt olmamûødûr – insan þzön dÿ he÷ vaxt olmamûø bir øeyi necÿ bilÿ bilÿr axû?.. Liftlÿ qalxarkÿn arvadûnûn özönÿ baxûrdû. Meydan÷ada da he÷ nÿ demÿdi. A÷arûn biri ilÿ qûfûlû a÷dû, ingilis qûfûlûnû, sþvq-tÿbii ilÿ ÷ÿkildi, arvadûnû qabaüa buraxdû: belÿ ÷ûxûrdû ki, onu tÿlÿyÿ gþndÿrirdi! Bÿlkÿ dÿ, onu birinci tutsalar daha yaxøûdûr? O he÷ nÿ itirmir, þzö isÿ gþrÿcÿk vÿ ... – yox, qa÷mayacaq, amma ÿlavÿ beø saniyÿ döøönÿcÿk!.. Dotti i÷ÿri girdi, iøûüû yandûrdû. He÷ kÿs östlÿrinÿ atûlmadû. Yad øinellÿr asûlmamûødû. Dþøÿmÿdÿ sÿliqÿsiz izlÿr yox idi.
674 Bu hÿlÿ he÷ nÿyi söbut etmirdi. Hÿlÿ otaqlarûn hamûsûna baxmaq lazûmdûr. Artûq örÿyi deyirdi ki, he÷ kÿs yoxdur! Èndi isÿ rÿzÿni ÷ÿkmÿli, ikincini dÿ! He÷ bir halda qapûnû a÷mamalû! Yatûblar, yoxdurlar... Hÿlim tÿhlökÿsizlik aüuøunu ona a÷ûrdû. Tÿhlökÿsizliyindÿ vÿ sevincindÿ Dotti dÿ iøtirak edirdi. O, minnÿtdarlûq hissi ilÿ arvadûna paltosunu soyunmaüa kþmÿk etdi. Arvadûbaøûnûelÿÿydiki,boynunuнdalû,sa÷larûnûnÿla- hiddÿ naxûøû gþröndö, birdÿn tþvbÿ edirmiø kimi aydûn sÿslÿ dedi: – Dþy mÿni. Mujiklÿr arvadlarûnû dþyÿn kimi... Yaxøûca dþy. Gþzlÿrini geniø a÷araq ona baxdû. Dotti zarafat etmirdi. Özöndÿ aülamaq ifadÿsi yaranmûødû, yalnûz ona xas bir ifa- dÿ: Dotti baøqa qadûnlar kimi sÿrbÿst axûnla aülamûrdû, onun gþzlÿri bircÿ dÿfÿ yaøarûrdû vÿ dÿrhal da quruyurdu, lap ÷ox, zölmÿt boøluüa qÿdÿr quruyurdu. Ènnokenti isÿ mujik deyildi. Arvadûnû dþymÿyÿ hazûr deyildi. Bunun mömkönlöyö barÿdÿ he÷ döøönmördö. ßlini onun ÷iyninÿ qoydu: – Sÿn niyÿ belÿ qaba olursan? – Mÿni ÷ox aürûdanda qaba oluram. Baøqasûnû da aürû- dûram vÿ onun dalûnda gizlÿnirÿm. Dþy mÿni. Belÿcÿ, kþmÿksiz durdular. – Dönÿn vÿ bu gön mÿnÿ elÿ ÷ÿtindir, elÿ aüûrdûr... – Ènno kenti øikayÿtlÿndi. – Bilirÿm, – artûq peøman÷ûlûqdan hþkmÿ ke÷ÿn Dotti øirÿli, øirÿli dodaqlarû ilÿ pû÷ûldadû. – Mÿn sÿni sakitlÿødirÿrÿm. – ×ÿtin, – ÿri qÿtiyyÿtsizliklÿ gölömsöndö. – Bu sÿnin ixti ya rûnda deyil. – Hÿr øey mÿnim ixtiyarûmdadûr, – Dotti cingildÿyÿn sÿslÿ inandûrmaüa baøladû vÿ Ènnokenti dÿ inandû. – ßgÿr sÿni sakitlÿødirÿ bilmÿyÿcÿyÿmsÿ, mÿhÿbbÿtim nÿyÿ gÿrÿkdir? Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 675
Ènnokenti artûq onun dodaqlarûna qÿrq olmuødu, ÷ox sevdiyi ke÷miøÿ qayûdûrdû. Örÿyindÿki tÿhlökÿ sûxûntûsû baøqa, øirin bir sûxûntûya ke÷irdi. Onlar ayrûlmadan, pusqu axtarmaüû unudaraq, otaqlarû ke÷dilÿr. Artûq doüma kainatûna qÿrq olmuø Ènnokenti daha öøö- mördö. Dotti onu börömöødö. 71 Øaraøka, nÿhayÿt ki, yatdû. Gþy lampalarûn iøûüûnda özlÿrini yastûüa sûxaraq vÿ ya da baølarûnû yastûüa sþykÿyÿrÿk yatan iki yöz sÿksÿn dustaqdan kimi sÿssiz nÿfÿs alûr, kimi bezdirici sÿslÿ xoruldayûr, kimi isÿ qûzûnmaq ö÷ön bözöøÿrÿk, ya da istidÿn östönö a÷araq, rabitÿsiz sþzlÿr danûøûr, qûøqûrûrdû. Binanûn iki mÿrtÿbÿsin- dÿ ikimÿrtÿbÿli ÷arpayûlarda yatmûø dustaqlardan yaølûlar doü ma la rûnû, cavanlar qadûnlarû, kimi dÿ itirdiyini yuxuda gþrör dö. Bÿzilÿrinin yuxusuna qatarlar, bÿzilÿrinin yuxu- su na kilsÿ, bÿzilÿrinin dÿ yuxusuna þzlÿrini möhakimÿ etmiø hakim lÿr girirdi. Yuxular möxtÿlif idi, amma onlarûn he÷ birin dÿ yuxu gþrÿnlÿr mÿhbus olduqlarûnû yadlarûndan ÷ûxar mûr dû lar vÿ ÿgÿr yuxuda yaøûl ÷ÿmÿndÿ ya da øÿhÿrdÿ gÿzi øir di lÿr sÿ, demÿli, nÿ isÿ baø vermiødi, onlar hÿbsdÿn qa÷ mûødûlar, indi onlarûn izinÿ döømöødölÿr. Lonqfellonun “Mÿhbusun yuxusu”nda tÿsvir etdiyi xoøbÿxt unutqanlûq onlara möyÿssÿr olmurdu. Haqsûz hÿbsin vÿ on-on iki illik mÿhkumluüun sarsûntûsû, qarovul itlÿrinin höröømÿsi, möha fizÿ÷i ÷ÿkiclÿri vÿ döøÿrgÿ zÿnginin cingiltisi hÿyatûn bötön qatlarûndan, bötön ikincidÿrÿcÿli vÿ hÿtta ÿzÿli ins- tinktlÿrdÿn ke÷ÿrÿk onlarûn iliklÿrinÿ iølÿmiødi, belÿ ki, yatmûø mÿhbus ÿvvÿl hÿbsxanada olduüunu yadûnda saxla- yûr, bundan sonra yanmaüûnû vÿ töstönö duyur, bundan sonra yanüûn baøladûüûnû dÿrk edir vÿ yerindÿn sû÷rayûr.
676 Rötbÿsindÿn mÿhrum edilmiø Mamurin tÿk adamlûq ota- üûnda yatûrdû. Nÿzarÿt÷ilÿrin istirahÿtdÿ olan nþvbÿsi dÿ yatûr- dû. Onlarla birgÿ nþvbÿ ÷ÿkÿn nÿzarÿt÷ilÿr dÿ yatûrdûlar. Tibb mÿn tÿ qÿ sindÿki nþvbÿt÷i feldøer qadûn da axøam kvad rat bûülû ley te nanta möqavimÿt gþstÿrsÿ dÿ, indi onunla dar diva nûn östön dÿ yatmûødû. Vÿ nÿhayÿt, özönÿ dÿmir ÷ÿkil miø qapû nûn yanûn dakû ÿsas pillÿkÿnöstö meydan÷adakû bÿstÿ boy nÿza- rÿt÷i dÿ he÷ kÿsin onu yoxlamadûüûnû gþrÿn dÿn, bir-iki dÿfÿ tele fonla zum mer gþndÿrÿndÿn sonra arxa yûn laøaraq, daha bala ca pÿncÿrÿdÿn xösusi hÿbs xana nûn dÿh li zi nÿ bax mûr vÿ baøûnû dolab÷anûn östönÿ qoyub oturduüu yerdÿcÿ yatûrdû. Marfinoda hÿbsxana qanunlarûnûn donuqlaødûüû bu anû gþzlÿyÿn iki yöz sÿksÿn birinci dustaq gecÿnin bir vaxtûnda iøûqdan gþzlÿrini qûyûb ÷ÿkmÿlÿri ilÿ yerÿ tþkölmöø papiros kþtöklÿrini basa-basa sakitcÿ yarûmdairÿvi otaqdan ÷ûxdû. O, ÷ÿkmÿlÿrini birtÿhÿr, patavasûz ayaüûna ke÷irmiødi, alt pal tarûnûn östöndÿn ÷iyinlÿrinÿ özölöb haldan döømöø cÿb- hÿ÷i øineli atmûødû. Qara saqqalû pûrtlaømûødû, seyrÿk sa÷ larû ÿmgÿ yindÿn möxtÿlif tÿrÿflÿrÿ tþkölmöødö, özöndÿ izti rab ifadÿsi vardû. Yatmaq ö÷ön etdiyi bötön cÿhdlÿri hÿdÿr getmiødi. Yerin dÿn durub gÿziømÿk ö÷ön dÿhlizÿ ÷ûxmûødû. Bu ösuldan artûq birinci dÿfÿ deyildi ki, istifadÿ edirdi: gÿziøÿrkÿn onun ÿsÿb lÿri sakitlÿøir, gicgahûnû yandûrûb-yaxan vÿ ciyÿrini doü- rayan aürûlar azalûrdû. Gÿzintiyÿ hÿvÿssiz ÷ûxmûødû, hÿmiøÿki adÿtinÿ sadiq qala- raq, þzö ilÿ bir cöt kitab da gþtörmöødö vÿ onlardan biri nin arasûna “Mölki Mÿbÿdlÿr Layihÿsi”nin ÿlyazma-qara la ma sûnû vÿ ucu pis yonulmuø karandaø da qoymuødu. Bötön bunlarû, bunlardan da ÿlavÿ yöngöl tötön qutusunu vÿ trub ka sûnû kirli masanûn östönÿ qoyan Rubin øinelini ÿllÿri ilÿ saxlaya raq, aram addûmlarla dÿhlizdÿ var-gÿl etmÿyÿ baøladû. O baøa döøördö ki, hÿbsdÿ he÷ kÿsin gönö xoø ke÷- mir – nÿ he÷ nÿyÿ gþrÿ tutulanlarûn, nÿ dÿ döømÿn olub döømÿnlÿri tÿrÿfindÿn tutulanlarûn. Þz vÿziyyÿtini isÿ (bir Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 677
dÿ Abramsonun vÿziyyÿtini) o aristotelsayaüû faciÿvi hesab edirdi. Rubinÿ zÿrbÿni hÿr øeydÿn ÷ox sevdiyi ÿllÿr vur muø- du. Hÿr øeyÿ biganÿ vÿ quru adamlar onu ömumi iøi lazûm olandan ÷ox sevdiyinÿ gþrÿ tutdurmuødular. Faciÿvi bir zid- diyyÿt özrÿ þz hÿrÿkÿtlÿri ilÿ o, hÿr gön tamamilÿ doüru, mötÿrÿqqi bir qanunu ifadÿ edÿn hÿbsxana zabitlÿrinÿ, hÿbs xana nÿzarÿt÷ilÿrinÿ qarøû durmalû olurdu. Hÿbsxana yol daø larû isÿ ÿksinÿ, ona he÷ yoldaø da deyildilÿr vÿ bötön kame ra larda ona irad tutur, sþyör vÿ az qala, didirdilÿr – bötön bun lar ancaq ona gþrÿ belÿ idi ki, baøqa dustaqlar ancaq þz dÿrd lÿrini gþrör vÿ bþyök Qanunauyüunluüu gþr mÿk istÿ mir dilÿr. Onlar Rubinlÿ hÿqiqÿt naminÿ þcÿø- mir di lÿr, þzlÿrini hÿbsdÿ saxlayanlarûn heyfini ondan ÷ûx- maüa ÷alûøûrdûlar. Bu adamlar hÿr belÿ tutaømanûn Rubin dÿ iyrÿnclik hissi yaratdûüûna mÿhÿl qoymur, onu gþzöm ÷ûx- dûya salûrdûlar. O isÿ hÿr bir kamerada, hÿr bir yeni gþröø vaxtû, hÿr bir möbahisÿdÿ tökÿnmÿz qövvÿ ilÿ, tÿhqirlÿrÿ hÿqa rÿtlÿ baxaraq söbut edirdi ki, bþyök rÿqÿmlÿr sÿviy- yÿ sindÿ vÿ ÿsas axûnda hÿr øey lazûm olduüu kimi gedir, sÿnaye ÷i÷ÿklÿnir, kÿnd tÿsÿrröfatûnda bolluq yaranûr, elm qaynayûb daøûr, mÿdÿniyyÿt gþy qurøaüû kimi bÿrq vurur. Vÿ hÿr bir kamera, hÿr bir belÿ möbahisÿ Rubinin tÿkbaøû- na sosia lizmi mödafiÿ edÿ bilÿcÿyi cÿbhÿnin bir hissÿsi idi. Onun rÿqiblÿri ÿksÿr hallarda kameralarda sayca ÷ox olma larûnû elÿ qÿlÿmÿ verirdilÿr ki, guya, xalq onlardûr, Rubin kimi lÿri isÿ tÿk-tÿk adamlardûrlar. Rubin isÿ bilirdi ki, bu yalan dûr! Xalq hÿbsxanadan vÿ tikanlû mÿftillÿrdÿn qûraqda idi. Xalq Berlini almûødû, Elbada amerikalûlarla gþröømöødö, xalq tÿrxis vaqonlarûnda qÿrbdÿn øÿrqÿ qayûdûrdû, DneproSES-i dir ÷ÿlt mÿk, Donbasû canlandûrmaq, Stalinqradû yenidÿn tik- mÿk ö÷ön gedirdi. Milyonlarla vÿhdÿt hissi Rubinÿ onlarla ada ma qarøû qapalû kamera möbarizÿsindÿ göc verirdi. Rubin dÿmir qapûnûn øöøÿ pÿncÿrÿsini dþyÿclÿdi – bir, iki dÿfÿ, ö÷öncö dÿfÿ isÿ lap bÿrkdÿn. Ö÷öncö dÿfÿdÿn sonra yuxulu nÿzarÿt÷inin sifÿti gþzlöyÿ yaxûnlaødû.
678 –Mÿnimhalûmpislÿøib,–Rubindedi.–Дÿrmanlazûm- dûr. Feldøerin yanûna aparûn. Nÿzarÿt÷i fikrÿ getdi. – Yaxøû, zÿng edÿrÿm. Rubin gÿziømÿyinÿ davam etdi. O, ömumilikdÿ faciÿvi sima idi. O, hÿbsxana kandarûnû indi burada yatanlarûn hamûsûn- dan tez ke÷miødi. Lyovkanûn pÿrÿstiø etdiyi bþyök ÿmisi oülu ona mÿtbÿÿ øriftini gizlÿtmÿyi tapøûrdû. Lyovka da bu iøÿ hÿvÿslÿ giriødi. Lakin þzönö qonøu oülanûn diqqÿtindÿn qoruya bilmÿdi. Hÿmin o oülan da Lyovkanû satdû. Lyovka ÿmisi oülunun adûnû vermÿdi – þzöndÿn qondardû ki, guya, ørifti pillÿkÿnin altûn dan tapûb. Xarkov daxili hÿbsxanasûnûn tÿkadamlûq kamerasû da iyirmi il bundan ÿvvÿl Rubinÿ mÿhz bu cör, indi dÿhlizindÿ gÿziødiyi hÿbsxana kimi gþröndö. Daxili hÿbsxana Amerika nömunÿsi ÿsasûnda tikilmiødi, ÷oxmÿrtÿbÿli, hÿr mÿrtÿbÿsindÿ dÿmir ke÷idlÿri vÿ pillÿ- kÿnlÿri olan östö a÷ûq quyunu xatûrladûrdû. Quyunun dibindÿ isÿ ÿlindÿ balaca bayraqlar tutan tÿnzimlÿyici dururdu. Èstÿnilÿn sÿs hÿbsxanada uüultu yaradûrdû. Lyovka eøidirdi ki, kimisÿ pillÿkÿnlÿ söröyörlÿr: birdÿn tökörpÿrdici qûøqûrtû hÿbsxananû sarsûdûr: – Yoldaølar! Soyuq karserdÿn sizÿ salam olsun! Rÿdd olsun Stalin cÿlladlarû! Onu dþyörlÿr (yumøaq ÿtÿ dÿyÿn zÿrbÿlÿrin xösusi bir sÿsi olur!), aüzûnû tuturlar, qûøqûrtûsû qûrûq-qûrûq gÿlir vÿ kÿsilir, amma ö÷ yöz tÿkadamlûq kameranûn ö÷ yöz mÿh- busu artûq qapûlarûna tÿrÿf cumub onlarû dþyÿclÿyir vÿ var göclÿri ilÿ qûøqûrûrdûlar: – Rÿdd olsun qanlû kþpÿklÿr! – Fÿhlÿ qanûna susamûsûnûz? – Yenÿ ÷arû boynumuza ÷ûxardûrsûnûz? – Yaøasûn leninizm!.. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 679
Vÿ birdÿn hansûsa kameralardan qÿzÿbli sÿslÿr oxumaüa baølayûr: Qalx, ey lÿnÿtlÿ damьalanmûø... Artûq bötön gþzÿgþrönmÿz dustaq kötlÿsi bir nÿfÿr kimi oxuyur: Bu bizim son vÿ Qÿti dþyцøцmцz olacaq!.. Yÿqin, oxuyanlardan ÷oxunun gþzlÿri Lyovkanûn gþzlÿri kimi sevincdÿn yaøarmûødû. Hÿbsxana qurdalanmûø arû pÿtÿyi kimi uüuldayûrdû. Qöd- rÿtli proletar himni qarøûsûnda qorxuya döømöø nÿza rÿt ÷i lÿ- rin ki÷icik dÿstÿsi ÿllÿrindÿ a÷ar pillÿkÿnlÿrin östöndÿ dÿh- øÿt dÿn donub-qalmûødû... Gicgahûndakû göclö aürû dalüalarû sakitlÿømÿk bilmirdi. Qabûrüalarû altûndan saü bþyrönö, sanki, nÿ isÿ cûrûb daüût- maq istÿyirdi. Rubin tÿkrar gþzlöyö dþyÿclÿdi. Èkinci dÿfÿdÿn sonra elÿ hÿmin nÿzarÿt÷inin yuxulu sifÿti gþröndö. Øöøÿli ÷ÿr÷ivÿni kÿnara ÷ÿkÿn nÿzarÿt÷i donquldandû: – Zÿng etmiøÿm. Cavab vermirlÿr. Vÿ ÷ÿr÷ivÿni ÷ÿkmÿk istÿdi, lakin Rubin buna imkan vermÿdi, ÿli ilÿ ÷ÿr÷ivÿni tutub saxladû: – Onda gedin ayaüûnûzla! – iztirablû bir ÿsÿbiliklÿ onun östönÿ qûøqûrdû. – Mÿnim halûm pisdir, baøa döøörsönöz? Mÿn yata bilmirÿm! Feldøeri ÷aüûrûn! – Yaxøû, – nÿzarÿt÷i razûlaødû. Vÿ gþzlöyö baüladû. Rubin östö töpörcÿklÿ þrtölmöø, zibillÿ dolu, papiros iyi verÿn dÿhliz boyu tÿzÿdÿn gÿziømÿyÿ baøladû, lakin onun gÿziø mÿyindÿn gecÿnin axarû dÿyiømirdi. Hÿmiøÿ fÿxrlÿ xatûrladûüû, iki hÿftÿ tÿkadamlûq kamerada oturmaüû vÿ sonradan bötön anketlÿrindÿ vÿ bötön hÿyatû boyu tÿkrarlanacaq, indi dÿ onun hþkmönö aüûrlaødûrmûø Xarkov
680 daxili hÿbsxanasû gþröntölÿrinin dalûnca yaddaøûn da baøqa, hamûdan gizlÿdilÿn, yandûrûcû xatirÿlÿr oyanmaüa baøladû. ...Bir dÿfÿ onu Traktor zavodunun partiya kabinetinÿ ÷aüûr dûlar. Lyova þzönö zavodun yaradûcûlarûndan biri hesab edirdi: o, zavodun ÷oxtirajlû qÿzetinin redaksiyasûnda iølÿ yirdi. Sexlÿri gÿzir, gÿnclÿri ruhlandûrûr, yaølû fÿhlÿlÿri hÿvÿs lÿn dir- mÿ yÿ ÷alûøûr, divarlara briqadalarûn uüurlarû, irÿli atû lan addûm- lar vÿ sÿhlÿnkarlûq hallarû ilÿ baülû “Øimøÿk”lÿr yapûødûrûrdû. ßynindÿ sadÿ fÿhlÿ kþynÿyi olan iyirmi yaølû gÿnc parti- ya kabinetinÿ cörÿtlÿ girdi. Bir dÿfÿ o, Ukrayna MK kati- bi nin dÿ kabinetinÿ belÿcÿ girmiø, sadÿcÿ, “Salam, yoldaø Postû øev!” deyÿrÿk þzö dÿ birinci ÿl uzatmûødû. Burada da belÿcÿ hÿrÿkÿt etdi: kabinetdÿki qûrx yaølarûnda, sa÷û kÿsik, baøûnda qûrmûzû lÿ÷ÿyi olan qadûna möraciÿtlÿ dedi: – Salam, yoldaø Paxtina! Mÿni ÷aüûrmûsan? – Salam, yoldaø Rubin, – qadûn onun ÿlini sûxdû. – Otur. O oturdu. Kabinetdÿ ö÷öncö bir nÿfÿr – boynu qalstuklu, ÿynindÿ kostyum, ayaqlarûnda sarû botinka, fÿhlÿyÿ oxøamayan bir tip dÿ vardû. Bir qûraqda oturmuødu vÿ i÷ÿri girÿnÿ fikir vermÿdÿn kaüûzlarûnû gþzdÿn ke÷irirdi. Partiya komitÿsi katibinin kabineti tþvbÿ höcrÿsi kimi ciddi idi, hÿr øey parlaq-qûrmûzû vÿ iøgözar qara rÿngdÿ idi. Qadûn ÷ÿkinirmiø kimi, sþnök bir tÿrzdÿ Lyova ilÿ hÿmi- øÿ tam ciddiyyÿtlÿ mözakirÿ etdiklÿri zavodun iølÿrindÿn danûødû. Birdÿn arxaya sþykÿnÿrÿk qÿtiyyÿtlÿ dedi: – Yoldaø Rubin! Sÿn partiya qarøûsûnda tÿrk-silah olma lûsan! Lyova mÿÿttÿl qalmûødû. Necÿ? Gecÿli-göndözlö bötön göcönö, saülamlûüûnû partiyaya hÿsr etmirdimi? Yox! Bu azdûr. Bÿs onda daha nÿ?! Hÿmin o tip nÿzakÿtlÿ mödaxilÿ etdi. O, “siz”lÿ möraciÿt edirdi vÿ bu da Rubinin proletar qulaüûnû dÿlirdi. Dedi ki, Rubin artûq evli olan ÿmisi oülu haqqûnda bildiklÿrinin hamû- sûnû vicdanla vÿ bötþv øÿkildÿ demÿlidir: doürudurmu ki, Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 681
o, ÿvvÿl lÿr gizli trotski÷i tÿøkilatûn fÿal özvö olmuødur, indi isÿ bunu partiyadan gizlÿdir?.. Dÿrhal nÿ isÿ demÿk lazûm idi, hÿr ikisi gþzlÿrini ona dikmiødilÿr... Mÿhz bu ÿmisi oülunun gþzlÿri ilÿ Lyova inqilaba bax- maüû þyrÿnmiødi. Hÿr øeyin bir may nömayiølÿrindÿ gþrön- döyö kimi yaxøû vÿ qayüûsûz olmadûüûnû da mÿhz ondan þyrÿn miødi. Bÿli, Ènqilab bir bahar idi, ona gþrÿ ÿtrafda pal- ÷ûq da ÷ox idi vÿ partiya bu pal÷ûüûn i÷ilÿ addûmlayûrdû, onun altûnda mþhkÿm cûüûr axtarûrdû. Axû artûq dþrd il ke÷ib. Trotski÷ilÿr bir yana, hÿtta buxa- rin ÷ilÿri dÿ unutmaüa baølayûrdûlar. Baøqa yol tapa bilmÿ- yÿn Stalin Èttifaqdan qovulmuø tÿfriqÿ ustasûnûn tÿklif etdiyi nÿ vardûsa, hamûsûnû kþlÿ kimi tÿkrarlayûrdû. Minlÿrlÿ ÷örök kÿndli “qayûq”larûndan göc-bÿla ilÿ kollektivlÿødirmÿnin “okean gÿmisi”ni dözÿltmiødilÿr. Artûq Maqnitoqorskûn boru larû töstölÿyirdi, ilk dþrd zavodun traktorlarû da kolxoz zÿmi lÿ rini øumlayûrdû. “518” dÿ, “1040” 1 da, demÿk olar ki, artûq arxada qalmûødû. Dönya Ènqilabû naminÿ obyektiv olaraq hÿr øey edilirdi – belÿ olan halda bötön bu bþyök iølÿrin øÿxsi xidmÿtlÿri sayûlacaq insanûn adûndakû sÿslÿrÿ gþrÿ vuruømaüa dÿyÿr- dimi? (Lyovka þzönö bu yeni adû sevmÿyÿ dÿ mÿcbur edÿ bil miødi. Bÿli, Lyova artûq Onu sevirdi!) Èndi nÿ vaxtsa möba- hisÿ etmiø adamlarû hÿbs etmÿyin, onlardan qisas alma üûn nÿ mÿnasû vardû? – Mÿn bilmirÿm. O he÷ vaxt trotski÷i olmayûb, – Lyo- va nûn dili bunlarû deyir, aülû isÿ, yaølû adamlarûn tÿbiri ilÿ, uøaqlûq romantikasû olmadan desÿk, susmaüûn artûq mÿna- sûz olduüunu bildirirdi. Partiya komitÿsi katibinin qûsa, ciddi jestlÿri! Partiya! Bizim malik olduüumuz ÿn ali øey bu deyilmi? Partiya qar- øûsûnda... necÿ susmaq olar?! Hÿr øeyi Partiya qarøûsûn da... 1 Birinci beøilliyin 518 tikintisi vÿ 1040 yeni MTS nÿzÿrdÿ tutulur. O dþvrdÿ mÿøhur øцarlardan biri olmuødur. (Qeyd möяllifindir) 682 necÿ a÷ûb demÿmÿk olar?! Partiya cÿzalandûrmûr, o, bizim vicdanûmûzdûr. Leninin sþzlÿrini yadûna sal... Özönÿ dirÿnmiø on tapan÷a lölÿsi Lyovka Rubini qor- xuda bilmÿzdi. Nÿ soyuq karserlÿ, nÿ dÿ Solovkiyÿ sörgönlÿ ondan hÿqiqÿtin bircÿ kÿlmÿsini dÿ qopara bilmÿzdilÿr. Ancaq partiya qarøûsûnda?! Qara-qûrmûzû tþvbÿ höcrÿsindÿ nÿyisÿ gizlÿdÿ, yalan danûøa bilmÿzdi. Rubin ÿmisi oülunun nÿ vaxt, hara özv olduüunu, nÿlÿr etdiyini a÷ûb dedi. Tÿbliüat÷û qadûn susdu. Sarû botinkalû nÿzakÿtli qonaq isÿ dedi: – Demÿli, ÿgÿr mÿn sizi döz baøa döømöøÿmsÿ... – vÿ vÿrÿqÿ yazdûüûnû oxudu. – Èndi isÿ qol ÷ÿkin. Baxûn, burada. Lyovka geri atûldû: – Siz kimsiniz? Siz Partiya deyilsiniz! – Niyÿ partiya deyilÿm ki? – qonaq incidi. – Mÿn dÿ par- tiyanûn özvöyÿm. Mÿn Baø Siyasi Èdarÿnin möstÿn ti qiyÿm. Rubin yenidÿn pÿncÿrÿni dþydö. Yuxudan ayrûldûüû aøkar gþrönÿn nÿzarÿt÷i fûsûldadû: – Nÿ olub? Nÿ dþyörsÿn? Ne÷ÿ dÿfÿ zÿng etmiøÿm, cavab vermirlÿr. Rubinin gþzlÿri hirsindÿn qûzardû: – Mÿn sizdÿn zÿng etmÿyinizi yox, getmÿyinizi xahiø etdim! Mÿnim örÿyim aürûyûr! Bÿlkÿ dÿ, þlÿ bilÿrÿm! – Þl-mÿz-sÿn, – nÿzarÿt÷i barûødûrûcû tÿrzdÿ, bÿlkÿ dÿ, onun halûna acûyaraq uzada-uzada dedi. Sÿhÿrÿ kimi dþzÿr- sÿn. Þzön fikirlÿø, postu atûb necÿ gedÿ bilÿrÿm? – Sÿnin postun hansû gicbÿsÿrÿ lazûmdûr!? – Rubin qûø qûrdû. – Mÿsÿlÿ onda deyil ki, kimÿsÿ lazûmdûr, ondadûr ki, nizamnamÿ qadaüan edir. Orduda qulluq etmisÿn? Aürû Rubinin baøûna elÿ vururdu ki, indicÿ þlÿ bilÿcÿyinÿ þzö dÿ inandû. Onun dÿyiømiø sifÿtini gþrÿn nÿzarÿt÷i qÿrara gÿldi: – Yaxøû, aralû dur, pÿncÿrÿni dþymÿ. Qa÷ûram. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 683
Vÿ yÿqin ki, getdi, Rubinÿ elÿ gÿldi ki, aürûsû da azalûr. O, yenÿ aramla dÿhlizdÿ gÿziømÿyÿ baøladû. ...Yaddaøûnûn i÷ilÿ isÿ ömumiyyÿtlÿ, he÷ vaxt yadûna sal- maq istÿmÿdiyi xatirÿlÿr uzanûrdû. Bu cör xatirÿlÿrin silin- mÿsi onun øÿfa tapmasû demÿk olardû. Hÿbsxanadan dÿrhal sonra, komsomol qarøûsûnda gönah larûnû yumaq vÿ lazûmlû adam olduüunu hÿm þzönÿ, hÿm dÿ yeganÿ inqilabi sinfÿ söbut etmÿyÿ tÿlÿsÿrÿk, Rubin bþy röndÿ mauzer kÿndi kollektivlÿødirmÿyÿ getdi. O vaxtû, ö÷ verst ayaqyalûn qa÷andan vÿ quduzlaømûø kÿndlilÿrlÿ atûøandan sonra, bunda nÿ gþrmöødö? “Mÿn dÿ vÿtÿndaø möharibÿsindÿ oldum.” Tÿkcÿ bunu. Þzlöyöndÿ aydûn mÿsÿlÿ idi! Torpaüa basdûrûlmûø taxûl quyularûnûn östönö a÷maq, sahibkarlara taxûl öyötmÿyÿ vÿ ÷þrÿk biøirmÿyÿ imkan vermÿmÿk, quyudan su gþtör mÿ- lÿrinÿ mane olmaq. ßgÿr sahibkarûn uøaüû þlördösÿ, uøaq- larû ilÿ birgÿ qoy þzö dÿ þlsön, kþkö kÿsilmiølÿr, murdarlar, – ÷þrÿk biøirmÿyÿ qoymamaq. Gizlÿnmiø, þlö kÿndin i÷ilÿ gedÿn yarûmcan at qoøulmuø araba mÿrhÿmÿt hissi oyat- mûrdû, øÿhÿrdÿ tramvayûn getmÿsi kimi adi bir øeyÿ dþn- möø dö. Qam÷ûyla pÿncÿrÿ ÷ÿr÷ivÿsini dþyördölÿr: – Þlÿn var? ×ûxarûn. Sonra da o biri pÿncÿrÿni: – Þlÿn var? ×ûxarûn. Bir azdan sonra isÿ: – Ey! Burada canlû insan var? Èndi isÿ baøûndan ÷ûxmûr. Qaynar damüa ilÿ mþhörlÿ nib. Yandûrûr. Hÿrdÿn bir isÿ döøönör: yaralarûn buna gþrÿdir! Hÿbs xanaya döømÿyin buna gþrÿdir! Xÿstÿliklÿrin buna gþrÿdir!
Qoy olsun! ßdalÿtlidir! ßgÿr baøa döømöøÿmsÿ ki, bunlar dÿhøÿtdir, ÿgÿr daha he÷ vaxt bunlarû tÿkrarlamayacaüamsa, ÿgÿr artûq ÿvÿzi þdÿnilibsÿ? Bÿs bötön bunlardan necÿ tÿmiz- lÿnmÿli? Kimÿ deyÿsÿn: oho, bötön bunlar olmayûb! Èndi hesab edÿcÿyik ki, bunlar olmayûb! Elÿ et ki, bunlar olmasûn!..
684 Yuxusuz gecÿlÿr qössÿli, sÿhvlÿr etmiø örÿkdÿn nÿlÿr ÷ûxarûr, necÿ dÿ onu özör?.. Bu dÿfÿ nÿzarÿt÷inin þzö pÿncÿrÿni araladû. Nÿhayÿt ki, postunu atûb qÿrargaha getmÿyÿ cörÿt etmiødi. Sÿn demÿ, orada hamû yatûrmûø, dÿstÿyi gþtörmÿyÿ adam qalmayûbmûø. Yuxudan oyadûlmûø starøina onun mÿruzÿsini dinlÿdi, post- dan getdiyi ö÷ön ona acûqlandû vÿ leytenantûn feldøer qadûnla yatdûüûnû bilÿrÿk, oyatmaüa cörÿt etmÿdi. – Olmaz, – nÿzarÿt÷i pÿncÿrÿyÿ dedi. – Þzöm gedib mÿruzÿ etmiøÿm. Deyirlÿr ki, olmaz. Sÿhÿrÿ kimi tÿxirÿ salmaq lazûmdûr. – Mÿn þlörÿm! Mÿn þlörÿm! – Rubin xûrûldadû. – Mÿn pÿn cÿrÿnizi sûndûracaüam! Tez nþvbÿt÷ini ÷aüûrûn! Mÿn aclûq elan edirÿm! – Nÿ aclûq? Sÿni kimsÿ yedizdirir yÿni? – nÿzarÿt÷i aüûllû sþz dedi. – Sÿhÿr yemÿyi baølayanda elan edÿrsÿn... Yaxøû, gÿziø, gÿziø. Mÿn starøinaya bir dÿ zÿng edÿrÿm. Nÿ atom bombasû, nÿ dÿ can verÿn dustaq qulluqlarûn- dan vÿ mÿvaciblÿrindÿn razû sûravi, serjant, leytenant, pol- kovnik vÿ generallarûn veclÿrinÿ deyildi. Can verÿn dustaüa isÿ bötön bunlardan daha yöksÿkdÿ durmaq lazûm gÿlirdi! Aürûdan qûvrûlan vÿ örÿkbulanmasûnû göclÿ saxlayan Rubin dÿhliz boyu ÿvvÿlki kimi aramla yerimÿyÿ ÷alûøûrdû. Onun yadûna Krûlovun “Polad” tÿmsili döødö. Azadlûqda diq qÿtini cÿlb etmÿmiø bu tÿmsil hÿbsxanaya döøÿndÿn sonra onu heyrÿtlÿndirmiødi. Bir polad xÿncÿrin iti tiyÿsi Sûnûq dÿmir i÷rÿ dцøцb qalmûødû; Vÿ bu zibil iøindÿ yarasûz øey tÿk Bazarda kÿndliyÿ o satûlmûødû. Kÿndli dÿ bu polad tiyÿ ilÿ aüaclardan lûü soyur, talaøa doürayûrdû. Xÿncÿrin aüzû diø-diø olmuø, paslanmûødû. Bir dÿfÿ komadakûtaxtaoturacaüûnaltûndakirpiondansoruøduки,
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 685
döødöyö vÿziyyÿtdÿn he÷ utanûrmû? Vÿ polad xÿncÿr Rubi- nin þzönön dÿ yözlÿrlÿ dÿfÿ cavab verdiyi kim cavab verdi: Yox, mÿn utanmûram, utansûn o kÿs, Kim ki qiymÿtimi verÿ bilmÿdi!.. Yüklə 6,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|