Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin
Yüklə 6,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
65 Öst ÷arpayûda, gah özÿrindÿ gþy qöbbÿsi kimi a÷ûlmûø dairÿvi taü-tavanla tÿk qalan, gah da özönö onun ö÷ön Kla- ra nûn bÿtnini ÿvÿz edÿn qaynar yastûüa sûxan Rostislav xoø- bÿxt li yin dÿn inildÿyirdi. Onu ÿldÿn salmûø þpöødÿn artûq yarûm gön ke÷miødi, o isÿ hÿlÿ dÿ bÿxtÿvÿr dodaqlarûnû mÿnasûz danûøûq vÿ qaba yemÿklÿ murdarlamaq istÿmirdi. “Siz axû mÿni gþzlÿyÿ bilmÿzdiniz” – o, qûza demiødi. Qûz da cavab vermiødi: “Niyÿ gþzlÿyÿ bilmÿzdim? Gþzlÿyÿ bilÿrdim...”
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 625
– ...Ènam özÿrindÿ yalnûz sÿnin kimi Nuh ÿyyamûndan qalma adamlar bÿrqÿrar olurlar, – aøaüûdan cavan vÿ øux, lakin uzaqdan eøidilmÿsin deyÿ boüuqlaødûrûlmûø sÿs gÿlirdi. – Mÿhz inam özÿrindÿ, þzö dÿ necÿ inam özÿrindÿ – yalan÷û! Elminiz isÿ he÷ ÿvvÿldÿn olmayûb! – Bilirsÿn, möbahisÿmiz predmetsiz sÿciyyÿ alûr. ßgÿr marksizm elm deyilsÿ, onda bÿs elm nÿdir? Èohann Èla hiy- yat÷ûnûn vÿhylÿri? Ya da Xomyakovun slavyan ruhu haq qûn- da dediklÿri? –Sizhÿqiqielmihe÷iylÿmÿmиsиnizdÿ!Siz baniлярдян deyil siniz! Buna gþrÿ dÿ elmlÿ he÷ tanûø da deyilsiniz! Sizin bötön mölahizÿlÿrinizin predmeti øeylÿr yox, kabuslardûr! Hÿqiqi elmdÿ isÿ bötön möddÿalar olduqca ciddi øÿkildÿ ilkin möddÿadan ÷ûxarûlûr! – ßzizim! Kom-il-focuüum! Bizdÿ dÿ elÿdir: bötön iqti- sadi tÿlimlÿr ÿmtÿÿ höceyrÿsindÿn ÷ûxarûlûr. Bötön fÿlsÿfÿ isÿ – dialektikanûn ö÷ qanunundan. Mölkiyyÿtlÿ baülû bilgilÿr nÿticÿlÿri tÿcröbÿdÿ tÿtbiq etmÿk bacarûüû ilÿ tÿsdiqlÿnir! – Nÿ danûøûrsan? Mÿn nÿlÿr eøidirÿm? Tÿcröbÿnin meyarû qnoseologiyadadûr? Sÿn ki, – Rubin iri dodaqlarûnû boru kimi qabaüa uzatdû vÿ bilÿrÿkdÿn aüzûnû ÿydi, – ÿsl kor- tÿbii materialistsÿn! Doürudur, bir qÿdÿr primitiv. – Bax sÿn hÿmiøÿ tÿmiz kiøi möbahisÿlÿrindÿn qa÷ûr- san! Hÿmsþhbÿtini quø dilindÿ sþzlÿrlÿ boümaüa ÷alûøûrsan! – Sÿn isÿ yenÿ danûømûrsan, ovsunlayûrsan! Pifiya! Mar- fino pifiyasû! Niyÿ hesab edirsÿn ki, mÿn sÿninlÿ möbahisÿ etmÿk istÿyi ilÿ alûøûb-yanûram? Ola bilÿr, bu, mÿnÿ qoca qum÷uya Gönÿøin Yerin ÿtrafûna fûrlanmadûüûnû izah etmÿk- dÿn daha maraqlûdûr! Qoy necÿ bilir, elÿ dÿ davam etsin! – Mÿnimlÿ ona gþrÿ möbahisÿ etmÿk istÿmirsÿn ki, sÿn möbahisÿ etmÿyi bacarmûrsan! Hamûnûz möbahisÿ edÿ bil mirsiniz, baøqa cör döøönÿnlÿrdÿn qa÷ûrsûnûz ki, dönya- gþröøönözön ahÿngi pozulmasûn! Hamûsû eyni cör döøönÿn adamlar bir yerÿ yûüûøûrsûnûz vÿ bir-birinizin qarøûsûnda tÿli- min atalarûnû øÿrh etmÿklÿ þzönözö gþstÿrmÿk istÿyirsiniz. 626 Bir-birinizin fikirlÿrini toplamaqla mÿøüulsunuz, fikirlÿri niz dÿ öst-östÿ döøör vÿ øiøir... ßlbÿttÿ, azadlûqda, ×K-nûn yanûn- da kim sizinlÿ möbahisÿyÿ cörÿt edÿr? Bura, hÿbsxana ya döøÿndÿ isÿ – burada siz ÿsl möbahisÿ÷ilÿrlÿ rastlaøûrsû- nûz!–Бuradaquruyaatûlmûøbalûüadþnörsönöz!Sizÿbircÿ höröømÿk vÿ sþyöømÿk qalûr. – Mÿncÿ, bu vaxta kimi sÿn mÿndÿn daha ÷ox hörmösÿn. Soloqdinlÿ Rubin sonsuz ixtilaflarûn tilsiminÿ döø möø adamlar kimi hÿlÿ dÿ boøalmûø ad gönö yerindÿ otur muø- du lar. Abramson ÷oxdan “Monte Kristo”sunu oxumaüa, Kon dra øov-Èvanov Øekspirin nÿhÿngliyi barÿdÿ döøönmÿyÿ, Pryan ÷i kov kiminsÿ yanûna þtÿn ilki “Oqonyok” jurnalûnû vÿrÿq lÿ mÿyÿ, Nerjin dalandar Spiridonun yanûna getmiødi, Pota pov isÿ axûra kimi ev sahibÿsi vÿzifÿsini yerinÿ yetirÿ- rÿk qablarû yumuø, dolab÷alarû yerlÿrinÿ qaytarmûø, yas tûüû ilÿ iøûqdan vÿ sÿsdÿn qorunaraq yerinÿ uzanmûødû. Otaq- da kû larûn ÷oxu yatmûødû, o birilÿri sÿssizcÿ oxuyur, ya da sþh bÿt lÿ øirdilÿr. Artûq elÿ vaxt idi ki, nþvbÿt÷inin adi iøûüû sþn döröb gþy iøûqla ÿvÿzlÿmÿyi unutmadûüûndan øöbhÿ lÿn- mÿyÿ baølayûrsan. Soloqdinlÿ Rubin isÿ hÿlÿ dÿ bir köncdÿ, Pryan÷ikovun ÷arpayûsûnûn östöndÿ oturmuødular. Möbahisÿ etmÿyÿ yalnûz Soloqdinin hÿvÿsi vardû: bu gön onun ö÷ön qÿlÿbÿlÿr gönö idi vÿ bu qÿlÿbÿlÿr onun i÷ÿrisindÿ qaynayûb coøur, he÷ cör sakitlÿømÿk istÿmirdilÿr. Ömumiyyÿtlÿ isÿ onun cÿdvÿlindÿ bötön bazar gönö axøam- larû ÿylÿncÿlÿrÿ hÿsr olunurdu. Hakimiyyÿtdÿ olan kasad aüûllûlarû iføa edib bir dalana qûsnamaqdan da maraqlû hansû ÿylÿncÿ ola bilÿrdi!? Rubin ö÷ön isÿ bu gön möbahisÿ aparmaq aüûr gÿlir vÿ mÿnasûz gþrönördö. Onun nÿinki ÿlindÿki iøi qurtarma- mûødû, östÿlik boynuna hÿddindÿn artûq aüûr bir tapøûrûq da qoyulmuødu vÿ bu tapøûrûüûn icrasûna sabah sÿhÿr tezdÿn, þzö dÿ tÿkbaøûna baølamalû idi. Bunun ö÷ön isÿ axøamdan göcönö qorumalû idi. Onu hÿlÿ iki mÿktub da gþzlÿyirdi: biri arvadûndan, o birisi isÿ mÿøuqÿsindÿn. Bu gön dÿ onlara Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 627
cavab yazmasaydû, bÿs nÿ vaxt yazacaqdû! – arvadûna uøaq- larûn tÿrbiyÿsi ilÿ baülû vacib mÿslÿhÿtlÿr, mÿøuqÿsinÿ isÿ incÿ vÿdlÿr vermÿli idi. Bundan da ÿlavÿ, Rubini monqol-fin, ispan-ÿrÿb vÿ baøqa löüÿtlÿr, ×apek, Heminquey, Lourens sÿslÿyirdi. Vÿ östÿlik: komik mÿhkÿmÿ mÿzhÿkÿsinÿ, qon- øu la rûnûn xûrda atmacalarûna, ad gönö mÿrasiminÿ baøû qarû- øan Rubin bötön axøamû ömumvÿtÿndaø ÿhÿmiyyÿtli bir layi hÿni iølÿyib qurtarmaüa vaxt tapa bilmÿmiødi. Lakin hÿbsxananûn möbahisÿ qanunlarû ondan mþhkÿm yapûømûødû. Rubin he÷ bir möbahisÿdÿ uduzmamalû idi, ÷önki burada, øaraøkada qabaqcûl ideologiyanû tÿmsil edirdi. Buna gþrÿ dÿ o, ÿl-qolu baülanmûø kimi Soloqdinlÿ otur ma- üa, mÿktÿb yaøûna ÷atmamûø uøaqlara belÿ, mÿlum olan adi hÿqiqÿtlÿri ona baøa salmaüa mÿcbur idi. Soloqdin sakit vÿ yumøaq tÿrzdÿ ona nÿsihÿt verirdi: – Döøÿrgÿ tÿcröbÿmdÿn ÷ûxûø edÿrÿk deyirÿm ki, ÿsl möbahisÿ tÿkbÿtÿk dþyöø kimi aparûlûr. Razûlaøma ÿsasûnda vasi tÿ÷i se÷irik – lap elÿ Qlebi ÷aüûraq. Vÿrÿq gþtörörök, ver ti kal xÿtlÿ onu ortadan bþlörök. Yuxarûda, bötön xÿtt boyu, möba hi sÿ nin mÿzmununu yazûrûq. Sonra isÿ hÿr kÿs þz tÿrÿ fin dÿ olduqca qûsa vÿ aydûn øÿkildÿ qoyulmuø mÿsÿlÿ ilÿ baülû mþv qe yini qeyd edir. Sþzlÿrin se÷imindÿ tÿsa döfi sÿhvlÿr olma sûn deyÿ bu qeydlÿr ö÷ön ayrûlan vaxt mÿh dud- laø dû rûlmûr. – Sÿn mÿni aüûlsûz yerinÿ qoyursan, – Rubin bözöømöø gþz qapaqlarûnû baülayaraq, yarûyuxulu tÿrzdÿ etiraz etdi. Özö- nön saqqalûnûn östöndÿn gþrönÿn hissÿsindÿ dÿrin yor üun luq duyulurdu. – Nÿ deyirsÿn, sÿhÿrÿ kimi möbahisÿ edÿk? – ßksinÿ! – Soloqdin sevinclÿ dillÿndi. ßsl kiøi möba- hi sÿ si nin mahiyyÿti dÿ bundadûr! Boø sþz gölÿødirmÿsi vÿ mÿnasûz boøboüazlûq hÿftÿlÿrlÿ uzana bilÿr. Kaüûz özÿ- rin dÿki möbahisÿ isÿ on dÿqiqÿyÿ bitir: dÿrhal aydûn olur: rÿqib lÿr tamamilÿ baøqa-baøqa øeylÿrdÿn danûøûrlar, ya da ara la rûn da he÷ bir fikirayrûlûüû yoxdur. Möbahisÿnin davam etdi ril mÿ sinÿ zÿrurÿt yarandûüû hallarda isÿ tÿrÿflÿr nþvbÿ ilÿ
628 vÿrÿ qin þzlÿri ö÷ön ayrûlmûø hissÿsindÿ þz dÿlillÿrini yazûr lar. Dueldÿ olduüu kimi: höcum! – cavab! – atÿø! – atÿø! Belÿ- liklÿ: iølÿdilmiø ifadÿlÿrdÿn imtina etmÿk, sþzlÿri dÿyiø mÿk imka nû nûn olmamasû ona gÿtirib ÷ûxarûr ki, iki-ö÷ qeyd dÿn sonra birinin qalib gÿldiyi, o birinin isÿ uduzduüu aydûn olur. – Vÿ vaxt da mÿhdudlaødûrûlmûr? – Hÿqiqÿtÿ nail olmaq naminÿ – yox! – Bÿs espadronla dþyöømÿyÿcÿyik? Soloqdinin qûzarmûø özö tutqunlaødû: – Mÿn belÿ dÿ bilirdim. ßvvÿl sÿn östömÿ döøörsÿn... – Mÿncÿ isÿ hÿmiøÿ sÿn birinci olursan!.. – ...möxtÿlif lÿqÿblÿr qoyursan, ÷antan da ki bu cör sþz- lÿrlÿ doludur: qaragöruh÷u! töpördöyönö yalayan! – (Soloq- din ÿcnÿbi dildÿn gþtörölmöø “reaksioner” sþzönö iølÿtmÿ- mÿyÿ ÷alûøûrdû) – dini mþvhumatûn taclû nþkÿri (bu isÿ “dip- lomlu lakey” kimi baøa döøölmÿli idi)! Sizdÿ elmi tÿrif lÿr dÿn ÷ox nala yiq sþzlÿr toplanûb. Hulqumundan yapû øûb vic danlû möba hisÿ tÿklif etdiyim zaman isÿ – sÿnin vax tûn olmur, hÿvÿ sin olmur, yorüun olursan! Amma bötþv bir þlkÿ nin altûnû östönÿ ÷evir mÿyÿ vaxt tapdûnûz! – Artûq dönyanûn yarûsûnûn! – Rubin nÿzakÿtlÿ dözÿliø verdi. – Èø ö÷ön bizim hÿmiøÿ vaxtûmûz vÿ göcömöz olur. ×ÿnÿ dþymÿyÿ isÿ? Biz nÿdÿn danûøacaüûq ki? Aramûzda artûq hÿr øey deyilib. – Nÿdÿn? Se÷imi sÿnÿ verirÿm! – Soloqdin olduqca nÿza- kÿtli, geniø bir jestlÿ cavab verdi. – Silahûn nþvö, duelin yeri! – Onda mÿn se÷irÿm: he÷ nÿdÿn! – Bu, qaydalara uyüun deyil! Rubin ÿllÿri ilÿ qara saqqalûnûn ucunu oynatdû: – Hansû qaydalara uyüun deyil? Bu nÿ qaydalardûr belÿ? Bu nÿ inkvizisiyadûr belÿ? Baøa döø: sÿmÿrÿli möbahisÿ etmÿk ö÷ön hansûsa bir ömumi ÿsas olmalûdûr, hansûsa ömumi cizgilÿrdÿ anlaøma olmalûdûr... – Bÿli, bÿli! Mÿn dÿ onu deyirÿm: hÿr iki tÿrÿf gÿrÿk izafi dÿyÿri vÿ fÿhlÿlÿrin hþkmranlûüûnû qÿbul etmiø olsun! Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 629
(Èfrat Aydûnlûq Dilindÿ “proletariatûn diktaturasû” belÿ adla- nûrdû.) Vÿ möbahisÿmiz dÿ nÿdÿn ibarÿt olacaq: hansûsa bir cûzma-qaranû Marks acqarûna yazmûødû, ya da ki Engels nahar etdik dÿn sonra? Yox, bu kinayÿ vÿ istehzalardan can qurtarmaq möm- kön deyildi! Rubin qûzûødû: – Sÿn, nÿhayÿt, baøa döø ki, bu aüûlsûzlûqdûr! Sÿn vÿ mÿn – biz nÿdÿn danûøa bilÿrik? Hara istÿyirsÿn ÿl at, nÿdÿn istÿyirsÿn yapûø – biz möxtÿlif planetlÿrdÿnik. Sÿnin ö÷ön axû, mÿsÿlÿn, duellÿr indinin þzöndÿ dÿ incikliklÿrin hÿllinin ÿn yaxøû yoludur! – ×alûø, bunun ÿksini söbut et! – Soloqdin sevinclÿ dikÿldi. – ßgÿr duellÿr qalsaydû – kim bþhtan atmaüa cörÿt edÿrdi? Kim þzöndÿn zÿiflÿri dirsÿklÿri ilÿ itÿlÿyÿ bilÿrdi? – Sÿnin þz davakarlarûn! Rûtsarlarûn!.. Sÿnin ö÷ön Orta ÿsrlÿrin zölmÿti, köt vÿ þzöndÿnrazû rûtsarlûq, sÿlib yöröølÿri – bötön bunlar tarixin zenitidir! – Bunlar – insan ruhunun zirvÿlÿridir! – Soloqdin belini dözÿldÿrÿk vÿ barmaüûnû baøûnûn östöndÿ yellÿdÿrÿk tÿs- diq lÿdi. – Bunlar ruhun cisim özÿrindÿ bþyök tÿntÿnÿsidir! Bunlar ÿldÿ qûlûnc möqÿddÿs yerlÿrÿ doüru qarøûsûalûnmaz can atmadûr! – Vÿ qarÿt olunmuø varidatla dolu kisÿlÿrdir? Sÿn zÿh- lÿtþkÿn hidalqosan! 1 – Sÿn isÿ Bibliya fanatikisÿn!.. Yÿni, divanÿsÿn! – Soloq- din höcumu dÿf etdi. – Sÿnin ö÷ön axû, istÿr Belinski olsun, istÿr ×ernûøevski, bötön maarif÷ilÿrimiz yarûm÷ûq savadlû keøiø þvladlarûdûrlar! – Uzunÿtÿk seminaristdirlÿr! – Soloqdin tÿntÿnÿ ilÿ ÿla- vÿ etdi. – Sÿnin ö÷ön, þz inqilabûmûzû he÷ demirÿm, hÿtta Fransa inqilabû, yöz ÿlli il sonra belÿ, – avam camaatûn köt qiyamû, iblisanÿ instinktlÿrin vÿsvÿsÿsidir, millÿtin qûrûlmasûdûr – bÿl- kÿ, belÿ deyil? 1 Hidalqo – ispan zadÿganû 630 – Aydûn mÿsÿlÿdir! ×alûø, ÿksini söbut et! Fransanûn bötön bþyöklöyö on sÿkkizinci ÿsrlÿ bitir! Bÿs qiyamdan sonra nÿ olmuødu? Azüûnlaømûø bþyök insanlar beøliyi? Mil lÿ tin bötþv- lökdÿ cûrlaømasû! Bötön dönyanûn istehza sûna sÿbÿb olmuø hþkumÿt dÿyiømÿlÿri! Göcsözlök! Èradÿsiz lik! He÷lik!! Köl!!! Soloqdin iblisanÿ bir gölöølÿ qÿhqÿhÿ ÷ÿkdi. – Vÿhøi! Maüara adamû! – Rubin hiddÿtlÿnirdi. – Fransa bir dÿ ayaüa dura bilmÿyÿcÿk! ßgÿr Roma kil- sÿ si nin kþmÿyi olmasa! – Bir dÿ: sÿnin ö÷ön Reformasiya – insan øöurunun kilsÿ zÿncirlÿrindÿn tÿbii baøa döøölÿn azad olmasû demÿk deyil... – Sÿrsÿm bir korluq! Löteran satanizmi! Avropanûn daüû dûlmasû! Avropalûlarûn þzönömÿhvi! Èki dönya möha ri- bÿ sindÿn dÿ pis bir øey! – Bÿli, bax, budur, budur, bax! – Rubin araya girirdi. – Sÿn ki lap Daø dþvrönön adamûsan! Èxtiozavrsan! Biz nÿdÿn möbahisÿ edÿ bilÿrik? Þzön gþrörsÿn ki, ÷aøûb qalmûsan. Sölh yolu ilÿ ayrûlmaüûmûz daha yaxøû olmazmû? Soloqdin durub getmÿk istÿyÿn Rubinin hÿrÿkÿtini sezdi. Buna qÿti yol vermÿk olmazdû! – ÿylÿncÿ ÿldÿn ÷ûxûrdû, ÿylÿn cÿ hÿlÿ baø vermÿmiødi. Soloqdin dÿrhal sakitlÿødi, tanûn maz dÿrÿcÿdÿ yumøaldû: – Baüûøla, Lyovuøka, mÿn qûzûødûm. ßlbÿttÿ, artûq gec- dir, mÿn tÿkid etmirÿm ki, biz ÿsas suallardan baøladûq. Gÿl þz möba hisÿ-tÿkbÿtÿk dþyöø ösulumuzu baøqa bir yön göl vÿ zÿrif pred met özÿrindÿ sûnayaq. Mÿn sÿnÿ se÷im ö÷ön bir ne÷ÿ sÿr lþvhÿ (bu isÿ mþvzu demÿk idi) verÿrÿm. Èstÿ yir- sÿn, ÿdÿ biy yatla baülû möbahisÿ edÿk? Bu sÿnin sahÿndir, mÿnim yox. – ßl ÷ÿk mÿndÿn... Øÿrÿfsizliyÿ dö÷ar olmadan getmÿyin ÿsl vaxtû idi. Rubin yerindÿn durmaq istÿdi, lakin Soloqdin xÿbÿrdaredici tÿrzdÿ qûmûldandû: – Yaxøû! Mÿnÿvi sÿrlþvhÿ: mÿürurluüun insan hÿyatûnda ÿhÿmiyyÿti haqqûnda! Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 631
Rubin darûxûrmûø kimi gþvøÿdi: – Yÿni biz gimnazist qûzlarûq? Vÿ iki ÷arpayûnûn arasûnda ayaq östÿ dayandû. – Yaxøû, belÿ bir sÿrlþvhÿ... – Soloqdin onun qolundan tutdu. – A÷ûl baøûmdan... – Rubin gölÿ-gölÿ ÿlini ÷ÿkdi. Sÿnin bey- nin dÿ hÿr øey ÷evrilib! Bötön Yer özöndÿ dialektika qanun la rû- nû qÿbul etmÿyÿn bircÿ sÿn qalmûsan. Hÿr øey onlar dan doüur! Soloqdin a÷ûq-÷ÿhrayû ÿli ilÿ ittihamû rÿdd etdi: – Niyÿ qÿbul etmirÿm ki? Artûq qÿbul edirÿm. – Ne-cÿ? Sÿn dialektikanû qÿbul etmisÿn? – Rubin dodaq- larûnû irÿli uzadaraq fûsûldadû: – ßzizim! Gÿl sÿni bir þpöm! Qÿbul etmisÿn? – Mÿn onu tÿkcÿ qÿbul etmÿdim – mÿn onun özÿrindÿ döøöndöm! Мÿn onun özÿrindÿ iki ay sÿhÿrlÿr döøönmö- øÿm! Amma sÿn döøönmÿmisÿn! – Hÿtta döøönmösÿn? Sÿn gönö-göndÿn aüûllanûrsan! Belÿ isÿ, bÿs nÿdÿn möbahisÿ edÿk? – Necÿ?! – Soloqdin þzöndÿn ÷ûxdû. – Yÿni möbahisÿ etmÿyÿ he÷ nÿ yoxdur? Ömumi ÿsas olmayanda da möbahisÿ predmeti yoxdur, ömumi ÿsas olanda da! Yox, indi zÿhmÿt ÷ÿk, möbahisÿ et! – Bu nÿ zorakûlûqdûr belÿ? Nÿ barÿdÿ möbahisÿ edÿk? Rubinin dalûnca ayaüa duran Soloqdin ÿl-qol atmaüa baøladû: – Buyur! Mÿn þzöm ö÷ön ÿn sÿrfÿsiz øÿrtlÿrlÿ dþyöøö qÿbul edirÿm. Mÿn sizi ÷irkli pÿncÿnizdÿn dartûb aldûüûm þz silahûnûzla vuracaüam! Ondan möbahisÿ edÿcÿyik ki, þz ö÷ qanununuzu þzönöz dÿ baøa döømörsönöz! Adamyeyÿnlÿr kimi tonqalûn baøûnda rÿqs edirsiniz, amma odun nÿ oldu- üunu bilmirsiniz! Sÿnin körÿyini elÿ bu qanunlarla o qÿdÿr yerÿ vura bilÿrÿm ki! – Yaxøû, vur! – þzönÿ acûüû tutsa da, möbahisÿyÿ qatûl- mamaq iqtidarûnû itirmiø Rubin sÿsini qaldûrdû. – Buyurun. ßylÿøin. – Soloqdin oturdu.
632 Rubin ayaq östÿ qaldû. – Hÿ, nÿdÿn baølayaq ki, yöngöl olsun? – Soloqdin hÿzz alûrdû. – Bu qanunlar bizÿ inkiøafûn istiqamÿtini gþstÿrir? Yoxsa belÿ deyil? – Èstiqamÿtini? – Bÿli! Hara inkiøaf edÿcÿk... e-e... – o ÷e÷ÿmÿyÿ baøladû – ... proses? – ßlbÿttÿ. – Sÿn bunu nÿdÿ gþrörsÿn? Mÿhz nÿdÿ? – Soloqdin soyuqqanlûlûqla istintaq edirdi. – Qanunlarûn þzöndÿ. Onlar hÿrÿkÿti ÿks etdirirlÿr. Rubin dÿ oturdu. Onlar sakit, iøgözar tÿrzdÿ danûømaüa baøladûlar. – Èstiqamÿti mÿhz hansû qanun verir? – ßlbÿttÿ ki, birinci yox... Èkinci. ×ox göman ki, ö÷öncö. – Hm-m. Ö÷öncö qanun verir? Bÿs onu necÿ ifadÿ etmÿli? – Nÿyi?
– Qanunu! Rubin qaø-qabaüûnû salladû: – Qulaq as, bu sxolastika nÿyÿ lazûmdûr? – Bu sxolastikadûr? Sÿn dÿqiq elmlÿrlÿ tanûø deyilsÿn. ßgÿr qanun bizÿ ÿdÿdi nisbÿtlÿr vermirsÿ, hÿm dÿ biz inki- øafûn istiqamÿtini belÿ bilmiriksÿ, onda biz he÷ nÿ bil mirik. Yaxøû. Gÿl o biri tÿrÿfdÿn yanaøaq. Sÿn tez-tez vÿ asan lûqla tÿkrar edirsÿn: “Иnkarû inkar”. Bunu dedikdÿ sÿn nÿ baøa döøörsÿn? Mÿsÿlÿn, cavab verÿ bilÿrsÿnmi ki, inkarû inkar inkiøafûn gediøindÿ hÿmiøÿ yer alûr, yoxsa yox? Rubin bir anlûüa fikrÿ getdi. Sual gþzlÿnilmÿz idi, adÿtÿn, o, belÿ qoyulmurdu. Lakin möbahisÿlÿrdÿ qÿbul olunduüu kimi, ÷aøqûnlûüûnû böruzÿ vermÿyÿrÿk, onu cavablandûr ma- üa tÿlÿsdi. – ßsasÿn bÿli. ßksÿr hallarda. – Bu-dur!!! – Soloqdin razûlûqla guruldadû. – Sizin bötþv bir jarqonunuz var – “ÿsasÿn”, “ÿksÿr hallarda”! Siz birbaøa cavab vermÿmÿk ö÷ön minlÿrlÿ belÿ sþz hazûrlamûsûnûz. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 633
Sizÿ “inkarû inkar” deyÿn kimi dÿrhal baøûnûzda hÿkk olur: dÿn, ondan saplaq, ondan da on buüda dÿni. Usandûrûcûdûr! Bezdiricidir! Birbaøa cavab ver: nÿ vaxt “inkarû inkar” baø verir, nÿ vaxt isÿ baø vermir? Nÿ vaxt onu gþzlÿmÿk olar, nÿ vaxt isÿ o mömkön deyil? Rubinin bayaqkû ÿzginliyindÿn ÿsÿr-ÿlamÿt belÿ qalma- mûødû, artûq þzönö yûüûødûrmûødû vÿ daüûnûq fikirlÿrini bu lazûmsûz, lakin vacib möbahisÿ ö÷ön bir nþqtÿyÿ cÿmlÿmÿ yÿ ÷alûøûrdû. – Bunun praktik ÿhÿmiyyÿti varmû – “nÿ vaxt olur”, “nÿ vaxt olmur”?! – Sþzÿ bir bax! Hÿr øeyi ÷ûxartdûüûnûz ö÷ qanundan birinin iøgözar ÿhÿmiyyÿti varmû! Bundan sonra sizinlÿ necÿ danûømalû? – Sÿn arabanû atdan qabaüa qoyursan! – Rubin ÿsÿ bi- lÿødi.
– Yenÿ jarqon! Jarqon! Yÿni, fenya... – Arabanû atdan qabaüa! – Rubin tÿkid edirdi. – Biz, marksistlÿr isÿ, hadisÿlÿrin konkret tÿhlilinin dialektika- nûn hazûr qanunlarûndan ÷ûxarûlmasûnû rösvay÷ûlûq saymûøûq. Buna gþrÿ dÿ bizÿ “nÿ vaxt olur”, “nÿ vaxt olmur”u bilmÿk he÷ dÿ vacib deyil... – Mÿn indi sÿnÿ cavab verÿrÿm! Amma sÿn dÿrhal deyÿcÿksÿn ki, bunu bilirdin, bu aydûndûr, þzlöyöndÿ mÿlum mÿsÿlÿdir... Qulaq as: ÿgÿr geriyÿ hÿrÿkÿt yolu ilÿ øeyin ÿvvÿlki keyfiyyÿtinin alûnmasû mömköndörsÿ, onda inkarû inkar mþvcud olmur! Mÿsÿlÿn, ÿgÿr vint mþhkÿm sûxûlmûødûrsa vÿ onu geri burmaq lazûmdûrsa – bur. Burada ÿks proses, kÿmiyyÿtin keyfiyyÿtÿ ke÷mÿsi baø vermir vÿ he÷ bir inkarû inkar yoxdur! ßgÿr, ÿks istiqamÿtdÿ hÿrÿkÿt etmÿklÿ ÿvvÿlki keyfiyyÿti bÿrpa etmÿk mömkön deyilsÿ, onda inkiøaf inkar vasitÿsilÿ baø verÿrdi, amma yenÿ dÿ: onda tÿkrarlar mömköndörsÿ. Yÿni: dþnmÿz dÿyiøikliklÿr ancaq inkarlarûn þzlÿrinin inkar oluna bilÿcÿyi hallarda inkarlar olacaq!
634 – Èvan insandûr, qeyri-Èvan insan deyil, – Rubin mûzûl- dandû, – sÿn paralel tirlÿrin özÿrindÿ olduüu kimi... – Vintlÿ baülû. ßgÿr sÿn onu sûxarkÿn yivi sûndûr mû san- sa, geri a÷anda ona artûq ÿvvÿlki keyfiyyÿtini – yivin bötþv- löyönö qaytara bilmÿzsÿn. Bu keyfiyyÿtin tÿkrar yara dûl- masû ancaq bir yolla mömköndör: vinti tÿzÿdÿn ÿritmÿk, sonra altûbu caqlû mil dözÿltmÿk, daha sonra isÿ yeni vint kÿsmÿk. – Bura bax, Mityay, – Rubin sakitliklÿ onun sþzönö kÿsdi – dialektikanûn vint özÿrindÿ izahû ciddi sayûla bilmÿz axû. – Niyÿ ki? Buüda dÿnindÿn vintin nÿyi pisdir? Vintsiz bircÿ maøûn da yûüûla bilmÿz. Belÿcÿ, vÿziyyÿtlÿrin hÿr biri dþnmÿzdir, þzöndÿn ÿvvÿlkini inkar edir, yeni vint dÿ kþhnÿsinÿ, xarab olmuø vintÿ nisbÿtdÿ inkarû inkardûr. Sadÿ dir? – Vÿ fransûzsayaüû saqqalûnû qaldûrdû. – Dayan! – Rubin nÿ isÿ tapdû. – Sÿn mÿni nÿdÿ tÿkzib etdin? Sÿnin þzöndÿ dÿ belÿ alûndû ki, ö÷öncö qanun inkiøafûn istiqamÿtini gþstÿrir. – Soloqdin ÿlini sinÿsinÿ qoyaraq baø ÿydi. – ßgÿr sÿnÿ, Lyov÷ik, ÷evik döøöncÿ tÿrzi xas olmasaydû, mÿnÿ, ÷ÿtin ki, sÿninlÿ sþhbÿt etmÿk øÿrÿfi nÿsib olardû! Bÿli, gþstÿrir! Lakin qanunun gþstÿrdiyini gþrmÿyi dÿ bacar maq lazûmdûr! Siz bacarûrsûnûz? Qanuna sÿcdÿ etmÿyi yox – onunla iølÿmÿyi? Budur, sÿn nÿticÿ ÷ûxardûn ki, qanun isti qa mÿt verir. Gÿl indi cavablandûraq: hÿmiøÿmi? Cansûz tÿbiÿt dÿ? Canlû tÿbiÿtdÿ? Cÿmiyyÿtdÿ? Hÿ? – Nÿ olar, – Rubin qayüûlû-qayüûlû dedi. Bÿlkÿ dÿ, bötön bunlarda nÿ isÿ aülabatan bir øey var. Ömumiliklÿ isÿ boø- boüazlûqdûr, hþrmÿtli cÿnab. – Boøboüaz sizsiniz! – Soloqdin yenidÿn qûzûøaraq ÿli ilÿ Rubinin dediklÿrini kÿsdi. – Ö÷ qanun! Sizin ö÷ qanununuz! – o, sarasinlÿr yûünaüûnda qûlûnc fûrlayûrmûø kimi hÿrÿkÿt etdi. – Siz onlarûn birini dÿ baøa döømörsönöz, amma hÿr øeyi onlardan ÷ûxarûrsûnûz!.. – Sÿnÿ deyilir axû: ÷ûxarmûrûq! Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 635
– Qanunlardan – ÷ûxarmûrsûnûz? – Soloqdin heyrÿtlÿndi, havanû kÿsib-doüramaüûnû saxladû. – Yox! – Bÿs onlar sizin ö÷ön nÿdir – mÿnasûz bir øey? Бÿs cÿmiyyÿtin hansû tÿrÿfÿ inkiøaf edÿcÿyini haradan gþtör mö- sönöz?
– Qu-laq-as! – Rubin sþzlÿri uzadaraq fikrini yeritmÿyÿ baøladû. – Sÿn taxta par÷asûsan, yoxsa insan? Bötön mÿsÿ- lÿlÿri biz materialûn konkret tÿhlili yolu ilÿ hÿll edirik, baøa döøörsÿn? Hÿr bir ictimai mÿsÿlÿni – sinfi øÿraitin tÿhlili yolu ilÿ. – Onda necÿ olur? – Soloqdin otaqdakû sakitliyÿ fikir vermÿdÿn bÿrkdÿn soruødu, – bu ö÷ qanun, ömumiyyÿtlÿ, lazûmsûzdûr?! – Niyÿ ki? ×ox lazûmlûdûr, – Rubin dÿqiqlÿødirdi. – Bÿs nÿ ö÷ön? Bir halda ki onlardan he÷ nÿ ÷ûxarûlmûr? ßgÿr onlardan inkiøafûn istiqamÿtini belÿ almaq mömkön deyilsÿ, bu, boøboüazlûqdûr? ßgÿr ancaq tutuquøu kimi “inkarû inkar” demÿk tÿlÿb olunursa – kimin nÿyinÿ gÿrÿkdir onlar?
Möbahisÿ edÿnlÿrin getdikcÿ göclÿnÿn sÿslÿrindÿn yastûüûn altûnda gizlÿnmÿyÿ ÷alûøan Potapov, nÿhayÿt, yastû- üûnû hirslÿ qulaüûnûn östöndÿn gþtördö vÿ yerindÿn durdu: – Qulaq asûn, dostlar! Sizin yuxunuz gÿlmirsÿ, baøqa- larûnûn yuxusuna hþrmÿt edin, ÿgÿr... – barmaüû ilÿ yana, Ruskanûn uzandûüû tÿrÿfÿ iøarÿ edÿrÿk ÿlavÿ etdi, – ÿgÿr daha mönasib yer tapa bilmirsinizsÿ. Hÿr øeydÿ möntÿzÿm bir qayda xoølayan Potapovun hirslÿnmÿyi, yarûmdairÿvi otaüa ÷þkmöø vÿ indicÿ duymaüa baøladûqlarû sökut, ÷uüullarûn ÿhatÿsindÿ olmalarû (Rubin þz ÿqidÿsini ÷ÿkinmÿdÿn qûøqûra-qûøqûra da deyÿ bilÿrdi) istÿ- nilÿn ayûq fikirli insanû þzönö yûüûødûrmaüa mÿcbur edÿrdi. Bu ikisi isÿ lap azca ayûlmûødûlar. Onlarûn uzun, birinci vÿ axûrûncû olmayan möbahisÿsi hÿlÿ tÿzÿ baølayûrdû. Hÿr ikisi baøa döøördö ki, onlara otaqdan ÷ûxmaq lazûmdûr,
636 amma nÿ susa, nÿ dÿ bir-birindÿn ÿl ÷ÿkÿ bilmirdilÿr. Bu iki nÿfÿr dÿhlizin qapûsû onlarû udana kimi bir-birinÿ sþz ata-ata gedirdilÿr. Onlar ÷þlÿ ÷ûxan kimi aü iøûq sþndö, gþy gecÿ iøûüû yandû. Qulaqlarû möbahisÿ÷ilÿrÿ ÿn yaxûn olan Ruska Doronin bu iki nÿfÿr haqqûnda “material” toplamaq fikrindÿ deyildi. O, Potapovun axûra kimi deyilmÿmiø iøarÿsini eøitsÿ dÿ, ona tÿrÿf tuølanmûø barmaüûnû gþrmÿdi. Ruska fikirlÿrinÿ hþr- mÿtlÿ yanaødûüûmûz insanlarûn iradlarûnû eøitdiyimiz zaman yara nan incikliyÿ bÿnzÿr bir inciklik hiss etdi. ßmÿ liy yat- ÷û larla bu ikibaølû oyuna baølayarkÿn o, hÿr øeyi þncÿdÿn gþrör dö, o, döømÿnlÿrinin sayûqlûüûnû azdûrmûødû, indi yöz qûrx manatla aøkar tÿntÿnÿ ÿrÿfÿsindÿ idi, amma dostlarûnûn øöb hÿ lÿri qarøûsûnda mödafiÿsiz idi. Onun bu tÿnha niyyÿti mÿhz bu cör qeyri-adi vÿ gizli olmasû sÿbÿbindÿn øöbhÿ altûna alû nûr vÿ pislÿnirdi. O tÿÿccöblÿnirdi ki, bu cör yetkin, aüûllû, tÿc rö bÿli insanlar onu baøa döøÿ bilmÿk, onun satqûn olma dû- üûna inanmaq dÿrÿcÿsindÿ qÿlb geniøliyinÿ malik deyildilÿr. Vÿ insanlarûn ona olan inamû itdikdÿn sonra da onlarû sev- mÿyindÿ davam edÿn insan bizim ö÷ön ö÷qat dÿyÿrli olur. ßgÿr bu insan hÿm dÿ qadûndûrsa?.. Klara!.. O baøa döøÿcÿk! Gönö sabah ona kÿlÿyi haqda danûøacaq vÿ o da baøa döøÿcÿk. He÷ bir ömidi, he÷ bir yuxulamaq istÿyi olmayan Rus ka od döømöø yataüûnda ÷evrilir, gah Klaranûn sual dolu gþz- lÿrini xatûrlayûr, gah da hÿbsxanadan qa÷ûø planûnû gþtör-qoy edirdi – mÿftilin altûndan ke÷ÿrÿk øoseyÿ kimi uzanan dÿrÿ ilÿ qa÷acaq, oradan da avtobusla döz øÿhÿrin mÿrkÿzinÿ gedib ÷ûxacaqdû. Sonra isÿ Klara kþmÿk edÿcÿkdi. Sÿkkiz milyonluq Moskvada adamû tapmaq lötlÿnmiø Vorkuta vilayÿtindÿ olduüundan daha ÷ÿtindir. Demÿli, elÿ Moskvadaараданчыхмагlazûmdûr!.. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 637
Yüklə 6,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|