Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin
Yüklə 6,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
66 Nerjinin dalandar Spiridonla dostluq etmÿsini Rubinlÿ Soloqdin zarafatla “xalqûn arasûna getmÿ” vÿ hÿlÿ Nerjindÿn dÿ ÿvvÿl Qoqolun, Nekrasovun, Gertsenin, slavyanofillÿrin, xalq ÷ûlarûn, Dostoyevskinin, Lev Tolstoyun, nÿhayÿt, øÿrlÿn- miø Vasisuali Loxankinin tapa bilmÿdiklÿri kÿndli hÿqi qÿ ti- nin axtarûøû adlandûrûrdûlar. Rubinlÿ Soloqdin þzlÿri bu hÿqiqÿti axtarmûrdûlar, ÷önki onlarûn Mötlÿq øÿffaf hÿqiqÿtlÿri vardû. Rubin yaxøû bilirdi ki, “xalq” anlayûøû uydurma bir anla- yûødûr, qÿbuledilmÿz ömumilÿødirmÿdir, hÿr bir xalq siniflÿrÿ bþlönör vÿ zaman ke÷dikcÿ, siniflÿr dÿ dÿyiøir. Hÿyatûn yöksÿk anlamûnû kÿndli sinfindÿ axtarmaq miskin, mÿnasûz bir iødir, yalnûz fÿhlÿ sinfi axûra qÿdÿr ardûcûl vÿ inqilabidir, hÿyatûn ali anlamûnû da yalnûz bu sinfin kollektiv÷iliyindÿn vÿ tÿmÿnnasûzlûüûndan ÿxz etmÿk olar. Soloqdin lap yaxøû bilirdi ki, “xalq” tarixin hÿr øeyÿ biga- nÿ olan xÿmiridir vÿ Ruh Azmanûnûn iri, yoüun, amma vacib ayaqlarû mÿhz bu xÿmirdÿn yapûlûr. “Xalq” cahil vÿ mÿdÿ- niy yÿtsiz, anadan olduqlarû göndÿn qoøulduqlarû vÿ yalnûz þlömlÿrindÿn sonra azad oluna bilÿcÿklÿri boyun du ruüu tam ömidsizliklÿ ÷ÿkÿn qaba varlûqlarûn ömumi adûdûr. Yal- nûzмювъудлуьунqaranlûqsÿmasûnaсяпялянибcingildÿyÿn улдузларыхатырладанtÿnhaparlaqøÿxsiyyÿtlÿrþzlÿrindÿali anlam daøûyûrlar. Hÿr ikisi dÿ baøa döøördö ki, Nerjin bu xÿstÿlikdÿn saüa lacaq, yaølanacaq, fikrini dÿyiøÿcÿk. Doürudan da, Nerjin ÷oxlu ifrat vÿziyyÿtlÿrdÿ olmuø vÿ bunlardan ÷ûxa bilmiødi. ßzab ÷ÿkÿn qardaøûna gþrÿ örÿyi aürûyan þtÿn ÿsr rus ÿdÿ biyyatû onda bötön baøqa oxucularûnda olduüu kimi, þzön dÿ möd rikliyi, mÿnÿvi saflûüû, mÿnÿvi bþyöklöyö birlÿø- di rÿn gömöøö sa÷lû Xalqûn gömöø ÷ÿr÷ivÿli obrazûnû forma- laø dûra bilmiødi. 638 Lakin bu ayrûca idi – kitab rÿflÿrindÿ, haradasa uzaq kÿnd lÿrdÿ, tarlalarda, on doqquzuncu ÿsrin dolanbaclarûnda qalmûødû. Þlkÿnin östöndÿn isÿ iyirmi birinci ÿsrin sÿmasû asûlmûødû vÿ bu sÿma altûndakû Rusiyada belÿ yerlÿr ÷oxdan idi ki, qalmamûødû. He÷ bir Rusiya da yox idi – Sovet Èttifaqû vÿ burada da bþyök bir øÿhÿr. Bu øÿhÿrdÿ Qleb adûnda yeniyetmÿ bþyöyördö, onun baøûna bolluca elmi uüurlar tþkölördö, gþrördö ki aülû iti iølÿyir, hÿr øeyi tez baøa döøör, lakin ondan da tez baøa döøÿnlÿr vÿ ondan da ÷ox bilÿnlÿr var. Xalq isÿ rÿfdÿ qalmaüûnda davam edirdi, anlam da belÿ idi: yalnûz beyinlÿrindÿ dönya mÿdÿniyyÿtinin yökönö daøûyan insanlar, ensiklopedistlÿr, qÿdim dönyanûn bilicilÿri, incÿ sÿ- nÿtÿ qiymÿt vermÿyi bacaranlar, savadlû vÿ hÿrtÿrÿfli kiøi lÿr ÿhÿmiyyÿtlidirlÿr. Vÿ se÷ilmiølÿrin sûralarûnda olmaq lazûm- dûr. Uüursuzlar isÿ, qoy gþz yaøû tþksönlÿr. Möharibÿ baølandû, Nerjin ÿvvÿl at arabasûna tÿyin olundu, tÿÿssöflÿ ÷þldÿ at dalûnca qa÷maüa baøladû ki, tutub yöyÿn lÿsin, belinÿ ÷ûxa bilsin. O, at sörmÿyi bacarmûrdû, qoø- qudan baøû ÷ûxmûrdû, yabayla ot gþtörÿ bilmirdi, vurduüu ÷ÿki cin altûnda, fÿrasÿtsiz ustaya gölörmöø kimi, mûx da ÿyi- lirdi. Nerjinin vÿziyyÿti nÿ qÿdÿr acûnacaqlû olurdusa, ÿha tÿ- sindÿ olduüu özö qûrxûlmamûø, sþyöøkÿn, qÿddar, xoøa gÿl- mÿz xalq da bir o qÿdÿr bÿrkdÿn hûrtûldayûrdû. SonraNerjinюзфярасятисайясиндяartilleriyazabitioldu. Yenidÿncavanlaødû,zirÿklÿødi,qayûølarûnûтарым÷ÿkib-эейин- мяйяbaøladû,бир÷ubuггырарагонуincÿликлÿyellÿйя-йелляйя gÿzmÿyиþyrÿndi,ÿlindÿбунданbaøqahe÷biryökolmaзды. O, yök maøûnûnûn ayaqlûüûnda gedir, ÷ay larû ke÷ÿr kÿn hÿvÿslÿ sþyöø sþyör, gecÿyarûsû vÿ yaüûø altûnda yöröøÿ hazûr dura raq sþzÿbaxan, sÿdaqÿtli, ÿmrlÿri hÿvÿslÿ yerinÿ yeti rÿn vÿ buna gþrÿ dÿ ona xoø olan Xalqû da arxa sûnca apa rûrdû. Onun bu ki÷i cik xalqû vahid bir tÿk kimi sinÿ sini qaba üa verib ayaüa dur muø hÿmin o bþyök Xalq haqqûnda siyasi sþh bÿt lÿ rini diqqÿtlÿ dinlÿyirdi. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 639
Sonra Nerjini hÿbs etdilÿr. Þzö ö÷ön köt vÿ þlöm cöl zÿr bÿ kimi baøa döødöyö ilk istintaq vÿ yatab hÿbsxana la- rûn daca, elÿ ilk döøÿrgÿlÿrdÿcÿ bÿzi “se÷ilmiø” insanlarûn astar tÿrÿfini gþröb heyrÿtlÿndi: mÿhbusun varlûüûnûn mþh- kÿm lik, iradÿ vÿ dostlara sÿdaqÿtlÿ möÿyyÿn olunduüu vÿ dost la rû nûn onun da taleyini hÿll etdiyi bu øÿraitdÿ Nerjin gþr dö ki, bu savadlû, kþvrÿk vÿ zÿrif gþzÿllik xiridarlarû ÷ox vaxt qorxaq, asanlûqla tÿslim olan vÿ savadlû olduqlarû ö÷ön etdik lÿri yaramaz hÿrÿkÿtlÿrÿ rÿzil ösullarla haqq qazan dûr- maüa ÷alûøan insanlar az bir zamanda satqûnlara vÿ dilÿn- ÷i lÿrÿ ÷evrilirlÿr. Þzönö dÿ, az qala, onlara oxøar bir vÿziy- yÿtdÿ gþrdö. ßvvÿllÿr sûralarûnda olmaüû þzönÿ øÿrÿf saydûüû adamlardan iyrÿndi, uzaqlaødû. ßvvÿllÿr pÿrÿs tiø etdiyi nÿ vardûsa, indi hamûsûnû nifrÿtlÿ ÿlÿ salmaüa, hamû sûna gölmÿyÿ baøladû. Èndi o sadÿlÿømÿyÿ, þzöndÿki son ziyalû lötfkarlûüû vÿ iradÿsizliyi ÿlamÿtlÿrini aradan qal dûr maüa ÷alûøûrdû. Fasilÿ- siz uüursuzluqlar dþvröndÿ, ÿzil miø tale yi nin u÷urumlarûnda Nerjin bu qÿnaÿtÿ gÿldi ki, dön yada yalnûz þz ÿllÿri ilÿ aüac yonan, metal kÿsÿn, tor paq øum la yan vÿ ÷uqun tþkÿn insan- lar dÿyÿrlidirlÿr. Èndi Nerjin hÿyat fÿlsÿ fÿsini vÿ mödrikliyi hÿr øeyi bacaran bu insanlardan þyrÿn mÿk qÿrarûna gÿl miødi. Belÿliklÿ dÿ, Nerjin ö÷ön ÷evrÿ qapanmûødû, o, þtÿn ÿsrdÿ dÿb dÿ olmuø xalq arasûna get mÿk anlamûna gÿlib ÷ûxmûødû. Lakin babalarûmûz ö÷ön ÿl÷atmaz olan spiralûn quyruüu da qapalû ÷evrÿnin dalûnca gÿlirdi. Savadlû dustaq Nerjinin on doqquzuncu ÿsrin savadlû mölkÿdar vÿ ÿyanlarûna lazûm olduüu kimi xalqûn arasûna döømÿsinÿ ehtiyac yox idi, bunun ö÷ön ona paltarûnû dÿyiømÿk vÿ pillÿkÿn axtarmaq gÿrÿk deyildi: onu cûrûq pambûq øalvarda, ÿzik-özök kþhnÿ sûrûq lûda bu xalqûn arasûna atdûlar vÿ normanû yerinÿ yetir- mÿyini tÿlÿb etmÿyÿ baøladûlar. Sadÿ insanlarûn taleyini Ner jin lötfkar vÿ rÿhmdil, hÿmiøÿ bu insanlardan fÿrqlÿnÿn vÿ hÿmiøÿ dÿ onlara yad olaraq qalan aüa kimi bþlöømÿdi, bunu onlarûn þzlÿri kimi, onlardan fÿrqlÿnmÿyÿn, bÿrabÿr insan lar arasûnda bÿrabÿr olaraq etdi.
640 Bunu kÿndlilÿrÿ qaynayûb-qarûømaq ö÷ön etmÿdi, gön- dÿ bir tikÿ ala÷iy qara ÷þrÿk tikÿsini qazanmaq ö÷ön etdi. Nerjinÿ mismarû döz vurmaüû, taxtanû taxtanûn yanûna oturt- maüû þyrÿnmÿk lazûm gÿldi. Amansûz döøÿrgÿ dÿrslÿrindÿn sonra onun gþzlÿrindÿn daha bir pÿrdÿ gþtöröldö. Nerjin baøa döødö ki, bundan da aøaüû döømÿyinÿ ehtiyac yoxdur vÿ aøaüûlarda onu he÷ kÿs gþzlÿmir. Mÿlum oldu ki, onun yanûnda Xalqûn hansûsa bir ÿsaslû, kÿndli östönlöyö yoxdur. Bu adamlarla bir yerdÿ möhafizÿ÷ilÿrin qûøqûrûqlarû altûnda qarûn östöndÿ oturan, onlarla birgÿ tikintinin qaranlûq könc- lÿrindÿ onbaøûdan gizlÿnÿn, onlarla birgÿ øaxtalû havada araba itÿlÿyÿn vÿ patavalarûnû qurudan Nerjin aydûn gþrdö ki, bu insanlar he÷ dÿ ondan östön deyillÿr. Onlar aclûüa vÿ susuzluüa he÷ dÿ Nerjindÿn daha davamlû deyillÿr. Onillik möddÿtin daø divarû qarøûsûnda ruhÿn ondan mþhkÿm deyil- lÿr. Yatab vÿ ømon dÿqiqÿlÿrindÿ ondan zirÿk vÿ ehti yatlû da deyillÿr. ßvÿzindÿ isÿ ÷uüullara qarøû kor vÿ daha sadÿ- lþvhdörlÿr, mödiriyyÿtin kobud yalanlarûna tez alda nûrlar. Stalinin onlar ö÷ön imzalamaqdansa yûxûlûb gÿbÿrmÿyinin östön tutduüu amnistiyanû gþzlÿyirlÿr. ßgÿr hansûsa bir döøÿrgÿ heyvÿrÿsi gölörsÿ, onlar da gölömsönmÿyÿ tÿlÿ- sirlÿr. Bir dÿ, xûrda nemÿtlÿrÿ – ÿlavÿ yöz qram qûcqûrmûø darû yar masûna, eybÿcÿr döøÿrgÿ øalvarlarûna (tÿki bir az tÿzÿ vÿ ala-bÿzÿk olsun) qarøû olduqca hÿrisdirlÿr. ×ox vaxt onlara hÿyatdan daha fÿrqli olan nÿzÿr nþqtÿsi ÷atmûrdû. Nerjinÿ isÿ bircÿ øey qalûrdû – þzö olmaq. Artûq ne÷ÿnci dÿfÿ meyillÿrindÿn xilas olmuø – tamamilÿ, ya da yox? – Nerjin qÿti baøa döødö ki, Xalqû bu vaxta kimi he÷ bir yerdÿ oxumadûüû qÿdÿr baøa döøöb: Xalq – he÷ dÿ bizim dilimizdÿ danûøanlarûn hamûsû demÿk deyil, döha iøûüû ilÿ niøanlanmûø se÷ilmiølÿr dÿ deyil. Xalq ö÷ön insanlar ÿllÿ- rinin zÿhmÿtinÿ vÿ tÿhsillÿrinÿ gþrÿ se÷ilmirlÿr. Yalnûz ruhlarûna gþrÿ. Ruhunu isÿ hÿr kÿs þzö yaradûr, illÿr boyu. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 641
Þzöndÿ elÿ bir ruh yaratmaq, elÿ bir ruh cilalamaüa ÷alûø maq lazûmdûr ki, insan ola bilÿsÿn. Vÿ bu yolla da xal qû- nûn bir zÿrrÿsi olasan. Belÿ ruhu olan insan hÿyatda ÷ox øeyÿ nail olmur, vÿzi- fÿyÿ, var-dþvlÿtÿ ÷ata bilmir. Mÿhz buna gþrÿ dÿ xalq ÿksÿr hallarda cÿmiyyÿtin yuxarû pillÿlÿrindÿ durmur. 67 Körÿn, yumrubaø adam olan Spiridonu yaxøû tanûma- yanlar onun sifÿtindÿki hþrmÿt ifadÿsini istehza ifadÿsindÿn he÷ dÿ hÿmiøÿ ayûra bilmirdilÿr. Nerjin isÿ øaraøkaya gÿlÿn kimi bu adama diqqÿt yetirmÿyÿ baøladû. Burada baøqa fÿhlÿlÿr – xarratlar, ÷ilingÿrlÿr, torna÷ûlar da vardû, lakin Spiridon onlarûn hamûsûndan kÿskin fÿrqlÿnirdi vÿ mÿhz onun Xalqûn nömayÿndÿsi olmasû Nerjin ö÷ön øöbhÿsiz idi. Ondan nÿ isÿ gþtörmÿk olardû. Lakin bu iødÿ Nerjin ÷ÿtinliklÿ rastlaødû: o, Spiridonla daha yaxûndan tanûø olmaq ö÷ön bÿhanÿ tapa bilmirdi, hÿlÿ danûømaüa sþzlÿri dÿ yox idi, iølÿ baülû, ömumiyyÿtlÿ, rast- laømûrdûlar vÿ baøqa-baøqa otaqlarda yaøayûrdûlar. O qÿdÿr dÿ bþyök olmayan fÿhlÿ qrupu øaraøkada ayrûca otaqda olurdu, boø vaxtlarûnû da ayrû ke÷irirdi, Nerjin Spiridonun yanûna gÿlmÿyÿ baølayandan sonra isÿ Spiridonun þzö dÿ, onun ÷arpayû qonøularû da yekdil qÿnaÿtÿ gÿldilÿr ki, bu adam yalquzaqdûr vÿ kirvÿ ö÷ön ov axtarûr. Spiridon þzönö øaraøkada ÿn axûrûncû adam sayûrdû vÿ ÿmÿliyyat mövÿkkillÿrinin ona belÿ diqqÿt ayûrmalarûnûn sÿbÿbini he÷ tÿsÿvvörönÿ dÿ gÿtirÿ bilmirdi, amma yenÿ dÿ ehtiyatlanûrdû, bilirdi ki, ÿmÿliyyat÷ûlar he÷ leødÿn dÿ iyrÿnmirlÿr. Nerjin otaüa girÿndÿ Spiridonun özö yalan dan gölördö, o, qonaüûna ÷arpayûsûnda yer verir vÿ sÿfeh sayaüû bir ifadÿ ilÿ siyasÿtdÿn olduqca uzaq øeylÿrdÿn – suda qaynaøan balûüû paya ilÿ vurmaüûn, lal suda onlarûn qÿlsÿ mÿ- lÿrindÿn tÿnÿk ha÷alarûnû ke÷irtmÿyin, torla balûq tutmaüûn
642 ösullarûndan, þzönön sûüûn vÿ qonur ayû ovuna (aü qalstuklu qara ayûdan isÿ gÿrÿk þzönö gþzlÿyÿsÿn!) getmÿyindÿn, bal- lûca otu ilÿ ilanlarû necÿ qovmaüûndan, hansû otu bi÷mÿyin daha asan olduüundan danûømaüa baølayûrdû. Spiridonun iyir minci illÿrdÿ Marfa Ustinovnaya (hÿmin vaxtlar Marfa Usti novna kÿnd klubundakû dram dÿrnÿyindÿ oynayûrdû) necÿ pÿrÿs tiøkarlûq etmÿsi haqqûnda da hekayÿti vardû. Qûzû varlû dÿyirman sahibinÿ vermÿk istÿyirdilÿr, o isÿ sev gi sinÿ gþrÿ Spiridona qoøulub qa÷maüû östön tutmuødu. Möqÿd- dÿs Pyotr gönöndÿ gizlicÿ toy da etmiødilÿr. Bu zaman Spiridonun hÿrÿkÿtsiz xÿstÿ gþzlÿri, sanki, sûx körÿn qaølarû altûndan soruøurdu: “Nÿ gÿzirsÿn, yalquzaq? ßlinÿ he÷ nÿ ke÷mÿyÿcÿk, þzön gþrörsÿn”. Doürudan da, baøqa ÷uüul ÷oxdan bezÿr vÿ he÷ cör ipÿ-sapa yatmaq istÿmÿyÿn øikarûndan ÿl ÷ÿkÿrdi. Hÿr bazar gönö axøamû Spiridonun yanûna gÿlmÿyÿ he÷ kÿsin sÿbri ÷atmazdû. Lakin ÿvvÿllÿr Spiridonun otaüûna ÷ÿkinÿ-÷ÿkinÿ girÿn, burada, hÿbsxanada, azadlûqda döøönöb ÷atdûra bil- mÿ diyi hÿr øeyi ayûrd etmÿk istÿyÿn Nerjin isÿ aylar ke÷dikcÿ Spiri do nun naüûllarûndan yorulmurdu, ÿksinÿ, Spiridonla gþröølÿri ona tÿravÿt bÿxø edir, hekayÿtlÿri doüan gönÿøin øÿfÿqlÿrindÿn canlanmûø ÷ay kÿnarûnda bitÿn yaøûl otlarûn nÿfÿsini gÿtirir, Rusiyanûn hÿyatûndakû yeganÿ yeddiilliyÿ – NEP yeddiilliyinÿ aparûrdû. Bu yeddi ilin Rusiya kÿndi nin hÿya tûnda – sûx meøÿdÿ tikilmiø ilk komadan, Rörikovi÷lÿr- dÿn dÿ qabaqkû dþvrlÿrdÿn baølamûø son vaxtlarûn kolxoz quruculuüuna qÿdÿr – bÿnzÿri vÿ bÿrabÿri olmamûødû. Bu yeddiillikdÿ Nerjin uøaq olmuødu vÿ hÿmiøÿ tÿÿssöf edirdi ki, bir az ÿvvÿl doüulmayûb. Spiridonun hÿrarÿtli, xûrûltûlû sÿsini hÿvÿslÿ dinlÿyÿn Nerjin bir dÿfÿ dÿ olsa ikibaølû sual verÿrÿk siyasÿtÿ ke÷mÿyÿ ÷alûømamûødû. Spiridon da tÿdricÿn ona inanmaüa, þzö dÿ bilmÿdÿn ke÷miøinÿ baø vur maüa, yavaø-yavaø daimi ehtiyatlanmadan xilas olmaüa, alnû nûn dÿrin qûrûølarû hamarlanmaüa, qûrmûzûmtûl özö sakit bir øÿfÿqlÿ iøûqlanmaüa baøladû. Gþzönön zÿif gþrmÿsi Spiri- Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 643
donun øaraøkada kitab oxumaüûna mane olurdu. Nerjinÿ uyüunlaøaraq, o, hÿrdÿn “prinsip”, “analoji” kimi sþzlÿr dÿ iølÿtmÿyÿ baølamûødû. Marfa Ustinovnanûn dram dÿrnÿyindÿ ÷ûxûø etdiyi vaxtlarda sÿhnÿdÿn Yeseninin adûnû eøitmiødi vÿ bu adû yadûnda saxlamûødû. – Yesenin? – Nerjin bunu gþzlÿmirdi. – ßladûr! Mÿndÿ var. Burada. Øaraøkada. Èndi, axû bu, nadir øeydir. – Vÿ özlöyönÿ aücaqayûn yarpaqlarû ÷ÿkilmiø, balaca kitab÷anû gÿtirdi. Ona ÷ox maraqlû idi: doürudanmû indi mþcözÿ baø verÿcÿk, bisavad Spiridon Yesenini baøa döøÿcÿk, onu dÿyÿr lÿn di rÿcÿk? Mþcözÿ baø vermÿdi, Spiridon ÿvvÿllÿr eøitdiklÿrindÿn bircÿ sÿtir dÿ yadda saxlaya bilmÿmiødi, lakin “Tanyuøa gþzÿl idi”ni vÿ “Xûrman vaxtû”nû dÿrhal dÿyÿrlÿndirdi. Èki gön sora isÿ mayor Øikin Nerjini ÷aüûrdû vÿ Yeseni- nin senzura yoxlamasû ö÷ön tÿhvil verilmÿsini tÿlÿb etdi. Ona kim demiødi – Nerjin bunu bilmÿdi. Kirvÿdÿn ziyan gþr möø vÿ bir nþv, Spiridona gþrÿ Yesenini itirmiø Qleb onun tam eti- ba rûnû qazandû. Spiridon ona “sÿn” deyÿ möraciÿt etmÿyÿ baø- ladû, indi onlar otaqda yox, hÿbsxanadaxili pillÿ kÿnin östön- dÿ, kimsÿnin onlarû eøidÿ bilmÿyÿcÿyi yerdÿ sþhbÿt lÿ øirdilÿr. Hÿmin vaxtdan sonra, son beø-altû bazar, Spiridonun heka yÿtlÿri Nerjinin ÷oxdan hÿsrÿtindÿ olduüu dÿrinlik kÿsb etmÿyÿ baølamûødû. Axøamlar Nerjinin gþzlÿri qarøû sûn da bircÿ qum dÿnÿsinin – inqilab vaxtû on yeddi yaøûnda olmuø, Hitlerlÿ möharibÿ baølayanda isÿ yaøû artûq qûrxû ke÷ miø rus mujikinin – hÿyatû sÿrgilÿndi. O, hansû sellÿrÿ döø mÿ miødi!? Spiri do nun hamar baøû hansû lÿpÿlÿr gþrmÿ miødi!? On dþrd yaøûndan ailÿ baø÷ûsû olmuødu (atasûnû alman cÿb hÿ sinÿ apardûlar vÿ orada da þldö), qoca kiøilÿrlÿ ot ÷al maüa getmiødi (“yarûm gönÿ ot ÷almaüû þyrÿndim”). On altû yaøûn da artûq øöøÿ zavodunda iølÿyirdi vÿ qûrmûzû bay raqlar altûnda toplanûø yerlÿrinÿ gedirdi. Torpaq kÿnd li lÿrÿ veri lÿn kimi, qa÷ûb kÿndÿ gÿldi vÿ torpaq payûnû aldû. Hÿmin il anasû vÿ qardaølarû ilÿ yaxøû tÿr tþkdölÿr vÿ tezliklÿ dÿ þz ÷þrÿklÿri oldu. Amma Milad
644 bayramûndan sonra taxûlû øÿhÿ rÿ dart maüa baøladûlar – elÿ hey deyirdilÿr: tÿhvil ver! Pasxadan sonra isÿ Spiridonun on sÿkkiz yaøû tamam oldu, on doqquza ke÷di, onu Qûzûl Ordu- ya apardûlar. Torpaqdan ayrûlûb orduya getmÿk Spiridona maraqlû gþrön mÿdi, o da baøqa oülanlarla birgÿ meøÿyÿ qa÷dû vÿ orada “yaøûllar”a qoøuldu (dÿymÿ bizÿ, dÿymÿrik sizÿ). Sonra meøÿ dÿ yaøamaq ÷ÿtinlÿødi vÿ aülarûn ÿlinÿ döødölÿr (elÿ bu arada qûsa möddÿtÿ dÿ olsa aülar gÿlib ÷ûxmûødûlar). Aülar onlarû sorüu-suala tutmuø, aralarûnda komis sar larûn olub-olmadûüûnû þyrÿnmÿk istÿmiødilÿr; belÿlÿri yox idi, baø- ÷û larûnû qorxutmaq ö÷ön göllÿlÿdilÿr, o birilÿrinÿ isÿ ö÷rÿngli kokar da taxmaüû ÿmr edÿrÿk töfÿng verdilÿr. Aüla rûn ordu- sunda kþhnÿ qayda qalûrdû, ÷arûn vaxtûndakû kimi idi. Bir az aülarûn tÿrÿfindÿ vuruøandan sonra qûrmûzûlara ÿsir döødölÿr (elÿ dÿ möqavimÿt gþstÿrmÿdÿn þzlÿri tÿslim oldular). Qûr mû- zûlar zabitlÿri göllÿlÿdilÿr, ÿsgÿrlÿrÿ isÿ papaq la rûn dakû kokar- dalarû ÷ûxartmaüû, ÷ÿkmÿ geyinmÿyi ÿmr etdilÿr. Vÿtÿndaø möha ribÿsi qurtarana kimi dÿ Spiri don qûrmûzûlarûn tÿrÿfindÿ qaldû. O, Poløada da olmuødu, Poløa dan sonra isÿ ordularû ÿmÿk ordusuna ÷evrilmiødi, onu he÷ cör evÿ buraxmaq istÿ- mir di lÿr, sonra Piterÿ apardûlar vÿ ilk hÿftÿdÿcÿ buzun östö ilÿ han sûsa istehkamû almaüa gþn dÿr di lÿr. Yalnûz bundan sonra Spiri don evÿ qayûda bildi. Kÿndÿ yazda qayûtmûødû vÿ dÿrhal da doüma, möhari- bÿdÿ qoruduüu torpaüûn östönÿ cummuødu. Möharibÿdÿn hamû kimi qayûtmamûødû: ÿrkþyönlÿø mÿ- miødi, baøû yellÿ dolu deyildi. Az bir vaxta þzönö tutdu (yaxøû sahibin hÿyÿtindÿn ke÷, pul taparsan), evlÿndi, at aldû... O vaxtlar hakimiyyÿtin þzö dÿ ÷aøûb-qalmûødû: axû dþv lÿt kasûblara arxalanûrdû, insanlar isÿ kasûblaømaq yox, var lan- maq istÿyirdilÿr, kasûblar da þzlÿrinÿ tÿsÿrröfat dözÿltmÿyÿ ÷alûøûrdûlar – ÿlbÿttÿ ki, iølÿmÿk istÿyÿnlÿri. O vaxtlarû bir sþz dÿ buraxmûødûlar: intensiv÷i. Bu, tÿsÿrröfatû muzdurlarûn hesa bûna yox, elmin dediyi kimi, bacarûqla aparmaq demÿk idi. Spiridon Yeqorov da arvadûnûn kþmÿyi ilÿ intensiv÷i oldu. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 645
Spiridon hÿmiøÿ deyirdi ki, “uüurlu nikah hÿyatûn yarû- sûdûr”. Marfa Ustinovna da onun ÿsas xoøbÿxtliyi vÿ hÿyatûnûn baølûca uüuru idi. Arvadûna gþrÿ i÷ki dÿ i÷mirdi, mÿnasûz toplantûlardan uzaq qa÷ûrdû. Marfa Ustinovna aralarûnda bir il olmaqla ona ö÷ uøaq doümuødu – iki oüul vÿ bir qûz. Lakin uøaqlarûn doüulmasû onu ÿrindÿn uzaqlaødûrmamûødû. O, sÿbirlÿ þz yökönö ÷ÿkirdi – tÿsÿrröfat yaratmaq yökö- nö! Savadlû qadûn idi, “Þzön þzönÿ aqronom” jurnalûnû oxu- yurdu; belÿcÿ, Spiridon da intensiv÷i olmuødu. Èntensiv÷ilÿri rÿübÿtlÿndirirdilÿr, onlara borc pul, toxum verirdilÿr. Uüur uüur dalûnca gÿlirdi, pul östönÿ pul gÿlirdi, artûq kÿrpicdÿn ev tikmÿk istÿyirdilÿr, amma aüûllarûna da gÿlmirdi ki, belÿ xoø gönlÿr ha÷ansa bitÿcÿk. Spiridonun hþrmÿti vardû, onu vÿtÿndaø möharibÿsi qÿhrÿmanû vÿ kom- munist kimi iclaslarda hÿmiøÿ qabaqda, bþyöklÿrin yanûnda oturdurdular. Elÿ bu arada evlÿri yanûb köl oldu, uøaqlarûnû göclÿ xilas edÿ bildilÿr. Lötÿ, he÷ nÿyi olmayan öryana ÷evrildilÿr. Amma kÿdÿrlÿri uzun ÷ÿkmÿdi. Yanmûø ÿmlakû birtÿhÿr bÿrpa edÿ bilmiødilÿr ki, uzaq Moskvadan tÿzÿ xÿbÿr gÿldi: qol÷omaqlûqdan salma. Moskvanûn þzönön aüûlsûzlûq edÿrÿk yetiødirdiyi intensiv÷ilÿrin hamûsûnû daha bir aüûlsûzlûq edÿ- rÿk qol÷omaq kimi mÿhv etmÿyÿ baøladûlar. Marfayla Spiri- don sevindilÿr ki, kÿrpic ev tikmÿyÿ ÷atdûrmadûlar. Ne÷ÿnci dÿfÿ idi ki, tale onlara tapmaca verirdi, bÿlanû qazanca ÷evirirdi. QPU 1
ÿvÿzinÿ Spiridon Yeqorov “kollektivlÿømÿ özrÿ komissar” tÿyin olundu vÿ camaatû kolxozlara qovmaüa baøladû. Belindÿ hamûda xof yaradan yekÿ tapan÷a gÿzdirir, qol÷omaq oldu- olmadû, bþlgö özrÿ ne÷ÿ nÿfÿr lazûm idisÿ, o qÿdÿr adamû øÿxsÿn þzö, he÷ nÿ gþtörmÿyÿ icazÿ vermÿdÿn evlÿrindÿn qovur, milisÿ qoøub yola salûrdû. 1 ГPU – Baø Siyasi Èdarÿ. Bir mцddÿt Sovet dþvlÿt tÿhlцkÿsizliyi orqan- larû belÿ adlanmûødûr. (rus.: ÃПУ – Ãëàâíîå Пîëèòè÷åñêîå Уïðàâëåíèå) 646 Spiridon hÿyatûnûn nÿ bu, nÿ dÿ baøqa dþnÿmlÿrindÿ asan anlama vÿ sinfi tÿhlilÿ gÿlmirdi. Nerjin onu qûnamûrdû, daxili alÿmini qurdalamûrdû, amma baøa döøördö ki, o vaxtlar Spiri- donun qÿlbindÿ olduqca bulanûq hisslÿr töüyan edirdi. Hÿmin illÿrdÿ Spiridon i÷mÿyÿ baøladû, þzö dÿ elÿ i÷irdi ki, sanki, ÿvvÿllÿr bötön kÿnd onun olmuødu, indi dÿ onu i÷kiyÿ verib pu÷ etmÿk istÿyirdi. O, komissar rötbÿsini qÿbul etsÿ dÿ, vÿzi- fÿ sini pis icra edirdi. Baxmûrdû ki, kÿndlilÿr mal-qaranû kÿsir- lÿr, kolxoza girÿndÿ nÿ bir heyvan, nÿ dÿ bir at gÿtirmirlÿr. Bötön bunlara gþrÿ Spiridonu komissarlûqdan ÷ûxarûb atdûlar, amma bununla kifayÿtlÿnmÿdilÿr, dÿrhal ona ÿllÿrini dala tutmaüû ÿmr etdilÿr, iki nÿfÿr tapan÷alû milisioner dÿ, biri arxasûnda, biri dÿ qabaüûnda, onu hÿbsxanaya apardû- lar. Mÿhkÿmÿsi lap tez oldu (bizdÿ he÷ vaxt vÿ he÷ kÿsin mÿh kÿmÿsi uzun ÷ÿkmir). “Èqtisadi ÿksinqilab”a gþrÿ on il iø kÿsib Belamorkanala, Belamorun tikintisi qurtarandan sonra isÿ Moskva-Volqa kanalûnûn tikintisinÿ gþndÿrdilÿr. Kanal larda Spiridon gah yerqazan fÿhlÿ, gah da xarrat iølÿdi, yemÿyi dÿ pis deyildi, bircÿ narahat÷ûlûüû vardûsa da, o da sahib siz qalmûø Marfa vÿ ö÷ uøaüû ilÿ baülû idi. Sonra Spiridonun tÿkrar mÿhkÿmÿsi oldu. Èqtisadi ÿks inqilab÷ûlûüû “sui-istifadÿ”yÿ dÿyiødilÿr vÿ bununla da o, sosial cÿhÿt dÿn yad elementdÿn sosial baxûmdan yaxûn ada ma ÷ev rildi. Spiridonu ÷aüûrûb dedilÿr ki, indi ona þzö- nö mö ha fizÿ töfÿngi etibar edilir. Hÿlÿ dönÿn adi dustaq olan Spiri do nun þzö möhafizÿ÷ilÿri sþyördö, þzönömöhafizÿyÿ isÿ ömu miy yÿtlÿ, nifrÿt edirdi, bir gön o da töfÿng gþtördö vÿ dönÿnki yol daø larûnû töfÿng altûnda iøÿ aparûb-gÿtirmÿyÿ baøladû,÷önkиbuyollahÿbsmöddÿtiniazaldavÿevÿayda qûrx manat pul gþndÿrÿ bilirdi. Tezliklÿ iki romblu döøÿrgÿ rÿisi onu azad olunmasû mönasibÿti ilÿ tÿbrik etdi. Spiridon sÿnÿdlÿrini kolxoza deyil, zavoda aldû, Marfanû uøaqlarû ilÿ ora gÿtirdi vÿ az bir möddÿtÿ ÿn yaxøû øöøÿ÷i kimi øÿkli øÿrÿf lþvhÿsindÿn asûldû. O, ÿlavÿ dÿ qalûb iølÿyirdi ki, hÿlÿ yanüûn vaxtû itirdiklÿrinin Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 647
ÿvÿzini qazana bilsin. Artûq yanûnda bostanû olan balaca bir daxma almaq vÿ uøaqlarûn sonrakû tÿhsili haqqûnda da döøö- nördölÿr. Möharibÿ baølayanda uøaqlarû on beø, on dþrd, on ö÷ yaøûnda idilÿr. Tezliklÿ cÿbhÿ onlarûn qÿsÿbÿsinÿ yaxûn laødû. Hakimiyyÿt, kimi bacarûrdû, øÿrqÿ kþ÷örördö vÿ onla rûn qÿsÿbÿsini dÿ tam kþ÷örÿ bildilÿr. Spiridonun taleyinin hÿr dþnÿmindÿ Nerjin ehtiyatlanûr, gþzlÿyirdi ki, yenÿ bir oyun ÷ûxaracaq. Artûq ehtimal edirdi ki, döøÿrgÿlÿrdÿn bezmiø Spiridon qalûb almanlarû gþzlÿyÿ bilÿr. Yox! Èlk vaxtlar bu adam þzönö vÿtÿnpÿrvÿrlik roman- larûnda olduüu kimi aparmûødû: nÿyi vardûsa, torpaüa bas- dûr mûødû vÿ zavodun avadanlûüû vaqonlara yöklÿnÿn kimi ö÷ uøaüûnû vÿ arvadûnû fÿhlÿlÿrÿ verilmiø arabaya oturdaraq, “at þzgÿnin, qam÷û þzgÿnin, qov getsin” deyib minlÿrlÿ baøqa insanlar kimi Po÷epdÿn döz Kaluqaya kimi ÷ÿkilmiødi. Lakin Kaluqa yaxûnlûüûnda nÿ isÿ qûrûldû, onlarûn axûnû par÷alandû, artûq saylarû minlÿrlÿ yox, yözlÿrlÿ oldu, kiøilÿri elÿ ilk hÿrbi komissarlûqdaca orduya aparmaq istÿdilÿr, ailÿlÿrinÿ isÿ yollarûna davam etmÿyi tapøûrdûlar. Spiridon baøa döødö ki, ailÿsindÿn ayrû döømÿli olacaq. Döz hÿrÿkÿt etdiyinÿ azca da olsa øöbhÿ etmÿyÿrÿk, meøÿdÿ hamûdan ayrûldû, cÿbhÿ xÿttinin gÿlib ke÷mÿsini gþzlÿdi – artûq he÷ kÿsin yox, þzönönkö hesab etdiyi vÿ buna gþrÿ dÿ qorumaüa ÷alûødûüû hÿmin o atla, hÿmin o arabada ailÿsini geri, Kaluqadan Po÷epÿ gÿtirdi, þz kÿndinÿ qayûtdû vÿ boø daxmalarûn birindÿ yerlÿødi. Ona dedilÿr: ke÷miø kolxoz torpaqlarûndan nÿ qÿdÿr istÿyirsÿn gþtör vÿ becÿr. Spiridon da torpaüû gþtördö, he÷ bir vicdan ÿzabû ÷ÿkmÿdÿn vÿ möharibÿ haqqûnda mÿlumatlarû izlÿmÿdÿn ÿkib-becÿrmÿyÿ baøladû. Lap ÿvvÿllÿr, nÿ kolxozlarûn, nÿ dÿ möharibÿnin olmadûüû vaxtlarda iølÿdiyi kimi iølÿdi. Partizanlar gÿlib ona deyirdilÿr: hazûrlaø, Spiridon, dþyöø- mÿk lazûmdûr, yer øumlamaq yox. – Kimsÿ øumla da mÿøüul olmalûdûr, – Spiridon cavab verirdi.Torpaqdanayrûlûbgetmirdi.Partizanlûüaонуgöclÿ
648 qovurdular, Spiridon izah edirdi, bu he÷ dÿ elÿ deyildi ki, guya, cavanlarûn, qocalarûn boüazlarûndan tikÿ ke÷mirdi, hamû ÿlinÿ bû÷aq alûb almanlarûn östönÿ cummaq istÿyirdi. Yox. Paraøötlÿ Moskvadan tÿlimat÷ûlar gþndÿrirdilÿr, onlar da kÿndlilÿri hÿdÿ-qorxu ilÿ meøÿlÿrÿ ÷ÿkirdilÿr, ÷ûxûlmaz vÿziyyÿtÿ salûrdûlar. Partizanlar alman motosiklet÷isini þldörmÿk qÿrarûna gÿldilÿr, þzö dÿ kÿnar bir yerdÿ yox, mÿhz kÿndin ortasûnda. Onlar almanlarûn qoyduqlarû qaydadan da xÿbÿrdar idilÿr. Almanlar dÿrhal gÿlib ÷ûxdûlar, hamûnû evlÿrindÿn ÷þlÿ qova- raq, bötön kÿndi yandûrdûlar. Spiridon yenÿ ÿmin oldu ki, almanlarla hesab ÷öröt mÿk vaxtû ÷atûb. Marfanû uøaqlarû ilÿ qaynanasûnûn yanûna apardû vÿ dÿrhal meøÿyÿ, partizanlarûn yanûna ÷ÿkildi. Spiridona avto- mat, qumbara verdilÿr, o da vicdanla, torpaqda vÿ zavod da iølÿdiyi kimi, dÿmir yolunun kÿnarlarûnda alman gþzÿt- ÷ilÿ rini vurmaüa, onlarûn yök karvanlarûnû ÿlÿ ke÷irmÿyÿ, kþrpö lÿrin partladûlmasûnda partizanlara kþmÿk etmÿyÿ baøladû. Bayram gönlÿrindÿ isÿ ailÿsinÿ dÿ baø ÷ÿkÿ bilirdi. Cÿbhÿ isÿ qayûdûrdû. Hÿtta deyirdilÿr ki, bizimkilÿr gÿlÿn kimi Spiridona partizan medalû da verÿcÿklÿr. Onlarûn sovet ordusuna qÿbul olunacaüû da elan olunmuødu. Meøÿ hÿyatlarûnûn sonu yaxûnlaøûrdû. Marfanûn yaøadûüû kÿnddÿn almanlar bötön sakinlÿri ÷ûxarmûødûlar, bu xÿbÿri ona qa÷ûb gÿlmiø oülu gÿtirmiødi. Dÿrhal, bizimkilÿrin gÿlib ÷ûxmasûnû gþzlÿmÿdÿn, he÷ kÿsÿ he÷ nÿ demÿdÿn Spiridon avtomatûnû vÿ iki patron diskini atûb ailÿsinin dalûnca yollandû. Þzönö birtÿhÿr axûna salaraq, ÿvvÿlki arabasûnda, ÿvvÿlki atûnû qam÷ûlayaraq, yeni qÿbul etdiyi qÿrarûn dözgönlöyönÿ hÿmiøÿki kimi ÿmin olaraq, adam dolu yollarla Po÷epdÿn Slutska qÿdÿr addûmladû. Nerjinÿ isÿ baøûnû tutub yûrüalanmaq qalûrdû. – Ay-ay-ay! Bu nÿ mþcözÿdir, Spiridon Danilû÷, baø verir? Bötön bunlarû mÿn beynimÿ necÿ yerlÿødirim? Sÿn Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 649
axû buzun östö ilÿ Kronøtadta getmisÿn, bizim ö÷ön sovet hakimiyyÿti qurmusan, adamlarû kolxoza qovmusan... – Bÿs sÿn necÿ, qurmamûsan? Nerjin ÷aøûb qalûrdû. Qÿbul olunmuødu ki, sovet haki- miyyÿtini atalarû qurublar, o vaxt, on yeddi-on sÿkkizdÿ, bunu hamû tÿntÿnÿ ilÿ deyirdi, xösusi dÿyÿrlÿndirirdi. Spiridonun dodaqlarûnda istehza sezildi: – Sÿn qurmusan – fikir vermÿdin? – o ÿl ÷ÿkmirdi. – Fikir vermÿdim, – Nerjin ö÷illik cÿbhÿ komandirliyi dþvrönÿ bir dÿ nÿzÿr salaraq, pû÷ûldadû. – Belÿ dÿ olur... ×ovdar sÿpirik, qanqal ÷ûxûr. Sosial eksperimenti isÿ davam etdirmÿk lazûm idi. Ner- jin yalnûz sual verirdi: – Sonra nÿ oldu, Danilû÷? Sonra nÿ oldu! ßlbÿttÿ, qa÷ûb meøÿdÿ gizlÿnÿ bilÿrdi, hÿt ta bir dÿfÿ belÿ dÿ etmiødi, amma iøi bÿd gÿtirdi, qul- durlara rast gÿldi, qûzûnû onlarûn ÿlindÿn göclÿ ala bildi. Bir dÿ axûna qarûøûb getdi. Sonra döøöndö ki, daha ona inan ma ya- caqlar, mötlÿq xatûrladacaqlar ki, partizanlara da ilk göndÿn qoøulmayûb, sonradan da ki qa÷ûb. Nÿ olursa olsun deyib Slutska kimi getdi. Orada kþ÷könlÿri vaqonlara mindirir, Reyn vilayÿtinÿ kimi yemÿk talonlarû verirdilÿr. ßvvÿl øayiÿ yayûldû ki, guya, uøaqlarla getmÿyÿ qoymayacaqlar vÿ Spi- ridon vÿziyyÿtdÿn necÿ ÷ûxmaq barÿdÿ döøönmÿyÿ baøladû. Ancaq hamûnû aparûrdûlar: o da atû vÿ arabanû ataraq ÷ûxûb getdi. Maynts 1 yaxûnlûüûnda onu oülanlarû ilÿ birlikdÿ zavo- da tÿyin etdilÿr, qûzûnû vÿ arvadûnû isÿ bauerlÿrin 2 yanûna gþn dÿr dilÿr. Zavodda iølÿdiklÿri vaxt bir dÿfÿ alman ustasû Spirido- nun ki÷ik oülunu vurdu. Spiridon da ÷ox döøönmÿdÿn ÿlindÿ balta yerindÿn atûldû vÿ ustanûn östönÿ qolaylandû. Alman reyxinin qanunlarûna ÿsasÿn, ÿgÿr iø qanuna ÷atsaydû, bu hÿrÿkÿtinÿ gþrÿ Spiridonu göllÿlÿnmÿ gþzlÿyirdi. Ancaq 1 Almaniyada øÿhÿr 2 Кÿndli (alm.) 650 ustanûn hirsi soyudu, qiyam÷ûnûn yanûna gÿlÿrÿk, Spirido- nun sþzlÿrinÿ gþrÿ, dedi: – Mÿn þzöm dÿ faterÿm. Mÿn sÿni ferøteye. Mödiriyyÿtÿ mÿlumat vermÿdi! Tezliklÿ Spiridon bildi ki, usta elÿ hÿmin sÿhÿr oülunun Rusiyada hÿlak olmasû xÿbÿrini alûbmûø. ×ox øeylÿr gþrmöø, bþyörlÿrindÿ salamat yer olmayan Spiridon reynli ustanû xatûrlayaraq, qolu ilÿ gþz yaølarûnû silir vÿ bundan he÷ bir utanc duymurdu: – Bundan sonra mÿn daha almanlara hirslÿnmirÿm. Evimi yandûrmaqlarûnû, mÿnÿ etdiklÿri bötön pisliklÿri bu fater yaddaøûmdan sildi. Bir insan kimi mÿni baøa döødö axû! – Bu da alman... Lakin sþylÿnilÿn hadisÿ bu tÿrs körÿn kÿndlinin haq lû lû- üû na olan ÿminliyini sarsûtmûø nadir, olduqca nadir hal lar dan biri idi. Bötön aüûr illÿr boyu, taleyin bötön amansûz dþnÿm- lÿ rin dÿ qÿrar vermÿ anlarûnda Spiridonun qÿtiyyÿtinÿ he÷ nÿ tÿsir edÿ bilmÿmiødi. Þz göndÿlik metodikasû ilÿ Spiri don Mon te nin vÿ Øarronun ÿn yaxøû sÿhifÿlÿrini tÿkzib edirdi. Spiridon Yeqorovun insan ruhunun vÿ cÿmiyyÿtin ÿn ali yaøantûlarûnû dÿrk etmÿk baxûmûndan dÿhøÿtli dÿrÿcÿdÿ avam olmasûna baxmayaraq, onun hÿrÿkÿtlÿri vÿ qÿrarlarû davamlû gþzöa÷ûqlûqla fÿrqlÿnirdi. ßgÿr tÿsadöfÿn þyrÿnmiø olsaydû ki, kÿndin bötön itlÿrini almanlar þldöröblÿr, belÿ øeylÿr dÿ olmuødu, yenÿ dÿ inÿyin kÿsilmiø baøûnû sakitcÿ qarûn östönÿ qoyardû ki, bunu baøqa vaxt he÷ bir vÿchlÿ etmÿzdi. He÷ bir vaxt nÿ coürafiyanû, nÿ dÿ alman dilini þyrÿn mÿmiø olsa da, Elzasda sÿngÿr qazarkÿn baølarûnûn östönö almûø bÿladan qurtarmaq ö÷ön bþyök oülunu gþtöröb qa÷mûødû, he÷ kÿsdÿn soruømadan, almanca yazû- larû oxu madan, göndözlÿr gizlÿnÿrÿk, gecÿlÿr isÿ tanûmadûüû yerlÿr dÿn ke÷ÿrÿk, doxsan kilometrlik yolu qÿt etmiø vÿ döz Maynts yaxûn lûüûna, arvadûnûn iølÿdiyi bauerin evinÿ gÿlib ÷ûxmûø, amerikalûlar gÿlÿnÿ kimi ailÿsi ilÿ birgÿ baüda qazûl- mûø bunkerdÿ oturmuødu. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 651
Hissi qavrayûøûn hÿqiqiliyi meyarlarû ilÿ, idrakûmûzûn þzöndÿ øeylÿrÿ adekvatlûüû ilÿ baülû ÿbÿdi suallar Spiridonu he÷ vaxt narahat etmÿmiødi. O ÿmin idi ki, hÿr øeyi sÿhvsiz gþrör, eøidir, duyur vÿ baøa döøör. Lÿyaqÿt haqqûnda tÿlimlÿ baülû da Spiridonda hÿr øey adi vÿ yerinÿ tam uyüun idi. O, he÷ vaxt bþhtan atmamûødû. He÷ vaxt yalandan øahidlik etmÿmiødi. Yalnûz ehtiyac yarananda sþyöø sþyördö. Ancaq möharibÿdÿ adam þldörmöødö. Ancaq istÿdiyi qûza gþrÿ dava etmiødi. He÷ bir insandan bircÿ qûrûq par÷a, bircÿ ÷þrÿk qûrûntûsû da oüurlaya bilmÿzdi, lakin imkan döøÿn kimi sakit bir ÿminliklÿ dþvlÿtdÿn oüurlayûrdû. Evlÿnmÿzdÿn qabaq arvadlarûn dalûnca döømÿyinÿ gÿlÿndÿ isÿ, – döøöncÿlÿrimizÿ hakim kÿsilmiø Aleksandr Puøkin dÿ boynuna alûrdû ki, bötön ehkamlardan onun ö÷ön ÿn aüûr olanû “Yaxûnûnûn arvadûnû istÿmÿ” ehkamûdûr. Èndi, ÿlli yaøa ÷atmûø dustaq, demÿk olar ki, kor, burada, hÿbsxanada þlmÿyÿ mÿhkum edilmiø Spiridon nÿ möqÿd- dÿsliyÿ can atmûr, nÿ ruhdan döømör, nÿ peøman÷ûlûq ÷ÿk- mir, nÿ dÿ (döøÿrgÿ dili ilÿ desÿk) islah olunmaq istÿ mirdi: bununla belÿ, hÿr gön söpörgÿsini gþtörör, gön ÷ûxan dan gön batana kimi sÿylÿ hÿyÿti söpörör vÿ bununla da komen- dant vÿ ÿmÿliyyat mövÿkkili qarøûsûnda hÿyatûnû qoruyurdu. Hakimiyyÿt necÿ olsa da Spiridon hakimiyyÿtlÿ he÷ vaxt döz gÿlmirdi. Spiridonun sevdiyi bircÿ øey vardû – torpaq. Spiridonun bircÿ øeyi vardû – ailÿsi. O, göndÿlik hÿyatda iølÿnmÿyÿn “vÿtÿn”, “din”, “sosia- lizm” sþzlÿri ilÿ ömumiyyÿtlÿ, tanûø deyildi; onun qulaqlarû bu sþzlÿr ö÷ön baülû olurdu, bu sþzlÿri demÿyÿ dili dþn mördö. Onun vÿtÿni ailÿsi idi. Onun dini ailÿsi idi. Onun sosializmi dÿ ailÿsi idi. Èdrak, xeyir vÿ ÿbÿdilik tÿbliü edÿn, Spiridonu allah- laø dû ran bötön yazû÷ûlarû vÿ natiqlÿri, keøiølÿri, sosial- demokratlarû, azad tÿøviqat÷ûlarû, aü mölkÿdarlarû vÿ qûrmûzû
652 sÿdrlÿri, bir sþzlÿ, bötön þmrö boyu onunla mÿøüul olmaq istÿmiø hÿr kÿsi Spiridon qeyzlÿ baøûndan edirdi: – Bÿlkÿ... gedÿsiniz?! Yüklə 6,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|