Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin
Yüklə 6,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
46 Yarûm gön idi ki, Moskva sÿmasû tutqun idi vÿ soyuq da deyildi. Nahardan qabaq, yeddi dustaq gþy avtobusdan øaraøkanûn Gÿzinti hÿyÿtinÿ döøÿrkÿn, havada ilk qar dÿnÿ- ciklÿri gþröndö. Belÿ altûguøÿli ulduzcuüa oxøar qar dÿnÿciklÿrindÿn biri dÿ Nerjinin kþhnÿ, rÿngi bozarmûø øinelinin qoluna döødö. O, hÿyÿtin ortasûnda duraraq dÿrindÿn nÿfÿs alûrdû. Elÿ buradaca durmuø baø leytenant Øusterman ona xÿbÿrdarlûq etdi ki, indi gÿzinti vaxtû deyil vÿ binaya girmÿk lazûmdûr. Bu hal tÿÿssöf doüururdu. Gþröø haqqûnda kimÿsÿ danûømaq istÿmirdi, sadÿcÿ, bunu etmÿk, kiminlÿsÿ dÿrdini bþlöømÿk, kimdÿnsÿ tÿsÿlli gþzlÿmÿk mömkön deyildi. Nÿ danûømaq,nÿdÿdinlÿmÿkistÿйirdi.Tÿkqalmaq,daxilindÿ gÿtirdiyi hisslÿrini hÿlÿ daüûlmamûø, xatirÿyÿ ÷evrilmÿmiø ÷þzÿlÿmÿk istÿyirdi. Øaraøkada isÿ, hÿr hansû baøqa döøÿrgÿdÿki kimi, mÿhz tÿnhalûq olmurdu. Hÿr yer – kameralar, dustaq vaqonlarûnûn kupelÿri, hey- van daøûyan vaqon-tepluøkalar 1 , döøÿrgÿ baraklarû, xÿs tÿ xa- na palatalarû – hÿr yer adamla dolu olurdu – tanûdûqla rûnla, yadlarla, sÿnÿ yaxûn adamlarla, hÿlim vÿ ya qaba insan larla, bir sþzlÿ, hÿmiøÿ qarøûnda insanlar, insanlar gþrördön. Binaya girÿn (dustaqlar ö÷ön ayrûca giriø mþvcud idi, aøaüû gedÿn taxta pillÿkÿn vÿ sonra da zirzÿminin dÿhlizi) Nerjin dayandû vÿ fikirlÿødi: hara getmÿli? Vÿ aülûna gÿldi. Demÿk olar ki, he÷ kÿsin getmÿdiyi arxa pillÿkÿnlÿ, ora yûüûlmûø sûnûq-salxaq stullarûn yanû ilÿ ö÷öncö mÿrtÿbÿnin qapalû meydan÷asûna ÷ûxmaq. Bu meydan÷a dustaq rÿssam Kondraøov-Èvanova atelye kimi verilmiødi. 1 Tepluøka – isidilÿn yцk vaqonu 432 Rÿssamûn øaraøkanûn ömumi iøinÿ he÷ bir aidiyyÿti yox idi, burada tÿhkim÷i rÿssam kimi saxlanûlûrdû: Xösusi Texnika øþbÿsinin vestibölö vÿ zallarû geniø idi, øÿkillÿrlÿ bÿzÿdilmÿlÿrini tÿlÿb edirdi. Nazir möavininin, Foma Qur- ya no vi ÷in vÿ ona yaxûn baøqa ÿmÿkdaølarûn mÿnzillÿri nis- bÿtÿn ki÷ik olsalar da, onlarûn da bþyök, qÿøÿng vÿ möftÿ rÿsm lÿrlÿ bÿzÿdilmÿsi vacib zÿrurÿt idi. Doürudur, Kondraøov-Èvanov bu tÿlÿblÿrÿ pis cavab verirdi: rÿsmlÿri bþyök þl÷ölÿrdÿ olurdu, möftÿ olsa da, gþzÿl alûnmûrdû. Qalereyasûna baxmaüa gÿlÿn polkovnik vÿ gene- rallar ÿbÿs yerÿ ona necÿ rÿsm ÷ÿkmÿyi, hansû rÿng lÿrdÿn istifadÿ etmÿyi izah etmÿyÿ ÷alûøûr, ah ÷ÿkir vÿ nÿ vardûsa, gþtöröb gedirdilÿr. Onu da demÿk lazûmdûr ki, qûzûlû ÷ÿr÷ivÿ- lÿrÿ salûnandan sonra bu rÿsmlÿri divardan asmaq olurdu. Nerjin yuxarû qalxarkÿn vestiböl ö÷ön iølÿnmiø bþyök þl÷ölö vÿ artûq hazûr sifariøin – “A.S.Popov admiral Maka rova ilk radioteleqrafû gþstÿrir” adlû rÿsmin yanûndan ke÷di, pil lÿ- kÿnin sonuncu qanadûna dþndö vÿ rÿssamûn þzöndÿn ÿvvÿl, döz yuxarûda, tavanûn altûnda, sal divardan asûlmûø iki metr höndörlöyöndÿ tamamlanmûø, lakin sifariø÷ilÿrin he÷ biri- nin gþtörmÿk istÿmÿdiyi “Øikÿst palûd aüacû” rÿsmini gþrdö. Pillÿkÿnin divarlarû boyu baøqa rÿsmlÿr dÿ asûlmûødû. Bÿzi rÿsmlÿr isÿ molbertlÿrÿ bÿrkidilmiø vÿziyyÿtdÿ idi. Bura biri øimala, digÿri isÿ cÿnuba a÷ûlan iki pÿncÿrÿdÿn iøûq döøördö. Dÿmir Maskanûn Allahûn iøûüûndan da mÿhrum qûrmûzû pÿrdÿli pÿncÿrÿsi dÿ bu pillÿkÿnÿ ÷ûxûrdû. Baøqa he÷ nÿ gþzÿ dÿymirdi, hÿtta oturmaüa stul belÿ yox idi. ßvÿzinÿ dikinÿ qoyulmuø kþtök vardû – biri höndör, biri dÿ bir az gþdÿk. Pillÿkÿn pis qûzdûrûlûrdû vÿ burada uzun möddÿtdÿn qalma soyuq rötubÿt duyulurdu. Kondraøov-Èvanovun sûrûqlûsû dþøÿmÿyÿ atûlmûødû, þzö isÿ ÿllÿri vÿ ayaqlarû ÿyninÿ qûsa gÿlÿn kombinezonundan ÷ûxmûø vÿziyyÿtdÿ hÿrÿkÿtsiz dayanmûødû vÿ uca, qatlanmayan bÿdÿni ilÿ buz heykÿli xatûrladûrdû. Özönö daha enli vÿ sÿrt gþstÿrÿn, kÿskin hÿrÿ- Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 433
kÿt lÿ rinÿ uyüunlaødûrûlmûø iri eynÿyinin saüanaüû qulaq la- rûn dan mþhkÿm “yapûømûødû”. Nÿzÿrlÿri rÿsmÿ dikilmiødi. Bir ÿlindÿ fûr÷a, birindÿ isÿ palitra tutmuødu. Ehtiyatlû addûm sÿslÿri eøidib geri dþndö. Onlarûn gþzlÿri qarøûlaødû, amma hÿr biri þz döøön cÿ- lÿrini davam etdirdi. Rÿssam gÿlÿn qonaüa øad deyildi, ona indi tÿklik vÿ sakit lik lazûm idi. Bununla belÿ, Nerjinin gÿliøi ona xoø idi. Riyakarlûq etmÿdÿn, hÿtta bir qÿdÿr dÿ coøqunluqla, xasiyyÿti belÿ idi, uca sÿslÿ dedi: – Qleb Vikenti÷?! Buyurun! – fûr÷a vÿ palitra tutduüu ÿllÿrini yana a÷dû. Lötfkarlûq – sÿnÿtkar ö÷ön ikibaølû keyfiyyÿtdir: bu key- fiyyÿt onun tÿxÿyyölönö qidalandûrûr, amma nizamûnû pozur. Nerjin utancaqlûqla axûrûncû pillÿdÿ duruxub qaldû. Sanki, buradakû ö÷öncö bir øÿxsi yuxusundan oyatmaqdan qor xur muø kimi pû÷ûltû ilÿ dedi: – Yox, yox, Èppolit Mixalû÷! Mÿn gÿldim ki, ÿgÿr möm- könsÿ... burada bir az susam... – Bÿli, bÿli! ßlbÿttÿ! – rÿssam da, bÿlkÿ, Nerjinin gþz lÿ- rin dÿn gþröøÿ getdiyini baøa döøÿrÿk, ya da ki bunu yadûna salaraq pû÷ûltû ilÿ razûlaødû. Fûr÷a tutduüu ÿli ilÿ kþtöyö gþstÿrÿrÿk baø ÿyib, geri ÷ÿkilmÿyÿ hazûr vÿziyyÿt aldû. Øinelinin döøÿrgÿdÿ kÿsilmÿkdÿn qoruya bildiyi balaq- larûnû yûüan Nerjin kþtöyön östönÿ oturdu, pillÿkÿnin söra- hisinÿ sþykÿndi; yaman papiros ÷ÿkmÿk istÿyirdi! Ancaq papiros yandûrmadû. Rÿssam nÿzÿrlÿrini rÿsmin elÿ hÿmin yerinÿ dikdi. Susdular... Nerjinin daxilindÿ arvadûna qarøû tÿkrar oyanmûø incÿ vÿ xoø hiss sûzûldayûrdû. Onun barmaqlarûnûn vidalaøarkÿn arvadûnûn ÿllÿrinÿ, boy nuna, sa÷larûna toxunmuø hissÿlÿri, sanki, gömöøö toz- cuqla þrtölmöødö.
434 Uzun illÿr Allahûn insana verdiklÿrindÿn mÿhrum edil- miø halda yaøamalû olursan. Sÿnÿ nÿ qalûr: øöur (ÿgÿr qafana sûüa bilirsÿ). ßqidÿ (ÿgÿr sÿn bunun ö÷ön yetiømisÿnsÿ). Bir dÿ saysûz-hesabsûz ictimai rifahla baülû qayüûlar. Bÿzÿn Afina vÿtÿndaøû sÿnÿ insan idealû kimi gþrönör. Þzÿk isÿ yoxdur. Sÿnin mÿhrum edildiyin qadûna mÿhÿbbÿt isÿ bötön qalan dönyadan daha bþyök þnÿm kÿsb etmÿyÿ baølayûr. Bir dÿ orada baxûølarla vÿ dodaqlarûn tÿrpÿdilmÿsi ilÿ deyil miø adi sþzlÿr: – Sevirsÿn? – Sevirÿm! Bÿs sÿn? – qÿlbinin dÿrinliklÿrindÿ hÿzin bayram musiqisi kimi sÿslÿnir. Èndi Qleb arvadûnûn hansûsa qösurlarûnû tÿsÿvvör edÿ vÿ ya xatûrlaya bilmirdi. O ancaq mösbÿt mÿziyyÿtlÿrdÿn yaranmûø kimi gþrönördö. Bir dÿ sÿdaqÿtdÿn. Heyif, gþröøön lap ÿvvÿlindÿ onu þpmÿyÿ cörÿt etmÿdi. Èndi isÿ bu þpöø ÿbÿdi itirilmiødi. Arvadûnûn dodaqlarû yadûrüamûødû, zÿiflÿmiødi. O necÿ dÿ yorulmuødu! Boøanma haqqûnda necÿ dÿ özgön danûøûrdû. Qanun qarøûsûnda boøanma? Qleb gerbli kaüûzûn cûrûl- masûna heyifsilÿnmirdi. Ömumiyyÿtlÿ, qÿlblÿrin ittifaqû dþv- lÿtinnÿyinÿgÿrÿkdir?Cisиmlÿrinittifaqûdaelÿcÿ? Lakin hÿyatûn kifayÿt qÿdÿr ÿzdiyi adam kimi bilirdi ki, øeylÿrin vÿ hadisÿlÿrin þz amansûz mÿntiqi olur. Göndÿlik hÿyatda etdiklÿri hÿrÿkÿtlÿrdÿn hansû nÿticÿlÿrin tþrÿnÿ bilÿ cÿyi insanlarûn he÷ aüûllarûna da gÿlmir. Budur Popov, radionu icad edÿrkÿn döøönördömö ki, ömum ö÷ön nÿzÿr- dÿ tutula bilÿcÿk bir ÷ÿrÿn÷i, döøönÿn tÿnha zehinlÿr ö÷ön bÿrkdÿn danûøan iøgÿncÿ alÿti dözÿldir? Ya da almanlar: Lenini Rusiyanû daüûtmaq ö÷ön buraxmûødûlar, nÿticÿdÿ otuz ildÿn sonra Almaniyanûn par÷alanmasûnûn øahidi oldu- lar? Vÿ ya da Alyaska. Èlk baxûødan elÿ gþrönÿ bilÿrdi ki, buranû dÿyÿr-dÿymÿzinÿ satmaqla bþyök sÿhv ediblÿr, amma Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 435
indi sovet tanklarû quru yolla Amerikaya ke÷ÿ bilmir! ßhÿ- miy yÿtsiz bir fakt bötön planetin taleyini hÿll edir. Nadya da elÿ. Boøanûr ki, tÿqiblÿrdÿn xilas olsun. Boøa- nacaq vÿ bir dÿ necÿ ÿrÿ getdiyini þzö dÿ bilmÿyÿcÿk. Nÿ ö÷önsÿ axûrda özöksöz barmaqlarûnû yellÿmÿsin dÿn örÿyi sûxûlûrdû – ÿbÿdi vidalaøma mÿhz belÿ olur... Nerjin oturmuødu, þzö dÿ sakit – avtobusda ikÿn he÷ cör i÷indÿ saxlaya bilmÿdiyi, gþröødÿn sonrakû sevinc tÿdricÿn zÿiflÿyir, kÿdÿrli fikirlÿr tÿrÿfindÿn sûxûødûrûlûrdû. Lakin bun- dan onun döøöncÿlÿri dÿ nizama döøördö, yenidÿn adÿt etdiyi dustaq hÿyatûna qayûdûrdû. “Burada olmaq sÿnÿ döøör” – Nadya belÿ demiødi. Hÿbsxanada olmaq ona döøör! Bu hÿqiqÿtdir. ßslindÿ, onun oturduüu beø ilÿ heyfi gÿlmirdi. Onlardan uzaqlaømadan belÿ Nerjin bu möddÿtin þzö ö÷ön qeyri-adi, hÿyatû ö÷ön vacib illÿr olduüunu etiraf edirdi. Rus inqilabûnû atûlmûø olduüun barmaqlûq arxasûndan yaxøû haradan gþrmÿk olar? Bir dÿ, adamlarû buradan yaxøû harada tanûmaq olar? O cömlÿdÿn dÿ þzönö? Hÿbsxananûn þncÿdÿn cûzûlmûø yeganÿ cûüûrû onu nÿ qÿdÿr gÿnclik ÷ûlüûnlûüûna xas sÿhvlÿrdÿn, yayûnmalardan, qÿrar sûzlûqlardan, bödrÿmÿlÿrdÿn qorumuødu. Spiridon döz deyir: “Þz ÿlin, þz baøûndûr, amma ÿlini yþnÿldÿn øeytandûr”. Vÿ ya ÿsrin istehzalarûnû baøa döømÿk istÿmÿyÿn bu xÿyal pÿrÿst – hÿbsxanaya döømÿklÿ nÿ itirmiødi? Rÿng lÿr dolu yeøiklÿ Moskva ÿtrafûnda veyllÿnmÿk dÿ bir iø deyildi axû! Bunu etmÿk olmazdû. Masanûn östönÿ natörmort yûü- maq olmazdû. Sÿrgilÿr? Axû þzö ö÷ön sÿrgi dÿ tÿøkil edÿ bil- mirdi, yarûm ÿsr ÿrzindÿ yaxøû zallarda bircÿ øÿklini dÿ nöma- yiø etdirÿ bilmÿmiødi. Rÿsmlÿrÿ gþrÿ pul? O, pul almûrdû. Qÿdirbilÿn tamaøa÷ûlar? Burada tamaøa÷ûsû ÿvvÿl kin dÿn az deyil. Emalatxana? Azadlûqda onun he÷ bu cör soyuq
436 pillÿkÿnöstö meydan÷asû da yox idi. Orada mÿnzili dÿ, ema- lat xanasû da dar uzun, dÿhlizÿoxøar bir otaq idi. Èølÿ yÿ bil- mÿsi ö÷ön stullarû bir-birinin östönÿ qoyur, dþøÿ yini bököb bir qûraüa atûrdû. Gÿlib-gedÿnlÿr hÿr dÿfÿ soru øur dular: “Siz kþ÷ör sönöz?” Bircÿ masa larû vardû, onun östö nÿ natör mort dözö lÿn dÿ arvadû ilÿ stullarûn östöndÿ nahar edirdilÿr. Möharibÿ vaxtû boya ö÷ön yaü tapûlmûrdû, þz payûna döøÿn gönÿbaxan yaüûnû gþtörör vÿ boyalarû onda qarûø dû- rûrdû. Karto÷ka almaq ö÷ön iølÿmÿk lazûm idi, onu da kimyÿvi diviziona, dþyöø vÿ siyasi hazûrlûq ÿla÷ûlarûnûn portretlÿrini ÷ÿkmÿyÿ gþndÿrmiødilÿr. Bu cцr on portret sifariø edil- miødi, lakin o, on ÿla÷û qûzdan birini se÷di vÿ uzunsörÿn seanslarû ilÿ onu bezdirdi. Þzö dÿ qûzûn portretini he÷ dÿ komandirlÿrin istÿdiklÿri kimi ÷ÿkmÿmiødi: “Moskva, qûrx birinci il” adlandûrûlmûø portreti he÷ kÿs gþtörmÿk istÿmÿdi. Rÿsmdÿ, doürudan da, qûrx birinci il tÿsvir olunmuødu. Bu, iprit ÿleyhinÿ kostyum geyinmiø qûz idi. Onun pilot- kasûnûn altûndan ÷ûxmûø mis kimi sarû-qûrmûzû rÿngli sa÷larû hÿyÿcanlû cizgilÿrlÿ qûzûn baøûnû ÿhatÿ edirdi. Baø yuxarû qalxmûødû, sÿrsÿmlÿømiø gþzlÿr qarøûlarûnda nÿsÿ dÿhøÿtli, baüûølanmaz bir øey gþrördö. Amma qûzûn fiquru taqÿtsiz deyildi! Onun möbarizÿyÿ hazûr ÿllÿri ÿleyhqazûn qayûøûn- dan mþhkÿm tutmuødu, iprit ÿleyhinÿ qara-boz kostyumu isÿ sÿrt qûrûølarla þrtölmöødö, sûnmûø möstÿvidÿ gömöøö zolaq larla iøûqlanûrdû vÿ cÿngavÿrlÿr dþvrönön zirehli geyi- minÿ bÿnzÿyirdi. Kondraøov-Èvanovun Orlean qûzû kimi tÿs vir etmÿk istÿdiyi bu kaluqalû komsomol÷unun özöndÿ eyni zaman da hÿm qÿddarlûq vÿ hÿm dÿ qisas÷ûlûq ifadÿsi oxunurdu. “Unutmarûq! Baüûølamarûq!” ideyasû rÿsmdÿ bötþvlök dÿ tÿcÿssömönö tapmûødû, amma bu, hÿddÿn artûq sÿrt tÿrzdÿ edilmiødi, idarÿ olunmayan bir nÿsnÿyÿ ke÷miødi; øÿkildÿn qorxdular, gþtörmÿdilÿr, he÷ yerdÿ nömayiø etdirmÿdilÿr vÿ o, illÿrlÿ, döz hÿbs gönönÿ qÿdÿr, rÿssamûn otaüûnda özö divara ÷evrilmiø vÿziyyÿtdÿ qaldû. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 437
Leonid Andreyevin oülu Daniil roman yazdû vÿ onu oxumaq ö÷ön on-on beø nÿfÿr dostunu yûüdû. On doq- qu zuncu ÿsr öslubunda ÿdÿbi gecÿ ke÷irmÿk istÿdi... Bu roman dinlÿyicilÿrin hÿr birinÿ iyirmi beø illik islah-ÿmÿk döøÿrgÿsi bahasûna baøa gÿldi. Hÿmin o cinayÿtkar roma nûn oxucularûndan biri dÿ ösyankarlûüûna gþrÿ iyirmiillik hÿbs cÿzasû almûø, Sibirÿ, yanûna ona vurulmuø fransûz mörÿb bi- yÿ si nin gÿlmÿsi ilÿ yadda qalmûø dekabrist Kondraøovun nÿti cÿsi Kondraøov-Èvanov idi. Doürudur, Kondraøov-Èvanov döøÿrgÿyÿ döømÿdi, hþk- mö imzalanan kimi Marfinoya gÿtirildi vÿ Foma Qurya no- vi÷in möÿyyÿn etdiyi kimi, ayda bir ÿdÿd rÿsm ÷ÿkmÿk tap- øûrûüûnû aldû. Þtÿn ilin on iki ayû ÿrzindÿ Kondraøov hazûrda burada asûlmûø vÿ bir ne÷ÿsi aparûlmûø rÿsmlÿri ÷ÿkdi. Vÿ arxasûnda ÿlli beø, qabaüûnda isÿ iyirmi beø ili olan rÿssam bu bir ili, sanki, yaøamadû, il yel kimi þtöb-ke÷di. Þzö dÿ bilmirdi: þmröndÿ bir dÿ belÿ sakit ili olacaqdûmû? Necÿ yedizdirildiyini, necÿ geyindirildiyini, þz baøûnûn da baøqa baølar arasûnda hÿr gön necÿ sayûldûüûnû hiss etmirdi. Burada o, baøqa rÿssamlarla gþröømÿk vÿ sþhbÿt etmÿk imkanûndan mÿhrum idi. Baøqalarûnûn rÿsmlÿrinÿ baxmaq imkanû da yox idi. Hansû yollarlasa gþmrökdÿn yayûnûb ke÷ÿn reproduksiya albomlarûndan Qÿrb incÿsÿnÿtinin necÿ inkiøaf etdiyini dÿ þyrÿnÿ bilmirdi. Necÿ inkiøaf etmiø olsaydû da, Qÿrb tÿsviri sÿnÿtinin Kon draøov-Èvanovun iøinÿ he÷ bir tÿsiri ola bilmÿzdi, ÷önki hÿr øeyin aøkarlandûüû vÿ yaradûldûüû magik beøbucaqlûnûn bötön bucaqlarû artûq ÿbÿdi tutulmuødu: iki bucaq – rÿsm vÿ rÿng (ancaq rÿssamûn þzönön gþrÿ bilÿcÿyi kimi); daha iki bucaq – dönya Xeyri vÿ dönya Øÿri, nÿhayÿt, beøinci bucaq – sÿnÿtkarûn þzö. O, þz ayaqlarû ilÿ nÿ vaxtsa gþrdöyö mÿnzÿrÿlÿrin yanûna qayûda bilmÿzdi, þz ÿllÿri ilÿ o natörmortlarû yenidÿn qura bilmÿzdi, lakin buruntaqlû yarûqaranlûq kameralarda bötön gþrdöklÿrinÿ, xösusilÿ dÿ onlarûn rÿnglÿrinÿ gþzlÿri
438 a÷ûldû, – vÿ indi hafizÿsi göcönÿ ÿvvÿllÿr ÷ÿkmÿdiyi natör- mortlarû vÿ mÿnzÿrÿlÿri ÷ÿkirdi. Natörmortlardan biri Misir kvadratû nisbÿtindÿ – dþrdön beøÿ (tÿrÿflÿrin nis bÿ tinÿ Kondraøov ÿn ÷ox þnÿm verirdi) – idi vÿ hazûrda Mamu ri- nin pÿncÿrÿsinin yanûndan asûlmûødû. Onun sahÿsinin yarû- sûnû tini östÿ qoyulmuø vÿ parûldayana qÿdÿr silinmiø dai- rÿvi mis sini tuturdu. Bu, adi bir sini idi, lakin alûøûb-yanan qalxan kimi gþrönördö! Onun yanûndaca xûrda ÷þkÿk lÿ- rindÿ zaülanmûø kimi gþrönÿn tönd-metal rÿngindÿ bardaq dururdu vÿ bu bardaq øÿrabdan daha ÷ox, sÿrin su ö÷ön nÿzÿrdÿ tutulmuødu. Bir dÿ, arxa divardan Gþzÿgþrönmÿzin yapûncûsû kimi baøa döøölÿn sarû-qûzûlû rÿngli par÷a sal lan- mûødû (hazûrda Kondraøov sarûnûn bötön ÷alarlarû ilÿ maraq- lanûrdû). Bu ö÷ predmetin birlÿømÿsindÿ onlara øöcaÿt ruhu verÿn vÿ geri ÷ÿkilmÿmÿyÿ ÷aüûran nÿsÿ vardû. (Polkovniklÿrdÿn he÷ biri bu natörmortu gþtörmör, hamûsû tÿkid edirdi ki, sini normal vÿziyyÿtdÿ qoyulsun vÿ i÷indÿ, he÷ olmasa, kÿsilmiø qarpûz tÿsvir olunsun.) Kondraøov eyni vaxtda bir ne÷ÿ rÿsm ÷ÿkir, onlarûn bÿzi lÿrini sonraya saxlayûr vÿ yenidÿn iøÿ baølayûrdû. Rÿsm- lÿ rin dÿn he÷ biri sÿnÿtkarda bitkinlik hissi yarada bilmÿk dÿrÿ cÿ sinÿ gÿtirib ÷atdûrûlmûrdû. O he÷ bilmirdi ki, belÿ bir dÿrÿcÿ mþvcuddur, yoxsa yox. Gþzö ÷ÿkdiyi rÿsmÿ þyrÿ- øÿn dÿ vÿ artûq qösurlarû fÿrqlÿndirÿ bilmÿyÿndÿ iøini bitmiø hesab edir, baøqa ÿsÿrÿ ke÷irdi. Rÿsmlÿrindÿn o vaxt ÿl ÷ÿkirdi ki, onlarû mökÿmmÿllÿødirmÿk ö÷ön xûrda detal lara var maüa baø la yûrdû, þzö dÿ hiss edirdi ki, yaxøû laø dûr maq ÿvÿ zinÿ korlayûr. Belÿ rÿsmlÿri özö divara ÷evirir, sanki, þzöndÿn uzaq- laø dû rûrdû. Rÿsm yaddan ÷ûxmaüa baølayandan sonra isÿ yarat dûüû ÿsÿri bir dÿ gþzdÿn ke÷irir, onlarû he÷ bir ÿvÿz gþz lÿ mÿ dÿn, ÿbÿdi olaraq zþvqsöz dÿbdÿbÿ i÷rÿ asûlmaüa verÿndÿ isÿ sÿnÿt karda vida fÿrÿhi cuøa gÿlirdi. Qoy bun dan sonra rÿsmlÿrini he÷ kÿs gþrmÿsin, ÿsas odur ki, sÿnÿt kar ÿsÿrini yarada bildi! Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 439
...Nerjin diqqÿtlÿ Kondraøovun sonuncu rÿsminÿ baxûr- dû. Artûq suyu soyumuø ki÷icik ÷ay bu mÿnzÿrÿdÿ ÿsas yer tuturdu. ×ayûn hara axdûüû bilinmirdi: bÿlkÿ dÿ, he÷ axmûrdû, suyunun östö buz baülamaüa hazûr idi. Dayaz yer- lÿ rin dÿ qÿhvÿyi lÿkÿlÿr gþzÿ dÿyirdi, bu, ÷ayûn dibini þrtÿn xÿzÿ lin rÿngi idi. Hÿr iki sahilÿ ilk qar aü lÿkÿlÿr øÿk lindÿ otur muø du, qarûn artûq ÿrimiø olduüu yerlÿrdÿn isÿ sarû- qÿhvÿyi rÿngli ot gþrönördö. Döz suyun kÿnarûnda duma- na börönmöø vÿ sanki, gþzÿgþrönmÿzlik kÿsb etmÿyÿ baø- lamûø, östöndÿki ÿrimÿyÿ baølamûø qardan islanmûø iki aü sþyöd bitirdi. Amma rÿsmin ÿsas yeri bura deyildi, ÿn vacib mÿqam daha dÿrindÿ yerlÿødirilmiødi: sarû-yaøûl rÿng almûø köknar meøÿsi sinÿsini qabaüa verÿrÿk dururdu, birinci cÿr gÿdÿ köknar aüaclarûnûn sûx sÿfindÿ tÿnha tozaüacû zÿif øöa ilÿ iøûqlanmûødû. Onun sarû vÿ zÿrif atÿøindÿ iti nizÿlÿrini gþylÿrÿ dirÿmiø köknar sÿfi daha qaøqabaqlû vÿ daha sûx gþrönördö. Gþyön özö ala-bÿzÿk buludla þrtölmöødö, øÿfÿq- lÿ rini geniø yaymaq iqti darûnû itirmiø gönÿø tutqunluq i÷rÿ qörub edirdi. Lakin ÿn ÿsasû he÷ bu da deyildi. ßn ÿsasû, artûq buz baülamaqda olan ÷ayûn soyuq sularû idi. Bu, tut- qun, qurüuøun kimi aüûrlaømûø, olduqca soyuq, hÿm payûzû, hÿm dÿ qûøû canûna ÷ÿkmiø vÿ onlarûn vÿ yenÿ dÿ han sûsa namÿlum øeylÿrin arasûndakû tarazlûüû qoruyub saxla maüa cÿhd edÿn su idi. Möÿllif mÿhz bu rÿsmÿ diqqÿtlÿ baxûrdû. Yaradûcûlûüûn tÿkzibedilmÿz bir qanunu vardû vÿ Kondra- øov da onunla ÷oxdan tanûø idi; bu qanunun qarøûsûnda davam gÿtirmÿyÿ ÷alûøûrdû, amma kþmÿksizliyini duyaraq ona tabe olmaüa mÿcbur olurdu. Hÿmin qanuna gþrÿ, onun ÿvvÿl lÿr etdiklÿrindÿn he÷ nÿyin ÷ÿkisi yox idi, he÷ nÿ hesa- ba döø mördö, möÿllifin xidmÿti sayûla bilmirdi. Tÿkcÿ bu gön östöndÿ iølÿdiyi ÿsÿr onun ö÷ön bötön hÿyat tÿcrö- bÿsinin mÿrkÿzi, bötön bacarûqlarûnûn, aülûnûn ÿn yök sÿk nþqtÿsi, qabiliyyÿtinin mÿhÿk daøû olurdu. ßsÿr isÿ alûnmûrdû!
440 ßvvÿlki ÿsÿrlÿri dÿ alûnana kimi alûnmaz gþrönördö, lakin ÿvvÿlki yaøantûlar artûq unudulmuødu, indi isÿ onun özÿ- rindÿ, doürudan da, rÿsm ÷ÿkmÿk þyrÿndiyi ilk ÿsÿri, yeganÿ ÿsÿri alûnmûrdû vÿ bötön hÿyatû mÿnasûz yerÿ yaøan mûødû, sÿn demÿ, he÷ vaxt vÿ he÷ bir qabiliyyÿti dÿ olmayûbmûø! Lap elÿ bu su – hÿm canlûdûr, soyuqdur, hÿm dÿrindir, hÿm hÿrÿkÿtsizdir vÿ ÿgÿr o, tÿbiÿtin sintezini verÿ bil mir sÿ, bötön bunlar he÷ nÿdir. Bu sintezi isÿ – bu dÿrki, sakitliyi, vÿhdÿti – þzö þzöndÿ, þz hiss vÿ yaøantûlarûnda Kondra øov he÷ vaxt tapa bilmirdi, lakin onu baøa döøördö vÿ tÿbiÿt dÿ ona pÿrÿstiø edirdi. Bu ali sakitliyi su ifadÿ edÿ bilirdimi? O özölör, ruhdan döøördö: ifadÿ edÿ bilir, yoxsa yox? – Bilirsiniz, Èppolit Mixalû÷. Mÿn, deyÿsÿn, sizinlÿ razû- laømaüa baølayûram: bötön bu yerlÿr Rusiyadûr. – Qafqaz yox? – Kondraøov-Èvanov tez dþndö. Burnu- nun östöndÿki eynÿyi ora yapûødûrûlmûø kimi he÷ yerindÿn dÿ tÿrpÿnmÿdi. Birinci olmasa da, bu sualûn da ÿhÿmiyyÿti az deyildi. ×oxlarû Kondraøovun mÿnzÿrÿlÿrindÿn tÿÿccöblÿ ayrû lûrdû- lar: onlara elÿ gÿlirdi ki, rÿsmdÿ Rusiyanûn deyil, Qafqazûn mÿnzÿrÿlÿri tÿsvir olunur, bu mÿnzÿrÿlÿr onlara hÿddÿn artûq ÿzÿmÿtli, hÿddÿn artûq dÿbdÿbÿli gþrönördö. – Rusiyada belÿ yerlÿrin olmasû tamamilÿ mömköndör, – Nerjin getdikcÿ artan ÿminliklÿ razûlaøûrdû. O, kþtöyön östöndÿn durdu, “Qeyri-adi gönön sÿhÿri”ni vÿ baøqa mÿn- zÿrÿlÿri seyr etmÿyÿ baøladû. – ßlbÿttÿ! ßlbÿttÿ! – rÿssam hÿyÿcanla baøûnû oyan- buyana ÷evirirdi. Rusiyada nÿinki ola bilÿr – var! Mÿn sizi aparardûm, ÿgÿr möhafizÿ olmasaydû! Baøa döøön, kötlÿ Levitana uyub! Levitandan sonra biz Rusiya tÿbiÿtini kasûb, köskön, sadÿ vÿ mÿlahÿtli saymaüa þyrÿømiøik. ßgÿr bizim tÿbiÿtimiz hÿr yerdÿ belÿ olsaydû, onda, siz deyin, bizdÿ þzlÿ- rini yandûranlar, qiyam÷û-streletslÿr haradan yarana bilÿrdi? Bÿs I Pyotr? Dekabristlÿr? Narodovol÷ular? 1 1 1879-cu ildÿ Rusiyada yaradûlmûø “Narodnaya Volya” (“Xalq iradÿsi”) tÿøkilatûnûn цzvlÿri Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 441
– O-o-o, – bu doürudur. Amma yenÿ dÿ, Èppolit Mixalû÷, siz bilÿn mÿslÿhÿtdir, mÿn sizin ifrat ifadÿ vasitÿlÿrinÿ olan maraüûnûzû baøa döømörÿm. Budur, øikÿst palûd. Niyÿ o möt- lÿq qayanûn kÿnarûnda bitmÿlidir? Onun altû, ÿlbÿttÿ, u÷u- rum dur. Bundan azû sizi qane etmir. Sÿma da elÿ – tÿkcÿ ildû rûmlû deyil, he÷ vaxt gönÿø gþrmÿmiø kimi bir sÿmadûr. Vÿ son iki yöz il ÿrzindÿ ÿsmiø tufanlarûn da hamûsû bura- dan ke÷ib, bu palûdûn budaqlarûnû burub, caynaqlarû ilÿ onu qaya dan qoparmaüa ÷alûøûb. Bilirÿm, siz øekspir÷isiniz, ÿgÿr yara maz lûüû tÿsvir edirsinizsÿ, onu mötlÿq þl÷öyÿgÿlmÿz etmÿ li si niz. Lakin bu, kþhnÿlmiødir, statistik baxûmdan bu cör vÿziy yÿt lÿri ÷ox az adam qÿbul edir. Xeyir vÿ øÿrin özÿ- rin dÿki bu iri hÿrflÿrÿ lözum yoxdur... – Mÿn belÿ øeyi eøitmÿk belÿ istÿmirÿm!! – rÿssam qeyz- lÿndi vÿ uzun ÿllÿrini yanlara a÷araq ÿl-qol atmaüa baøladû. – Nÿ kþhnÿlmiødir?! Yaramazlûqmû kþhnÿlmiødir??? ßslinÿ baxsan, o, elÿ bizim ÿsrimizdÿ þzönö tam böruzÿ verib, Øek spirin zamanlarûnda uøaq oyunu idi! Xeyir vÿ Øÿrin östöndÿ nÿinki iri, hÿtta beømÿrtÿbÿli hÿrflÿr olmalûdûr ki, mayak kimi xÿbÿrdar etsinlÿr! Yoxsa xûrdalûqlar i÷indÿ itib- batmûøûq! Statistik baxûmdan seyrÿk? Bÿs bizim hÿr biri- mizi? Biz ne÷ÿ milyonuq? – Ömumilikdÿ elÿdir... – Nerjin baøûnû yûrüaladû. – ßgÿr bizÿ döøÿrgÿdÿ vicdanûmûzûn qalûqlarûnû iki yöz qram qara ÷þrÿyÿ satmaüû tÿklif edirlÿrsÿ... Lakin bu, bir nþv, sÿssiz edilir, gþzÿ gþrönmÿdÿn... Kondraøov-Èvanov belini bir az da dözÿltdi, þz qeyri-adi uca boyunu bir az da uca elÿdi. O, edama aparûlan Egmont kimi daha da yuxarû vÿ döz baxûrdû: – He÷ vaxt vÿ he÷ bir döøÿrgÿ insanûn mÿnÿvi qövvÿsini qûrmamalûdûr! Nerjin kinli-kinli gölömsöndö: – Qûrmamalûdûr, ola bilÿr, amma qûrûr! Siz döøÿrgÿlÿr- dÿ olmamûsûnûz, ona gþrÿ dÿ bu haqda danûømayûn. Orada sömök lÿrimizin necÿ xûr÷ûldadûüûnû bilmirsiniz. Ora bir
442 adam lar döøörlÿr vÿ ÿgÿr ÷ûxûrlarsa, tanûnmaz dÿrÿcÿdÿ baø- qa adam lar ÷ûxûrlar. Aydûn mÿsÿlÿdir, varlûq øöuru möÿy yÿn- lÿødirir. – Й-йоx!! – Kondraøov-Èvanov bötön dönya ilÿ дярщал tutaø ma üa hazûr imiø kimi uzun qollarûnû dözÿltdi. – Yox! Yox! Yox! Bu, al÷aldûcû olardû! Onda bÿs nÿ ö÷ön yaøamalû? Onda bÿs nÿ ö÷ön, cavab verin, sevÿnlÿr ayrûlûq vaxtû sÿda- qÿt lÿ rini qoru yub saxlayûrlar? Axû ger÷ÿklik tÿlÿb edir ki, onlar xÿyanÿt etsin lÿr! Niyÿ eyni øÿraitÿ, lap elÿ deyÿk ki, döøÿr gÿ yÿ döømöø adam lar möxtÿlif olurlar? Hÿlÿ hansûnûn han sûnû formalaødûrdûüû mÿlum deyil: hÿyat – insanû, yoxsa göclö, alicÿnab insan – hÿyatû! Nerjin þz hÿyat tÿcröbÿsinin bu qocalmaq bilmÿyÿn idea- listin fantaziyalarû qarøûsûndakû östönlöyönÿ ÿmin idi. Amma onun etirazlarûna da biganÿ qalmaq olmurdu. – Ènsanda dönyaya gÿldiyi göndÿn bir cör Mahiyyÿt olur! Bu, necÿ deyÿrlÿr, insanûn növÿsidir, onun mÿnidir! Mis kin zahiri varlûq onu möÿyyÿnlÿødirÿ bilmÿz! Bir dÿ, hÿr insan þzöndÿ Kamillik Surÿti daøûyûr vÿ bu Surÿt bÿzÿn kþl- gÿdÿ qalûr, bÿzÿn dÿ aøkar ifadÿ olunur! Vÿ insanûn yadûna onun cÿngavÿrlik borcunu salûr! – Hÿ, bir dÿ, – bu arada yenidÿn kþtöyön östönÿ otu ran Nerjin peysÿrini qaøûdû. – Sizdÿ niyÿ ÷ox vaxt cÿngavÿr lÿr vÿ cÿngavÿr ÿslÿhÿsi tÿsvir olunur? Mÿncÿ, siz hÿddi aøûr sûnûz, baxmayaraq ki бу, Mitya Soloqdinin xoøuna gÿlir. Sizdÿ kimya-мцдафиядякиzenit÷iqûz–cÿngavÿrdir,missini–cÿn- ga vÿr qalxanûdûr... –Ne-еcÿ?–Kondraøovheyrÿtlÿndi.–Busizin,xoøunuza gÿlmir? Hÿddi aøûram! Ha! Ha! Ha! – onun mþhtÿøÿm gölö- øö guruldadû vÿ bu gölöøön sÿdasû qayalarda ÿks olunur- muø kimi bötön pillÿkÿn boyu eøidildi. At östöndÿn nizÿylÿ vururmuø kimi baø barmaüûnû a÷a raq ÿlini Nerjinÿ tÿrÿf uzatdû: – Cÿngavÿrlÿri hÿyatdan kim qovub? Pul vÿ ticarÿt hÿvÿs karlarû! Vakx ziyafÿtlÿri hÿvÿskarlarû! Bÿs bizim ÿsri- miz ö÷ön kimlÿr ÷atûømûr? Partiya özvlÿri? Yox, ÿzi zim, cÿn- Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 443
gavÿrlÿr ÷atûømûr! Cÿngavÿrlÿr dþvröndÿ hÿbs döøÿr gÿ lÿri yox idi! Boüucu kameralar da yox idi! Vÿ birdÿn susdu, þzönön sövari höndörlöyöndÿn qona- üûn yanûndaca yumøaqca ÷þmbÿldi, eynÿyini parûldadaraq pû÷ûltû ilÿ soruødu: – Sizÿ gþstÿrim? Vÿ sÿnÿtkarla möbahisÿlÿr hÿmiøÿ belÿ bitir! – ßlbÿttÿ, gþstÿrin! Kondraøov boyunu dikÿltmÿdÿn harasa, köncÿ tÿrÿf getdi, ÷ÿr÷ivÿyÿ salûnmûø balaca bir lþvhÿ ÷ûxartdû vÿ onun arxa, boz özönö Nerjinÿ tÿrÿf tutaraq qonaüûna yaxûnlaødû. – Siz Parsifal haqda eøitmisiniz? – boüuq sÿslÿ soruødu. – Nÿ isÿ Loenqrinlÿ baülûdûr. – Onun atasûdûr. Möqÿddÿs Qraalûn 1 möhafizidir. Gþz- lÿ ri min þnönÿ ancaq bu mÿqam gÿlir. Belÿ bir mÿqam gþz- lÿ nil mÿdÿn Kamillik Nömunÿsi ilÿ rastlaømûø adamlarûn hamû sûnda ola bilÿr... Kondraøov gþzlÿrini yumdu, dodaqlarûnû sûxaraq diø- lÿdi. Danûømaüa baølamaq ö÷ön hazûrlaøûrdû. Nerjinÿ tÿÿc- cöblö gÿldi ki, indi onun gþrÿcÿyi øey niyÿ belÿ balacadûr? Rÿssam kirpiklÿrini qaldûrdû: – Bu yalnûz eskizdir. Hÿyatûmûn ÿsas ÿsÿrinin eskizidir. Mÿn onu, yÿqin, he÷ vaxt ÷ÿkmÿyÿcÿyÿm. Bu, Parsifalûn ilk dÿfÿ Möqÿddÿs Qraal qÿsrini gþrdöyö mÿqamdûr!!! Vÿ o, eskizi Nerjinin qarøûsûndakû molbertÿ qoymaq ö÷ön dþndö. Þzö dÿ gþzönö ÷ÿkmÿdÿn hÿmin eskizÿ baxûrdû. ßlini rÿsmdÿn sözÿn iøûqdan qorunurmuø kimi gþz lÿ rinÿ tÿrÿf qaldûrdû. Gþröntönö daha yaxøû ÿhatÿ etmÿk ö÷ön geri ÷ÿkilÿrkÿn pillÿkÿnin birinci pillÿsindÿ ayaüû böd rÿdi vÿ az qaldû yûxûlsûn. Rÿsm höndörlöyö enindÿn iki dÿfÿ ÷ox döøönölmöødö. Bu, bir-birinÿ yaxûn iki daü u÷urumu arasûnda paz øÿ killi bir ÷at idi. Hÿr iki u÷urumda, saüda vÿ solda, ke÷ilmÿz, 1 Möqяddяs Гraal – Orta ÿsrlÿr Qÿrbi Avropa ÿfsanÿlÿrindÿ sirli xristian artefaktû: сещрли бадÿ, ъам 444 ÿzÿli meøÿnin son aüaclarû gþrönördö. Sörönÿn ayûdþøÿyi, hansûsa eybÿcÿr vÿ döømÿn kol-kos u÷urumlarûn qûraqlarûna vÿ hÿtta sûldûrûm divarlarûna yapûømûødû. Yuxarûda, saüda a÷ûq-boz rÿngdÿ at baøûnda dÿbilqÿyÿ bÿnzÿyÿn papaq, ÿynin- dÿ tönd-qûrmûzû plaø olan sövarini meøÿdÿn ÷ûxarmûødû. At u÷u rumdan qorxmurdu, ayaüûnû hÿlÿ atûlmamûø son addûmû ö÷ön yuxarû qaldûrmûødû vÿ sövarinin iradÿsi ilÿ geri ÷ÿkil- mÿyÿ, ya da u÷urumun özÿri ilÿ u÷maüa hazûr idi: at qanad a÷ûb u÷a da bilÿrdi. Lakin atlû qarøûdakû u÷uruma baxmûrdû. ×aøqûn, heyrÿt- lÿn miø vÿziyyÿtdÿ uzaqlara, qalanûn divarlarû arxasûnda tama- øa ÷ûdan gizlÿdilmiø Gönÿødÿn, ya da ki Gönÿødÿn dÿ pak baø- qa bir øeydÿn doüan narûncû-qûzûlû øÿfÿqdÿn iøûqlan mûø gþyön öst qatûna baxûrdû. Pillÿvarи daüûn östöndÿ, þzö dÿ pillÿ vÿ qöllÿlÿrdÿn qurulmuø, ayûdþøÿyi ilÿ þrtölmöø sûl dûrûm qaya- lar arasûndan bötön rÿsm mÿkanû boyu sÿmanûn ÿn uca nþq- tÿ si nÿ kimi yöksÿlÿn gþzÿgþrönmÿz Fþvqÿlgönÿø halÿsinÿ börön möø tönd-gþy rÿngli Möqÿddÿs Qraal qÿsri ucalûrdû.
Yüklə 6,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|