38
Sûnûq-salxaq yök maøûnû lötlÿnmiø köknar kþtöklÿrinin
östö ilÿ atûlûb-döøÿrÿk Nadyanû getdikcÿ qaranlûqlaøan yolla
cÿbhÿdÿn apardûüû, meøÿ yolunun kÿnarûnda dur muø Qleb-
dÿn uzaqlaødûrdûüû anlarda kimin aülûna gÿlÿ bilÿrdi ki,
möha ri bÿ nin bitmÿsi ilÿ onlarûn ayrûlûüûna son qoyul maya-
caq, ayrû lûq, ÿslindÿ, bundan sonra baølanacaq?
Qadûn ö÷ön cÿbhÿdÿki ÿrini gþzlÿmÿk hÿmiøÿ ÷ÿtindir,
amma ÿn ÷ÿtini möharibÿnin son aylarûdûr: axû qÿlpÿ vÿ göllÿ
kimin nÿ qÿdÿr gþz yaøû tþkdöyönön fÿrqinÿ varmûr.
Qlebin mÿktublarû da mÿhz bu arada kÿsildi.
348
Nadya hÿr dÿfÿ po÷talyonun qabaüûna qa÷ûrdû. ßrinÿ,
ÿri nin dostlarûna, rÿislÿrinÿ mÿktublar yazûrdû – hamû sþz-
lÿø miø kimi susurdu.
Þlöm kaüûzû da gÿlib ÷ûxmûrdû.
Qûrx beøinci ilin yazûnda hÿr axøam toplardan yaylûm
atÿø lÿri a÷ûlûrdû, gþyÿ fiøÿnglÿr atûlûrdû: alman øÿhÿrlÿrini elÿ
hey alûr, alûrdûlar – Kþniqsberg, Breslau, Frankfurt, Berlin,
Praqa. Mÿktub isÿ yox idi. Dönya gþzöndÿ qaralûrdû. He÷ nÿ
etmÿk istÿmirdi. Amma ruhdan döømÿk dÿ olmazdû! ßgÿr
ÿri saüdûrsa, qayûdanda itirilmiø vaxta gþrÿ ona irad tutacaq!
Göndözlÿr kimya özrÿ aspiranturaya hazûrlaøûr, xarici dillÿri
vÿ dialektik materializmi þyrÿnirdi, gecÿlÿr isÿ aülayûrdû.
Birdÿn hÿrbi komissarlûq zabit attestatû özrÿ Nadyaya
pul þdÿnilmÿsini dayandûrdû.
Bu, Qlebin hÿlak olmasû kimi baøa döøölmÿli idi.
Vÿ dþrdillik möharibÿ birdÿn qurtardû! Sevindiklÿrindÿn
aüûllarûnû itirmiø insanlar kö÷ÿlÿrÿ axûøûrdûlar. Kimsÿ tapan-
÷adan havaya atÿø a÷ûrdû. Sovet Èttifaqûnûn bötön dinamiklÿri
yaralû, ac þlkÿnin özÿrindÿ qÿlÿbÿ marølarû yayûmlayûrdû.
Hÿrbi komissarlûqda ona ÿrinin hÿlak olduüunu demÿ-
di lÿr, dedilÿr ki, itkin döøöb. Ènsanlarû mÿhbÿsÿ atmaqda
qÿtiyyÿt nömayiø etdirÿn þlkÿ ÿmÿllÿrini boynuna almaqda
utancaqlûq edirdi.
Bÿrpa olunmaz itki ilÿ barûømaq istÿmÿyÿn örÿyi möx-
tÿlif uydurmalar fikirlÿøib tapmaüa baøladû – bÿlkÿ dÿ, dÿrin
kÿøfiyyata gþndÿrilib? Bÿlkÿ dÿ, xösusi tapøûrûüû yerinÿ yeti-
rir? Øöbhÿ vÿ mÿxfilik øÿraitindÿ tÿrbiyÿ almûø nÿsil he÷ bir
sirrin olmadûüû yerlÿrdÿ dÿ mÿxfilik axtarmaüa ÷alûøûrdû.
Èsti cÿnub yayû idi, amma gþydÿki gönÿø cavan yaøla rûn-
da dul qalmûø qadûnûn hÿyatûna iøûq salmûrdû.
O isÿ ÿvvÿlki kimi kimyanû, dillÿri, diamatû þyrÿnir, qor-
xurdu ki, qayûdandan sonra ÿri sevgilisinin fÿaliy yÿt sizli yin-
dÿn narazû qalar.
Möharibÿnin qurtarmasûndan dþrd ay ke÷di. Qlebin
saü olma dûüûnû etiraf etmÿyin vaxtû artûq ÷atmûødû. Elÿ bu
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
349
zaman Kras naya Presnyadan ÿzik-özök kaüûzda yazûlmûø
ö÷bu caqlû mÿk tub gÿldi: “Mÿnim yeganÿm! Èndi daha on il
gþz lÿ mÿli olacaüûq!”
Yaxûnlarû ÷ox øeyi baøa döøÿ bilmirdilÿr: o isÿ þyrÿndi
ki, ÿri hÿbsxanadadûr – vÿ eyni a÷ûldû, ÿhvalû dözÿldi. Nÿ
yaxøû ki, on beø, ya da ki iyirmi beø il deyil! Tÿkcÿ qÿbirdÿn
qayût mûr lar, katorqadan isÿ qayûdûrlar! Yeni vÿziyyÿtdÿ onla-
rûn ÿvvÿlki tÿlÿbÿ izdivacûnû daha yöksÿklÿrÿ qaldûran han-
sûsa bir romantika da vardû.
Èndi, þlömön, dÿhøÿtli daxili xÿyanÿtin olmadûüû, yalnûz
boüaza ke÷irilmiø kÿndirin mþvcud olduüu halda, Nadyaya
yeni göc gÿldi. O, Moskvada idi – demÿli, Moskvaya gedib
onu qurtarmaq lazûmdûr! (Nadyaya elÿ gÿlirdi ki, Qlebÿ
yaxûn olarsa, onu xilas edÿ bilÿr.)
Ancaq – getmÿk? Sonrakû nÿsillÿr o vaxt harasa, xösu silÿ
dÿ Moskvaya getmÿyin nÿ demÿk olduüunu tÿsÿvvörlÿrinÿ
belÿ gÿtirÿ bilmÿyÿcÿklÿr. ßvvÿlcÿ, otuzuncu illÿrdÿ oldu-
üu kimi, vÿtÿndaø niyÿ bir yerdÿ otura bilmÿdiyini vÿ hansû
xidmÿti zÿrurÿtÿ gþrÿ nÿqliyyatû yöklÿmÿyÿ mÿcbur oldu-
üunu sÿnÿdlÿrlÿ söbut etmÿli idi. Bundan sonra ona vaüzal
nþv bÿ lÿrindÿ durmaq, töpörcÿk basmûø dþøÿmÿlÿrdÿ yat-
maq vÿ kassanûn arxa qapûsûndan qorxa-qorxa röøvÿt þtör-
mÿk höququ verÿn buraxûlûø vÿrÿqÿsi yazûlûrdû.
Nadya þzö ö÷ön bÿhanÿ icad etdi – ÿl÷atmaz Moskva
aspiranturasûna girmÿk. Biletin pulunu ö÷qat þdÿyib, dÿrs-
lik dolu portfelini, qarøûdan ÿrini gþzlÿyÿn tayqa ö÷ön valen-
kalarû gþtörÿrÿk tÿyyarÿ ilÿ Moskvaya u÷du.
Bu, hÿyatûn elÿ bir mÿnÿvi zirvÿsi idi ki, hÿmin zirvÿdÿ
hansûsa xeyir qövvÿlÿr bizi dÿstÿklÿyir vÿ biz dÿ istÿdiyimizÿ
nail ola bilirik. Þlkÿnin ÿn ali aspiranturasû he÷ bir adû, pulu,
ÿlaqÿlÿri olmayan, ÿyalÿtdÿn gÿlmiø qadûnû bir telefon zÿngi
belÿ olmadan qÿbul etdi...
Bu, mþcözÿ idi, amma bunu etmÿk Krasnaya Presnya-
da gþröø almaqdan daha asan oldu. Gþröø vermÿdilÿr.
Ömu miyyÿtlÿ, gþröø vermirdilÿr: QULaqûn bötön kanallarû
350
gÿrgin iølÿyirdi – Avropadan insanûn aülûnû ÷aødûra bilÿcÿk
dÿrÿ cÿdÿ bþyök dustaq axûnlarû gÿlirdi.
Bir dÿfÿ taxtadan dözÿldilmiø vaxtanûn yanûnda daya na-
raq faydasûz ÿrizÿlÿrinÿ cavab gþzlÿyÿn Nadya hÿbsxana nûn
rÿnglÿnmÿmiø darvazasûndan dustaqlarûn sûra ilÿ Moskva
÷ayû özÿrindÿki limana tÿrÿf iøÿ aparûlmasûnûn øahidi oldu.
Vÿ uüur gÿtirÿn ani bir hisslÿ Nadya daxilÿn ÿmin oldu:
Qleb buradadûr!
Birdÿfÿyÿ iki yöz adam ÷ûxarûrdûlar. Onlarûn hamûsû insa-
nûn “azadlûq” paltarû ilÿ vidalaødûüû vÿ boz, özö özlÿr gþr möø
mÿhbus paltarûna þyrÿømÿyÿ baøladûüû aralûq vÿziy yÿt dÿ idi.
Hÿr kÿsin ÿynindÿ ke÷miøi xatûrladan nÿsÿ bir øey qalûrdû:
rÿngli gönlöklö, lakin qayûøsûz vÿ ulduzsuz hÿrbi kar tuz, hÿlÿ
dÿ ÷þrÿyÿ dÿyiødirilmÿmiø vÿ hÿbsxana oüru larû tÿrÿ fin dÿn
oüurlanmamûø xrom ÷ÿkmÿlÿr, ya da körÿk his sÿ sin dÿn cûrûl-
mûø ipÿk kþynÿk. Dustaqlarûn hamûsû nûn baøû daz qûr xûl mûødû,
onlar baølarûnû birtÿhÿr gönÿødÿn qoru maüa ÷alû øûr dû lar. Hamû-
sûnûn özö töklö idi, hamûsû taqÿt sizlik hÿddindÿ arûq idi.
Nadya gþzlÿri ilÿ axtarmadû – dÿrhal hiss etdi, sonra isÿ
gþrdö ki, Qleb dÿ buradadûr: o, qollarûnda qûrmûzû zolaq lar,
dþøöndÿ isÿ solmamûø orden izlÿri olan yun gimnastyor ka-
da idi vÿ yaxasûnû geniø a÷ûb gedirdi. Hamû kimi Qleb dÿ
ÿllÿrini arxada saxlayûrdû. Tÿpÿnin östöndÿn nÿ mÿhbuslarû
ÿn ÷ox cÿlb edÿn gönÿøli ÿnginliklÿrÿ, nÿ dÿ ÿtrafûna – mÿh-
buslara pay gÿtirmiø qadûnlara (yatab hÿbsxanalarûnda
mÿk tub qÿbul etmirdilÿr vÿ Qleb Nadyanûn Moskvada oldu-
üunu bilmirdi) baxmûrdû. Yoldaølarû kimi saralmûø, onlar
kimi arûqlamûø Qleb hÿvÿslÿ, mÿmnunluqla qonøusuna –
aüsaqqalû, cössÿli qocaya qulaq asûrdû.
Nadya dÿstÿnin yanûnca yöyörör vÿ ÿrini ÷aüûrûrdû – lakin
qûø qûrtû vÿ möhafizÿ kþpÿklÿrinin qulaqbatûrûcû höröø mÿsi
ucba tûndan he÷ nÿ eøitmirdi. ßrinin sifÿtini bir daha yad-
da øû na hopdurmaüa ÷alûøan Nadya boüula-boüula qa÷ûrdû.
Qaran lûq vÿ öfunÿtli kameralarda ÷öröyÿn Qlebÿ elÿ yazûüû
gÿlirdi ki! Onu gþr mÿk, yaxûndan ona baxmaq nÿ bþyök
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
351
xoø bÿxt lik imiø! Onun ÿyil mÿdiyini, sûnmadûüûnû gþr mÿk
qadûnû elÿ sevin di rirdi ki! Bir øey tÿÿssöf doüururdu: ÿri he÷
qÿm ÷ÿk mirdi, arva dûnû unutmuødu! Nadyanûn canûn dan bir
aürû qalxdû – Qleb onu bÿxtsiz etmiødi, ÿsl qurban ÿri yox,
onun þzö idi.
Amma bu hiss bircÿ an davam etdi!.. Möhafizÿ÷i onun
östönÿ qûøqûrdû, qorxunc, ÿhlilÿødirilmiø adamyeyÿn itlÿr dÿ
dartûnûr, yay kimi a÷ûlmaüa ÷alûøûr vÿ gþzlÿrini qûpqûr mûzû
qûzar daraq hirslÿ höröøördölÿr. Nadyanû qovdular. Sûra dar
eniøÿ girdi – artûq onun yanûnca getmÿyÿ yer yox idi. Qada-
üan zonasûnû qapayan sonuncu möhafizÿ÷i dustaqlardan
xeyli geri qalûrdû vÿ onun arxasûnca getmÿyÿ mÿcbur olan
Nadya artûq dustaq dÿstÿsinÿ ÷ata bilmÿyÿcÿkdi – dÿstÿ
aøaüû enib sonu gþrönmÿyÿn ÷ÿpÿrin dalûnda gþzdÿn itdi.
Axøamlar vÿ gecÿlÿr Krasnaya Presnyanûn – azadlûq
uürunda möbarizÿsi ilÿ øþhrÿt tapmûø bir yerin sakinlÿrinin
gþrÿ bilmÿyÿcÿyi vaxtlarda mal vaqonlarûndan ibarÿt eøe-
lonlar hÿbsxananûn hÿyÿtinÿ verilir, ÿllÿrindÿ fÿnÿrlÿri olan
möhafizÿ komandasû it höröømÿsi ilÿ möøayiÿt olunan qûrûq-
qûrûq sþyöølÿrlÿ, qûøqûrtûlarla, ana sþyöølÿri ilÿ, dþyÿ-dþyÿ
hÿr vaqona qûrx nÿfÿr dustaq mindirir, qatarlar isÿ minlÿrlÿ
dustaüû Pe÷oraya, Èntaya, Vorkutaya, Sovet limanûna, Noril-
skÿ, Èrkutsk, ×ita, Krasnoyarsk, Novosibirsk, Orta Asiya,
Karaqanda, Cezqazüan, Balxaø, Èrtûø, Tobolsk, Ural, Sara tov,
Vyatka, Voloqda, Perm, Solvû÷eqodsk, Rûbinsk, Pot minsk,
Suxebezvodninsk döøÿrgÿlÿrinÿ vÿ ÷oxlu sayda adsûz xûrda
döøÿrgÿlÿrÿ aparûrdû. Ki÷ûk dÿstÿlÿrlÿ, hÿrÿsindÿ yöz, iki yöz
adam olmaqla, onlarû göndözlÿr maøûn kuzovlarûnda Sereb-
ryanû Bora, Yeni Yerusÿlimÿ, Pavøinoya, Xovrinoya, Beskud-
ni kovoya, Ximkiyÿ, Dmitrova, Solne÷noqorska, gecÿ lÿr isÿ
Moskvanûn þzöndÿ bir ÷ox yerlÿrÿ gþndÿrirdilÿr ki, bura lar-
da da dustaqlar taxta ÷ÿpÿrlÿr, tikanlû mÿftil torlarû arxa sûnda
mÿülubedilmÿz þlkÿnin adûna layiq paytaxtûnû tikirdilÿr.
Tale Nadyaya gþzlÿnilmÿz, amma layiq olduüu möka fa-
tûnû gþndÿrdi: elÿ alûndû ki, Qlebi Zapolyaryeyÿ aparmadû lar,
352
Moskvanûn þzöndÿ, DTN vÿ DÈN rÿhbÿrliyi ö÷ön bina –
Kalu qa zastavasûndakû yarûmdairÿvi binanû – tikÿn ki÷ik
döøÿr gÿdÿ saxladûlar.
Nadya ora ilk gþröøÿ tÿlÿsÿrkÿn ona elÿ gÿlirdi ki, artûq
Qlebi yarûm÷ûq da olsa, azad ediblÿr.
Boløaya Kalujskaya kö÷ÿsindÿ avtomobillÿr, bÿzÿn dÿ
diplomatik limuzinlÿr øötöyördö; avtobus vÿ trolleybuslar
Nesku÷naya baüûnûn mÿhÿccÿrinin qurtaracaüûnda, döøÿr-
gÿ nin, sadÿcÿ, tikinti meydan÷asûnûn giriøinÿ qoyulan bud-
ka lara oxøar vaxtasûnûn yerlÿødiyi yerdÿ saxlayûrdû; hön dör
kÿrpic divarûn östöndÿ kirli vÿ cûrûq paltarlû insanlar qur-
da la nûrdûlar – lakin inøaat÷ûlarûn hamûsûnûn gþrönöøö belÿ
olur du vÿ kö÷ÿdÿn ke÷ÿnlÿrdÿn he÷ biri onlarûn dustaq
oldu üu nu baøa döømördö.
Baøa döøÿnlÿr isÿ susurdular.
Ucuz pul vÿ baha ÷þrÿk vaxtlarû idi. Evdÿki ÿøyalar
satû lûrdû vÿ Nadya ÿrinÿ baülamalar aparûrdû. Baülamalarû
hÿmi øÿ qÿbul edirdilÿr. Gþröøö isÿ seyrÿk verirdilÿr: Qleb
normanû yerinÿ yetirÿ bilmirdi.
Gþröø vaxtû onu tanûmaq olmurdu. Tÿkÿbbörlö adam la-
rûn hamûsû kimi, bÿdbÿxtlik ona da yaxøû tÿsir etmiødi. O daha
hÿlim olmuødu, arvadûnûn ÿllÿrini þpördö, onun gþz lÿ rin dÿki
qûüûlcûmlarû izlÿyirdi. Bura onun ö÷ön hÿbsxana deyildi! Qÿd-
darlûüûna vÿ amansûzlûüûna gþrÿ adamyeyÿnlÿrin vÿ si÷o vul-
larûn hÿyatûndan mÿlum olan bötön qÿddarlûqlarû östÿ lÿ yÿn
döøÿrgÿ hÿyatû onu ÿridirdi. Lakin o bilÿrÿkdÿn þzö nö elÿ
bir hÿddÿ aparûrdû ki, bu hÿdd aøûlandan sonra insa nûn daha
þzönÿ yazûüû gÿlmir. Qleb inadla tÿkrar edirdi:
– ßzizim, sÿn necÿ bir yökön altûna girdiyini bilmirsÿn.
Sÿn mÿni bir il, hÿtta ö÷, beø il gþzlÿyÿcÿksÿn – amma son
nÿ qÿdÿr yaxûn olsa, gþzlÿmÿk bir o qÿdÿr ÷ÿtinlÿøÿcÿk. Axû-
rûncû illÿr ÿn dþzölmÿz illÿr olacaq. Bizim uøaqlarûmûz yox-
dur. Gÿl sÿn gÿncliyini mÿhv etmÿ – mÿni burax! ßrÿ get.
O þzö dÿ dediklÿrinÿ inanmadan tÿklif edirdi. Nadya isÿ
ÿrinÿ he÷ inanmûr, onun dediklÿrini rÿdd edirdi:
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
353
– Sÿn mÿni baøûndan etmÿk ö÷ön bÿhanÿ axtarûrsan?
Dustaqlar tikdiklÿri evdÿ, onun hÿlÿ tamamlanmamûø
hissÿsindÿ yaøayûrdûlar. Onlar ö÷ön pay gÿtirÿn qadûnlar
trolleybusdan döøÿn kimi ÷ÿpÿrin östöndÿn kiøi yataqxana-
sû nûn iki-ö÷ pÿncÿrÿsini vÿ pÿncÿrÿlÿrin qabaüûna yûüûømûø
kiøi lÿri gþrördölÿr. Hÿrdÿn hÿmin pÿncÿrÿlÿrdÿ kiøilÿrlÿ
yanaøû, onlarûn döøÿrgÿ øalaøovkalarû
1
da gþzÿ dÿyirdi. Belÿ
qadûn lardan biri pÿncÿrÿnin qabaüûndaca þz döøÿrgÿ ÿrini
qucaq la yaraq hÿmin kiøinin ÷ÿpÿrin bu tayûndakû qanuni
arva dû na qûøqûrdû:
– Bÿsdir sölÿndin, fahiøÿ! Sonuncu baülamanû ver – vÿ
rÿdd olub get! Bir dÿ sÿni vaxtada gþrsÿm, o idbar sifÿtini
cûrmaq-cûrmaq edÿrÿm!
Ali Sovetÿ möharibÿdÿn sonrakû ilk se÷kilÿr yaxûnla øûrdû.
Moskvada bu se÷kilÿrÿ elÿ ciddi hazûrlaøûrdûlar ki, sanki,
kimsÿ, doürudan da, kimÿsÿ sÿs vermÿyÿ bilÿrdi. Moskva da
ßlli Sÿkkizinci maddÿni hÿm qövvÿdÿ saxlamaq (ÿmÿkdaø-
lar ÷ox yaxøû idi), hÿm dÿ onu lÿüv etmÿk istÿyirdilÿr (bu
halda sayûqlûq itirdi). Hamûnû qorxutmaq ö÷ön, he÷ olmasa,
bir hissÿsini yola salmaq lazûm idi. Döøÿrgÿlÿrdÿ tezliklÿ
Sibirÿ yatablar gþndÿrilÿcÿyi ilÿ baülû qorxulu sþhbÿtlÿr
gÿzirdi. Kartofu olanlar yola kartof biøirirdilÿr.
Se÷icilÿrin ruh yöksÿkliyini qoruyub saxlamaq naminÿ
se÷kilÿrdÿn qabaq Moskva döøÿrgÿlÿrindÿ bötön gþröølÿri
qadaüan etdilÿr. Nadya Qlebÿ tikiøindÿ balaca bir mÿktub
gizlÿdilmiø dÿsmal þtördö:
– “Mÿnim sevgilim! Ne÷ÿ illÿr ke÷sÿ dÿ, baøûmûzûn östön-
dÿn necÿ tufanlar ÿssÿ dÿ (Nadya ibarÿli yazmaüû xoøla-
yûrdû), qûzcûüazûn nÿ qÿdÿr ki saüdûr, sÿnÿ olan sÿda qÿ tini
hÿmiøÿ qoruyub saxlayacaq. Danûøûrlar ki, sizin “mad dÿ”ni
gþndÿrÿcÿklÿr. Sÿn uzaq diyarlarda olacaqsan, bizim gþröø-
lÿrimizdÿn, mÿftilin arxasûndan bir-birimizÿ oürun baxûø la rû-
mûz dan uzun möddÿt uzaq döøÿcÿksÿn. ßgÿr hÿmin o zöl mÿt
vÿ qÿmli hÿyatda ÿylÿncÿlÿr sÿnin qÿlbindÿki aüûr qössÿni
1
Шalaøovka – fahiøÿ (рус. hяbsxana jarqonu)
354
daüûda bilÿrlÿrsÿ, – nÿ olar, mÿn bununla barûøaram, sÿnÿ
icazÿ verirÿm, ÿzizim, hÿtta tÿkid edirÿm – mÿnÿ xÿyanÿt
et, baøqa qadûnlarla gþröø. Tÿki sÿn gömrahlûüûnû qoruya
bilÿ sÿn! Mÿn qorxmuram: sÿn axû onsuz da, mÿnim yanûma
qayû dacaqsan, elÿ deyilmi?”
39
Hÿlÿ Moskvanûn ondabirini dÿ tanûmaüa macal tapma-
mûø Nadya øÿhÿrdÿki hÿbsxanalarûn yerlÿri ilÿ – rus qadûn-
la rûnûn bu kÿdÿrli coürafiyasûnû yaxøû þyrÿnÿ bilmiødi. Pay-
taxtda ÷oxlu hÿbsxana vardû vÿ onlarûn hamûsû da øÿhÿr
özrÿ mötÿnasib, döøönölmöø øÿkildÿ yerlÿødirilmiødi, belÿ
ki, Moskvanûn istÿnilÿn nþqtÿsindÿn hÿbsxanalarûn hÿr
birinÿ getmÿk asan idi. Gah baülama þtörmÿyÿ, gah arayûø
almaüa, gah da gþröøÿ gÿlÿn Nadya ömumittifaq hÿbsxanasû
olan Bþyök Lubyankanû vÿ vilayÿt ö÷ön nÿzÿrdÿ tutulmuø
Ki÷ik Lubyankanû ayûrd edÿ bilirdi. Bilirdi ki, hÿr vaüzalûn
yanûnda bir istintaq hÿbsxanasû var vÿ bu hÿbsxanalar
ÈSK – Èlkin saxlanma kameralarû adlanûr. O, dÿfÿlÿrlÿ Butûr
hÿbsxanasûnda, Taqankada da olmuødu, Lefortovaya hansû
tramvaylarûn getdiyini (marørut lþvhÿlÿrindÿ yazûlmasa da),
hansûlarûn Krasnaya Presnyanûn yaxûnlûüûndan ke÷diyini
bilirdi. Ènqilab vaxtû lÿüv edilmiø, lakin sonradan bÿrpa olun-
muø Matrosskaya Tiøina hÿbsxanasûna gÿlincÿ isÿ Nadya
hÿmin hÿbsxananûn yaxûnlûüûnda yaøayûrdû.
Qleb uzaq döøÿrgÿdÿn tÿkrar Moskvaya, bu dÿfÿ artûq
döøÿr gÿyÿ yox, dustaqlara ÿla yemÿklÿr verilÿn, onlarûn
elmlÿ mÿøüul olduqlarû qÿribÿ bir möÿssisÿyÿ – xösusi hÿbs-
xanaya qaytarûldûqdan sonra, Nadya, seyrÿk dÿ olsa, ÿri ilÿ
gþröøÿ bilirdi. Amma dustaqlarûn arvadlarû ÿrlÿrinin mÿhz
harada saxlandûqlarûnû bilmÿmÿli idilÿr – seyrÿk gþröølÿrÿ
dÿ onlarû Moskvanûn möxtÿlif hÿbsxanalarûna gÿtirirdilÿr.
Gþröølÿrin ÿn xoø ke÷irildiyi yer isÿ Taqanka idi. Bura
siyasi hÿbsxana deyildi, oürular hÿbsxanasû idi, oranûn qay-
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
355
dalarû da nisbÿtÿn yumøaq idi. Gþröølÿr nÿzarÿt÷ilÿr klu-
bun da ke÷irdi; dustaqlarû sakit Kamenøiki kö÷ÿsi ilÿ a÷ûq
avto bus da gÿtirirdilÿr, arvadlarû isÿ sÿkidÿ durub yollarûnû
gþz lÿyir, hÿr kÿs hÿlÿ rÿsmi gþröø baølamamûødan arvadûnû
qucaq layûb þpÿ, onun yanûnda ayaq saxlaya, tÿlimatda nÿzÿr-
dÿ tutulmamûø bir øey deyÿ vÿ hÿtta istÿdiyi øeyi ÿlbÿÿl þtörÿ
dÿ bilÿrdi. Gþröøön þzö dÿ sakit ke÷irdi, bir-birinin yanûnda
otururdular, hÿr dþrd cötön sþhbÿtlÿrinÿ qulaq asmaq ö÷ön
cÿmi bir nÿzarÿt÷i tÿyin edilirdi.
Butûrka, ÿslindÿ, yumøaq vÿ øÿn hÿbsxana olsa da, dus-
taq arvadlarûna dÿhøÿtli gþrönördö. Buradakû intizamûn zÿif-
liyi Lubyankadan Butûrkaya döømöø mÿhbuslarûn kþnlönö
øad edirdi: bokslarda ÿzabverici iøûq yox idi, dÿhlizlÿrlÿ
ÿllÿ rini arxalarûnda saxlamadan getmÿk, kameralarda uca-
dan danûømaq, qapûnûn deøiyindÿn baxmaq, göndöz taxtda
uzanmaq, hÿtta taxtûn altûna girib yatmaq da olardû. Butûr-
kada bir dÿ nÿ yaxøû idi: dustaqlar gecÿ qollarûnû øinelin
altûn da gizlÿdÿ bilÿrdilÿr, yatmazdan ÿvvÿl eynÿklÿrini almûr-
dûlar, kameralara kibrit buraxûrdûlar, papiroslarûn i÷indÿki
tÿn bÿkini boøaltmûrdûlar, ÷þrÿyi isÿ xûrda-xûrda doüramûr,
yal nûz dþrd hissÿyÿ bþlördölÿr.
Arvadlarû isÿ bu gözÿøtlÿrdÿn xÿbÿrsiz idilÿr. Onlar Novo-
slo bodskaya kö÷ÿsi ilÿ iki mÿhÿllÿ uzanan dþrd adam boyu
qala divarûnû gþrördölÿr. Èri beton dirÿklÿr arasûn dakû qeyri-
adi, aüûzlarûnû hÿbsxana maøûnlarû ö÷ön mexaniki øÿkil dÿ
a÷ûb-baülayan, laylarû aüûr-aüûr yanlara söröøÿn dÿmir dar va-
za larû gþrördölÿr. Qadûnlar gþröøÿ dÿhøÿtli Puqa ÷ov qöl lÿ si-
nin yanû ilÿ, iki metr qalûnlûüûnda vÿ bir ne÷ÿ adam boyu hön-
dör lö yöndÿ daø divarlarûn arasû ilÿ bura xû lûr dû lar. Gþrö øön
ke÷i ril mÿ qaydasû da maraqlû idi: adi dus taq larla gþröø ara sûn-
da þzö qÿfÿsÿ salûnmûø kimi gþrönÿn nÿza rÿt ÷i nin gÿziø diyi
iki cÿrgÿ barmaqlûüûn hÿrÿsi bir tÿrÿ findÿ olmaqla veri lirdi, ali
dÿrÿcÿdÿn olan dustaqlarla, øaraøka dus taq larû ilÿ gþröø isÿ
gþröøÿnlÿr ayaqlarûnû bir-birinÿ toxun dur maqla han sûsa bir
siqnal þtörÿ bilmÿsinlÿr deyÿ altûnda taxta arakÿsmÿsi olan
356
enli masa arxasûnda, baø larû östöndÿ heykÿl kimi dayana-
raq gþzönö qûrpmadan bötön danûødûqlarûna qulaq kÿsilÿn
nÿza rÿt ÷i nin möøahidÿsi altûn da ke÷irdi. Butûrkada ÿn ÷ox
ÿzab verÿn isÿ o idi ki, ÿrlÿr yarûm saatlûüa, bir nþv, hÿbs xa-
na nûn dÿrin lik lÿ rin dÿn, rötu bÿtli qalûn divarlarûn arasûndan
÷ûxûr, kþl gÿ kimi gölöm sÿyir, arvadlarûnû hÿr øeyin yaxøû
oldu üuna vÿ he÷ nÿyÿ ehtiyac larû olmadûüûna inandûrmaüa
÷alûøûr, sonra isÿ yenÿ bu divarla rûn arasûna ÷ÿkilirdilÿr.
Lefortovada bu gön ilk dÿfÿ idi ki, gþröøördölÿr. Nþv-
bÿt÷i siyahûda quø qoyaraq Nadyaya ÿlavÿ tikilini gþstÿrdi.
Ortasûnda iki uzun skamyasû vÿ ÷ûlpaq masasû olan,
divar larû bomboø otaqda bir ne÷ÿ qadûn gþzlÿyirdi. Masa nûn
östönÿ, yÿqin ki, ÿrzaqla dolu toxunma zÿnbillÿr vÿ kirza dan
tikil miø bazar ÷antalarû yûüûlmûødû. Gþröøÿ balaca torbaya
atdûüû ÷ÿkisiz “÷þp”lÿrlÿ gÿlmiø Nadya ildÿ bir dÿfÿ dÿ olsa
ÿrinÿ dadlû bir øey gÿtirÿ bilmÿdiyinÿ gþrÿ vicdan ÿzabû
÷ÿkir, utanûrdû. Bu ÷þplÿri dÿ sÿhÿr tezdÿn, yataqxanada
hamû yatarkÿn, axûrûncû bir tikÿ yaüda olan-qalan aü undan
vÿ øÿkÿrdÿn biøirmiødi. Konfet vÿ pirojna almaüa isÿ vaxtû
÷atmamûødû, hÿm dÿ mÿvacib gönönÿ kimi pulu da az
qal mûødû. Gþröø ÿrinin ad gönö ilÿ bir vaxta döømöødö –
amma hÿdiyyÿ etmÿyÿ he÷ nÿyi yox idi! Bÿlkÿ, yaxøû bir
kitab baüûølasûn? Lakin þtÿn gþröødÿn sonra bunu da etmÿk
olmazdû: o vaxt Nadya ÿrinÿ Yeseninin mþcözÿ nÿticÿsin-
dÿ ÿlinÿ döømöø øeirlÿr kitabûnû gÿtirmiødi. Hÿmin kitab-
dan cÿb hÿdÿ olanda ÿrindÿ var idi, amma hÿbs olunandan
sonra kitab itmiødi. Buna iøarÿ edÿn Nadya titul vÿrÿqinÿ
yaz mûødû: “Belÿcÿ, bötön itirilÿnlÿr sÿnÿ qayûdacaq”.
Lakin polkovnik-leytenant Klimentyev onun yanûnda ca
östöndÿ yazûsû olan titul vÿrÿqini cûrûb qaytardû vÿ dedi ki,
he÷ bir yazûlû kaüûz þtörölÿ bilmÿz, mÿtn ayrûca senzuradan
ke÷mÿlidir. Bunu gþrÿn Qleb diølÿrini qûcûrdatdû vÿ xahiø
etdi ki, bir daha ona kitab gÿtirmÿsin.
Masanûn ÿtrafûnda dþrd qadûn oturmuødu, onlardan biri
yanûnda ö÷ yaøûnda qûzû olan cavan gÿlin idi. Nadya i÷ÿ ri-
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
357
dÿ kilÿrin he÷ birini tanûmûrdû. Onun salamûnû alan qadûnlar
qûz üûn sþhbÿtlÿrini davam etdirdilÿr.
Qarøû divarûn yanûndakû qûsa skamyada otuz beø-qûrx
yaølarûnda, ÿynindÿ nimdaø körk, baøûnda östönön xovu
tþkölmöø vÿ hÿr yerindÿ ilmÿlÿri özÿ ÷ûxmûø boz þrpÿk olan
bir qadûn tÿk oturmuødu. O, ayaüûnû ayaüûnûn östönÿ aøûrmûø,
ÿllÿrini halqa kimi birlÿødirÿrÿk gÿrginlik i÷indÿ dþøÿmÿyÿ
baxûrdû. Qadûnûn oturuøunda he÷ kÿslÿ danûømamaq vÿ
kimsÿ tÿrÿfindÿn ona toxunulmasûnû istÿmÿmÿk qÿtiyyÿti
ifadÿ olunmuødu. Nÿ onun ÿlindÿ, nÿ dÿ yanûnda baülamaya
oxøar he÷ nÿ yox idi.
Sþhbÿt edÿn qadûnlar Nadyanû þz sûralarûna qÿbul etmÿ-
yÿ hazûr idilÿr, amma Nadya onlara qoøulmaq istÿmirdi –
o da bu gön xösusi ÿhvalûnû qorumaüa ÷alûøûrdû. Tÿk oturan
qadûna yaxûnlaøûb, qûsa skamyada, ondan aralûda oturmaq
ö÷ön icazÿ istÿdi, ÷önki oturmaüa baøqa yer yox idi:
– Ècazÿ verÿrsiniz?
Qadûn gþzlÿrini qaldûrdû. Gþzlÿri, ömumiyyÿtlÿ, rÿngsiz
idi. Onlarda Nadyanûn sualûnûn baøa döøöldöyönö bildirÿn
han sû sa bir ifadÿ yox idi. Qadûn Nadyanû gþrmörmöø kimi
baxûrdû.
Nadya oturdu, ÿllÿrini sinÿsi östöndÿ qatladû, baøûnû yana
ÿydi,yanaqlarûnûсцниqaragöldÿrisindÿntikilmiøyaxalûüûna
sþykÿdi vÿ hÿrÿkÿtsiz qaldû.
Hÿmin anda o, Qlebdÿn, onlarûn bir azdan baø tutacaq
sþhbÿtindÿn, hÿmin o uzaq, sonsuz ke÷miøin qaranlûüûna,
gÿlÿcÿyin qaranlûüûna gedÿn, ayrû-ayrûlûqda onlardan he÷
biri olmayan, amma bir yerdÿ hÿr ikisi demÿk olan, artûq
sör töl möø adi “mÿhÿbbÿt” sþzö ilÿ adlandûrûlan øeydÿn
savayû he÷ nÿ eøitmÿk, he÷ nÿ barÿdÿ döøönmÿk istÿmirdi.
O, döøöncÿlÿrindÿn ayrûla vÿ masa arxasûnda gedÿn
sþh bÿt lÿrÿ qulaq asa bilmirdi. Orada qadûnlar ÿrlÿrinin nÿ
yedik lÿri – sÿhÿr, axøam yemÿyi vaxtû onlara nÿ veril diyi,
hÿbs xa na da onlarûn alt paltarlarûnûn vÿ dþøÿkaüûlarûnûn ne÷ÿ
vaxt dan bir yuyulduüu haqda danûøûrdûlar – bötön bunlarû,
358
gþrÿsÿn, haradan bilirdilÿr? Yÿni qûzûldan qiymÿtli gþröø
vaxtûnû belÿ øeylÿrÿ sÿrf edirdilÿr?? Baülamalarda hansû
ÿrzaqlarûn vÿ hÿrÿsindÿn ne÷ÿ qram vÿ ya ne÷ÿ kiloqram
gÿtirdiklÿrini sadalayûrdûlar. Bötön bunlarda ailÿni ailÿ edÿn
vÿ bÿøÿr nÿslini dayanûqlû edÿn qadûn qayüûsû vardû. Lakin
Nadya belÿ döøönmÿdi. O döøöndö ki, bu, tÿhqirdir, baya-
üû lûq dûr, bþyök anlarû bunlara sÿrf etmÿyÿ adamûn heyfi
gÿlirdi! Yÿni ÿrlÿrinin kim tÿrÿfindÿn hÿbsxanaya salûnmasû
haq qûn da bir yaxøûca döøönmÿk bu qadûnlarûn aüûllarûna
gÿl mirdi? Axû ÿrlÿri barmaqlûq arxasûnda olmaya vÿ bu cör
hÿbs xana yemÿyinÿ ehtiyac duymaya da bilÿrdilÿr!
×ox gþzlÿmÿli oldular. Gþröø saat ona tÿyin olunmuø-
du, amma saat on birdÿ dÿ he÷ kÿs yox idi.
Hamûdan sonra tþvøöyÿ-tþvøöyÿ yeddinci, artûq sa÷û
aüar mûø bir qadûn gÿlib ÷ûxdû. Nadya onu ke÷ÿn gþröølÿrin
birin dÿn tanûyûrdû – bu, oyma÷ûnûn arvadû idi – onun ö÷öncö,
hÿm dÿ birinci arvadû. Qadûn þz tarix÷ÿsini hÿvÿslÿ danû øûrdû:
ÿrini hÿmiøÿ ilahilÿødirir vÿ bþyök qabiliyyÿt sahibi sayûrdû.
Bir dÿfÿ ÿri demiødi ki, onun psixoloji kompleksindÿn nara-
zû dûr vÿ onu uøaqla bir yerdÿ atûb baøqa qadûnûn yanûna get-
miødi. Hÿmin o körÿn qadûnla ö÷ il yaøadûqdan sonra ÿrini
cÿb hÿyÿ aparmûødûlar. Cÿbhÿdÿ isÿ dÿrhal ÿsir döømöø, lakin
Alma ni yada azad yaøamûø, orada da, tÿÿssöf ki, vurulduüu
qadûn lar olmuødu. ßsirlikdÿn qayûdarkÿn onu sÿrhÿddÿ
hÿbs etmiø vÿ on il iø kÿsmiødilÿr. Butûrka hÿbsxanasûndan
hÿmin o körÿnÿ xÿbÿr gþndÿrmiødi ki, törmÿdÿ yatûr, bir dÿ
ondan pay gþndÿrmÿyi xahiø etmiødi. Körÿn arvadû da ona
xÿbÿr gþn dÿr miødi: “Vÿtÿnÿ xÿyanÿt etmÿkdÿnsÿ, qoy mÿnÿ
xÿya nÿt edÿrdi! Belÿ olsaydû, onu baüûølamaq da mÿnÿ asan
olardû!” Bundan sonra birinci arvadûna möraciÿt etmiødi vÿ
atûb getdiyi arvadû ona pay gÿtirmÿyÿ, gþröølÿrinÿ gÿlmÿyÿ
baøla mûødû – indi isÿ ÿri baüûølanmaüûnû rica edir, onu ÿbÿdi
sevÿ cÿ yinÿ and i÷irdi.
Oyma÷û arvadûnûn sþhbÿt ÿsnasûnda yanûqlû-yanûqlû dediyi
bir ne÷ÿ sþz Nadyanûn yadûnda qalmûødû: belÿ ÷ûxûrdû ki,
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
359
ÿr hÿbsxanada olarkÿn ona xÿyanÿt etmÿk ÿn doüru yoldur,
belÿ olsa, ÷ûxandan sonra sÿnin qÿdrini daha yaxøû bilÿr.
Yoxsa döøönÿr ki, bötön bu vaxtû he÷ kÿsÿ lazûm olmamûsan,
sadÿcÿ, yaxûn duranûn olmayûb. Bu fikir ona gþrÿ yadûnda
qalmûødû ki, hÿrdÿn Nadyanûn þzö dÿ belÿ döøönördö.
Tÿzÿ gÿlÿn qadûn bu dÿfÿ dÿ masa arxasûnda gedÿn
sþhbÿtin axarûnû dÿyiødi. Nikolskaya kö÷ÿsindÿki höquq
mÿs lÿhÿtxanasûnda vÿkillÿrlÿ ÿllÿøib-vuruømaüûndan danûø-
ma üa baøladû. Bu mÿslÿhÿtxana uzun möddÿt “Nömu nÿvi”
adla nûrdû. Orada iølÿyÿn vÿkillÿr möøtÿrilÿrindÿn min lÿrlÿ
pul alûr, tez-tez Moskva restoranlarûnda olur, möøtÿ rilÿrin
iølÿ rini isÿ nÿ tÿhÿr var idisÿ, elÿ dÿ saxlayûrdûlar. Nÿhayÿt,
onlar da kiminsÿ xoøuna gÿlmÿdilÿr. Hamûsû hÿbs olundu,
hÿr birinÿ on il kÿsdilÿr, “Nömunÿvi” lþvhÿsini sþköb tul-
la dûlar. Mÿslÿhÿtxana isÿ artûq qeyri-nömunÿvi øÿkil dÿ
yeni vÿkillÿrlÿ doldu, bu vÿkillÿr dÿ yenidÿn ne÷ÿ min-
lÿrlÿ pul almaüa baøladûlar, möøtÿrilÿrin iølÿri isÿ yenÿ dÿ
ÿvvÿlki vÿziyyÿtlÿrindÿ qalmaqda davam etdi. Bþyök mÿb-
lÿüdÿ qonorarlarûn zÿruriliyini vÿkillÿr tÿklikdÿ onunla izah
edirdilÿr ki, baøqalarû ilÿ bþlöømÿlidirlÿr, þzlÿrinÿ lap az
gþtörörlÿr, iø ÷oxlu ÿllÿrdÿn ke÷ir. Qanunun beton divarû
qarøûsûnda kþmÿksiz qadûnlar þzlÿrini Butûrka divarû qar-
øû sûnda hiss etdiklÿri kimi hiss edirdilÿr – onun östön dÿn
u÷ub ke÷mÿyÿ qanadlarû yox idi, buna gþrÿ dÿ hÿr a÷û lan
qapûnûn qarøûsûnda baø ÿymÿk lazûm gÿlirdi. Qalûn divar larûn
arxasûnda mÿhkÿmÿ iølÿrinin gediøi nÿhÿng bir mexa niz-
min hÿrÿkÿtinÿ bÿnzÿyirdi ki, onun da aüzûndan göna hû-
nûn hamûya aydûn olmasûna, möttÿhimin vÿ dþvlÿtin bir-biri
ilÿ tam ziddiyyÿt tÿøkil etmÿlÿrinÿ baxmayaraq, bÿzÿn,
lotereyada olduüu kimi, sûrf mþcözÿ nÿticÿsindÿ xoø bÿxt
uduølar da ÷ûxûrdû. Qadûnlar da vÿkillÿrÿ uduøa gþrÿ olmasa
da, uduø arzusuna gþrÿ pul verirdilÿr.
Oyma÷ûnûn arvadû son nÿticÿdÿ uüurun ÿldÿ edilÿcÿ-
yinÿ ÿmin idi. Onun sþzlÿrindÿn belÿ ÷ûxûrdû ki, otaüûnû
sat maqla vÿ qohumlarûnûn kþmÿyi ilÿ qûrx minÿ qÿdÿr pul
360
toplaya bilmiødi vÿ bu pullarûn hamûsûnû vÿkillÿrÿ vermiødi;
artûq dþrd vÿkil dÿyiømiødi, ö÷ dÿfÿ ÿfv xahiøi, beø dÿfÿ isÿ
iøin mahiyyÿti özrÿ øikayÿt verdirmiødi, bötön bu øika yÿt-
lÿrin hÿrÿkÿtini izlÿmiødi vÿ bÿzi yerlÿrdÿ ona iøÿ mös bÿt
cÿhÿtdÿn baxûlacaüûnû vÿd dÿ etmiødilÿr. O, hÿr ö÷ baø pro-
kurorluüun nþvbÿt÷i prokurorlarûnû soyadlarû ilÿ tanû yûrdû,
Ali Mÿhkÿmÿnin vÿ Ali Sovetin qÿbul otaqlarûnûn havasû
ilÿ nÿfÿs alûrdû. Bir ÷ox sadÿlþvh adamlarda, xösusilÿ dÿ
qadûnlarda olduüu kimi, o, istÿnilÿn ömidverici qeydin vÿ
istÿnilÿn qeyri-döømÿn baxûøûn ÿhÿmiyyÿtini øiøirdirdi.
– Yazmaq lazûmdûr! Hamûya yazmaq lazûmdûr! – hÿvÿslÿ
tÿkrar edir, o biri qadûnlarû da þzönön getdiyi yola ÷ûxmaüa
sþvq edirdi. – ßrlÿrimiz ÿziyyÿt ÷ÿkirlÿr. Azadlûq þz-þzönÿ
gÿlmÿyÿcÿk. Yazmaq lazûmdûr!
Bu hekayÿt Nadyanûn fikrini bir az daüûtdû vÿ eyni
zamanda da onu aürûtdû.
Oyma÷ûnûn qocalmaqda olan arvadû elÿ ilhamla danûøûrdû
ki, lap inanmaq istÿyirdin: bu qadûn onlarûn hamûsûndan
qabaq döøöb vÿ hiylÿgÿr ÷ûxûb, o, ÿrini hÿbsxanadan mötlÿq
÷ûxaracaq! Belÿ olan halda isÿ qûnaq yaranûrdû: bÿs mÿn?
Mÿn niyÿ belÿ edÿ bilmÿdim? Mÿn niyÿ belÿ sÿdaqÿtli rÿfiqÿ
ola bilmÿdim?
Nadya cÿmi bircÿ dÿfÿ “Nömunÿvi” mÿslÿhÿtxanada
olmuødu, vÿkillÿ bir yerdÿ cÿmi bir xahiø tÿrtib etmiødi, ona
cÿmi iki min yarûm pul þdÿmiødi – yÿqin, az olub: vÿkil dÿ
inciyÿrÿk he÷ nÿ etmÿyib.
– Bÿli, – o, sakit tÿrzdÿ, þz-þzönÿ danûøûrmûø kimi dedi,
– hÿr øeyi etmiøikmi? Vicdanûmûz tÿmizdirmi?
Baølarû ömumi sþhbÿtÿ qarûøan qadûnlar onu eøitmÿdi-
lÿr. Amma yanûndakû qadûn baøûnû kÿskin øÿkildÿ elÿ ÷evirdi
ki, sanki, Nadya onu itÿlÿmiø vÿ ya da tÿhqir etmiødi.
– Nÿ etmÿk olar? – qadûn a÷ûq döømÿn÷ilik ifadÿsi ilÿ
soruødu. – Bunlarûn hamûsû axû xölyadûr! ßlli Sÿkkizinci
– ÿbÿdidir! ßlli Sÿkkizinci – cinayÿtkar deyil, döømÿndir!
ßlli Sÿkkizincini milyon versÿn dÿ, ala bilmÿzsÿn!
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
361
Onun sifÿti qûrûølar i÷indÿ idi. Sÿsindÿ dÿrin kþk atûb
yerini mþhkÿmlÿtmiø, kþhnÿdÿnqalma iztirab duyulurdu.
Nadyanûn bu yaølû qadûna örÿyi yandû. Èbarÿli sþzlÿrinÿ
gþrÿ özr istÿyirmiø kimi bir sÿslÿ dedi:
– Mÿn demÿk istÿyirdim ki, þzömözö axûra kimi sÿrf
etmirik... Axû dekabristlÿrin arvadlarû he÷ nÿdÿn ÷ÿkin mÿ-
miødilÿr, hÿr øeyi atûb getmiødilÿr... Azadlûq olmasa da,
bÿlkÿ, he÷ olmasa, sörgönÿ nail ola bilÿrdik? Mÿn razû olar-
dûm ki, onu istÿdiklÿri tayqaya, lap Qötb dairÿsi arxasûna
gþn dÿr sinlÿr – hÿr øeyimi atûb onun arxasûnca gedÿrdim...
Sifÿti rahibÿ sifÿti kimi ciddi, baøûnda xovu tþkölmöø
yaylûq olan qadûn Nadyaya tÿÿccöb vÿ ehtiramla baxdû:
– Sizin hÿlÿ dÿ tayqaya getmÿyÿ göcönöz qalûr?? Necÿ
dÿ xoøbÿxtsiniz! Mÿnim artûq he÷ nÿyÿ göcöm qalmayûb.
Hansûsa bir sakit qoca kiøi mÿni almaüa razûlaøsaydû, bÿlkÿ
dÿ, ona ÿrÿ gedÿrdim.
– Vÿ siz ata bilÿrdiniz?.. Barmaqlûq arxasûnda?..
Qadûn Nadyanûn paltarûnûn qolundan tutdu:
– ßzizim! On doqquzuncu ÿsrdÿ sevmÿk asan idi! Dekab-
ristlÿrin arvadlarû – bÿyÿm onlar qÿhrÿmanlûq gþstÿriblÿr?
Kadrlar øþbÿsi onlarû anket doldurmaüa ÷aüûrûrdû? Bÿyÿm
onlar ÿrdÿ olmalarûnû yoluxucu xÿstÿlik kimi gizlÿtmÿli
olurdular? – tÿki iødÿn qovmasûnlar, yeganÿ qazanc olan ayda
beø yöz manatûmûzû da ÿlimizdÿn almasûnlar? Kommunal
mÿn zildÿ – onlarû boykot edirdilÿr? Hÿyÿtdÿki su kranûnûn
yanûnda onlarû gþrÿn kimi fûsûldayûrdûlarmû ki, bunlar xalq
döø mÿnlÿridirlÿr? Doüma bacûlarû vÿ analarû onlarû aüûllû
olmaüa vÿ boøanmaüa sþvq edirdilÿr? Yox, ÿksinÿ! Onlarû
ÿn yöksÿk cÿmiyyÿtin heyranlûq sÿdalarû möøayiÿt edirdi!
Onlar iltifat gþstÿrÿrÿk øairlÿrÿ þz qÿhrÿmanlûqlarû haq qûnda
ÿfsanÿlÿr baüûølayûrdûlar. Bahalû karetlÿrdÿ Sibirÿ gedÿr kÿn,
onlar Moskva qeydiyyatû ilÿ birgÿ son sûüûnacaqlarû olan on
kvadrat metrlÿrini dÿ itirmirdilÿr, qarøûda onlarû gþzlÿyÿn
lÿkÿlÿnmiø ÿmÿk kitab÷asû, he÷ bir øÿraiti olmayan miskin
bir könc kimi xûrda øeylÿri döøönmördölÿr, qazancûmûz
362
yoxdur, qara ÷þrÿyimiz yoxdur demirdilÿr! Tayqaya gedÿ-
rÿm – gþzÿl sÿslÿnir! Siz, yÿqin, az vaxtdûr gþzlÿyirsiniz!
Qadûnûn sÿsi batmaüa hazûr idi. Qonøusunun möqayisÿ-
lÿrindÿn Nadyanûn gþzlÿri yaøla doldu.
– Tezliklÿ beø il olacaq ki, ÿrim hÿbsxanadadûr, – Nadya
þzönÿ haqq qazandûrûrdû. – Bir dÿ ki, cÿbhÿdÿ...
– Bax bunu saymayûn! – qadûn tez etirazûnû bildirdi.
Cÿb hÿdÿ olmaq baøqa øeydir! Onda gþzlÿmÿk asan idi!
O vaxt – hamû gþzlÿyirdi. O vaxt a÷ûq danûømaq, mÿktublarû
a÷ûq oxumaq olardû! Bir dÿ var, gþzlÿyirsÿn, hÿm dÿ bunu
gizlÿdirsÿn, hÿ??
Qadûn dayandû. Gþrdö ki, Nadyaya bunu izah etmÿk
lazûm deyil.
Saat on ikinin yarûsû oldu. Nÿhayÿt ki, polkovnik-ley te-
nant Klimentyev vÿ onunla birgÿ øiøman, bÿdxah star øina
gÿlib ÷ûxdû. Starøina baülamalarû qÿbul etmÿyÿ, fabrikdÿ
qab laø dûrûlmûø pe÷enye qutularûnû a÷maüa, evdÿ biøirilmiø
piroqlarû ortadan бюлмяйя baøladû. O, Nadyanûn ÷þplÿrini
dÿ sûndûrdû, onlarûn i÷indÿ gizlÿdilmiø mÿktub, pul vÿ ya
da zÿhÿr axtardû. Klimentyev hamûnûn ÷aüûrûø vÿrÿqÿlÿrini
yûüdû, gþröøÿ gÿlÿnlÿri bþyök kitaba yazdû, sonra isÿ hÿrbi
qay dada qamÿ tini øax tutaraq aydûn sÿslÿ elan etdi:
– Diqqÿt! Qaydalarû hamû bilir? Gþröø – otuz dÿqiqÿdir.
Dustaqlara ÿldÿn ÿlÿ he÷ nÿ vermÿk olmaz. Dustaqlardan
he÷ nÿ qÿbul etmÿk olmaz. Dustaqlardan iølÿri, hÿyatlarû, iø
rejimi barÿdÿ soruømaq qadaüandûr. Bu qaydalarûn pozul-
masû cinayÿt mÿcÿllÿsi ilÿ cÿzalandûrûlûr. Bundan baøqa, bu
göndÿn etibarÿn ÿl verib gþröømÿk vÿ þpöømÿk qadaüandûr.
Qayda pozularsa gþröø dÿrhal dayandûrûlûr.
Sakitlÿømiø qadûnlar susurdular.
– Gerasimovi÷ Natalya Petrovna! – Klimentyev birinci
nÿfÿri ÷aüûrdû.
Nadyanûn qonøusu yerindÿn durdu, hÿlÿ möharibÿdÿn
ÿvvÿl buraxûlmûø fetr qaloølarûnû bÿrkdÿn dþøÿmÿyÿ vura-
vura dÿhlizÿ ÷ûxdû.
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
363
Dostları ilə paylaş: |