11
Uzun illÿr idi ki, – möharibÿ vÿ möharibÿdÿn sonrakû
– Yakonov DTN Xösusi Texnika Øþbÿsinin baø möhÿndisi
vÿzifÿsini tuturdu. O, biliyi sayÿsindÿ qazandûüû mavi haøiyÿli
vÿ ö÷ iri möhÿndis-polkovnik ulduzlu gömöøö poqonlarûnû
lÿyaqÿtlÿ daøûyûrdû. Onun vÿzifÿsi elÿ idi ki, uzaqdan vÿ
ömumi øÿkildÿ rÿhbÿrlik etmÿyÿ, hÿrdÿn yöksÿkrötbÿli din lÿ-
yici-mÿmurlar qarøûsûnda savadlû mÿruzÿlÿr oxumaüa, bÿzÿn
dÿ möhÿndislÿ hazûr model yanûnda aüûllû vÿ ibarÿli sþhbÿtlÿr
aparmaüa, ömumilikdÿ hÿr øeyi bilÿn adam kimi tanûnmaüa,
he÷ bir øeyÿ gþrÿ mÿsuliyyÿt daøûmamaüa vÿ ayda rahatca
min manat mÿvacib almaüa imkan verirdi. Vÿzifÿsi elÿ idi
ki, þz natiqlik istedadû sayÿsindÿ Yakonovun kþlgÿsi øþbÿ-
nin bötön texniki tÿøÿbbös beøiklÿrinÿ hima yÿdarlûq edirdi;
mörÿkkÿb yetkinlÿømÿ vÿ aürûlû inkiøaf dþvr lÿrindÿ onlar-
dan uzaq qa÷ûrdû; sonradan isÿ onlarûn qara tabutlarûnûn
oyma tabaqlarûnû, ya da ki qÿhrÿmanlarûn baø larûna qûzûlû tac-
qoy ma mÿrasimlÿrini þz iøtirakû ilÿ rþv nÿq lÿndirirdi.
Anton Nikolayevi÷ o dÿrÿcÿdÿ gÿnc vÿ o dÿrÿcÿdÿ þzön-
dÿnrazû deyildi ki, Qûzûl Ulduzun vÿ yaxud Stalin laureatû
niøanûnûn aldadûcû parûltûsûnûn dalûnca döøsön, nazirliyin vÿ
hÿtta Xozeyinin þzönön hÿr bir tapøûrûüûndan þz ÿllÿri ilÿ
yapûøsûn. Anton Nikolayevi÷ artûq yetÿrincÿ tÿcröbÿli vÿ
yaølû idi ki, bir-biri ilÿ sûx baülû olan hÿyÿcanlardan, yöksÿliø
vÿ u÷urumlardan qoruna bilsin.
Bu cör mönasibÿt tÿrÿfdarû olaraq o, min doqquz yöz
qûrx sÿkkizinci ilin yanvarûna qÿdÿr rahat yaøadû. Mÿhz bu
yanvarda kimsÿ Øÿrq vÿ Qÿrb xalqlarûnûn atasûna xösusi
mÿxfi telefon rabitÿsi yaratmaq ideyasûnû verdi – elÿ rabitÿ
yaratmaq ki, telefon danûøûqlarûnû he÷ vaxt vÿ he÷ kÿs baøa
döøÿ, hÿtta onlarû tuta belÿ bilmÿsin. Elÿ rabitÿ ki, Kun-
sevodakû baüûndan Nyu-Yorkdakû Molotovla danûøa bil sin.
Dûrnaüûnûn lap yanûnda sarû nikotin lÿkÿsi olan ali bar maüû
ilÿ generalissimus xÿritÿdÿ bu vaxta qÿdÿr porta tiv milis
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
97
radioþtöröcölÿrinin hazûrlanmasû ilÿ mÿøüul olan Marfino
obyektini se÷di. Hÿmin an bu tarixi sþzlÿr deyilmiødi:
– Bu þtöröcölÿr mÿnim nÿyimÿ lazûmdûr? Mÿnzil oüru-
larûnû tutmaq ö÷ön?
Vÿ vaxt da qoydu – qûrx doqquzuncu il yanvarûn birinÿ
kimi. Sonra fikirlÿødi vÿ ÿlavÿ etdi:
– Yaxøû, mayûn birinÿ kimi.
Tapøûrûq hÿddÿn artûq mÿsuliyyÿtli, vaxt isÿ olduqca
az idi. Nazirlikdÿ fikirlÿødilÿr vÿ Marfinonu ÷ÿkmÿk ö÷ön
Yakonovun þzönö ora tÿyin etdilÿr.
Yakonov ÿbÿs yerÿ iøinin ÷ox olduüunu, ÿvÿz÷iliyin
möm könsözlöyönö söbut etmÿyÿ ÷alûødû. Øþbÿ rÿisi Foma
Qur yanovi÷ Oskolupov piøik gþzlÿri kimi yaøûl gþzlÿrini qal-
dûrûb ona baxdû – Yakonov anketinin lÿkÿli olduüunu xatûr-
ladû (o, altû il hÿbsxanada yatmûødû) vÿ sÿsini kÿsdi.
Hÿmin vaxtdan sonra artûq iki ilÿ yaxûn idi ki, nazirliyin
apartamentlÿrindÿ øþbÿnin baø möhÿndisinin kabineti boø
qalmûødû. Baø möhÿndis gecÿ-göndöz ke÷miø seminariyanûn
lÿüv edilmiø mehrabûnûn gönbÿzi östöndÿ altûkönclö qöllÿ
ucalan øÿhÿrkÿnarû binasûnda olurdu.
ßvvÿllÿr rÿhbÿrlik etmÿk, fÿrdi “Pobeda”nûn qapûsûnû
yor üun-yorüun baülamaq, mörgölÿyÿ-mörgölÿyÿ Marfino-
ya øötömÿk, mÿftillÿ toxunmuø qapûdan onu hÿrbi qaydada
salamlayan ÿsgÿrin yanûndan ke÷mÿk, Marfino meøÿciyin-
dÿ yözillik cþkÿ aüaclarûnûn kþlgÿsindÿ mayor vÿ kapitan-
lar dan ibarÿt svitanûn möøayiÿti ilÿ gÿzmÿk onun þzönÿ dÿ
xoø idi. Mödiriyyÿt Yakonovdan hÿlÿ he÷ nÿ tÿlÿb etmirdi
– ancaq planlar, planlar vÿ sosialist þhdÿliklÿri. ßvÿzindÿ
Mar fino institutunun gþrmÿdiyi bir bolluq: satûn alûnmûø
ingi lis vÿ amerikan aparatlarû, almanlardan qÿnimÿt kimi
gþtöröl möø avadanlûq, döøÿrgÿlÿrdÿn ÷aüûrûlmûø mÿhbuslar,
iyirmi min yeni kitabdan ibarÿt texniki kitabxana, ÿn yaxøû
ÿmÿliyyat mövÿkkillÿri vÿ arxivariuslar, mÿxfi øþbÿnin
qurd larû, nÿhayÿt, ÿn ali Lubyanka tÿlimi ke÷miø möhafizÿ.
Semi nariyanûn kþhnÿ binasûnû tÿmir etmÿk, yeni binalar
98
tikmÿk – xösusi hÿbsxananûn qÿrargahû ö÷ön, sûnaq emalat-
xanalarû ö÷ön – lazûm gÿldi vÿ cþkÿnin sarûmtûl ÷i÷ÿklÿrini
a÷dûüû, ÿtrafa ÿtir yaydûüû vaxtdan nÿhÿng aüaclarûn altûnda
ÿyinlÿrindÿ kÿrtÿnkÿlÿ rÿngindÿ kitellÿr olan, hÿr øeyÿ laqeyd
alman hÿrbi ÿsirlÿrinin söst danûøûqlarû eøidilmÿyÿ baøladû.
Bu tÿnbÿl faøistlÿr möharibÿdÿn sonrakû ÿsirliklÿrinin
dþr döncö ilindÿ he÷ iølÿmÿk istÿmirdilÿr. Rus gþzö ö÷ön
onla rûn kÿrpic dolu maøûnlarû boøaltmalarûna baxmaq belÿ
dþzöl mÿz idi: lÿng, ehtiyatla, sanki, böllurdan dözÿldilibmiø
kimi hÿr kÿrpici sûraya qoyulana kimi ÿldÿn-ÿlÿ þtörördölÿr.
Pÿncÿrÿlÿrin altûna radiator qoyarkÿn, ÷örömöø dþøÿmÿlÿri
dÿyiøÿrkÿn boø-boøuna tam mÿxfi otaqlarû gÿzir vÿ gþzaltû
aparatlarûn özÿrindÿki almanca vÿ ingiliscÿ yazûlarû oxuyur-
dular – adi alman mÿktÿblisi dÿ bu laboratoriyalarûn hansû
profilli olduüunu baøa döøÿ bilÿrdi! Bötön bunlar dustaq
Rubinin möhÿndis-polkovnikÿ önvanladûüû raportda gþstÿ-
ril miødi vÿ tamamilÿ doüru idi, amma hÿmin raport ÿmÿliy-
yat mövÿk killÿri Øiøkin vÿ Mûøin (dustaq deyimindÿ Øiøkin-
Mûøkin) ö÷ön ÷ox narahatlûq tþrÿdirdi: indi bÿs onlar nÿ
etmÿli idilÿr? Þz sÿhvlÿri haqda yuxarûlara raport yazasû
deyildilÿr ki? Mÿqam isÿ bötön hallarda ÿldÿn buraxûlmûødû,
÷önki hÿrbi ÿsirlÿri artûq vÿtÿnlÿrinÿ yola salûrdûlar, Qÿrbi
Almaniyaya gedÿnlÿr isÿ, ÿgÿr kimÿsÿ bu maraqlû olarsa,
bötön institut vÿ ayrû-ayrû laboratoriyalar haqqûnda mÿlu-
mat verÿ bilÿrdilÿr. DTN-in baøqa zabitlÿrinin xidmÿti
iølÿrlÿ ÿlaqÿdar möhÿndis-polkovniki axtardûqlarû hallarda
onun obyektinin önvanûnû belÿ vermÿk höququ yox idi vÿ
mÿxfiliyÿ xÿlÿl gÿtirmÿmÿk naminÿ ÿmÿkdaølarû ilÿ gþröø-
mÿk ö÷ön þzö Lubyankaya gedirdi.
Almanlarû buraxûrdûlar, tÿmir vÿ tikintiyÿ isÿ onlarûn ÿvÿ-
zinÿ øaraøkada olanlar kimi, lakin daha kirli vÿ cûrûq pal tarlû,
aü ÷þrÿk gþrmÿyÿn mÿhbuslarû gÿtirirdilÿr. Cþkÿlÿrin altûn-
da indi øaraøka mÿhbuslarûnûn yadûna sarsûlmaz vÿtÿnlÿrini
vÿ qa÷ûlmaz talelÿrini salan tönd döøÿrgÿ sþyöølÿri eøidilirdi;
yök maøûnûndakû kÿrpiclÿr yellÿ sovrulmuø kimi yoxa ÷ûxûrdû,
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
99
salamat qalanlarû, demÿk olar ki, olmurdu, ancaq sûnûq
tikÿ lÿr; mÿhbuslar “bir-iki – getdik!” qûøqûra-qûøqûra yök
maøûnûnûn kuzovuna faner qapaq atûrdûlar ki, onlarû möha-
fizÿ etmÿk asan olsun, ana sþyöølÿri yaüdûran qûzlarla
qucaq laøa-qucaqlaøa þzlÿri dÿ bu qapaüûn altûna girirdilÿr.
Sonra hamûnû qapaq altûnda a÷arlayûr vÿ Moskva kö÷ÿlÿri ilÿ
döøÿr gÿyÿ, gecÿlÿmÿyÿ aparûrdûlar.
Belÿcÿ, paytaxtdan vÿ onun bixÿbÿr sakinlÿrindÿn atÿø
zonasû ilÿ aralanmûø bu mþcözÿli qÿsrdÿ qara gþdÿk÷ÿli
lemur lar ÿsrarÿngiz dÿyiøikliklÿr edirdilÿr: su xÿtti, kana li za-
siya, mÿrkÿzi isitmÿ sistemi qurur, göl-÷i÷ÿk lÿklÿri salûrdûlar.
Eyni zamanda möÿssisÿ dÿ bþyöyör vÿ geniølÿnirdi.
Artûq oxøar iølÿ mÿøüul olan daha bir elmi-tÿdqiqat institu-
tunu bötþv øtatû ilÿ birgÿ Marfino institutuna birlÿødirdilÿr.
Bu institut þz masalarû, stullarû, dolablarû, qovluqlarû, ildÿn-ilÿ
yox, aydan-aya kþhnÿlÿn aparatlarû vÿ Yakonovun möavini
tÿyin olunmuø rÿisi möhÿndis-mayor Roytmanla birgÿ gÿlib
÷ûxdû. Tÿÿssöf ki, yeni gÿlmiø institutun yaradûcûsû, onun
ilham÷ûsû vÿ himayÿdarû, DÈN ßlahiddÿ vÿ Xösusi Rabi tÿ
Øþbÿsinin rÿisi, gþrkÿmli dþvlÿt adamlarûndan biri – pol-
kov nik Yakov Èvanovi÷ Mamurin bundan bir az ÿvvÿl faciÿli
surÿt dÿ hÿlak olmuødu.
Bir dÿfÿ Bötön Tÿrÿqqipÿrvÿr Bÿøÿriyyÿtin Rÿhbÿri ×inin
Yan-Nan ÿyalÿti ilÿ danûøarkÿn dÿstÿkdÿki xûrûltû vÿ maneÿ-
lÿrdÿn narazû qaldû. O, Beriyaya zÿng edÿrÿk görcöcÿ dedi:
– Lavrenti! Sÿndÿ rabitÿ rÿisi haranûn gicidir? Rÿdd elÿ
onu.
...vÿ Mamurini rÿdd etdilÿr – yÿni Lubyankaya saldûlar,
amma onunla nÿ etmÿk lazûm olduüunu bilmirdilÿr. Adÿti
gþstÿriø yox idi: nÿyÿ gþrÿ möhakimÿ etmÿli, nÿ qÿdÿr iø
kÿsmÿli. ßgÿr kÿnar adam olsaydû, ona iyirmi beø il verib
Norilskÿ sörÿrdilÿr. Lakin “bu gön sÿn, sabah mÿn” hÿqi qÿ-
tini unutmayan DÈN hakimlÿri Mamurini bir az lÿngitdilÿr;
ÿmin olandan sonra ki Stalin onu unudub – istintaqsûz vÿ
möddÿtsiz øÿhÿrkÿnarû baü evinÿ yolladûlar.
100
Bir dÿfÿ, qûrx sÿkkizinci ilin yay axøamlarûndan birindÿ,
Marfino øaraøkasûna yeni mÿhbus gÿtirdilÿr. Bu gÿliødÿ
hÿr øey qeyri-adi idi: onun dustaq maøûnûnda deyil, minik
maøû nûnda gÿtirilmÿsi dÿ, adi möhafizÿnin deyil, DTN Hÿbs-
xanalar Øþbÿsi rÿisinin möøayiÿt etmÿsi dÿ vÿ nÿhayÿt, onun
ö÷ön ilk øam yemÿyinin tÿnzif þrtök altûnda xösusi hÿbs-
xana rÿisinin kabinetinÿ aparûlmasû da.
Eøitmiødilÿr ki (mÿhbuslara he÷ nÿ eøitmÿk olmaz, ancaq
onlar hÿmiøÿ hÿr øeyi eøidirlÿr), – tÿzÿ gÿlÿn adam kol basa
istÿ mÿdiyini (!?) deyib, øþbÿ rÿisi isÿ onu dilÿ tutur muø ki,
“bir az yesin”. Bunu hÿkimin yanûna dÿrman gÿtirmÿyÿ get-
miø dustaq arakÿsmÿnin arxasûndan eøit miødi. Belÿ qeyri-
adi yeniliklÿri mözakirÿ etdikdÿn sonra øaraø ka nûn yerli
sakin lÿri bu qÿnaÿtÿ gÿldilÿr ki, tÿzÿ adam hÿr hal da, dus-
taq dûr vÿ bununla razûlaøaraq yatdûlar.
Gÿlÿn adamûn hÿmin gön harada gecÿlÿdiyini øaraøka
tarix÷ilÿri hÿlÿ möÿyyÿnlÿødirmÿyiblÿr. Ancaq sÿhÿrin erkÿn
saatûnda geniø mÿrmÿr artûrmanûn yanûnda (mÿhbuslarû bura
buraxmûrdûlar) bir sadÿlþvh mÿhbus, yþndÿmsiz bir ÷ilin-
gÿr tÿzÿ gÿlÿnlÿ öz-özÿ rastlaødû.
– Hÿ, qardaøûm, – o, tÿzÿ mÿhbusu sinÿsindÿn itÿlÿdi,
– haralardansan? Nÿdÿ iliømisÿn? Otur, papiros ÷ÿkÿk.
Lakin tÿzÿ gÿlÿn ÷ilingÿrdÿn iyrÿnirmiø kimi aralandû.
Onun limon rÿngli solüun sifÿti tanûnmaz hala döødö. ×ilin-
gÿr tÿzÿ gÿlÿnin aü gþzlÿrinÿ, tökö getmiø kÿllÿsindÿn yan-
lara döøÿn a÷ûq sa÷larûna baxaraq hirslÿ dedi:
– Oho, øöøÿ bankadakû ilan! Eybi yox, axøam yatanda
bizimlÿ bir yerdÿ baülayarlar – onda dilin a÷ûlar!
Lakin “øöøÿ bankadakû ilan”û axûra kimi dÿ ömumi hÿbs-
xanaya salmadûlar. Laboratoriyalarûn dÿhlizindÿ, ö÷öncö mÿr-
tÿbÿdÿ onun ö÷ön ÿvvÿllÿr fotoqraflarûn otaüû olmuø balaca
bir otaq tapdûlar, birtÿhÿr ora ÷arpayû, masa, dolab, göl dib-
÷ÿyi, elektrik pe÷i dörtdölÿr, hÿtta Allahûn iøûüûna tÿrÿf deyil,
arxa pillÿkÿnin meydan÷asûna a÷ûlan barmaqlûqlû pÿn cÿ rÿ nin
qabaüûnû tutmuø kartonu da qoparûb atdûlar. Pillÿ kÿ nin þzö dÿ
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
101
øimala baxûrdû vÿ imtiyazlû mÿhbusun kamerasûna göndöz dÿ
göclÿ iøûq döøördö. ßlbÿttÿ, pÿncÿrÿnin barmaqlûüûnû sþk mÿk
olardû, ancaq hÿbsxana mödiriyyÿti uzun tÿrÿddöd dÿn sonra
barmaqlûüû saxlamaüû qÿrara aldû. Hÿtta onlar da bu möÿm-
malû tarix÷ÿni baøa döøÿ bilmirdilÿr, dözgön hÿrÿkÿt yolu nu
tapmaqda ÷ÿtinlik ÷ÿkirdilÿr. Mÿhz hÿmin gönlÿrdÿ tÿzÿ gÿlÿ-
nÿ “Dÿmir maska” lÿqÿbi verildi. Uzun möddÿt he÷ kÿs onun
adûnû bilmÿdi. He÷ kÿsin onunla danûømaq imkanû olmadû:
yal nûz pÿncÿrÿdÿn onun tÿklikdÿ necÿ baøû aøaüû, mÿyus hal-
da oturduüunu, solüun kþlgÿ kimi adi mÿhbuslara gÿzin-
tiyÿ icazÿ verilmÿdiyi vaxtlarda cþkÿlÿrin kþlgÿsindÿ gÿziø-
di yini gþrördölÿr. Dÿmir Maska ikiillik istintaqdan ÷ûx mûø
yarûmcan dustaqlar kimi sarû vÿ arûq idi, lakin onun aüûl sûz-
casûna kolbasadan imtina etmÿsi bu versiya ilÿ döz gÿlmirdi.
Bir xeyli ke÷miø, Dÿmir Maska Yeddinciyÿ iøÿ ÷ûxma üa
baølayandan sonra, mÿhbuslar azad ÿmÿkdaølardan þyrÿn-
di lÿr ki, bu, polkovnik Mamurinin þzödör. Hÿmin o pol kov-
nik Mamurindir ki, DÈN Xösusi Rabitÿ Øþbÿsindÿ dÿh liz lÿr-
dÿ yalnûz pÿncÿ östÿ gÿzmÿyi tÿlÿb edirdi, ÿks halda o, dÿli
kimi katibÿlÿrin otaüûndan ÷ûxûr vÿ baüûrûrdû:
– Sÿn kimin kabinetinin yanûndan ke÷irsÿn, qanacaqsûz?
Soyadûn necÿdir?
Xeyli sonra o da mÿlum oldu ki, Mamurinin ÿzablarû
mÿnÿvi sÿbÿbdÿndir. Azad insanlarûn cÿmiyyÿti onu rÿdd
etmiødi, mÿhbuslar dönyasûna isÿ þzö qarûømaq istÿmirdi.
ßvvÿl lÿr tÿk olanda hÿmiøÿ kitab oxuyardû – “Sölh uürun-
da möbarizÿ”, “Qûzûl Ulduz kavaleri”, “Rusiyanûn øanlû oüul-
larû”, sonra Prokofyevin, Qriba÷ovun øeirlÿri – vÿ! – onda
mþcözÿli bir dþnöø baø verdi: þzö dÿ øeir yazmaüa baø-
ladû! Mÿlumdur ki, øairlik bÿdbÿxtlikdÿn vÿ mÿnÿvi izti rab-
lar dan doüur, Mamurinin ÿzablarû isÿ istÿnilÿn baøqa bir
dus ta üûn ÿzablarûndan daha kÿskin idi. Èki il istintaqsûz vÿ
mÿh kÿ mÿ siz yataraq o, ÿvvÿlki kimi yenÿ dÿ sonuncu par-
tiya direk tiv lÿri ilÿ yaøayûr, ÿvvÿlki kimi Mödrik rÿhbÿri
Allah say maqda davam edirdi. Mamurin Rubinÿ dÿrdini
102
a÷araq demiødi ki, onu qorxudan hÿbsxana horrasû (yeri
gÿl miøkÿn, ona ayrûca yemÿk biøirirdilÿr) vÿ ya ailÿsindÿn
ayrû döø mÿsi (onu ayda bir dÿfÿ gizlicÿ gecÿlÿmÿyÿ þz mÿn-
zi linÿ gÿtirirdilÿr), ömumiyyÿtlÿ, primitiv heyvani tÿlÿ bat-
lar deyildi – Èosif Vissarionovi÷in etibarûnû itirmÿk acû idi,
þzönö polkovnik kimi yox, rötbÿsi alûnmûø vÿ rösvay edil-
miø kimi hiss etmÿk aüûr idi. Mÿhz buna gþrÿ dÿ onlara,
kom mu nist lÿrÿ, ÿtraflarûndakû prinsipsiz ÿclaflardan fÿrqli
ola raq, hÿbs xanaya dþzmÿk daha ÷ÿtindir.
Rubin kommunist idi. Lakin þz, guya ki, mÿslÿkdaøûnûn
a÷ûq etiraflarûnû eøidÿndÿn vÿ onun øeirlÿrini oxuyandan
sonra bu cör “tapûntû”dan uzaq olmaüa, Mamurindÿn hÿtta
giz lÿnmÿyÿ ÷alûøûrdû – vaxtûnûn hamûsûnû haqsûz olaraq onun
östönÿ döøÿn, amma onunla eyni bir taleni bþlöøÿn adam-
larûn arasûnda ke÷irirdi.
Mamurinÿ isÿ diø aürûsû kimi sakitlÿømÿk bilmÿyÿn bir
istÿk hakim kÿsilmiødi – partiya vÿ hþkumÿt qarøûsûnda
bÿraÿt almaq. ßfsus ki, onun – rabitÿ rÿisinin – rabitÿ ilÿ
tanûølûüû telefon dÿstÿyi tutmaq bacarûüû ilÿ bitirdi. Bu sÿbÿb-
dÿn dÿ iølÿyÿ bilmirdi, yalnûz rÿhbÿrlik edÿ bilirdi. Amma
rÿhbÿrlik bacarûüû da, ÿgÿr bu aøkar perspektivsiz iøÿ rÿh-
bÿr lik olardûsa, ona Rabitÿ÷ilÿrin ßn Yaxøû Dostunun rÿü bÿ-
tini qaytara bilmÿzdi. Ancaq etibarlûlûüû qabaqcadan mÿlum
olan iøÿ rÿhbÿrlik etmÿk lazûm idi.
Hÿmin vaxtû Marfino institutunda iki belÿ iø baølanûrdû:
Vokoder vÿ Yeddinci.
Mÿntiqi dÿlillÿrin bötön baülarûnû qûrûb-daüûdan dÿrin bir
daxili impuls ÿsasûnda insanlar ilk baxûødan bir-birini cÿzb
vÿ ya rÿdd etmÿyÿ baølayûrlar. Yakonov vÿ onun möavini
Royt man uyuøa bilmÿdilÿr. Onlarûn qarøûlûqlû dþzömsözlöyö
aydan-aya artûrdû, amma daha aüûr bir ÿl tÿrÿfindÿn eyni dþyöø
arabasûna qoøulduqlarû ö÷ön bir-birindÿn qûrûla bil mir dilÿr
vÿ hÿrÿsi bir yana dartmaqlarûnda davam edirdi. Mÿxfi tele fo-
ni yanûn paralel sûnaq iølÿmÿlÿri øÿklindÿ hÿya ta ke÷i ril mÿ yÿ
baø lan dûüû vaxtdan bÿri Roytman kimi bacarûrdûsa Akus tika
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
103
laboratoriyasûna, ingiliscÿ dÿn
voice coder (kod laø dû rûl mûø
sÿs) adlandûrûlmûø “Vokoder” siste mi nin iølÿ nib hazûr lan-
masû na ÷ÿkib gÿtirmiødi. Rusca bu sis tem “söni nitq aparatû”
adla nûrdû, lakin bu ad þzönö tÿs diq lÿyÿ bil mÿdi. Buna cavab
olaraq Yakonov da o biri qruplarû didib-daüûtdû: ÿn beyinli
möhÿndislÿri vÿ ÿn bahalû xarici apa rat larû Yeddinciyÿ,
7 saylû laboratoriyaya gÿtirdi. Digÿr tÿdqiqat la rûn cûlûz zoü-
larû qeyri-bÿrabÿr möbarizÿdÿ mÿhv olub getdi.
Mamurin Yeddincini ona gþrÿ se÷miødi ki, ÿvvÿllÿr
onun ÿmÿkdaøû olmuø Roytmanûn tabeliyinÿ döømÿsin vÿ
bir dÿ, nazirlikdÿ mÿslÿhÿt bilmiødilÿr ki, zayû ÷ûxmûø bitÿrÿf
Yakonovun özÿrindÿ daim ayûq vÿ atÿøin bir gþz olsun.
Bu göndÿn sonra Yakonov gecÿ institutda ola da
bilÿrdi, olmaya da – rötbÿsi alûnmûø, øerÿ olan ehtirasûnû
vÿtÿ ninin texniki tÿrÿqqisi naminÿ örÿyindÿ boümuø DÈN
polkovniki, qûzdûrmalû aü gþzlÿri olan, batmûø ovurdlarû
sifÿtinÿ eybÿcÿr dÿrÿcÿdÿ arûqlûq verÿn bu tÿnha mÿhbus
Yeddincini on beø saatlûq iø gönönÿ ke÷irÿrÿk gecÿ saat
ikiyÿ kimi ona rÿhbÿrlik etmÿkdÿn ÿriyib gedirdi. Belÿ rahat
iø gönö yalnûz Yeddincidÿ ola bilÿrdi, belÿ ki, Mamurinin
azad ÿmÿkdaølardan nÿzarÿt÷i qoymaüa, xösusi gecÿ
nþvbÿlÿrinin tÿøkilinÿ ehtiyac yox idi.
Verenyovla Nerjini þz otaüûnda qoyan Yakonov da Yed-
dinciyÿ yollanmûødû.
12
He÷ kÿsin onlara generallarûn dispozisiyasûnû a÷ûqlama-
dû üû na baxmayaraq, sadÿ ÿsgÿrlÿrin hansû istiqamÿtÿ – ÿsas
zÿr bÿ istiqamÿtinÿ vÿ ya baøqa istiqamÿtÿ döødöklÿrini
aydûn dÿrk etdiklÿri kimi, Marfino øaraøkasûnûn ö÷ yöz mÿh-
busu arasûnda da belÿ bir doüru tÿsÿvvör yaranmûødû ki,
hÿll edici istiqamÿtdÿ Yeddinci irÿli ÷ÿkilib.
Ènstitutda hamû onun ÿsl adûnû bilirdi – “Kliplÿødirilmiø
nitq laboratoriyasû”, amma nÿzÿrdÿ tutulurdu ki, bundan
104
he÷ kÿsin xÿbÿri yoxdur. Kliplÿødirmÿ sþzö ingilis dilindÿn
gþtörölmöødö vÿ “qûrxûlmûø” nitq kimi tÿrcömÿ olunurdu.
Ènstitutun nÿinki bötön möhÿndis vÿ tÿrcömÿ÷ilÿri, hÿm dÿ
quraødûrûcûlarû, torna÷ûlarû vÿ frezer÷ilÿri, hÿtta az qala, kar
vÿ gicbÿsÿr xarratû belÿ bu qurüunun amerikan nömunÿlÿri
ÿsasûnda yaradûldûüûnû bilirdi, lakin qÿbul olunmuødu ki, iø
yal nûz yerli avadanlûqla gþrölör. Buna gþrÿ dÿ kliplÿødirmÿ
ilÿ baülû sxemlÿrin, nÿzÿri mÿqalÿlÿrin dÿrc olunduüu, Nyu-
York da kþøklÿrdÿ a÷ûq satûlan amerikan radiojurnallarûnû
bura da nþmrÿlÿmiø, qaytanlamûø, mÿxfilÿødirmiødilÿr vÿ
ame ri kan casuslarûndan mþhörlÿnmiø odadavamlû økaflarda
gizlÿdirdilÿr.
Kliplÿødirmÿ, dempferlÿmÿ, amplituda sûxûlmasû, sÿr-
bÿst insan nitqinin elektron diferensiasiyasû vÿ inteqrasi yasû
kimin sÿ Yeni Afonu vÿ ya da Qurzufu xûrda kÿrpiclÿrÿ bþlöb
mil yard larla kibrit qutusuna doldurmasû, qarûødûrmasû, tÿy-
yarÿ ilÿ Ner÷inskÿ gÿtirmÿsi, tÿzÿdÿn ayûrd etmÿsi vÿ yeni
yerdÿ sub tro pik lÿri, dalüalarûn sÿsini, cÿnub havasûnû vÿ ay
iøûüûnû bÿrpa etmÿyÿ ÷alûømasû kimi möhÿndis ÿllamÿliyin-
dÿn baøqa bir øey deyildi.
Paket-impulslarda da eyni oyunu insan nitqinin baøûna
a÷maq vÿ ÿn ÿsasû, sonradan onu elÿ bÿrpa etmÿk lazûm
gÿlirdi ki, hÿr øey nÿinki baøa döøölÿn olsun, hÿm dÿ Xoze yin
kiminlÿ danûødûüûnû hÿmin adamûn sÿsindÿn tanûya bilsin.
Øaraøkalarda – hÿyat uürunda döøÿrgÿ möbarizÿsinin
diø qûcûrtûsûnûn gÿlib ÷atmadûüû bu sakit möÿssisÿlÿrdÿ mödi-
riyyÿt tÿrÿfindÿn ÷oxdan belÿ bir qayda qoyulmuødu: iølÿrin
uüurla baøa ÷atdûrûlacaüû halda hÿmin iøÿ ÿn yaxûn olmuø
mÿhbuslara hÿr øey – azadlûq, tÿmiz pasport, Moskvada
mÿn zil – verilirdi, qalanlar isÿ he÷ nÿ qazanmûrdûlar – möd-
dÿt lÿri bircÿ gön dÿ olsa azaldûlmûrdû, qaliblÿrin øÿrÿfinÿ yöz
qram araq da olsa verilmirdi.
Burada orta vÿziyyÿt olmurdu.
Ona gþrÿ dÿ mÿhbusa dûrnaqlarû ilÿ vertikal gözgödÿn
asûlûb qalmaüa imkan verÿn döøÿrgÿ zirÿkliyini ÿn yaxøû ÿxz
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
105
etmiø dustaqlar Yeddinciyÿ döømÿyÿ ÷alûøûrdûlar ki, oradan
siviøib azadlûüa ÷ûxa bilsinlÿr.
Sûzanaqlû sifÿtindÿ möhÿndis-polkovnik Yakonovun
ide ya larû uürunda þlömÿ hazûrlûq ifadÿ olunmuø qÿddar
möhÿn dis Markuøev dÿ bura belÿ gÿlib ÷ûxmûødû. Ona oxøar
baøqa adam lar da bu laboratoriyaya belÿcÿ döømöødölÿr.
Lakin gþzöa÷ûq adam olan Yakonov Yeddinci ö÷ön
bura gÿlmÿk istÿmÿyÿnlÿri dÿ se÷irdi. Gþzönÿ iri sömök
saüa naqlû eynÿk taxmûø Kazan tatarû möhÿndis Amantay
Bulatov mÿhz bu sûradan idi. Sadÿlþvh, øaqraq gölöølö bu
adam ÿsir döødöyönÿ vÿ xalq döømÿni Musa Cÿlillÿ ÿla-
qÿ sinÿ gþrÿ on il almûødû (Amantaya zarafatla firmanûn ÿn
kþhnÿ iø÷isi deyirdilÿr, ÷önki qûrx birinci ildÿ radio insti-
tu tunu bitirdikdÿn vÿ Smolensk qazanûna atûldûqdan sonra
o, tatar olduüu ö÷ön almanlar tÿrÿfindÿn hÿrbi ÿsirlÿr döøÿr-
gÿ sin dÿn ÷ûxarûlmûø vÿ istehsalat tÿcröbÿsinÿ “Lorens” fir-
ma sû nûn sexlÿrindÿ, firma rÿhbÿrlÿrinin þz mÿktublarûnû
hÿlÿ “mit Heil Hitler!” kimi imzaladûqlarû vaxtlarda baøla-
mûødû. Zÿif enerjilÿr özrÿ deyil, ifrat yöksÿk gÿrginlik vÿ
elektrik stansiyalarûnûn tikintisi özrÿ mötÿxÿssis olan
Andrey Andreyevi÷ Potapov da belÿlÿrindÿn idi. Mar fino
øaraø ka sûna o, QULaqûn karto÷kalarûnû araødûran mÿsu-
liy yÿt siz mÿmurun sÿhvi özöndÿn döømöødö. Lakin ÿsl
möhÿn dis vÿ zÿhmÿtkeø olaraq Potapov Marfinoda tez a÷û-
lûødû, ÿn dÿqiq vÿ ÿn mörÿkkÿb radioþl÷mÿ cihazlarû ilÿ iølÿ-
yÿn ÿvÿzsiz mötÿxÿssisÿ ÷evrildi.
Radionun bþyök bilicisi olan möhÿndis Xorobrov da
burada idi. O, 7 saylû qrupa lap ÷oxdan, Yeddincinin hÿlÿ adi
bir qrup olduüu zamanlarda tÿyin olunmuødu. Son vaxt lar
isÿ Xorobrov Yeddincidÿn bezmiødi, he÷ cör onun sÿrsÿm
tempinÿ uyüunlaøa bilmirdi – Mamurin isÿ Xorobrovun
þzön dÿn bezmiødi.
Nÿhayÿt, ÿli hÿr yerÿ ÷atan ildûrûm kimi xösusi naryad
Salexard yaxûnlûüûndakû göclÿndirilmiø rejimli katorqa döøÿr-
gÿsindÿn qaraqabaq dustaq vÿ dahi möhÿndis Aleksandr
106
Bobûnini dÿ bura gÿtirib ÷ûxarmûø vÿ dÿrhal da hamûnûn
östöndÿ qoymuødu. Bobûnin þlömön aüzûndan ÷ûxarûlmûødû.
Uüur qazanûlacaüû halda azad olunmaüa birinci namizÿd idi.
Bu sÿbÿbdÿn dÿ gecÿyarûdan ke÷ÿnÿ kimi iølÿyir, lakin bunu
elÿ hÿqarÿtli lÿyaqÿtlÿ edirdi ki, Mamurinin þzö dÿ ondan
qorxurdu vÿ yalnûz ona irad tutmaüa cörÿt etmirdi.
Yeddinci laboratoriya Akustika laboratoriyasûnûn otaüû
kimi bir otaqda, ondan bir mÿrtÿbÿ yuxarû yerlÿøirdi.
Burada da möxtÿlif aparatlar vÿ qarûøûq mebel qoyul-
muødu, lakin Yeddincinin köncöndÿ dolabøÿkilli akustik
budka yox idi.
Yakonov göndÿ bir ne÷ÿ dÿfÿ Yeddincidÿ olurdu, buna
gþrÿ dÿ onun gÿliøi bþyök rÿisin tÿørif buyurmasû kimi
qar øû lan mûrdû. Yalnûz Markuøev vÿ baøqa yaltaqlar söni
sevinc vÿ tÿlÿskÿnliklÿ þzlÿrini irÿli verib vurnuxmaüa baø-
la yûrdûlar, bir dÿ ki iø yerini gþrönmÿz etmÿk ö÷ön onu
laboratoriyanûn qalan hissÿsindÿn ÷oxmÿrtÿbÿli avadanlûq
rÿfi ilÿ ayûrmûø Potapov arada qalan boø yerÿ tezlikþl÷ÿn
cihaz qoyurdu. Potapov iøini tÿlÿsmÿdÿn gþrördö, xösusi
olaraq can yandûrmûrdû, he÷ kÿsÿ borcu da yox idi, indi
isÿ sakitcÿ oturub qûrmûzû plastik kötlÿdÿn sabah sÿhÿrÿ
hÿdiyyÿ ö÷ön nÿzÿrdÿ tutulmuø papirosqabû dözÿldirdi.
Yakonov i÷ÿri girÿndÿ Mamurin þzönÿ bÿrabÿr adamû
qarøûlayûrmûø kimi ayaüa durdu. O, adi mÿhbuslarûn geyin-
diyi mavi kombinezonda deyildi. ßynindÿ bahalû yun kost-
yum vardû, ancaq bu paltar da onun özgön sifÿtinÿ vÿ arûq
bÿdÿninÿ yaraøûq vermirdi.
Mamurinin limon rÿngli alnûnda vÿ qansûz dodaqla rûnda
þlgön ifadÿ øÿrti olaraq sevinc bildirirdi vÿ Yakonov bunu
belÿ dÿ baøa döøördö:
– Anton Nikolai÷! Hÿr on altûncû impulsu dÿyiødirdik –
ÿvvÿl kindÿn ÷ox yaxøû alûndû. Bir qulaq asûn, mÿn sizin ö÷ön
oxuyaram.
“Oxumaq” vÿ “dinlÿmÿk” telefon traktûnûn keyfiyyÿtinin
yoxlanûlmasû ö÷ön adi sûnaq idi. Trakt göndÿ bir ne÷ÿ dÿfÿ
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
107
dÿyiødirilirdi – hansûsa bir halqanû ÿlavÿ edir, gþtörör, ya
da dÿyiøirdilÿr, amma artikulyasiyanûn hÿr dÿfÿ tÿnzimlÿn-
mÿsi aüûr iø olduüu ö÷ön möhÿndislÿrin konstruktiv fikri ilÿ
ayaqlaøa bilmirdilÿr, bir dÿ ki Roytmanûn bÿslÿyib qudurt-
duüu Nerjinin zÿbt etdiyi bu xoøagÿlmÿz elmdÿn qaba
rÿqÿm lÿr almaq da faydasûz idi.
Eyni bir fikrÿ tabe olmaüa þyrÿømiø Mamurin vÿ Yako-
nov he÷ nÿ soruømadan vÿ izah etmÿdÿn hÿrÿsi þz yerini
tutdu – Mamurin otaüûn uzaq köncönÿ ÷ÿkildi vÿ özönö
÷evirdi, dÿstÿyi qulaüûna sûxaraq telefona qÿzet oxu maüa,
östö panellÿ dolu masanûn yanûnda dayanan Yakonov isÿ
trak tûn o biri baøûna qoøulmuø qulaqlûqlarû taxdû vÿ onu din-
lÿ mÿyÿ baøladû. Qulaqlûqlarda nÿ isÿ dÿhøÿtli bir øey baø
verirdi: sÿslÿr øaqqûltû ilÿ partlayûr, guruldayûr vÿ ciyildÿyirdi.
Lakin ananûn kþrpÿsinin eybÿcÿrliklÿrinÿ mÿhÿbbÿtlÿ
bax dûüû kimi, Yakonov da nÿinki telefonlarû ÿzabkeø qulaq-
la rûn dan ayûrmûr, ÿksinÿ, daha ÷ox sûxûr, daha yaxøû eøit mÿ-
yÿ ÷alûøûr vÿ belÿ qÿnaÿtÿ gÿlirdi ki, bu dÿhøÿt, sanki, o biri,
nahardan qabaq eøitdiyi dÿhøÿtdÿn daha yaxøûdûr. Mamu-
ri nin nitqi canlû danûøûq nitqi yox, bilÿrÿkdÿn aydûn tÿlÿfföz
edil mÿklÿ oxunan mÿtn idi, þzö dÿ Mamurin Yuqoslaviya
sÿr hÿd ÷i lÿ ri nin hÿyasûzlûüû vÿ bu xalqûn qanlû cÿlladû, azad lûq-
sevÿr þlkÿni baødan-baøa hÿbsxanaya ÷evirmiø Rankovi÷in
þzbaøûnalûüû haqqûnda yazûlmûø mÿqalÿni oxuyurdu, – buna
gþrÿ dÿ Yakonov eøitmÿdiyini asanlûqla tapûrdû, baøa döøör-
dö ki, bunlarû eøitmÿyib, sadÿcÿ, tapûb, lakin baøa döødö-
yönö dÿrhal da unudurdu. O, þzönö inandûrûrdû ki, nahardan
ÿvvÿlki ilÿ möqayisÿdÿ eøidilmÿ daha yaxøûlaøûb.
Yakonov sevincini Bobûninlÿ bþlöømÿk istÿdi. Aüûr cös-
sÿli, enlikörÿk, øaraøkada sa÷ vurdurmaüûn bötön nþvlÿrinÿ
icazÿ verilmÿsinÿ baxmayaraq, baøûnû nömayiøkaranÿ øÿkil-
dÿ daz qûrxdûran Bobûnin yaxûnlûqda oturmuødu. Yakonov
laboratoriyaya girÿrkÿn o he÷ vÿziyyÿtini dÿ dÿyiømÿdi. Foto-
ossiloqramûn uzun lentinin özÿrinÿ ÿyilÿrÿk þl÷mÿlÿrinÿ
davam etdi.
108
Bobûnin Allahûn hÿøÿratû, he÷ kÿsÿ lazûm olmayan rÿzil
dustaq, kolxoz÷udan da höquqsuz, ÿn aøaüû, ÿn sonuncu
zömrÿdÿn olan mÿxluq, Yakonov isÿ aüa, hakimi-mötlÿq idi.
Vÿ Yakonov nÿ qÿdÿr istÿmiø olsa da, Bobûnini iøindÿn
ayûrmaüa cörÿt etmÿdi!
Empayr-steyt-bildinq tikmÿk olar. Prussiya ordusunu
inti zama þyrÿtmÿk olar. Totalitar dþvlÿtin iyerarxiyasûnû
Tanrû dÿrgahûndan yöksÿyÿ qaldûrmaq da olar.
Bÿzi insanlarûn qÿribÿ mÿnÿvi östönlöyönö isÿ dÿf etmÿk
olmaz.
Elÿ ÿsgÿrlÿr olur ki, bþlök komandirlÿri onlardan qor-
xur lar. Qarøûlarûnda iø icra÷ûlarûnûn þzlÿrini itirdiklÿri fÿh lÿ-
lÿr dÿ var. Möstÿntiqlÿri lÿrzÿyÿ salan möttÿhimlÿr dÿ.
Bobûnin bötön bunlarû bilirdi vÿ bilÿrÿkdÿn dÿ þzönö
mödi riyyÿtlÿ belÿ aparûrdû. Hÿr dÿfÿ onunla danûøanda Yako-
nov þzöndÿ bu mÿhbusa yaltaqlanmaq, ona yarûnmaq, onu
qûcûqlandûrmamaq istÿyi duyurdu, – þzö dÿ bu hissinÿ nif rÿt
edirdi, lakin baøqalarûnûn da Bobûninlÿ bu cör davrandû üûnû
gþrÿrÿk, az da olsa, tÿskinlik tapûrdû.
Yakonov qulaqlûqlarû ÷ûxardû vÿ Mamurinin sþzönö kÿsdi:
– Yaxøûdûr, Yakov Èvanovi÷, birmÿnalû yaxøûdûr! Èstÿr dim
Rubin dÿ qulaq assûn, onun qulaüû yaxøûdûr.
Kimsÿ, nÿ vaxtsa Rubinin rÿyindÿn xoølanaraq demiødi
ki, onun qulaüû yaxøûdûr. Qeyri-ixtiyari olaraq hamû bunu
qÿbul etdi vÿ buna inandû. Rubin øaraøkaya tÿsa dö fÿn döø-
möødö, burada gönönö tÿrcömÿlÿr etmÿklÿ ke÷i rirdi. Onun
sol qulaüû bötön insanlarda olduüu kimi idi, saü qulaüû isÿ
cÿbhÿdÿ kontuziyadan sonra hÿtta bir az tutul muø du – lakin
tÿriflÿrdÿn sonra bunu gizlÿtmÿk lazûm gÿlirdi. Þz “yaxøû
qulaü”ûndan istifadÿ edÿrÿk yerini mþh kÿm lÿtmiødi, lakin
“Rusnitqieøitmÿ-sintetikvÿelektrо-akustikqavrayûøда”adlû
ÿsÿrini yazandan sonra tam arxayûnlûq hasil etmiødi.
Rubin ö÷ön Akustika laboratoriyasûna zÿng etdilÿr, gÿlib
÷ûxana kimi isÿ þzlÿri, azû, onuncu dÿfÿ tÿkrar qulaq asdûlar.
Markuøev qaølarû ÷atûlmûø, gþzlÿri gÿrginlik i÷indÿ dÿstÿyi
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
109
bir az da saxladû vÿ kÿskin øÿkildÿ elan etdi ki, yaxøûdûr, ÷ox
yaxøûdûr (on altû impulsa dÿyiømÿk ideyasû ona mÿxsus idi
vÿ qabaqcadan bilirdi ki, yaxøû olacaq), Bulatov da bötön
laboratoriyaya qûøqûrdû ki, øifrlÿyicilÿrlÿ razûlaødûrmaq vÿ
otuz iki impulsa dÿyiømÿk lazûmdûr.
Èkinÿfÿryaltaqelektrikquraødûrûcûsû–Lyubinмичеvvÿ
Siro maxa – qulaqlûqlarû dartûødûraraq, hÿrÿsi bir qulaüû ilÿ
din lÿ mÿyÿ baøladû. Dÿrhal da sevinclÿ tÿsdiqlÿdilÿr ki, nitq
daha anlaøûqlû olub.
Bobûnin baøûnû qaldûrmadan ossiloqramû þl÷mÿyindÿ idi.
Divardakû iri elektrik saatûnûn qara ÿqrÿbi on birin yarû-
sûna tullandû. Tezliklÿ Yeddincidÿn baøqa bötön labo ra to ri-
ya larda iøi qurtarmalû, jurnallarû odadavamlû økaflara tÿh-
vil vermÿli idilÿr. Dustaqlar yatmaüa, azad ÿmÿkdaølar isÿ
gecÿ nin bu vaxtûnda seyrÿk gÿlÿn avtobuslarûn dayana ca üû-
na tÿlÿsÿcÿkdilÿr.
Èlya Terentyevi÷ Xorobrov laboratoriyanûn mödiriy yÿt-
dÿn uzaq tÿrÿfi ilÿ aüûr yeriølÿ Potapovun rÿfinin arxasûna
ke÷di. Xorobrov Vyatkadan, ÿn ucqar bir yerdÿn, Kay yaxûn lû-
üûn dan idi. Ora elÿ bir yer idi ki, bataqlûq vÿ meøÿlÿr boyun-
ca minlÿrlÿ verst ÿrazidÿ bir ne÷ÿ Fransa boyda QULaq
sÿl tÿ nÿti uzanûb gedirdi. Xorobrov baøqalarûndan daha ÷ox
gþrmöødö vÿ ÷ox øeyi daha yaxøû baøa döøördö. Hÿrdÿn
o qÿdÿr dþzömsöz olurdu ki, baøûnû kö÷ÿdÿki reprodukto-
run ÷uqun dirÿyinÿ vursaydû belÿ, sakitlÿøÿ bilmirdi. Daim
fikirlÿrini gizlÿtmÿk, þzöndÿ ÿdalÿt hissini boümaq zÿru rÿti
onun qÿddini ÿymiø, baxûøûnû xoøagÿlmÿz etmiø, dodaq la rû-
nûn kÿnarûnda aüûr øûrûmlar a÷mûødû. Nÿhayÿt, möha ribÿdÿn
sonrakû ilk se÷kilÿrdÿ ona döøöndöyönö demÿk ehtirasû
göc gÿldi vÿ se÷ki bölletenindÿ adûnû qaraladûüû namizÿdin
qaba üûnda yaülû kÿndli sþyöøö yazdû. Bu elÿ dþvr idi ki, iø÷i
ÿllÿrin ÷atûømamasû sÿbÿbindÿn yaøayûø evlÿri bÿrpa edil-
mirdi, tarlalara dÿn sÿpilmirdi. Amma belÿ bir vaxtda bir ne÷ÿ
kötbeyin xÿfiyyÿ mÿntÿqÿdÿ sÿs vermiø bötön se÷ici lÿrin
xÿtlÿrini bötþv bir ay tÿhqiq etdi. Xorobrov hÿbs olundu.
110
Döøÿrgÿyÿ sadÿlþvh sevinclÿ gedirdi. Döøönördö ki,
he÷ olmasa, orada istÿdiyini deyÿ bilÿr. Lakin döøÿrgÿ azad
res pub lika deyildi! – ÷uüullarûn donoslarû qarøûsûnda Xorob-
rov döøÿrgÿdÿ dÿ susmalû oldu.
Èndi ehtiyat tÿlÿb edirdi ki, o, Yeddincinin ömumi iøindÿ
ÿriyib gþzdÿn itsin vÿ azad edilmÿsini dÿ olmasa, hÿr halda,
sakit mþvcudluüunu tÿmin edÿ bilsin. Lakin birbaøa þzönÿ
aid olmayan ÿdalÿtsizliyin yaratdûüû örÿkbulanmasû onda
hÿyat dan bezmÿ dÿrÿcÿsinÿ ÷atmûødû.
Potapovun rÿflÿrinin arxasûna ke÷ÿrÿk onun masasûna
tÿrÿf ÿyildi vÿ sakitcÿ tÿklif etdi:
– Andreyi÷! Aradan ÷ûxmaq vaxtûdûr. Bu gön øÿnbÿdir.
Potapov øÿffaf papirosqabûna solüun-÷ÿhrayû rÿzÿ baü-
la yûrdû. O, baøûnû qaldûrdû, papirosqabûnû gþzdÿn ke÷irÿrÿk
soruødu:
– Necÿdir, Terenti÷, uyüun gÿlir? Rÿnginÿ gþrÿ?
Nÿ tÿqdir, nÿ dÿ irad eøitmÿyÿn Potapov, nÿnÿ nÿvÿsinÿ
baxan kimi, metal saüanaqlû eynÿyinin östöndÿn Xorobrova
baxdû vÿ dedi:
– Niyÿ ÿjdahanû qûcûqlandûrûrsan? “Pravda”nûn baø
mÿqa lÿ lÿrini oxu: vaxt bizÿ iølÿyir. Anton ÷ûxûb gedÿcÿk – vÿ
biz dÿ hÿmin dÿ-qi-qÿ buxarlanarûq.
Onun cömlÿdÿ vacib saydûüû sþzö mimikasû ilÿ göclÿn-
dirmÿk vÿrdiøi vardû.
Rubin artûq laboratoriyada idi. Mÿhz indi, saat on birÿ
yaxûn, onsuz da, bötön axøamû iølÿmÿyÿ hÿvÿsi olmayan
Rubin tezliklÿ hÿbsxanaya qayûtmaq vÿ Heminqueyi oxu ma-
üû na davam etmÿk istÿyirdi. Ancaq özönÿ Yeddincinin trak tû-
nûn yeni key fiy yÿ tinÿ bþyök maraq gþstÿrirmiø kimi bir ifadÿ
verÿ rÿk xahiø etdi ki, mÿtni mötlÿq Markuøev oxu sun, ÷önki
onun ÿsas tonu 160 hers olan yöksÿk sÿsi daha pis ke÷ mÿ li-
dir (iøÿ bu cör möna si bÿt dÿ onun mötÿxÿssis olmasû þzönö
gþs tÿ rirdi). Qulaq lûq larû taxaraq, Rubin Mar ku øe vÿ gah daha
uca dan, gah da daha yavaødan ayrû-ayrû sÿs bir lÿø mÿ lÿ rini yox-
la maq ö÷ön þzönön fikirlÿødiyi vÿ bötön øaraø ka da hamûya
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
111
mÿlum olan “Æèðíûå ñàçàíû óøëè ïîä ïàëóáó” (“Yaülû ÷ÿki
balûqlarû gþyÿrtÿnin altûna ÷ÿkildilÿr”) vÿ “Âñïîìíèë, ñïðûãíóë,
ïîáåäèë
” (“Xatûrladûm, tullandûm, qalib gÿldim”) sþzlÿrini tÿk-
rar etmÿk komandalarûnû ver mÿyÿ baøladû. Nÿhayÿt, qÿrara
gÿldi ki, yaxøûlaømaüa doüru ömumi meyil var, sait sÿslÿr lap
ÿla ke÷ir, diø samitlÿri ilÿ isÿ vÿziyyÿt bir az pisdir, “j” formatû
onu hÿlÿ dÿ narahat edir, slavyan dillÿri ö÷ön ÷ox sÿciyyÿvi olan
“vsp” birlÿømÿsi ke÷ mir vÿ bunun özÿrindÿ dÿ iølÿmÿk lazûmdûr.
Dÿrhal traktûn daha da yaxøûlaømasû ilÿ baülû sevinc sÿda-
larû ucaldû.
Bobûnin ossiloqramdan ayrûldû vÿ yoüun basû ilÿ isteh-
zalû tÿrzdÿ dedi:
– Aüûlsûzlûqdûr! ×arûqlarûn yerini dÿyiøirsiniz. Korafÿhm
yoxlamaq olmaz, ÷ÿmini axtarûb tapmaq lazûmdûr.
Onun mþhkÿm vÿ rÿddedilmÿz baxûølarû altûnda hamû
÷aø qûnlûq i÷indÿ susdu.
Stellajûn arxasûnda isÿ Potapov armud essensiyasû ilÿ
papirosqabûna ÷ÿhrayû rÿzÿ baülayûrdû. Alman ÿsirliyinin ö÷
ilini Potapov döøÿrgÿlÿrdÿ ke÷irmiødi, ÿsasÿn dÿ tullan tû lar-
dan, þzö dÿ he÷ bir alÿtdÿn istifadÿ etmÿdÿn, gþzÿgÿlimli
alûøqanlar, papirosqablarû vÿ möøtöklÿr dözÿltmÿk bacarûüû
sayÿsindÿ saü qalmûødû.
He÷ kÿs iødÿn getmÿyÿ tÿlÿsmirdi! Þzö dÿ bötön bun lar
oüurlanmûø bazar gönö ÿrÿfÿsindÿ baø verirdi!
Xorobrov dikÿldi. Mÿxfi iølÿrini økafa tÿhvil vermÿlÿri
ö÷ön Potapovun masasûnûn östönÿ qoydu, rÿflÿrin arxasûn-
dan ÷ûxdû vÿ klipperin ÿtrafûna yûüûømûø adamlardan yan
ke÷ÿ rÿk tÿlÿsmÿdÿn qapûya tÿrÿf yollandû.
Solüun Mamurin onun arxasûnca ah ÷ÿkdi:
– Èlya Terenti÷! Siz niyÿ qulaq asmûrsûnûz? Ömumiyyÿtlÿ,
hara gedirsiniz belÿ?
Xorobrov tÿlÿsmÿdÿn ona tÿrÿf dþndö vÿ istehza ilÿ
gölöm sönÿrÿk, sþzlÿri bir-birindÿn ayûraraq cavab verdi:
– Mÿn bunu ucadan demÿkdÿn ÷ÿkinÿrdim. Amma ÿgÿr
tÿkid edir sinizsÿ, buyurun: hazûrkû mÿqamda mÿn mÿhz
112
ayaq yoluna, daha doürusu, sortirÿ gedirÿm. ßgÿr orada hÿr
øey yaxøû olarsa – hÿbsxanaya istiqamÿt gþtörÿcÿyÿm vÿ
uzanûb yatacaüam.
Ortaya ÷þkmöø qorxaq sökutda he÷ kÿsin gölmÿdiyini
gþrÿn Bobûnin boüuq sÿslÿ qÿhqÿhÿ ÷ÿkdi.
Bu, hÿrbi gÿmidÿ ösyan demÿk idi! Xorobrovu vurma-
üa hazûrlaøûrmûø kimi, Mamurin ona tÿrÿf addûm atdû vÿ cûr
sÿslÿ soruødu:
– Necÿ yÿni, yatmaüa? Hamû iølÿyir, siz isÿ – yatmaüa?
Artûq qapûnûn dÿstÿyindÿn tutmuø Xorobrov þzönö göclÿ
ÿlÿ alaraq dedi:
– Belÿcÿ – sadÿcÿ, yatmaüa! Mÿn, konstitusiyaya gþrÿ,
on iki saatûmû iølÿmiøÿm – bÿsdir!
Artûq þzöndÿn ÷ûxmaüa baølamûø Xorobrov sonradan
dözÿldilmÿsi mömkön olmayan bir øey demÿk istÿdi, lakin
qapû a÷ûldû vÿ institut özrÿ nþvbÿt÷i elan etdi:
– Anton Nikolai÷! Sizi tÿcili øÿhÿr telefonuna ÷aüûrûrlar.
Yakonov tÿlÿsik durdu vÿ Xorobrovdan qabaq ÷þlÿ ÷ûxdû.
Tezliklÿ Potapov da masaöstö lampasûnû sþndördö, þzö-
nön vÿ Xorobrovun mÿxfi sÿnÿdlÿrini Bulatovun masasûnûn
östönÿ qoyub, orta addûmlarla, qayüûsûz yeriølÿ ÷ûxûøa tÿrÿf
axsamaüa baøladû. O, hÿlÿ möharibÿdÿn ÿvvÿl baø vermiø
motosikl qÿzasûndan sonra sol ayaüûnû ÷ÿkirdi.
Yakonova nazir möavini Selivanov zÿng etmiødi. Onu
gecÿ saat on ikiyÿ nazirliyÿ, Lubyankaya ÷aüûrûrdûlar.
Bu da bir hÿyat idi!..
Yakonov kabinetinÿ, Verenyovun vÿ Nerjinin yanûna
qayûtdû, ikincini yola saldû, birinciyÿ þz maøûnûnda getmÿyi
tÿklif etdi, geyindi, artûq ÿllÿrindÿ ÿlcÿk masaya yaxûnlaødû
vÿ yazdûüû “Nerjini ÷ûxdaø etmÿli” sþzlÿrinÿ ÿlavÿ etdi:
“vÿ Xorobrovu”.
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI
Inventas vitam
juvat excoluisse
per artes
113
Dostları ilə paylaş: |