Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin
Yüklə 6,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
53 Bazar gönö axøam saat altûdan sonra, øaraøkada belÿ, sÿhÿrÿ kimi ömumi istirahÿt baølanûrdû. Mÿhbuslarûn hÿya- tûn dakû bu xoøagÿlmÿz fasilÿni he÷ cör aradan qaldûrmaq möm kön deyildi, ÷önki bazar gönö azad ÿmÿkdaølar ancaq bir nþvbÿ iølÿyirdilÿr. Bu, mÿnfur bir ÿnÿnÿ idi vÿ ona qarøû möba ri zÿ dÿ mayorlar vÿ polkovnik-leytenantlar aciz idilÿr, ÷önki þzlÿri dÿ bazar gönlÿri axøam iølÿmÿk istÿmirdilÿr. Tÿkcÿ Mamurin – Dÿmir Maska bu cör boø axøamlardan qor xurdu. Hÿmin axøamlar azad ÿmÿkdaølarûn hamûsû ÷ûxûb gedir, möÿyyÿn mÿnada da olsa insan sayûla bilÿcÿk dus- taq larû isÿ i÷ÿri salûb qapûlarû mþhkÿm baülayûrdûlar, ona isÿ sur üuc lan mûø vÿ mþhörlÿnmiø qapûlarûn yanûndan ke÷ÿrÿk insti tu tun boøalmûø dÿhlizlÿrindÿ gÿziømÿk, ya da ki i÷inÿ ÿlöz yu yan, ÷arpayû vÿ dolab qoyulmuø höcrÿsinÿ qapanmaq qalûrdû. Mamu rin ÷alûøûrdû ki, Yeddinci bazar gönö axøamlarû da iølÿsin, amma zonadaxili qarovulu iki dÿfÿ göclÿndirmÿk istÿmÿyÿn xösusi hÿbsxana mödiriyyÿtinin konservatizmini he÷ cör dÿf edÿ bilmirdi. Belÿ ÷ûxûrdû ki, iki yöz sÿksÿn nÿfÿrÿ yaxûn mÿhbus, mÿh bus ÿmÿyi haqqûnda bötön dÿlil vÿ mÿcÿllÿlÿrÿ zidd ola- raq, bazar gönö axøamlarû hÿyasûzcasûna istirahÿt edirdi. Bu, elÿ bir istirahÿt idi ki, naøû adam onu iblisin fikirlÿ øib tapdûüû iøgÿncÿ kimi dÿ baøa döøÿ bilÿrdi. ×þlön qaranlûüû vÿ bazar gönlÿrindÿ tÿlÿb olunan ÿlahiddÿ sayûqlûq hÿbsxana mödiriyyÿtinÿ hÿyÿtdÿ gÿzintilÿr vÿ anbarda kinoseanslar tÿø - kil etmÿyÿ dÿ icazÿ vermirdi. Yuxarû instansiyalarûn hamûsû ilÿ birillik yazûømalardan sonra qÿrara gÿlinmiødi ki, “bayan”, “gitara”, “balalayka”, “dodaq qarmonu”, xösusilÿ dÿ onla- rûn daha iri nþvlÿri øaraøkada yolverilmÿzdir, belÿ ki, onla- rûn bir yerdÿ ÷ûxardûqlarû sÿslÿr daø þzöldÿ laüûm atmaüa
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 499
kþmÿk edÿ bilÿr. (ßmÿliyyat mövÿkkillÿri ÷uüul lar vasi tÿ- silÿ daim dus taq larda ÿldÿqayûrma tötÿklÿrin vÿ ya bala- ban larûn olub-olmadûüûnû aydûnlaødûrmaüa ÷alûøûr, daraqda musiqi ifa etmÿ yÿ gþrÿ isÿ onlarû kabinetlÿrÿ ÷aüû rûr vÿ xösusi proto kol tÿrtib edirdilÿr.) Hÿbsxana yataq xa na sûn- da radio qÿbul edici lÿrÿ vÿ ÿn kþhnÿ patefonlara icazÿ veril- mÿsindÿn isÿ he÷ sþh bÿt gedÿ bilmÿzdi. Doürudur, dustaqlar hÿbsxana kitabxanasûndan istifadÿ edÿ bilÿrdilÿr, amma xösusi hÿbsxananûn kitab vÿ kitab økaf- larû almaüa vÿsaiti yox idi. Sadÿcÿ, Rubini hÿbsxana kitab xa- na ÷ûsû tÿyin etdilÿr (yaxøû kitablar tapa bilÿcÿyini döøö nÿ rÿk þzö bunu istÿmiødi), ona bir ne÷ÿ yöz cûrûq-sþkök cild – Tur- genevin “Mumu”su, Mommzenin “Roma tarixi”, Sta so vun “Mÿktublar”û kimi hÿrÿsi bir dÿrÿdÿn yûüûlma kitab ver di lÿr vÿ onlarûn dustaqlar arasûnda dþvriyyÿsini tÿøkil etmÿyi tap- øûr dû lar. Dus taqlar bu kitablarû ÷oxdan oxu yub qurtar mûø dû- lar, ya da ki onlarû oxumaq istÿmÿyÿrÿk azad ÿmÿkdaølar dan oxu maüa bir øey vermÿlÿrini xahiø edir dilÿr ki, bu da ÿmÿ liy- yat mövÿkkillÿrinÿ axtarûølar ö÷ön geniø meydan a÷ûrdû. Èstirahÿt ö÷ön mÿhbuslara iki mÿrtÿbÿdÿ on otaq, iki dÿhliz – yuxarû vÿ aøaüû, mÿrtÿbÿlÿri birlÿødirÿn taxta pillÿ- kÿn vÿ pillÿkÿnin altûndakû ayaqyolu ayrûlmûødû. Èstirahÿtin mahiy yÿti onda idi ki, dustaqlara he÷ bir mÿhdudiyyÿt olma dan ÷arpayûlarûna uzanmaüa (i÷ÿridÿki sÿs-köydÿ yata bilÿr lÿrsÿ, yatmaüa da), ÷arpayûlarûn östöndÿ oturmaüa (stul yox idi), otaqda gÿzmÿyÿ, bir otaqdan o birisinÿ lap alt pal- ta rûn da belÿ getmÿyÿ, dÿhlizlÿrdÿ istÿdiklÿri qÿdÿr papi ros ÷ÿk mÿyÿ, ÷uüullarûn yanûndaca siyasÿtdÿn möba hi sÿ lÿr apar- maüa, he÷ bir sûxûntû vÿ mÿhdudiyyÿt olma dan ayaq yo lun- dan isti fadÿ etmÿyÿ icazÿ verilirdi. (Yeri gÿlmiø kÿn, uzun möd dÿt otu ran lar vÿ ayaqyoluna göndÿ iki dÿfÿ komanda özrÿ gedÿn lÿr azad lûüûn bu nþvönön qÿdrini yaxøû bilÿrlÿr.) Èsti ra hÿtin bötþv löyö isÿ onda idi ki, bu, hÿr kÿsin þz vaxtû idi, daha hþku mÿ tin vaxtû deyildi. Buna gþrÿ dÿ istirahÿt isti ra hÿt kimi dÿ qÿbul olunurdu.
500 Mÿhbuslarûn istirahÿti ondan ibarÿt olurdu ki, aüûr dÿmir qapûlar ÷þldÿn baülanûrdû vÿ onlarû bir dÿ he÷ kÿs a÷mûrdû, he÷ kÿs i÷ÿri girmir, he÷ kÿsi ÷aüûrmûr vÿ ora-bura dart mûrdû. Bu qûsa saatlarda xarici alÿm nÿ bir sÿsi ilÿ, nÿ bir sþzö ilÿ, nÿ dÿ bir surÿti ilÿ daxilÿ sûza, kiminsÿ ruhunu hÿyÿ can lan dûra bilmÿzdi. Èstirahÿt mÿhz onda idi ki, bötön xarici alÿm – Kainat þz ulduzlarû ilÿ, planet þz materiklÿri ilÿ, pay taxt þz tÿmtÿraüû ilÿ, bötön þlkÿ þz banketlÿri vÿ ÿmÿk nþvbÿlÿri ilÿ birgÿ – yoxluüa ÷ÿkilirdi, zona fÿnÿrlÿrinin sarû kor iøûüûnda barmaqlûqlû pÿncÿrÿlÿrdÿn i÷ÿri ke÷ÿ bilmÿyÿn qara bir okeana ÷evrilirdi. È÷ÿridÿn DTN-in he÷ vaxt sþnmÿyÿn iøûüû ilÿ dolu ke÷- miø seminariya kilsÿsinin ikimÿrtÿbÿli, yanlarû dþrd kÿr pic yarûm qalûnlûüûnda tikilmiø gÿmisi insan talelÿri vÿ sÿhv- lÿrinin bu qara okeanûnda qayüûsûz vÿ mÿqsÿdsiz özör, þz illöminatorlarûndan þlgön iøûq sa÷ûrdû. Bazar gönöndÿn bazar ertÿsinÿ ke÷ÿn bu gecÿdÿ Ay par÷alana, Ukraynada yeni Alp daülarû ucala, okean Yaponiyanû uda vÿ ya ömum- dönya tufanû baølana bilÿrdi – gÿmidÿ a÷arlanmûø mÿh- buslar sÿhÿr yoxlamasûna kimi bötön bunlardan xÿbÿr siz qalacaqdûlar. Bu vaxt onlarû qohumlarûndan gÿlÿn tele qram- lar, bezdirici telefon zÿnglÿri, uøaqlarûnûn difteritÿ yolux- masû vÿ ya gecÿ hÿbsi narahat edÿ bilmÿzdi. Bu gÿmidÿ özÿnlÿrin fikirlÿri dÿ þzlÿri kimi ÷ÿkisiz idi. Onlar nÿ ac, nÿ dÿ tox deyildilÿr. Bu insanlarûn xoøbÿxtliyi yox idi vÿ buna gþrÿ dÿ onu itirmÿkdÿn qorxmurdular. Onlarûn baølarû xûrda xidmÿti iølÿrÿ, intriqalara, irÿli get mÿk ö÷ön yollar axtarûøûna qarûømamûødû, ÷iyinlÿrindÿ mÿn zil, yanacaq, ÷þrÿk vÿ uøaqlar ö÷ön paltar yökö yox idi. Lap ÿzÿl dÿn bÿøÿriyyÿtin ÿsas hÿzz vÿ ÿzab mÿnbÿyi olan mÿhÿb- bÿt dÿ onlara nÿ þz hÿyÿcanlarûnû, nÿ dÿ aqoniyasûnû þtörÿ bilmirdi. Onlarûn hÿbs möddÿtlÿri o qÿdÿr bþyök vÿ uzun idi ki, he÷ kÿs azadlûüa ÷ûxacaüû il barÿdÿ döøönmördö. Aüûl- larûna, savadlarûna vÿ hÿyat tÿcröbÿlÿrinÿ gþrÿ gþrkÿmli, he÷ dÿ hÿmiøÿ þz ailÿlÿrinÿ yetÿrincÿ sÿdaqÿtli olmayan, þzlÿ- Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 501
rini dostlarû ö÷ön qorumaüa ÷alûøan kiøilÿr burada ancaq dostlarûna mÿxsus idilÿr. Aü tavanlardan, aüardûlmûø divarlardan lampalarûn par laq iøûüû sözölör, minlÿrlÿ øöasû ilÿ nurlu zÿkalarû iøûq lan dûrûrdû. Buradan, qaranlûqlarûn i÷i ilÿ þzönÿ ÿminliklÿ yol a÷an bu gÿmidÿn lÿnÿtÿ gÿlmiø Tarixin dolanbac axûnû tam øÿkil- dÿ, olduqca höndör bir yerdÿn gþrönÿn kimi bötön tÿfÿr- röat larû ilÿ, sanki, bu axûna baø vurulmuø kimi, lap dib dÿki daølara qÿdÿr aydûn gþrönördö. Bazar gönö axøamlarûnûn bu saatlarûnda materiya vÿ cisim þzlÿrini insanlara xatûrlatmûrdû. Tavanûn yelkÿnÿbÿnzÿr qöbbÿsi altûnda kiøi dostluüu vÿ fÿlsÿfÿsi ruhu pÿrvaz edirdi. Bÿlkÿ dÿ, bu, qÿdim filosoflarûn hamûsûnûn ÿbÿs yerÿ möÿy yÿnlÿødirmÿyÿ vÿ izah etmÿyÿ ÷alûødûqlarû sÿadÿtin þzö idi?
Èkinci mÿrtÿbÿnin yarûmdairÿvi otaüûnda mehrabûn hön- dör tavanû altûnda döøöncÿlÿrÿ dalmaq daha rahat idi. Bu otaqda yaøayan iyirmi beø adam saat altû ö÷ön bir nÿfÿr kimi yûüûømûødû. Bÿzilÿri þzlÿrini bezdirmiø hÿbsxana paltarûndan ÷ûxmaüa tÿlÿsÿrÿk alt paltarlarûna kimi soyunub dÿrhal ÷arpayûlarûna atûlûr (vÿ ya da meymun kimi yuxarû dûrmaøûr), o birilÿri isÿ kombinezonlarûnû belÿ soyunmadan ÷arpayûlara uzanûr, ÿl-qol ataraq otaüûn bir baøûndan o biri baøûna dostlarûna bÿrkdÿn nÿsÿ deyir, bÿzilÿri isÿ hÿlÿ he÷ nÿ etmir, bir ayaüûnû gþtöröb o birisini qoyur, oyan-buyana baxûr, qarøûdan gÿlÿn xoø saatlardan hÿzz almaüa hazûrlaøûr, onlarû necÿ daha xoø etmÿk barÿdÿ döøönördölÿr. Bunlarûn arasûnda qara qûvrûmsa÷lû, dustaqlarûn “akku- mulyator otaüûnûn direktoru” adlandûrdûqlarû Èsaak Kaqan da vardû. Porsuq kimi hÿr gön on dþrd saat eøÿlÿndiyi qaran- lûq akkumulyator otaüûnûn zirzÿmisindÿn geniø vÿ iøûqlû mÿkana ÷ûxdûüûna gþrÿ onun kefi xösusilÿ kþk idi. Kaqan 502 zirzÿmidÿki iøindÿn razû idi, deyirdi ki, döøÿrgÿdÿ qalsaydû, ÷oxdan kÿllÿsini yerÿ qoymuødu (o, bÿzi gop÷ular kimi he÷ vaxt döøÿrgÿdÿ “azadlûqda olduüundan yaxøû” yaøadûüûnû demirdi). Yarûm÷ûq tÿhsilli möhÿndis olan Èsaak Kaqan azadlûqda maddi-texniki tÿchizat özrÿ anbardar iølÿyirdi vÿ sakit, gþzÿ ÷arpmayan hÿyat yaøaya-yaøaya, bþyök xariqÿlÿr dþvrönö birtÿhÿr baøa vuracaüûna ömid edirdi. O bilirdi ki, sakit anbardar olmaq daha rahat vÿ sÿrfÿlidir. Tÿbiÿtÿn qapalû insan olmaqla yanaøû, varlanmaüa qarøûsûalûnmaz ehtiras sÿviy yÿsindÿ meyilli idi vÿ bununla da mÿøüul olurdu. Han- sûsa bir siyasi fÿaliyyÿtÿ maraüû yox idi. ßvÿzindÿ anbarda da bacardûüû kimi øÿnbÿ qaydalarûna ÿmÿl edirdi. Lakin Dþv lÿt tÿhlökÿsizliyi þz dþyöø arabasûna qoømaq ö÷ön nÿ sÿbÿb- dÿnsÿ mÿhz Kaqanû se÷di, onu möxtÿlif gizli mÿn zil lÿrÿ vÿ gþröø yerlÿrinÿ dartmaüa, gizli ÿmÿkdaølûüa cÿlb etmÿyÿ sÿylÿr gþstÿrmÿyÿ baøladû. Bötön bunlar Kaqana olduqca iyrÿnc gÿlirdi. Onun þzönÿ tÿklif olunan iøin yara mazlûq olduüunu birbaøa demÿyÿ cÿsarÿti vÿ cörÿti ÷atmûrdû vÿ buna gþrÿ dÿ sonu gþrönmÿyÿn sÿbirlÿ susurdu, donqul da- nûrdû, uzadûrdû, boyun qa÷ûrmaüa ÷alûøaraq, stulun östöndÿ qur ca lanûrdû. Axûrda isÿ, mÿcburiyyÿt qarøûsûnda qalaraq, þhdÿ liyÿ qol ÷ÿkmÿli oldu. Mÿsÿlÿ he÷ dÿ onda deyildi ki, Kaqan adam sata bilmirdi. Þzönÿ pislik etmiø vÿ ya þzönö al÷alt mûø adamû gþzönö dÿ qûrpmadan ÷uüullaya bilÿrdi. Lakin þzönÿ qarøû xeyirxah vÿ ya da ona he÷ bir pislik etmÿ- miø insanlarû ÷uüullamaüa örÿyi gÿlmirdi. Bu cör bÿd xasiyyÿti ilÿ dÿ Dþvlÿt tÿhlökÿsizliyini qûcûq- landûrûrdû. He÷ kÿs þzönö bötön bÿlalardan sûüortalaya bil- mÿz. Bir dÿfÿ onun anbarûnda sþhbÿt oldu: kimsÿ alÿt lÿri sþyördö, kimsÿ tÿchizatû, kimsÿ dÿ planlaødûrmanû. Èsaak isÿ he÷ aüzûnû da a÷mûr, kimyÿvi karandaøû ilÿ qai mÿ lÿ rini yazûrdû. Lakin mÿlum oldu ki (ÿlbÿttÿ, yÿqin, xösusi ola raq qurmuødular), burada olanlarûn hamûsû bir-birin dÿn xÿbÿr- ÷ilik edib, kimin nÿ dediyini ÷atdûrûblar vÿ hamûsû da onuncu Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 503
bÿndlÿ hÿrÿsinÿ on il aldû. Kaqan da beø özlÿø diril mÿ dÿn ke÷di, he÷ kÿs onun bircÿ sþz dÿ olsa danûødûüûnû söbut edÿ bilmÿdi. ßgÿr 58-ci maddÿ azca mÿhdud olsaydû, Kaqanû buraxmalû olacaqdûlar. Lakin möstÿntiqin ehtiyat ÷ûxûøû da vardû – elÿ hÿmin maddÿnin 12-ci bÿndi (xÿbÿr vermÿ mÿk). Xÿbÿr vermÿdiyinÿ gþrÿ Kaqana da hamûya kimi on astro- nomik il kÿsdilÿr. Döøÿrgÿdÿn øaraøkaya Kaqan aülûnûn qeyri-adi itiliyi sayÿ sindÿ döømöødö. “Barak özrÿ bþyöyön möavini” vÿzi- fÿ sin dÿn qovulduüu vÿ meøÿ qûrmaüa gþndÿrildiyi aüûr gön lÿrdÿ o, Nazirlÿr Sovetinin sÿdri yoldaø Stalinin adûna mÿk tub yazdû ki, ÿgÿr ona, Èsaak Kaqana hþkumÿt imkan yaratsa, torpeda katerlÿrinin radio ilÿ idarÿ olunmasûnûn ger ÷ÿk lÿødirilmÿsi iøinÿ baølaya bilÿr. Onun hesabû döz ÷ûxdû. ßgÿr Kaqan yazsaydû ki, vÿziy- yÿti ÷ox pisdir vÿ xilas olunmasûnû xahiø edir, he÷ kÿs ona fikir vermÿyÿcÿkdi. Lakin gþrkÿmli hÿrbi kÿøfÿ gþrÿ möÿl lifi Moskvaya gÿtirmÿyÿ dÿyÿrdi. Kaqanû Marfinoya gÿtirdilÿr vÿ yaxalûqlarûnda mavi niøanlarû olan möxtÿlif rötbÿli adam lar onu ideyasûnû hazûr konstruksiyaya ÷evirmÿyÿ tÿlÿs dir mÿ yÿ baøladûlar. Artûq aü ÷þrÿk vÿ yaü almaüa baølamûø Kaqan isÿ tÿlÿsmirdi. O, soyuqqanlûlûqla izah edirdi ki, þzö torpe da÷û deyil vÿ tÿbii ki, belÿ mötÿxÿssisÿ ehtiyacû var. Èki ayûn i÷indÿ ona torpeda÷û dustaq tapûb gÿtirdilÿr. Kaqan isÿ tam ÿsaslû olaraq bildirdi ki, gÿmi mexaniki deyil vÿ bu mötÿxÿssisÿ dÿ ehtiyacû var. Gÿmi mexanikinin (tÿbii ki, dustaüûn) tapûl- masû vÿ gÿtirilmÿsi daha iki ay ÷ÿkdi. Kaqan ah ÷ÿkdi vÿ radionun da onun ixtisasû olmadûüûnû dedi. Marfinoda radio möhÿndislÿri ÷ox idi vÿ onlardan birini dÿr hal Kaqanûn yanû- na ezam etdilÿr. Kaqan onlarûn hamûsûnû bir yerÿ yûüdû, þzö- nön ÿlÿsalmada gönahlandûrûlmamaüû ö÷ön tam ciddiyyÿtlÿ bÿyan etdi: “Budur, dostlar, indi, bir yerÿ yûüûøandan sonra, ömumi sÿylÿrimiz sayÿsindÿ radio ilÿ idarÿ olunan torpeda katerlÿri icad elÿyÿ bilÿrdik. Mÿnim bunu hansû yolla daha yaxøû etmÿklÿ baülû sizÿ mÿslÿhÿt vermÿyim yersizdir”.
504 Doürudan da, ö÷ nÿfÿrin ö÷önö dÿ hÿrbi dÿniz øaraøka sûna sördölÿr, Kaqan isÿ mövÿqqÿti ola raq akkumulyator labo ra- to riyasûna dözÿldi vÿ hamû da ona þyrÿødi. Èndi isÿ Kaqan ÷arpayûsûnda uzanmûø Rubinÿ sataøûrdû, amma uzaqdan, elÿ mÿsafÿdÿn ki, Rubinin tÿpiyi ona ÷at masûn. – Lev Qriqori÷, – tam aydûn olmayan tÿrzdÿ, lakin tÿlÿs- mÿdÿn deyirdi, – sizdÿ ictimai borcun dÿrki hissolunacaq dÿrÿcÿdÿ zÿiflÿyib. Kötlÿ ÿylÿncÿ gþzlÿyir. Yalnûz siz onu tÿmin edÿ bilÿrsiniz, siz isÿ gþzönözö kitabdan ayûrmûrsûnûz. – Èsaak, gedin... – artûq qarnû östÿ uzanmûø vÿ gþy kom- binezonun östöndÿn ÷iyninÿ döøÿrgÿ sûrûqlûsûnû da ataraq (Soloq dinlÿ aralarûndakû pÿncÿrÿ “Mayakovski” qÿdÿr a÷ûq idi vÿ ÷þldÿn tÿmiz qar havasû gÿlirdi) kitab oxuyan Rubin onu baøûndan etmÿk istÿdi. – Yox, ciddi deyirÿm, Lev Qriqori÷! – Kaqan qûr-saq qûz olub ÿl ÷ÿkmirdi. – Hamû sizin istedadlû “Qarüa vÿ töl kö”nö- zö bir daha eøitmÿk istÿyir. – Bÿs mÿni kirvÿyÿ kim satdû? Siz yox? – Rubin hirslÿ cavab verdi. Þtÿn bazar gönö axøamû camaatû ÿylÿndirÿn Rubin bÿda- hÿ tÿn Krûlovun “Qarüa vÿ tölkö”sönÿ döøÿrgÿ terminlÿri vÿ qadûn qulaqlarû ö÷ön nÿzÿrdÿ tutulmamûø ifadÿlÿrlÿ dolu paro di ya qoømuødu. Tÿmsili ona beø dÿfÿ tÿkrar oxutdular, son da da möÿllifi atûb-tutdular. Bazar ertÿsi isÿ mayor Mûøin onu ÿxlaq pozüunluüu ilÿ baülû dindirmÿyÿ baøladû; bir ne÷ÿ øahid ifadÿsi toplandû, Rubindÿn tÿmsilin ÿsli vÿ izahat alûndû. Bu gön nahardan sonra Rubin þzö ö÷ön ayrûlmûø otaq- da iki saat iølÿdi, axtarûlan cinayÿtkar ö÷ön tipik olan “nitq ahÿngi” ke÷idlÿrini vÿ nitq formantlarûnû se÷di, onlarû gþrö- nÿn nitq aparatûndan buraxdû, yaø lentlÿri qurutmaq ö÷ön sÿrdi, bu yeni iøÿ he÷ bir hÿvÿsi olmadan, ilk gömanlarûnû vÿ øöb hÿlÿrini gþtör-qoy edÿ-edÿ Smolosidovun otaüû sur- üucla necÿ mþhörlÿdiyini möøahidÿ etdi. Sonra isÿ þröø dÿn gÿlÿn naxûra bÿnzÿyÿn dustaq sörösönÿ qoøularaq hÿbs xa- naya qayûtdû. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 505
Hÿmiøÿ olduüu kimi, onun yastûüûnûn, dþøÿyinin, ÷arpa- yûsûnûn altûnda, dolab÷asûnda ÿrzaq baülamalarû ilÿ bir yerdÿ þtörölmöø on beødÿn ÷ox ÿn maraqlû saydûüû (tÿbii ki, yalnûz þzö ö÷ön, bu sÿbÿbdÿn dÿ he÷ kÿsin gþtörmÿdiyi) kitab – ÷incÿ-fransûzca, latûøca-macarca vÿ rusca-sanskritcÿ löüÿt- lÿr (artûq iki il idi ki, Rubin Engelsin vÿ Marrûn ruhunda bötön dillÿrdÿki bötön sþzlÿri “ÿl” vÿ “ÿl ÿmÿyi” anlayûøla rûn- dan ÷ûxaran mþhtÿøÿm bir ÿsÿr özÿrindÿ iølÿyirdi; o bil mirdi ki, þtÿn gecÿ Diløönaslûq Korifeyi qûlûncûnû artûq Mar rûn baøû özÿrinÿ qaldûrûb), ×apekin “Salamandralar”û, tama milÿ mötÿ rÿqqi (yÿni kommunizm tÿrÿfdarû olan) yapon yazû- ÷ûlarûnûn hekayÿlÿri toplusu, “For Whom the Bell Tolls” (artûq mötÿrÿqqi sayûlmayan Heminqueyi tÿrcömÿ etmÿk- dÿn ÷ÿkinirdilÿr), Epton Sinklerin he÷ vaxt rus dilinÿ tÿr- cö mÿ olunma mûø romanû, alman dilindÿ ÷ap olunmuø vÿ Lorens firmasûnûn qÿnimÿtlÿri sûrasûnda daxil olmuø pol kov- nik Lourensin memuarlarû vardû. Dönyada saysûz-hesabsûz ÿn zÿruri, ÿn vacib kitab mþv- cud idi vÿ bunlarûn hamûsûnû oxumaq ehtirasû Rubinÿ bircÿ dÿ olsa þz kitabûnû yazmaüa imkan vermirdi. Èndi, gecÿ- yarûsûndan xeyli ke÷miø, Rubin he÷ dÿ sabahkû iø gönö barÿ- dÿ deyil, oxumaq, oxumaq, oxumaq barÿdÿ döøönördö. Amma axøama yaxûn Rubinin hazûrcavablûüû, möbahisÿ etmÿk ehtirasû xösusilÿ göclÿnirdi – onlarûn cÿmiyyÿtÿ xid- mÿt ö÷ön sÿfÿrbÿr olunmasûna isÿ ÷ox az øey lazûm idi. Øaraø- ka da Rubinÿ inanmayan, onu ÷uüul hesab edÿn (he÷ kÿs dÿn giz lÿt mÿ diyi hÿddÿn artûq marksist baxûølarûna gþrÿ) insan- lar da vardû – amma burada elÿ adam yox idi ki, onun ÿylÿn- cÿ lÿr tÿøkil etmÿk qabiliyyÿtinÿ heyran olmasûn. Yaxøûca mÿnimsÿnilmiø oüru jarqonu ilÿ zÿngin “Qarüa vÿ tölkö” haqqûnda xatirÿlÿr elÿ canlû ki, indi otaqdakûlarûn ÷oxu Kaqanû dÿstÿklÿyir, Rubindÿn yeni gölmÿli bir øey tÿlÿb edirdi. Rubin yerindÿn duraraq maüaradan ÷ûxan ayû kimi qaøqabaqlû halda öst ÷arpayûnûn yaratdûüû sûüûnacaüûndan ÷ûxanda hamû iøini atûb onu dinlÿmÿyÿ hazûrlaødû. Tÿkcÿ
506 yuxarû ÷arpayûdakû Dvoyetyosov ayaq dûrnaqlarûnû tutmaq- da davam edirdi, kÿsilmiø dûrnaqlar da lap uzaüa u÷urdu. Bir dÿ yorüanûn altûna girmiø Abramson özönö ÷evirmÿdÿn oxumaüûnda idi. Qapûnûn aüzûnda isÿ maraqlû tamaøaya baxmaq istÿyÿn baøqa otaqlarûn sakinlÿri yûüûømûødûlar. Onlardan biri – tatar Bulatov bÿrkdÿn qûøqûrûrdû: – Xahiø edirik, Lyova! Xahiø edirik! Rubin onun ö÷ön ÿziz olan øeylÿrÿ nifrÿt edÿn vÿ ya onlarû rÿdd edÿn bu insanlarû ÿylÿndirmÿk istÿmirdi; bilirdi ki, yeni zarafat bazar ertÿsi yeni baø aürûsû, ÿsÿblÿrin dartûlmasû, “Øiø- kin-Mûøkinin” yanûnda yeni dindirilmÿ demÿk olacaq. Lakin yaxøû vÿ yerindÿ deyilmiø sþzÿ hÿr øeylÿrini qurban vermÿyÿ hazûr insanlardan biri kimi o, þzönö saxlaya da bilmirdi. Rubin yalandan öz-gþzönö turøutdu, iøgözar tÿrz dÿ ÿtrafa gþz gÿzdirdi vÿ otaüa ÷þkmöø sökutda onun sÿsi eøidildi: – Yoldaølar! Sizin qeyri-ciddiliyiniz mÿni heyrÿtlÿndirir. Aramûzda sûrtûq, hÿyasûz, hÿlÿ dÿ iføa olunmamûø cinayÿt- kar la rûn gÿzdiyi bir vaxtda hansû zarafatdan danûømaq olar? ßdalÿtli mÿhkÿmÿ sistemi olmadan he÷ bir cÿmiyyÿt ÷i÷ÿk- lÿnÿ bilmÿz. Bugönkö axøamûmûzûn ki÷ik bir mÿhkÿmÿ pro- sesi ilÿ baølanmasûnû zÿruri hesab edirÿm. Bir nþv, gim nas- tika kimi. – Doürudur! – Bÿs kimin mÿhkÿmÿsi? – Kimin olur-olsun! ßsas odur ki döz deyir! – yerdÿn sÿslÿr gÿldi. – Maraqlûdûr! ×ox maraqlûdûr! – Soloqdin yerini rahat- laya-rahatlaya razûlaødû. Bu gön onun istirahÿt etmÿyÿ he÷ vaxt olmadûüû qÿdÿr haqqû vardû. Èstirahÿti isÿ aüûlla etmÿk lazûmdûr. Ehtiyatlû adam olan Kaqan baøladûüû oyunun ÷ÿr÷ivÿ dÿn ÷ûxacaüûnû baøa döødö vÿ he÷ kÿsÿ hiss etdirmÿdÿn arxaya ÷ÿkilib ÷arpayûsûna oturdu. – Kimin mÿhkÿmÿsi olduüunu siz mÿhkÿmÿ araødûrma- sû nûn gediøindÿ bilÿcÿksiniz, – Rubin elan etdi (þzö dÿ hÿlÿ Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 507
bunu bilmirdi). – Mÿn, yÿqin, prokuror olaram, ÷önki pro- ku ror vÿzifÿsi mÿndÿ hÿmiøÿ xösusi emosiyalar doüu rub. (Øaraø ka da hamû bilirdi ki, Rubinin øÿxsÿn nifrÿt etdiyi pro- ku ror lar var vÿ o artûq beø ildir ki, Ömumittifaq vÿ Baø Hÿrbi pro ku ror luq larla tÿk bÿtÿk möbarizÿ aparûr.) Qleb! Sÿn mÿh- kÿ mÿ nin sÿdri olacaqsan. Tez ö÷löyönö formalaødûr – özgþ- rÿn lik etmÿ yÿn, obyektiv, bir sþzlÿ, iradÿnÿ tam tabe olan adamlardan. Nerjin ÷ÿkmÿlÿrini aøaüû tullayaraq, yuxarû mÿrtÿbÿdÿki ÷arpayûsûnda oturmuødu. Bazar gönönön hÿr þtÿn saatû onu sÿhÿrki gþröødÿn uzaqlaødûrûr, göndÿlik mÿhbus dönyasû ilÿ daha sûx baülayûrdû. Rubinin tÿklifi onda razûlûq doüurdu. O, ÷arpayûnûn sörahisinÿ tÿrÿf ÷ÿkildi, ayaqlarûnû millÿrin ara sûn dan salladû vÿ belÿliklÿ, otaüûn özÿrindÿ yöksÿlÿn tri- bu naya ÷ûxmûø kimi oldu. – Hÿ, kim iclas÷û olmaq istÿyir? ×ûxsûn yuxarû! Otaüa ÷oxlu mÿhbus yûüûømûødû, hamû mÿhkÿmÿyÿ qulaq asmaq istÿyirdi, amma he÷ kÿs ehtiyatlûlûqdan, ya da ki gölmÿli vÿziyyÿtÿ döømÿk qorxusundan iclas÷û olmaq istÿ mirdi. Nerjinin bir tÿrÿfindÿ, öst ÷arpayûda, vakuum÷u Zemelya uzanmûødû vÿ qÿzet oxumaqla mÿøüul idi: – Bÿsdir maariflÿndin! Yoxsa dönya hþkmranlûüû fik ri nÿ döøÿrsÿn. Ayaqlarûnû yûüûødûr. Èclas÷û ol! Aøaüûdan alqûø sÿdalarû eøidildi: – Xahiø edirik, Zemelya, xahiø edirik! Zemelya örÿyiyumøaq adam idi vÿ ÷ox da möqavimÿt gþstÿrÿ bilmirdi. Dazlaøan baøûnû gölÿ-gölÿ tutacaqlardan aøaüû salladû? – Xalqûn el÷isi olmaq – bþyök øÿrÿfdir! Siz nÿ deyirsi niz, dostlar? Mÿn bunu oxumamûøam, mÿn bacarmûram... Cavabû øÿn gölöømÿ, “Hamûmûz bacarmûrûq! Hamûmûz þyrÿnirik” sþzlÿri oldu. Nerjinin o biri tÿrÿfindÿ Ruska Doronin uzanmûødû. Soyunub yerinÿ girmiø, baøûnû vÿ ayaqlarûnû da yorüanûn altûna salmûø, sÿadÿtdÿn mÿstlÿømiø özönö yastûüûn altûnda
508 gizlÿtmiødi. O nÿ þzö kimisÿ gþrmÿk vÿ eøitmÿk istÿmir, nÿ dÿ istÿmirdi ki, kimsÿ onu gþrsön. Ruskanûn tÿkcÿ cismi burada idi, fikirlÿri vÿ ruhu isÿ indi evÿ getmÿkdÿ olan Klaranûn yanûnda idi. Getmÿyinÿ lap az qalmûø Klara toxu- duüu zÿnbili qurtardû vÿ onu Ruskaya hÿdiyyÿ etdi. Èndi dÿ Ruska hÿmin zÿnbili yorüan altûnda ÿzizlÿyir, þpördö. Ruskanû hÿrÿkÿtÿ gÿtirmÿk cÿhdinin ÿbÿs olduüunu baøa döøÿn Nerjin ikinci nÿfÿr axtararaq boylanmaüa baøladû. – Amantay! Amantay! – Bulatovu ÷aüûrdû. – Gÿl iclas÷û ol. Bulatovun eynÿklÿri øþvqlÿ parûldayûrdû. – Mÿn gÿlÿrdim, amma orada oturmaüa yer yoxdur. Mÿn qapûnûn yanûnda duraram, komendant olaram! Xorobrov (o artûq Abramsonun vÿ daha ikisinin baølarûnû qûrxûb qurtarmûødû, indi dÿ otaüûn ortasûnda alt paltarûna tþkölÿcÿk sa÷larû tÿmizlÿmÿk ÿziyyÿtindÿn azad olmaq ö÷ön qurøaüa qÿdÿr soyunmuø yeni möøtÿrisinin baøûnû qûrxûrdû) bÿrkdÿn dedi: – Èkinci iclas÷û nÿyÿ lazûmdûr? Hþkm, onsuz da, cibinizdÿ deyil? Bir nÿfÿrlÿ baøla! – Bu da doürudur, – Nerjin razûlaødû. – Möftÿxoru niyÿ saxlamalûyûq ki? Bÿs möttÿhim haradadûr? Komendant! Möt- tÿhimi gÿtirin! Xahiø edirÿm, sakitlik yaradûn! Èri möøtöyö ilÿ ÷arpayûnû dþyÿclÿmÿyÿ baøladû. Sþhbÿtlÿr kÿsilirdi. – Mÿhkÿmÿ! Mÿhkÿmÿ! – sÿslÿr tÿlÿb edirdi. Tama øa÷û- larûn bÿzilÿri oturmuø, bÿzilÿri dÿ ayaq östÿ idi. – ßgÿr gþylÿrÿ ÷ûxaramsa, sÿn orada varsan, ÿgÿr cÿhÿn- nÿmÿ döøÿrÿmsÿ, sÿn orada varsan, – aøaüûdan, mÿhkÿmÿ sÿdrinin altûndan Potapovun melanxolik sÿsi eøidildi. – ßgÿr dÿnizin dÿrin qatlarûnda mÿskunlaøaramsa, orada da sÿnin ÿlin mÿnÿ ÷atacaq! – (Potapov øÿriÿt dÿrslÿrini gimnaziyada þyrÿnmiødi, onun dÿqiq möhÿndis baøûnda belÿ katexizis mÿtnlÿri hÿlÿ dÿ qalmaqda idi.) Èclas÷ûnûn altûndan isÿ stÿkandakû øÿkÿri qarûødûran qaøûq sÿsi gÿlirdi. Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 509
– Valentulya! – Nerjin zÿhmlÿ sÿsini qaldûrdû. – Sizÿ ne÷ÿ dÿfÿ deyilib, qaøûüû taqqûldatmayûn! – Qoy möttÿhim olsun! – Bulatov qûøqûrdû vÿ dÿrhal bir ne÷ÿ cöt qulluq gþstÿrmÿyÿ hazûr ÿl Pryan÷ikovu alt ÷ar pa- yûdan ÷ÿkib otaüûn ortasûna gÿtirdi. – Bÿsdir! – Pryan÷ikov hiddÿtlÿ dartûnûrdû. – Mÿn pro- ku ror lardan bezmiøÿm! Sizin mÿhkÿmÿlÿrdÿn bezmiøÿm! Bir insanûn baøqasûnû möhakimÿ etmÿyÿ nÿ haqqû var? Ha-ha! Gölmÿlidir! Mÿnim sizdÿn zÿhlÿm gedir, oülan! – o, mÿh kÿ mÿ nin sÿdrinÿ tÿrÿf qûøqûrdû – Mÿn sizi!.. Nerjin mÿhkÿmÿnin tÿrkibini yûüana kimi Rubin artûq hÿr øeyi fikirlÿødi. Onun tönd-qonur gþzlÿri tapûntû iøûüû ilÿ alûøûb-yanûrdû. Xeyirxah jestlÿ Pryan÷ikovu ÿfv etdi. – Buraxûn bu cöcÿni! Bÿøÿri ÿdalÿtÿ olan sevgisi sÿbÿ- bindÿn Valentulya ancaq dþvlÿt tÿrÿfindÿn tÿyin olunan vÿkil liyÿ yarayûr. Ona stul verin! Hÿr bir zarafatûn elÿ bir anû olur ki, bu andan sonra zara- fat ya bayaüûlaøûr vÿ inciklik gÿtirir, ya da ki gþzlÿnil mÿ dÿn ilhama ke÷ir. Yorüanû mantiya kimi ÷iyni östöndÿn atmûø Rubin ayaüûnda corab dolab÷anûn östönÿ ÷ûxdû vÿ sÿdrÿ möra ciÿt etdi: – Hÿqiqi dþvlÿt ÿdliyyÿ möøaviri! Möttÿhim mÿhkÿ mÿ- yÿ gÿlmÿkdÿn boyun qa÷ûrmûødûr, qiyabi möhakimÿ edÿcÿ- yik. Buyurun, baølayûn! Qapûnûn aüzûnda, kötlÿnin i÷indÿ körÿnbûü dalandar Spi- ri don da vardû. Onun yanaqlarû sallanmûø özö sûx qûrûø toru ilÿ þrtölmöødö, lakin bu torun altûndan hÿr an øÿn ifadÿ özÿ ÷ûxa bilÿrdi. O, øöbhÿ ilÿ mÿhkÿmÿyÿ baxûrdû. Spiridonun arxasûnda baøûnda yun papaq olan professor ×el novun mumdan dözÿldilmiø kimi uzunsov sifÿti gþrö nördö. Nerjin xûrûltûlû sÿslÿ elan etdi: – Diqqÿt, yoldaølar! Marfino øaraøkasû hÿrbi tribunalû- nûn iclasûnû a÷ûq elan edirÿm. Mÿhkÿmÿ iclasûnda.... – Olqovi÷ Èqor Svyatoslavi÷in iøinÿ baxûlûr... – prokuror davam etdi.
510 Fikri tutmuø Nerjin yeknÿsÿq-darûxdûrûcû sÿslÿ oxuyur- muø kimi dillÿndi: – Olqovi÷ Èqor Svyatoslavi÷in, Novqorod-Seversk vÿ Putivl knyazûnûn, tÿvÿllödö... tÿxminÿn... iøinÿ baxûlûr. Andûra qala san sÿni, katib, niyÿ tÿxminÿn?.. Diqqÿt! Mÿhkÿmÿnin sÿrÿn ca mûn da yazûlû mÿtn olmadûüûndan ittihamnamÿni pro- ku ror oxuyacaq. Yüklə 6,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|